Ayrton Senna
Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. |
Ayrton Senna da Silva, nado en São Paulo o 21 de marzo de 1960 e finado en competición no Autódromo Enzo e Dino Ferrari de Imola durante o Gran Premio de San Marino o 1 de maio de 1994, foi un piloto de Fórmula 1 brasileiro.
Traxectoria
editar
Senna naceu no seo dunha familia podente[1], o seu pai era o empresario e terratenente Milton da Silva e a súa nai, de orixe italiana, Neide Senna da Silva. Comezou a conducir karts na infancia nas propiedades da familia[2] e aos sete xa era capaz de conducir un jeep[3]. En 1973 ao chegar á idade mínima para poder competir legalmente comezou a participar en carreiras de karts[4]. Participou nos Campionatos Mundiais de Karting de 1978 a 1982, quedando segundo en 1979 e 1980. En 1981 mudouse a Gran Bretaña para competir en Fórmula Ford 1600 co equipo Van Diemen. Ao ano seguinte competiu en Fórmula Ford 2000 e en 1983 en Fórmula 3 co West Surrey Racing, gañando o campionato británico e o Gran Premio de Macau.
Fórmula 1
editarFoi tres veces campión do mundo, nos anos 1988, 1990 e 1991. Logrou tamén dous subcampionatos en 1989 e en 1993, os dous por detrás do seu gran rival o francés Alain Prost.
O equipo onde Ayrton debutou na Fórmula 1 foi Toleman, para despois competir desde 1985 ata 1987 en Lotus, desde 1988 ata 1993 en McLaren e en 1994 en Williams.
O seu primeiro podio, foi no Gran Premio de Mónaco de 1984, baixo unha intensísima choiva. Ayrton partiu dende a décimo terceira posición na grella e logrou alcanza-la segunda posición detrás de Alain Prost, nunha carreira atípica que só durou 31 voltas. O propio Alain Prost confesou nesa carreira que se chegase Ayrton a alcanza-lo coche de Alain, este o tería deixado pasar, xa que Ayrton ese ano non tería opcións de disputa-lo mundial.
Gañou a súa primeira carreira en 1985 no Autódromo do Estoril, en Portugal, baixo unha choiva torrencial, cando militaba no equipo Lotus. Esta vitoria afianzaba a Senna como todo un especialista en correr baixo choiva de feito era capaz de correr en choiva con pneumáticos de seco, como demostrou no Gran Premio de Bélxica de 1992.
Toleman (1984)
editar
En 1983, Senna probou para os equipos de Fórmula Un Williams, McLaren, Brabham e Toleman. Peter Warr de Lotus, Ron Dennis de McLaren, e Bernie Ecclestone de Brabham fixeron ofertas para 1984. Durante a súa proba para Williams de 3.149 quilómetros no circuíto de Donington Park, Senna completou 40 voltas e foi máis rápido que os outros pilotos, incluíndo o Williams do campión do mundo Keke Rosberg.[5] Nin Williams nin McLaren tiñan unha vacante para a tempada de 1984.[5] Tanto o xefe de Williams Frank Williams como o xefe de McLaren, Ron Dennis, sinalaron que Senna pilotara os seus coches mellor que ninguén (á parte dos seus pilotos regulares como Rosberg), de modo que tería unha futura oportunidade con eles para ter un coche novo.
Peter Warr en realidade quería substituír a Nigel Mansell por Senna en Lotus, pero o seu patrocinador con sede en Gran Bretaña, Imperial Tobacco (John Player & Sons), quería un piloto británico. Senna, con todo, estaba decidido a pilotar esa tempada e sen dúbida cas súas propias condicións. A proba de Senna para Brabham foi en Paul Ricard, en novembro de 1983, e fixo a volta dous segundos máis lento que o piloto principal do equipo, Nelson Piquet, quen supostamente deu Senna o alcume de "o taxista São Paulo".[Cómpre referencia] Senna impresionou ao equipo Brabham e estaba comprometido ao seu segundo asento. Pero, o principal patrocinador do equipo, a empresa láctea italiana Parmalat, quería un piloto italiano. O segundo auto de Brabham foi finalmente compartido polos irmáns Teo e Corrado Fabi, mentres que Piquet convenceu Ecclestone para asinar ao seu amigo Roberto Moreno como piloto de probas.[6][7] En consecuencia, uniuse a Toleman, un equipo relativamente novo, usando pneumáticos Pirelli menos competitivos.[8][9] O venezolano Johnny Cecotto, un antigo campión do mundo de motociclismo, foi o seu compañeiro de equipo.[10] Durante 1984, Senna contratou a Nuno Cobra para avaliar a súa condición física. Senna estaba preocupado pola súa condición debido ó baixa de peso.[11]
Senna fixo o seu debut no Gran Premio do Brasil de 1984 en Río de Janeiro, onde cualificou 17º, pero tivo o dubidoso honor de ser o primeiro abandono da tempada cando o turbo do seu motor Hart 415T explotou na volta 8. Logrou o seu primeiro punto no Campionato Mundial na súa segunda carreira no Gran Premio de Suráfrica en Kyalami con espasmos musculares severos, replicando ese resultado dúas semanas máis tarde no Gran Premio de Bélxica.
Unha combinación de problemas de pneumáticos e un problema de presión de combustible provocaron o seu fracaso para cualificar para o Gran Premio de San Mariño, a única vez que sucedeu durante a súa carreira. Toleman decidiu non presentar os dous coches durante o venres de cualificación en Imola debido a unha disputa co fornecedor de pneumáticos Pirelli (Toleman estaba en proceso de cambiar de Pirelli a Michelin). Senna sufriu un problema de presión de combustible na chuviosa sesión do sábado en Tosa (o punto máis afastado dos boxes do circuíto) e non tivo tempo suficiente para arranxalo e poder cualificarse na grella.[12] O mellor resultado de Senna da tempada chegou no Gran Premio de Mónaco, a primeira carreira sobre mollado da tempada. Cualificou 13º na grella, fixo unha progresión constante a través da pista, pasando a Niki Lauda polo segundo posto na volta 19. Rapidamente comezou a cortar a brecha co líder Alain Prost, pero antes de que puidese atacar a Prost, a carreira detívose na volta 31 por razóns de seguridade, xa que a choiva era cada vez maior. No momento no que detívose a carreira, Senna reducía a distancia con Prost uns 4 segundos por volta.[13] Senna pasou a Prost cando Prost se detivo diante da bandeira vermella, antes do final da volta 32º. De acordo coas regras, as posicións eran as da última volta completada por cada piloto, a volta 31, momento no que Prost aínda lideraba.[14] O segundo lugar de Senna foi o seu primeiro podio na Fórmula Un.[15] A crenza popular é que o McLaren - TAG con importantes problemas nos freos (que fallaban continuamente debido a que non xeraba suficiente calor nesas condicións), coa terminación prematura da carreira roubara a Senna o seu primeiro triunfo nun Gran Premio. Pero, os mecánicos de Toleman confirmaron posteriormente que o Toleman TG184 sufrira significativos danos na suspensión debido a un incidente de carreira, e ao seu constante paso sobre os bordos na chicana du Port e da Piscine (piscina) nas últimas voltas antes da bandeira vermella. Os mecánicos confirmaron que de non deterse a carreira, Senna veríase obrigado a retirarse logo dun par de voltas.
Coñecido en toda a súa carreira pola súa capacidade para proporcionar detalles técnicos moi específicos sobre o rendemento dos seus coches e condicións da pista moito antes da chegada da telemetría, esta característica levou ao primeiro enxeñeiro de carreira na F1 de Senna, Pat Symonds, a considerar o Gran Premio dos Estados Unidos en Dallas como o punto culminante inicial da tempada de debut de Senna, no canto de Mónaco, o máis popular, onde Senna e Toleman anotaron o seu primeiro podio. Dito por Symonds nunha entrevista en 2014, co gallo do 20 aniversario da morte de Senna:[16]
O coche era razoablemente competitivo, así que esperabamos que fixera unha boa carreira, pero Ayrton trompeou no inicio da carreira. Logo comezou a remontar a través da pista dun xeito moi eficaz e buscabamos un bo resultado pero logo golpeou o muro, danando a roda traseira e o eixe de transmisión e retirouse, o cal foi unha verdadeira mágoa. O verdadeiramente significativo foi que cando regresou aos boxes, contoume o que pasou e dixo: "Estou seguro de que o muro moveuse!" e aínda que eu oira as máis incribles escusas de moitos pilotos, certamente xamais oíra algo semellante! Pero Ayrton era Ayrton, coa súa fe incrible en se mesmo, a súa convicción absoluta, entón convenceume para ir con el, logo da carreira, para botar unha ollada ao lugar onde se estrelou. E tiña toda a razón, era a cousa máis incrible! Sendo Dallas un circuíto urbano, a pista estaba rodeada de bloques de formigón e o que pasara, podíamos ver as marcas de pneumáticos, era que alguén golpeara no extremo do bloque de formigón e o movera lixeiramente, de modo que o bordo dianteiro do bloque estaba adiantado uns poucos milímetros. E Senna estaba pilotando con tal precisión que eses poucos milímetros foron a diferenza entre golpear o muro ou non golpealo. Aínda que eu estaba, nun primeiro momento, molesto por ter que retirarnos da carreira por un erro do piloto, cando vin o que pasara, cando vin como pilotaba, aumentou unha enormidade o meu respecto por ese home.
Esa tempada, Senna logrou dous podios máis, foi terceiro nos grandes premios do Reino Unido e Portugal, e rematou no noveno posto no Campionato de Pilotos con 13 puntos totais. Non participou no Gran Premio de Italia logo de que fora suspendido por Toleman por violar o seu contrato, coa firma con Lotus para 1985, sen informar primeiro ao equipo Toleman.[17] Senna converteuse no primeiro piloto de Lotus en asinar co equipo sen ser elixido persoalmente polo fundador do equipo Colin Chapman, que morrera en 1982.
Senna tamén competiu en dúas grandes carreiras fora da Fórmula Un en 1984: O ADAC 1000 km de Nürburgring, onde, xunto a Henri Pescarolo e Stefan Johansson, co-pilotaron un Joest Racing Porsche 956 para terminar oitavos, así como unha carreira de exhibición para celebrar a inauguración do novo Nürburgring antes do Gran Premio de Europa , á que asistiron varios antigos e actuais pilotos de Fórmula 1, cada un pilotando autos idénticos Mercedes 190E 2,3-16. Senna gañou a Niki Lauda e Carlos Reutemann (a carreira tamén incluíu antigos, presentes e futuros campións do mundo como Jack Brabham, Denny Hulme, Alan Jones, Nelson Piquet, e Alain Prost).[18] Logo da carreira, Senna foi citado dicindo, "Agora sei que podo facelo."[19] Senna foi incluído no último momento na carreira de Mercedes, substituíndo a Emerson Fittipaldi.
Lotus (1985-1987)
editar- 1985
No seu primeiro ano en Lotus-Renault Senna foi compañeiro do piloto italiano Elio de Angelis. Na segunda rolda da tempada, o Gran Premio de Portugal, Senna logrou a primeira pole position da súa carreira de Fórmula 1 e converteuna na súa primeira vitoria, disputouse baixo a chuvia, gañando por máis dun minuto a Michele Alboreto[20] e dobrando a todo o mundo ata e incluíndo o terceiro clasificado Patrick Tambay. A carreira foi o primeiro 'Grand Slam' da andaina de Senna, xa que tamén marcou a volta rápida da carreira.
Non ía terminar nos puntos de novo ata chegar segundo no Gran Premio de Austria, malia lograr tres poles máis no período intermedio. (A súa determinación por lograr a pole no Gran Premio de Mónaco enfurecera a Alboreto e Niki Lauda, Senna establecera cedo o tempo rápido e foi acusado de obstaculizar deliberadamente aos outros pilotos mediante a execución de máis voltas das necesarias, unha acusación que el rexeitou, aínda que as acusacións continuarían en Canadá cando os pilotos acusárono de desacelerar continuar na trazada para obrigar aos outros pilotos en fase de cualificación a moverse fóra da trazada e perder o tempo).[21] Seguiron dous podios máis en Holanda e Italia, antes de que Senna sumara a súa segunda vitoria, de novo en condicións de chuvia, no Circuíto de Spa-Francorchamps en Bélxica.[22] A relación de Senna con De Angelis agreouse ao longo da tempada, xa que ambos pilotos esixiron ser o primeiro piloto do equipo Lotus, logo de pasar seis anos no equipo, De Angelis fichou por Brabham ao final do ano, convencido de que Lotus estábase centrando ao redor do brasileiro.[23] Senna e De Angelis terminaron a tempada cuarto e quinto, respectivamente, na clasificación de pilotos, separados por cinco puntos no rápido pero pouco fiable 97T. En canto ás cualificacións, Senna comezara a establecerse como o máis rápido na pista: as súas sete poles esa tempada foron moito mellor que os de calquera dos outros pilotos (Os motores V6 de Renault tiñan unha potencia de máis de 1000 CV ).[24]
- 1986
De Angelis foi substituído en Lotus polo escocés Johnny Dumfries logo de que Senna vetara a Derek Warwick para unirse ao equipo, dicindo que Lotus non podía ter dous coches competitivos para dous pilotos ao mesmo tempo. Senna supostamente quería a seu ex compañeiro de piso e compatriota brasileiro Maurício Gugelmin para unirse ao equipo como piloto número dous puro, pero o patrocinador principal do equipo John Player & Sons (JPS) insistiu nun piloto británico, para que levara á firma de Dumfries. Senna admitiu máis tarde "Foi malo, malo. Ata entón eu tiña unha boa relación con Derek."[25] Senna empezou ben a tempada, chegando segundo en Brasil detrás do Williams - Honda de Nelson Piquet, e gañar o Gran Premio español con só 0.014 sg. sobre Nigel Mansell nunha das finais máis pechadas na historia da Fórmula Un, e atoparse a si mesmo líder do Campionato do Mundo logo de dúas carreiras.[26] Pero, a falta de fiabilidade, sobre todo na segunda metade da tempada, viu afectado o seu liderado e foi pasado por Mansell e Piquet, así como por Alain Prost. Pero, Senna foi unha vez máis o mellor cualificando con oito poles, ademais doutros seis podios incluíndo unha nova vitoria no Detroit Grand Prix, terminando así a tempada cuarto no campionato de pilotos, cun total de 55 puntos.[27]
Logo de gañar o Gran Premio de Detroit, que tivo lugar un día despois de que Brasil fora eliminado da Copa Mundial da FIFA de 1986, Senna pediu a un espectador a bandeira brasileira e pilotou unha volta axitándoa. A partir de entón, repetiu este ritual cada vez que gañou unha carreira.[5] Senna tamén tivo unha breve incursión nos rallyes onde intentouno cun Vauxhall Nova, un MG Metro 6R4, un Ford Sierra RS Cosworth e un Ford Escort.[28]
- 1987
Team Lotus firmou un novo acordo para fornecerse de motores en 1987, correu cos mesmos motores Honda V6 turboalimentados que Williams utilizara para gañar o Campionato de Construtores do ano anterior, e con eles chegou un novo compañeiro de equipo, de 34 anos de idade, o piloto xaponés, Satoru Nakajima. O equipo garantiu a Senna un tratamento contratualmente preferente sobre Nakajima no equipo.[29] Senna comezou a tempada con sorte diversa: un podio no Gran Premio de San Mariño pasou desapercibido pola controversia na seguinte carreira en Spa-Francorchamps, onde chocou con Mansell, e despois nos boxes o anoxado inglés agarrou a Senna pola gorxa e tivo que ser contido polos mecánicos de Lotus.[30][31] Logo Senna gañou dúas carreiras seguidas, o que lle axudou a tomar o liderado no Campionato do Mundo: o seguinte Gran Premio de Mónaco (o primeiro da súa marca de seis vitorias seguidas no Principado) e o Gran Premio de Detroit, a súa segunda vitoria en dous anos no circuíto urbano de Míchigan[32] e a primeira vez para un coche de F1 con suspensión activa.[33] A medida que o campionato avanzaba, fíxose evidente que os coches Williams tiñan vantaxe sobre o resto dos competidores, a brecha entre os equipos con motor Honda fixeron máis evidente no Gran Premio de Gran Bretaña, onde Mansell e Piquet dobraron aos Lotus de Senna e Nakajima que terminaron terceiro e cuarto respectivamente. Senna mostrouse insatisfeito coas súas posibilidades en Lotus e en Monza anunciou que se uniría a McLaren para 1988.[34] Senna terminou a tempada con forza, en segundo lugar nas dúas últimas carreiras en Xapón e Australia, pero logo das verificacións técnicas na última carreira atopouse que os condutos dos freos do seu Lotus eran máis amplos do permitido polas regras e foi descualificado, co que a súa última e máis exitosa tempada con Lotus tivo un final amargo.[35] Senna foi terceiro na clasificación final, con 57 puntos, con seis podios e só unha pole position. Esta tempada marcou un punto de inflexión na carreira de Senna xa que, ao longo do ano, construíu unha relación profunda con Honda, que deulle grandes dividendos, xa que McLaren asegurou o fornecemento de motores turbo V6 de Honda para 1988.[36]
McLaren (1988-1993)
editar1988
editar
En 1988, debido á relación que construíra con Honda durante toda a tempada 1987 con Lotus, e coa aprobación do piloto número un de McLaren e dobre campión do mundo, Alain Prost, Senna uniuse ao equipo McLaren.[37] Creouse a base para unha competencia feroz entre Senna e Prost, que culminou nunha serie de dramáticos incidentes de carreira entre os dous nos seguintes cinco anos.[38] Con todo a parella decatouse con rapidez, que malia a súa rivalidade persoal, tiñan que traballar xuntos, sobre todo nas probas, para manterse por diante dos seus principais rivais, Ferrari, Williams, Benetton, Lotus, e March.
Un dos incidentes do ano foi no Gran Premio de Mónaco, onde Senna cualificou por diante de Prost 1,4 segundos e liderou a maior parte da carreira antes de estrelarse na volta 67.[39] No canto de volver a boxes, Senna marchou ao seu apartamento e non contactou co equipo ata que volveu a boxes cando xa estaban recollendo pola noite. Como as cámaras de televisión non captaran o seu accidente, o xefe do equipo Ron Dennis non sabía o que causara a súa retirada ata entón, aínda que Prost especulou, que a xulgar polas marcas dos pneumáticos, parecía coma se Senna recortara a barreira no interior de portiers, o que o lanzou contra o garda rail exterior. No Gran Premio de Portugal de 1988, Prost saíu máis rápido que Senna, pero o brasileiro adiantouno na primeira curva. Prost respondeu e pasou a Senna ao final da primeira volta. Senna desviouse para bloquear a Prost, forzando ao francés a pasar rozando co muro de boxes a 290 km/h. Prost mantivo o seu pé no chan e pronto superou a Senna na primeira curva e comezou a afastarse. Aínda que Prost se anoxou pola manobra de Senna, o brasileiro só recibiu unha advertencia da FIA. Na sesión informativa do equipo posterior á carreira, Prost expresou o seu anoxo polo movemento, o que levou a Senna a pedir desculpas a Prost polo incidente. En última instancia, a parella gañou 15 das 16 carreiras no McLaren MP4/4 en 1988 con Senna por diante, gañando o seu primeiro título do campionato mundial de Fórmula Un mediante a consecución de oito vitorias por sete de Prost. Prost anotou máis puntos na tempada, pero tivo que deixar tres segundos postos, xa que só contaban os 11 mellores resultados.[40]
Con todo, o maior incidente do ano sucedeu no Gran Premio de Italia en Monza. A dúas voltas do final, Senna tiña cinco segundos sobre os Ferraris de Gerhard Berger e Michele Alboreto, que se achegaban ao McLaren (Prost retirárase antes cun fallo de encendido no motor). Ao entrar na Chicana Rettifilo, Senna foi pechado polo Williams de Jean-Louis Schlesser (substituto de Nigel Mansell que estaba enfermo). Schlesser, que ía ser dobrado, apartouse para deixar espazo a Senna, pero atrapallouse e freou a destempo tocando ao brasileiro. Desafortunadamente, Senna terminou varado nun bordo coa suspensión traseira rota, mentres que Ferrari lograría un dóbrete final emocionante no primeiro Gran Premio de Italia desde a morte do fundador do equipo Enzo Ferrari. Esta sería a única carreira que McLaren non gañou en 1988.
Durante a tempada, Senna volveu escribir nos libros de marcas. As súas oito vitorias bateron a vella marca de sete lograda conxuntamente por Jim Clark en ( 1963) e Prost en 1984. As súas 13 poles tamén superaron a marca de nove en poder de Nelson Piquet (1984).
1989
editar
Ao ano seguinte, a rivalidade entre Senna e Prost intensificouse en numerosas batallas na pista e unha guerra psicolóxica fora.[41] A tensión e a desconfianza entre os dous pilotos aumentou cando Senna superou a Prost na reanudación do Gran Premio de San Mariño, unha acción que segundo Prost violaba un acordo previo á carreira (Senna negou a existencia de calquera acordo, aínda que a historia de Prost foi apoiada por John Hogan, do principal patrocinador do equipo, Marlboro). Senna tomou unha temperá vantaxe no campionato con vitorias en San Mariño, Mónaco e México. Senna tamén logrou a fazaña de liderar todas as voltas desas carreiras que non foi igualado ata que o fixo Sebastian Vettel en 2012.[42] Senna tamén amañouse para gañar en Alemaña, Bélxica e España. Pero, a falta de fiabilidade en Phoenix, Canadá, Francia, Reino Unido, e Italia, xunto coas colisións en Brasil e Portugal, inclinaron o título a favor de Prost.[43]
Prost levouse o título mundial de 1989, logo dunha colisión con Senna no Circuíto de Suzuka no Xapón, a penúltima carreira da tempada, que Senna necesitaba gañar para manterse na pelexa polo título. Prost lograra saír da grella máis rápido que Senna, xa que retirara a gurney flap do seu coche, sen que se decatase Senna.[44] Esta redución da carga aerodinámica facía o coche de Prost máis rápido nas rectas, pero máis lento nas curvas, unha opción intelixente para que aínda fora máis difícil adiantar para Senna nun circuíto no que xa é difícil pasar. Na volta 46, Senna finalmente chegou xunto a Prost e o intentou pasar polo interior na última chicana. Prost virou á dereita na seguinte curva, cortando a Senna e enganchándose cas rodas. A colisión causou que os dous McLaren quedaran fóra da pista. Prost abandonou a carreira nese momento, mentres que Senna instou aos comisarios que o empuxasen para poder arrancar, a continuación, seguiu na carreira logo dunha parada en boxes para substituír o morro danado no seu coche. Tomou o liderado ao Benetton de Alessandro Nannini e chegou a cantar vitoria, só para ser descualificado tras unha reunión dos comisarios trala carreira. Senna foi descualificado por recibir axuda para arrancar, cortar a chicana logo da colisión con Prost e cruzar pola entrada do pit lane, que non era parte da pista.[45][46] Seguiu unha gran multa e a suspensión temporal da súa Súper Licenza FIA no inverno de 1989, un Senna iracundo participou nunha amarga guerra dialéctica coa FIA e o seu entón presidente, Jean-Marie Balestre, a quen culpou da súa descualificación no Xapón. Senna afirmou que Balestre obrigara aos comisarios da carreira a descualificalo para que o seu compatriota francés Prost gañara o campionato, aínda que os comisarios da carreira negaron que Balestre forzara a súa decisión, alegando que non estaba presente cando se tomou a decisión.[47] Senna terminou a tempada en segundo lugar con seis vitorias e un segundo lugar. Prost deixou McLaren para fichar por Ferrari para o ano seguinte.[48]
1990
editarEn 1990, Senna logrou o campionato con seis vitorias, dous segundos postos e tres terceiros. Con Prost en Ferrari, tiña un novo compañeiro de equipo o piloto austríaco Gerhard Berger. Entre as súas vitorias figura a rolda de apertura en Phoenix, no que loitou polo liderado durante varias voltas cun entón descoñecido Jean Alesi antes de chegar á cima, e en Alemaña, onde loitou co piloto de Benetton Alessandro Nannini durante toda a carreira pola vitoria. Cando a tempada chegou ao seu último cuarto, Alain Prost no seu Ferrari o retaba con cinco vitorias, incluíndo unha vitoria crucial en España, onde el e o seu compañeiro de equipo Nigel Mansell acabaron 1º e 2º para a Scuderia. Senna saíra co radiador danado, e a brecha entre Senna e Prost agora reducíase a 9 puntos a falta de dúas carreiras.[49]
Na penúltima rolda do campionato en Xapón en Suzuka, onde Senna e Prost chocaran o ano anterior, Senna logrou a pole por diante de Prost. Antes da cualificación, Senna pedira garantías aos organizadores para trasladar a pole position ó lado máis limpo na esquerda da pista. Logo da cualificación, o presidente da FIA Balestre rexeitou a petición de Senna, deixando a Senna para saír no lado sucio da dereita, favorecendo así a Prost na esquerda. Ademais, como se puxo de manifesto polo xornalista de F1 Maurice Hamilton,[50] a FIA advertiu que se penalizaría pisar a liña amarela da saída de boxes o que aínda exasperou máis a Senna. Ao principio da carreira, Prost saíu diante de Senna, quen de inmediato tratou de pasar Prost na primeira curva. Prost non cedeu, Senna mantivo o pé no acelerador e os coches chocaron a 270 km/h. quedando ambos fóra da carreira, polo que Senna se proclamou campión do mundo.[51][52]
Logo de dous campionatos decididos en colisión en dous anos, Jackie Stewart entrevistou a Senna no Gran Premio de Australia de 1990 (onde Senna gañou a pole e liderou 61 voltas antes de que problemas na caixa de cambios fixérono trompear e rematar contra unha barreira de pneumáticos) e preguntoulle pola serie de controvertidas colisións nas que Senna estivera involucrado nos últimos anos, indicando que Senna chocara máis veces con outros coches e pilotos nos últimos catro anos que todos os campións antes que el. Un anoxado Senna preguntou como alguén como Stewart, un triplo campión do mundo, podía facer preguntas como esta, coñecendo a presión baixo a cal corren os pilotos.[53] Senna díxolle despois a Stewart que non quería falar con el de novo.
Un ano máis tarde, logo de lograr o seu terceiro campionato do mundo, Senna explicou á prensa as súas accións do ano anterior en Suzuka. Sostivo que antes da fase de cualificación, solicitara e recibira garantías dos comisarios de carreira que a pole position cambiaríase á esquerda, no lado limpo da pista (onde estaba a liña de saída), só para atoparse que esta decisión fora rexeitada por Jean-Marie Balestre logo de lograr a pole.[54] Senna dixo que non ía aceptar a toma de decisións inxustas por Balestre, incluíndo a súa descualificación en 1989 e a pole position incorrecta en 1990 (aínda que algúns no paddock da F1 sinalaron que a 'pole position' en Suzuka fora sempre no mesmo lado da pista desde que a F1 volvera ao Xapón en 1987, e moitos preguntábanse en privado por que Senna estaba facendo de súpeto un alboroto respecto diso, tendo en conta que estivera na pole en 1988 e 1989, cando tamén estaba loitando con Prost polo campionato).[55] Senna declarou que pasara o que pasara, non ía ceder na curva e que se Prost tomaba a liña de carreira normal, daría lugar a un accidente. Prost declarou máis adiante as accións de Senna como "repugnantes", dicindo que pensou seriamente en retirarse do deporte logo dese incidente.
1991
editar
En 1991, Senna converteuse no triplo campión do mundo máis novo, logrando sete vitorias e aumentando a súa marca de pole position a 60 en 127 carreiras. Prost, por mor da baixada no rendemento de Ferrari, do tipo habitual na historia do equipo, xa non era un serio competidor. Nas probas de pretempada, Senna mostrou dúbidas sobre a competitividade do coche co novo motor Honda V12, indicando que o motor non era tan potente como o V10 do ano anterior.[56] Senna gañou as catro primeiras carreiras mentres os seus rivais esforzábanse por alcanzar o seu ritmo e fiabilidade. A metade de tempada, Nigel Mansell no Williams-Renault foi capaz de desafialo. Antes do Gran Premio de México, Senna resultou ferido nun accidente de esquí acuático preto de São Paulo polo que requiriu puntos de sutura na parte posterior da cabeza. Durante a cualificación para a carreira, estrelouse contra unha barreira de pneumáticos e o coche emvorcou.[57] No Gran Premio de Gran Bretaña en Silverstone, o coche de Senna quedou sen combustible na última volta, quedando cuarto, o gañador da carreira, Mansell detívose na súa volta de celebración da vitoria e permitiu ao brasileiro montar nun costado do seu Williams para volver a boxes. Durante o Gran Premio español, Senna e Mansell marcharon roda a roda con só centímetros de separación, a máis de 320 km/h pola recta principal, unha carreira que finalmente gañou o británico.
Aínda que a consistencia de Senna e a falta de fiabilidade de Williams no comezo da tempada, déronlle unha vantaxe temperá, Senna insistiu en que Honda intensificara o seu programa de desenvolvemento de motores e esixiu novas melloras no coche antes de que fose demasiado tarde. Estas modificacións permitíronlle dar un impulso final na tempada, e logrou gañar tres carreiras máis para asegurar o campionato, que logrou definitivamente en Xapón (outra vez), Mansell (que necesitaba gañar), trompeou na curva un na novena volta e quedou atrapado co seu Williams-Renault na trampa de grava. Senna terminou segundo, entregando a vitoria ao seu compañeiro de equipo Gerhard Berger na última curva como un xesto de agradecemento polo seu apoio durante a tempada.[58] Senna planeaba mudarse ao equipo Williams para a tempada 1992, pero o CEO de Honda, Nobuhiko Kawamoto, pediulle persoalmente que se quedara en McLaren-Honda, o que Senna fixo por sentido de lealdade.[59]
1992
editar
En 1992, a determinación de Senna por gañar viuse consternada pola incapacidade de McLaren para desafiar ao FW14B de Williams.[60] O novo coche de McLaren para a tempada tiña varias deficiencias. O novo modelo presentouse con atraso (debutou na terceira carreira da tempada, o Gran Premio do Brasil), e ademais de carecer de suspensión activa, o novo coche sufría de problemas de fiabilidade e era imprevisible nas curvas rápidas, mentres que o seu motor Honda V12 xa non era o máis potente no circuíto..[61] Senna logrou vitorias en Mónaco..., Hungría e Italia ese ano. Durante a clasificación para a Gran Premio de Bélxica, o piloto francés Érik Comas estrelouse con forza e Senna foi o primeiro en chegar á escena. Baixouse do seu auto e correu pola pista para axudar ao francés, sen ter en conta a súa propia seguridade, nun esforzo para axudar a un compañeiro piloto. Máis tarde foi a visitar a Comas no hospital. A súa acción logrou eloxios universais e suavizaron a súa imaxe de frío e duro. Senna terminou cuarto na xeral do campionato, detrás do dúo de Williams de Mansell e Riccardo Patrese, e do Benetton de Michael Schumacher.[62][63]
A relación de Senna con Schumacher deteriorouse ao longo da tempada de 1992. No Gran Premio do Brasil, Schumacher acusou de Senna de 'xogar' cando intentaba adiantar a Senna, que tiña un problema co seu motor. No Gran Premio de Francia, Schumacher chocou con Senna, o que provocou a retirada de Senna. Senna enfrontouse a Schumacher, quen admitiu a súa responsabilidade no accidente. Nunha sesión de proba para o Gran Premio de Alemaña, Senna e Schumacher tiveron un enfrontamento nos pits, Senna colleu a Schumacher polo pescozo e acusouno de poñelo en perigo ao bloquear a pista.[64]
As preguntas sobre as intencións de Senna para a próxima tempada de 1993 persistiron ao longo de 1992, xa que non tiña contrato con ningún equipo a finais dese ano. Ferrari ofreceulle un contrato que Senna discutiu con Niki Lauda, pero decidiu rexeitar a oferta.[65] Notábase que os coches de McLaren eran cada vez menos competitivos que en anos anteriores, especialmente tendo en conta a decisión de Honda de abandonar o deporte a finais do 1992 e a falta de suspensión activa de McLaren para rivalizar co Williams.[66]
Ante este escenario, Senna participou nunha sesión de probas da IndyCar co apoio do seu compatriota do equipo Penske o piloto Emerson Fittipaldi. En decembro de 1992, de feito, Senna visitou Firebird International Raceway en Chandler,[67] para probar un Penske PC-21 1992.[68] A diferenza dos coches de F1 máis avanzados, este IndyCar estaba impulsado por un Chevrolet V8 turbo, tiña unha transmisión tradicional con pedal de embrague e freos de ferro, e era notablemente máis pesado. Para familiarizarse, Senna inicialmente correu 14 voltas relativamente lentas antes de completar outras 10 voltas cos mesmos pneumáticos e establecer un mellor tempo de 49,09 segundos. En comparación, Fittipaldi establecera un mellor tempo de 49,70 segundos, que logo mellorou a 48,5 segundos, só mediante o uso do novo Penske PC-22 de 1993.[69]
1993
editar
En 1993, os intentos do xefe de McLaren, Ron Dennis para asegurar o fornecemento dos motores Renault V10 dominantes fallaron.[70] Do mesmo xeito, que a intención de Senna para pilotar os Williams - Renault, xa que Alain Prost (que regresaba ao deporte logo dun ano sabático) lograra incluír unha cláusula no seu contrato con Williams para vetar a Senna como compañeiro de equipo. Fronte a isto, durante unha conferencia de prensa na sesión de probas de apertura de tempada no Circuíto do Estoril de Portugal, un enfurecido Senna chamou a Prost covarde, o que levou a algúns analistas a indicar que o que fixera Prost non era diferente ao que fixera Senna con Derek Warwick en Lotus en 1986.[71][72]
Para entón, McLaren viuse obrigado a fornecerse cos motores V8 de Ford, que eran dúas especificacións mais vellas do entón equipo de fábrica de Ford, Benetton."[73] McLaren esperaba compensar a menor potencia coa sofisticación mecánica, incluíndo un sistema de suspensión activa efectiva, pero o propio sistema resultou difícil ás veces, especialmente para o novo compañeiro de equipo Michael Andretti.[74] Con este plan, Dennis finalmente persuadiu a Senna para quedar en McLaren. Pero, o brasileiro, accedeu a facelo só para a primeira carreira en Suráfrica, onde avaliaría se o equipo McLaren era o suficientemente competitivo para facer unha boa tempada. Logo de pilotar o coche McLaren de 1993, o McLaren MP4 / 8, Senna chegou á conclusión de que o novo coche tiña un potencial sorprendente, aínda que co motor Ford V8 perdía potencia en relación co Renault V10 de Prost.[75] Mentres tanto Senna, estendeu o seu contrato con McLaren na base de carreira a carreira en lugar dun contrato para todo o ano, finalmente permaneceu durante todo o ano 1993.[76] Segundo as informacións, este compromiso foi de 1 millón de dólares por carreira[77] e, malia que as probas de metade de tempada cun Lamborghini V12 resultaron alentadoras, e que McLaren asinara un acordo de fornecemento de motores con Peugeot para a tempada de 1994, todo resultou insuficiente para seguir mantendo a Senna para o ano seguinte.
Na primeira carreira en Suráfrica, Senna terminou no segundo lugar logo de sobrevivir a unha colisión con Schumacher.[78] Senna gañou nas difíciles condicións de Brasil e Donington. Baixo a chuvia, esta última é a miúdo considerada como unha das máis grandes vitorias de Senna,[79] lembrada como "a carreira da volta perfecta".[80] Saíu cuarto, caeu quinto na primeira curva e lideraba a carreira ao final da primeira volta, algúns pilotos precisaron de sete pit stops para trocar os pneumáticos de chuvia/lisos, dependendo das mudanzas climáticas ao longo da carreira.[81][82] Logo Senna logrou un segundo posto en España e a súa sexta vitoria sen precedentes en Mónaco.[83] Logo de Mónaco, a sexta carreira da tempada, Senna liderou inesperadamente o campionato por diante de Prost no Williams-Renault.[84] A medida que a tempada avanzaba, Alain Prost e Damon Hill mostraron a superioridade dos seus coches de Williams-Renault, mentres que Senna sufriu fallas mecánicas en Imola, Canadá, Reino Unido, Hungría e Portugal. Senna gañou a penúltima carreira da tempada en Xapón, que lembrase por un incidente relacionado co Jordan do novato Eddie Irvine, que resistiuse por dúas veces a ser dobrado por Senna. Inmediatamente logo da carreira, Senna entrou no garaxe de Jordan e, logo dun debate longo e quente, golpeou o irlandés na cara.[85]
A tempada concluíu en Australia, coa que sería a 41ª e última vitoria de Senna na F1, así como a última vitoria dun coche de F1 con suspensión activa (ironicamente, en 1.987 lograron a primeira vitoria para tales coches tamén a mans de Senna en Mónaco). A vitoria en Adelaida foi emotiva debido a que Senna poñía fin á súa exitosa carreira con McLaren e derrotando ao seu maior rival, Prost, por última vez. Debido á retirada inminente do francés do deporte, Senna sorprendeu á comunidade da F1 dando abertamente a benvida a Prost no chanzo máis alto do podio, o que moitos consideran un signo da pacificación entre o dúo. Na xeral, Senna terminou o campionato en segundo lugar detrás de Prost.[74][86]
Durante o concerto de Tina Turner logo da carreira en Adelaida, Senna sorprendeu a todos, incluíndo a Turner, cando apareceu no escenario a metade do concerto pola noite. Coa multitude que o vitoreaba, Turner admitiu que era fan do brasileiro e dedicoulle o seu éxito " O Mellor", como unha homenaxe a Senna e a súa vitoria no Gran Premio de Australia aquel día.
Williams (1994)
editarEn 1994, Senna finalmente puido unirse ao equipo Williams logo da retirada de Prost[87] e dise que pagóuselle un soldo 20.000.000 de dólares.[88] Os cambios de regras para 1994 prohibiran a suspensión activa, o control de tracción e o ABS. Durante as probas de pretempada, o novo coche Williams FW16 non exhibiu a superioridade dos FW15C e FW14B que lle precederon, e Senna atopouse correndo en estreita competencia co Benetton B194 de Schumacher. Senna expresou o seu malestar co manexo do seu coche, dicindo: "Teño un sentimento moi negativo sobre a condución do coche e conducilo ao límite e así sucesivamente... Algo débese á falta do cambio electrónico tamén, o coche ten as súas propias características polo que non estou totalmente seguro aínda. "[89] Senna engadiu:" Vai ser unha tempada con moitos accidentes, e vou arriscarme a dicir que teremos sorte se non sucede algo realmente serio"[90]
A primeira carreira da tempada foi en Interlagos en Brasil, onde Senna logrou a pole. Na carreira, Senna tomou unha vantaxe temperá, pero o Benetton de Schumacher non quedou atrás. Schumacher tomou o liderado da carreira ata o final logo de pasar a Senna nos pits. Mentres trataba de collelo, empuxou demasiado duro e trompeou o coche e saíuse en Junção na volta 56, quedou espetado e retirouse da carreira.[87] A segunda carreira foi a primeira edición do Gran Premio do Pacífico en Aida, onde Senna de novo puxo o coche na pole. Pero foi golpeado por detrás na primeira curva por Mika Häkkinen e a súa carreira chegou ao seu fin definitivo cando, ao trompear cara a atrás na trampa de grava da primeira curva, o Ferrari conducido por Nicola Larini tamén bateu co Williams. Ambos pilotos retiráronse co danos na suspensión dianteira. Hill tamén se retirou con problemas de transmisión, mentres que Schumacher levouse a vitoria de novo.[91]
Era o peor inicio de Senna nunha tempada de Fórmula Un, sen rematar nin puntuar nas dúas primeiras carreiras, malia lograr a pole en ambas ocasións. Schumacher avantaxaba a Senna no campionato de pilotos en 20 puntos.[92] En ocasión do 20 aniversario da morte de Senna, o presidente de Ferrari, Luca Cordero di Montezemolo revelou que, o 27 de abril de 1994, mantivéronse conversacións na súa casa en Boloña con Senna para un futuro compromiso con Ferrari.[93]
A sospeita de xogo sucio por parte do equipo Benetton (que foi sancionado por diversas violacións técnicas ao longo da tempada de 1994) dicíase que inquietara a Senna esa tempada. Por exemplo, en palabras do seu entón compañeiro de equipo, Damon Hill, Senna quedouse na primeira curva do circuíto de Aida logo da súa retirada do Gran Premio do Pacífico, para escoitar o coche de Schumacher, cando pasaba. Senna "concluíu que non existía, o que el consideraba, como ruídos estraños procedentes do motor». A partir dese momento, producíronse discusións sobre si o Benetton tiña algún "truco especial" que lle daba vantaxe.[94]
Fin da tempada
editarAo final da tempada, o Gran Premio de Australia de 1994, Schumacher gañou o campionato do mundo de polémica logo dunha colisión co seu rival e compañeiro de equipo de Senna, Damon Hill. Durante a conferencia oficial da FIA, o alemán dedicou o seu título a Senna.[95] Ademais, a chicana da primeira curva no Circuíto urbano de Adelaida en Australia recibiu o nome de Chicana Senna. O brasileiro estivera na pole na primeira carreira do circuíto en 1985, así como en 1988, 1989, 1990, 1991, e 1993. Senna tamén gañou o AGP en Adelaida en 1991 e 1993.
Morte
editarDurante o Gran Premio de San Marino en Imola, o 1 de maio de 1994, á altura da curva de Tamburello, o monopraza Williams - Renault FW16 de Ayrton Senna estrelouse a case 300 km/h. Foron gravadas as imaxes daquel intre mentres os paramédicos e asistentes da carreira se achegaban aos restos do Williams onde xacía Senna inconscente e con serias feridas na testa. Foi necesario facerlle unha traqueotomía no mesmo circuíto, ata que minutos máis tarde foi trasladado en helicóptero ao hospital Maggiore de Boloña, onde permaneceu en coma. Pouco máis tarde produciuse a súa morte. Este feito ocorreu un día despois de que outro piloto, o austríaco Roland Ratzenberger, falecera durante as probas de clasificación na curva Gilles Villenueve. O día mesmo da carreira viuse a Senna moi contrariado por dito tráxico feito, así como tamén polas continuas derrapaxes é saídas de pista de practicamente tódolos monoprazas, incluído un accidente do seu compatriota Rubens Barrichello ese mesmo fin de semana, dado o carácter relixioso de Senna tiña un presentimento de que algo ía ocorrer nese gran premio hai unhas imaxes de Senna na curva de Tamburello na que atoparía a morte, falando cos comisarios de pista sobre como debería ser a seguranza nese sitio.
Moito se discutiu acerca da causa do accidente e do motivo da súa morte. Recentemente, unha investigación levada a cabo pola National Geographic determinou que a causa do accidente foi unha inesperada derrapaxe debido ao arrefriamento dos pneumáticos producido pola saída do coche de seguranza, provocando que na metade da curva Ayrton perdera o control do seu monopraza, ao contrario da teoría xeneralizada que falaba da routura da dirección. O que acabou coa vida de Ayrton non foi a deceleración brutal que sufriu, senón que, co accidente, un anaco da dirección atravesou o capaceto e a súa testa danándoo de maneira irreversible, aínda que permanecería vivo catro horas máis.
O seu ataúde foi levado polas rúas de São Paulo nun coche de bombeiros, seguido por máis de dous millóns de persoas. Foi enterrado con honores de xefe de Estado. No seu funeral acudiron pilotos como Jackie Stewart, Alain Prost e Emerson Fittipaldi, entre outros. O seu corpo descansa no cemiterio de Morumbi, na súa cidade natal de São Paulo.
Resultados completos na Fórmula 1
editar- As carreiras en letra grosa indican pole position; as carreiras en cursiva indican volta rápida.
| Ano | Equipo | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | Posición | Puntos |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1984 |  Toleman
|
BRA
Ret |
RSA
6 |
BEL
6 |
SMR
NSC |
FRA
Ret |
MON
2 |
CAN
7 |
USA
Ret |
USA
Ret |
RU
3 |
ALE
Ret |
AUT
Ret |
HOL
Ret |
ITA
NP |
EUR
Ret |
POR
3 |
9º | 13 |
| 1985 | Lotus
|
BRA
Ret |
POR
1 |
SMR
7 |
MON
Ret |
CAN
16 |
USA
Ret |
FRA
Ret |
RU
10 |
ALE
Ret |
AUT
2 |
HOL
3 |
ITA
3 |
BEL
1 |
EUR
2 |
RSA
Ret |
AUS
Ret |
4º | 38 |
| 1986 | Lotus
|
BRA
2 |
ESP
1 |
SMR
Ret |
MON
3 |
BEL
2 |
CAN
5 |
USA
1 |
FRA
Ret |
RU
Ret |
ALE
2 |
HUN
2 |
AUT
Ret |
ITA
Ret |
POR
4 |
MEX
3 |
AUS
Ret |
4º | 55 |
| 1987 | Lotus
|
BRA
Ret |
SMR
2 |
BEL
Ret |
MON
1 |
USA
1 |
FRA
4 |
RU
3 |
ALE
3 |
HUN
2 |
AUT
5 |
ITA
2 |
POR
7 |
ESP
5 |
MEX
Ret |
XPN
2 |
AUS
DSQ |
3º | 57 |
| 1988 | McLaren
|
BRA
DSQ |
SMR
1 |
MON
Ret |
MEX
2 |
CAN
1 |
USA
1 |
FRA
2 |
RU
1 |
ALE
1 |
HUN
1 |
BEL
1 |
ITA
10 |
POR
6 |
ESP
4 |
XPN
1 |
AUS
2 |
1º | 90 |
| 1989 | McLaren
|
BRA
11 |
SMR
1 |
MON
1 |
MEX
1 |
USA
Ret |
CAN
7 |
FRA
Ret |
RU
Ret |
ALE
1 |
HUN
2 |
BEL
1 |
ITA
Ret |
POR
Ret |
ESP
1 |
XPN
DSQ |
AUS
Ret |
2º | 60 |
| 1990 | McLaren
|
USA
1 |
BRA
3 |
SMR
Ret |
MON
1 |
CAN
1 |
MEX
20 |
FRA
3 |
RU
3 |
ALE
1 |
HUN
2 |
BEL
1 |
ITA
1 |
POR
2 |
ESP
Ret |
XPN
Ret |
AUS
Ret |
1º | 78 |
| 1991 | McLaren
|
USA
1 |
BRA
1 |
SMR
1 |
MON
1 |
CAN
Ret |
MEX
3 |
FRA
3 |
RU
4 |
ALE
7 |
HUN
1 |
BEL
1 |
ITA
2 |
POR
2 |
ESP
5 |
XPN
2 |
AUS
1 |
1º | 96 |
| 1992 | McLaren
|
RSA
3 |
MEX
Ret |
BRA
Ret |
ESP
9 |
SMR
3 |
MON
1 |
CAN
Ret |
FRA
Ret |
RU
Ret |
ALE
2 |
HUN
1 |
BEL
5 |
ITA
1 |
POR
3 |
XPN
Ret |
AUS
Ret |
4º | 50 |
| 1993 | McLaren
|
RSA
2 |
BRA
1 |
EUR
1 |
SMR
Ret |
ESP
2 |
MON
1 |
CAN
18 |
FRA
4 |
RU
5 |
ALE
4 |
HUN
Ret |
BEL
4 |
ITA
Ret |
POR
Ret |
XPN
1 |
AUS
1 |
2º | 73 |
| 1994 | Williams
|
BRA
Ret |
PAC
Ret |
SMR
Ret |
MON
NP |
ESP
NP |
CAN
NP |
FRA
NP |
RU
NP |
GER
NP |
HUN
NP |
BEL
NP |
ITA
NP |
POR
NP |
EUR
NP |
XPN
NP |
AUS
NP |
NC | 0 |
| Predecesor: Nelson Piquet |
Campión da Fórmula 1 1988 |
Sucesor: Alain Prost |
| Predecesor: Alain Prost |
Campión da Fórmula 1 1990-1991 |
Sucesor: Nigel Mansell |
Notas
editar- ↑ Crocitti, John e Valance, Monique (2011) Brazil Today: An Encyclopedia of Life in the Republic ABC-CLIO, p. 601
- ↑ Craig, Richard (2012) Ayrton Senna: The Messiah of Motor Racing. Darton, Longman e Todd, p. 71
- ↑ Kapadia, Behram (2004). Formula One: The Story of Grand Prix Racing. Silverdale Books. p. 66
- ↑ Friedman, Ian (2007) Latino Athletes Facts on File, p. 220
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Benson, Andrew (1 de maio de 2009). "Senna Remembered". BBC Sport. Arquivado dende o orixinal o 03 de maio de 2009. Consultado o 1 de maio de 2009.
- ↑ Clarkson, Tom (18 de outubro de 2012). "When Senna drove for Brabham". F1 Racing (Haymarket Publications) 201 (novembro 2012): 62–67.
- ↑ Rubython, Tom, The Life of Senna (2004), p. 90
- ↑ Hilton (2004), pp. 121–122.
- ↑ Drackett, Phil (1985). Brabham : Story of a racing team. Arthur Barker. ISBN 0-213-16915-0. pp. 134–135
- ↑ "Happy birthday to Johnny Cecotto". 25 de xaneiro de 2010. Arquivado dende o orixinal o 04 de novembro de 2013. Consultado o 23 de xullo de 2015.
- ↑ "Ayrton Senna – The Right to Win (2004)
- ↑ Hilton (2004), p 138.
- ↑ Mark Hughes and Simon Arron, The Complete Book of Formula One (Motorbooks International, 2003), p. 310.
- ↑ Hamilton, Maurice (1984) Autocourse 1984–85 p.141 Hazleton publishing ISBN 0-905138-32-5
- ↑ "ESPN Profile". ESPN.
- ↑ Vasconcelos, Luis (1 de maio de 2014). "Pat Symonds remembers Senna: Ayrton moved the goal posts!". Arquivado dende o orixinal o 26 de marzo de 2019. Consultado o 26 de marzo de 2019.
- ↑ Hilton (2004), pp. 149–152.
- ↑ "FIA World Endurance Championship 1984". wsrp.ic.cz. Arquivado dende o orixinal o 30 de decembro de 2006. Consultado o 14 de xaneiro de 2007.
- ↑ Hilton (2004), p 140.
- ↑ Timothy Collings and Sarah Edworthy, The Formula One Years: A Season-by-Season Account of the World's Premier Motor Racing Championship from 1950 to the Present Day (Carlton Books, 2002), p. 208.
- ↑ Hamilton, Maurice (ed.) (1985) Autocourse 1985 – 1986 Hazleton publishing pp.74 & 104 ISBN 0-905138-38-4
- ↑ Hilton (2004), p 427
- ↑ Hilton (2004), p 163
- ↑ "Mansell after Grand Prix mark". Rome News-Tribune. 3 de novembro de 1985. p. 15B.
- ↑ Hilton (2004), p. 170.
- ↑ Hilton (2004), p 428
- ↑ "Ayrton Senna, Lotus 98T". Thomson Studio. Arquivado dende o orixinal o 03 de marzo de 2016. Consultado o 22 de xullo de 2015.
- ↑ "Senna: The rally driver!". wrc.com. 8 de xullo de 2011. Arquivado dende o orixinal o 17 de outubro de 2019. Consultado o 30 de agosto de 2012.
- ↑ Fábio Seixas: O contrato de Senna em 1987, Folha de S.Paulo, 10 de xullo de 2013, retrieved 13 de xullo de 2013
- ↑ "Motor Racing: Testy times for Senna and Schumacher". The Independent (London). 17 de xullo de 1992.
- ↑ Hilton (2004), p 432
- ↑ Jones F., Robert (29 de xuño de 1987). "Street Smart In Motown". Sports Illustrated. Arquivado dende o orixinal o 22 de marzo de 2014. Consultado o 13 de outubro de 2012.
- ↑ "Banned! Active suspension". F1 Fanatic. Consultado o 4 de xuño de 2014.
- ↑ Hilton (2004), p 186
- ↑ Hilton (2004), p 188
- ↑ "Engines: Honda Motor Company". grandprix.com. Consultado o 22 de abril de 2014.
- ↑ "Ayrton Senna by Alain Prost". prostfan.com. Consultado o 2 de outubro de 2010.
- ↑ Hughes and Arron (2003), p. 340.
- ↑ McGowan, Tom (25 de maio de 2011). "The fast and the furious: Ayrton Senna's greatest F1 moments". CNN. Consultado o 13 de outubro de 2012.
- ↑ Bruce Jones, ed. 50 Years of the Formula One World Championship (Carlton, 1999). pp. 221–222.
- ↑ Christopher Hilton, Ayrton Senna: The Whole Story (Haynes, 2004)
- ↑ Tremayne, David (29 de outubro de 2012). "Sebastian Vettel wins Ayrton Senna-style to extend title advantage". London: The Independent. Consultado o 29 de outubro de 2012.
- ↑ "Hall of Fame – Ayrton Senna 1989–1994". Marshall GP. Arquivado dende o orixinal o 24 de marzo de 2014. Consultado o 18 de outubro de 2011.
- ↑ "Senna Journalists Special - Maurice Hamilton's commentary". SpySportsF1. Consultado o 1 de maio de 2014.
- ↑ "Drama in Suzuka: Senna disqualified, Prost 'wins' world title". New Straits Times. p. 28.
- ↑ Jones, ed. (1999), pp. 227–228.
- ↑ "F1 – Grandprix.com > Features > News Feature > McLaren versus Jean-Marie Balestre". Grandprix.com. 1 de decembro de 1989. Arquivado dende o orixinal o 17 de xaneiro de 2010. Consultado o 2 de outubro de 2010.
- ↑ "I'm Leaving McLaren says Prost". New Straits Times. 9 de agosto de 1989. p. 18.
- ↑ "1990 – Senna's Revenge". F1 Fanatic. Arquivado dende o orixinal o 24 de setembro de 2015. Consultado o 20 de xullo de 2015.
- ↑ "Senna Journalists Special". SpySportsF1. Consultado o 1 de maio de 2014.
- ↑ Menard and Vassal (2003), pp. 106–107.
- ↑ "Ayrton Senna at Suzuka revisited". Motorsport magazine. Consultado o 18 de novembro de 2013.
- ↑ "Ayrton Senna's Famous interview with Jackie Stewart". YouTube. 21 de setembro de 2013. Consultado o 1 de maio de 2014.
- ↑ Menard and Vassal(2003), p. 107.
- ↑ "Senna blows his top at Suzuka," printed from http://www.autosport.com on 30 de maio de 2007
- ↑ Codling, Stuart; Mann, James; Windsor, Peter; Murray, Gordon (2010). Art of the Formula 1 Race Car. Motorbooks. p. 177. ISBN 978-0-7603-3731-8.
- ↑ "Senna returns to the front of the pack". New Straits Times. 6 de xullo de 1991. p. 47.
- ↑ "Senna gives up win for driver's title". Boca Raton News. 21 de outubro de 1991. p. 11.
- ↑ Ernesto Rodrigues, Ayrton: The Hero Revealed (1994)
- ↑ Menard and Vassal (2003), pp. 129–130.
- ↑ Menard and Vassal (2003), pp. 128–129.
- ↑ Jones (1999), pp. 253, 257.
- ↑ Collings and Edworthy (2002), pp. 244–247.
- ↑ "Motor Racing: Testy times for Senna and Schumacher". London: The Independent. 17 de xullo de 1992. Consultado o 14 de outubro de 2012.
- ↑ "Ferrari fail in attempt to recurit Senna". New Straits Times. 21 de agosto de 1992. p. 45.
- ↑ "F1 Biography: Senna Gets Penske Test". f1b. 4 de outubro de 2011. Arquivado dende o orixinal o 09 de novembro de 2014. Consultado o 9 de novembro de 2014.
- ↑ Menard and Vassal (2003), p. 132.
- ↑ "Penske test in Indy". Ayrton Senna Official. Arquivado dende o orixinal o 25 de decembro de 2014. Consultado o 9 de novembro de 2014.
- ↑ Fagnan, René (27 de agosto de 2012). "Penske engineer recalls the day Ayrton Senna drove an Indy Car". Auto123.com. Consultado o 9 de novembro de 2014.
- ↑ Menard and Vassal (2003), p. 130.
- ↑ Menard and Vassal (2003), pp. 129–132.
- ↑ Collings and Edworthy (2002), p. 239, 250.
- ↑ "Constructors: McLaren International", GP Encyclopedia, printed from http://www.grandprix.com on 30 de maio de 2007.
- ↑ 74,0 74,1 "History of McLaren: Time Line – the 1990s." printed from http://www.mclaren.com on 30 de maio de 2007.
- ↑ Menard and Vassal (2003), p. 133.
- ↑ Collings and Edworthy (2002), p. 250.
- ↑ "Fangio: all-time great and gentleman". The Independent. 18 de xullo de 1995.
- ↑ "Grand Prix Results: South African GP, 1993", GP Encyclopedia, printed from http://www.grandprix.com on 30 de maio de 2007.
- ↑ Collings and Edworthy (2002), p. 250
- ↑ globoesporte.globo.com/ Há 20 anos, 'show' de Ayrton Senna sob chuva encantava a Fórmula 1
- ↑ "1993 European Grand Prix". formula1.com. Arquivado dende o orixinal o 06 de xuño de 2011. Consultado o 16 de xullo de 2011.
- ↑ Menard and Vassal (2003), p. 134.
- ↑ Ian Thomsen, "Senna, Hill and Monaco: Roaring Through the Ghost of a Winner Past", International Herald Tribune, Monday, 24 de maio de 1993; printed from http://www.iht.com on 28 de maio de 2007.
- ↑ Menard and Vassal (2003), pp. 134–135.
- ↑ "Ayrton Senna Suzuka 1993". ayrton-senna.com. Arquivado dende o orixinal o 24 de outubro de 2016. Consultado o 19 de marzo de 2011.
- ↑ Collings and Edworthy (2002), pp. 251–253.
- ↑ 87,0 87,1 Lopes, Rafael; Murgel, Leonardo; Grünwald, Alexander (1 de maio de 2009). "Ayrton Senna: o período na Williams". Globo. Consultado o 21 de outubro de 2012.
- ↑ Newman, Bruce (9 de maio de 1994). "The Last Ride". Sports Illustrated. Arquivado dende o orixinal o 23 de outubro de 2013. Consultado o 13 de outubro de 2012.
- ↑ Autosport 24 de xaneiro de 1994 Vol 134 No. 4 p.28
- ↑ "Ayrton Senna 1960–1994: In his own words". ESPN. Arquivado dende o orixinal o 10 de novembro de 2014. Consultado o 21 de marzo de 2010.
- ↑ "Pacific GP, 1994 Race Report". grandprix.com.
- ↑ "Senna retrospective". BBC News. 21 de abril de 2004. Consultado o 26 de abril de 2010.
- ↑ "Ayrton Senna wanted to sign for Ferrari before his tragic death at Imola, reveals Luca di Montezemolo". The Telegraph. Consultado o 1 de maio de 2014.
- ↑ The Last Teammate (1994 San Marino Grand Prix's 20th Anniversary documentary) @ 8'25". SkySportsF1. Consultado o 2 de maio de 2014.
- ↑ 1994 Australian Grand Prix Press Conference with Michael Schumacher. FIA. 13 de novembro de 1994. Consultado o 10 de maio de 2015.
Véxase tamén
editar| A Galicitas posúe citas sobre: Ayrton Senna |
Ligazóns externas
editar- Vida e obra de Ayrton Senna[Ligazón morta]
- Sitio oficial Arquivado 13 de agosto de 2015 en Wayback Machine. (en portugués)
- Páxina en memoria a Ayrton Senna Arquivado 15 de novembro de 2004 en Wayback Machine.