Santiago de Compostela

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Santiago de Compostela.

Santiago de Compostela é a capital de Galicia (polo tanto, ten a sede nel o Goberno autonómico) e da comarca de Santiago, na provincia da Coruña. Segundo o Instituto Galego de Estatística, en 2022 o concello tiña 98.179 habitantes. O seu xentilicio é «santiagués» ou tamén «compostelán», e máis popularmente «picheleiro».

Santiago de Compostela

Brasón
Localización
42°53′N 8°32′O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia da Coruña
Capital de	Galicia Reino de Galicia
Capital	Santiago de Compostela
Contén a división administrativa	Santiago de Compostela
Poboación
Poboación	98.687 (2023) (448,56 hab./km²)
Xentilicio	compostelán, compostelá
Xeografía
Parte de	Mancomunidade de Municipios da Área de Santiago de Compostela Mancomunidade da Comarca de Compostela
Superficie	220,01 km²
Altitude	260 m
Comparte fronteira con	Oroso Teo Ames Val do Dubra Vedra O Pino Boqueixón Trazo
Datos históricos
Precedido por	Aseconia
Creación	1834
Santo padrón	Santiago o Maior
Organización política
• Alcaldesa	Goretti Sanmartín (2023–)
Eleccións municipais en Santiago de Compostela
Membro de	Cidades Patrimonio da Humanidade de España
Identificador descritivo
Código postal	15700
Fuso horario	UTC+01:00
Prefixo telefónico	981
Código INE	15078
Outro
Irmandado con	Asís Santiago de Cuba Pisa Las Piedras (pt) Oviedo Le Puy-en-Velay Qufu Cáceres Santiago de Querétaro Santiago de los Caballeros (pt) Qom Cali Santiago do Cacém Coímbra Santiago de Veraguas Buenos Aires Mashhad São Paulo (2000–) Córdoba (2004–)
Sitio web	santiagodecompostela.gal

Por outra banda, tamén é a Sé Arcebispal galega, amais do destino das diferentes rutas que conforman o Camiño de Santiago, declarado pola UNESCO Patrimonio da Humanidade, distinción que tamén posúe o seu casco vello dende o ano 1985.

A cidade aséntase entre o monte Pedroso e o monte Viso, circundada polos ríos Sar e Sarela. Limita ao norte cos concellos de Val do Dubra, Trazo e Oroso; ao sur con Teo, Vedra e Boqueixón; ao leste co Pino; e ao oeste con Ames. Ademais da cidade de Santiago, o termo municipal comprende vinte e nove parroquias rurais. Por poboación é o cuarto concello galego despois de Vigo, A Coruña e Ourense. Posúe unha densidade de poboación de 445,05 hab./km² (2022), e unha superficie de 220,6 km².

Orixe e historia

Artigo principal: Historia de Santiago de Compostela.

Fachada da Catedral desde a praza do Obradoiro.

No territorio que actualmente ocupa a catedral de Santiago existía un poboado romano que se tende a identificar coa mansión romana de Aseconia (esta mansión existiu entre a segunda metade do século I e o século V). O poboado desapareceu pero permaneceu unha necrópole que tivo uso quizais ata o século VII.

O nacemento de Santiago, como se sabe agora, está ligado á presumible descuberta dos restos do Apóstolo Santiago entre o 820 e o 835. O seu desenvolvemento débese á elevación ao rango relixioso dos restos, á Universidade e, na actualidade, á capitalidade de Galicia.

Estatua en Compostela de Afonso II, quen peregrinou a Santiago.

Na Concordia de Antealtares aparece por primeira vez (1077) a tradición medieval segundo a cal o eremita Paio, alertado por luces nocturnas que se producían no bosque de Libredón, avisou o bispo de Iria Flavia, Teodomiro, quen descubriu os restos de Santiago o Maior e de dous dos seus discípulos, no lugar no que posteriormente se levantaría Compostela, topónimo que podería vir de Campus Stellae, isto é "campo de estrelas"; ou máis probabelmente de Composita Tella, "terras ben axeitadas", eufemismo por cemiterio; ou mesmo de "[Ja]Com[e A]postol[u]". O nome tamén se ten relacionado co hipocorístico Compostela, correspondente ao diminutivo de Composta. A descuberta propiciou que Afonso II, necesitado de cohesión interna e apoio externo para o seu reino, fixera unha peregrinación ao lugar. A nova que dela fixo, tanto no seu reino como fóra del, axudou a que Compostela aparecese como un novo lugar de peregrinación da cristiandade, nun momento no que a importancia de Roma decaera e Xerusalén non era accesible por estar en poder dos musulmáns.

Pouco a pouco foise desenvolvendo a cidade. Primeiro estableceuse unha comunidade eclesiástica permanente a carón dos restos atopados, formada polo bispo de Iria e os monxes de Antealtares. Espontaneamente asentouse unha poboación heteroxénea, a maioría procedente das aldeas próximas, que foi aumentando ao tempo que crecía por todo o occidente peninsular a peregrinación a Compostela, reforzada polo privilexio concedido por Ordoño II no ano 915 polo que se establecía que calquera que permanecese corenta días sen ser reclamado como servo, pasaba a ser considerado como un home libre con dereito a residir en Compostela.

Lugar de coroación de monarcas do Reino de Galicia e do Reino de León, a cidade foi destruída por Almanzor o 10 de agosto do ano 997 quen, segundo a lenda popular, tan só respectou o sartego do apóstolo. Tras a volta dos habitantes comezou a reconstrución. A mediados do século XI o bispo Cresconio dotou a cidade dun cinto de foxos e dunha muralla como medida defensiva. No ano 1075 o bispo Diego Páez deu comezo á construción da catedral románica.

O incremento da peregrinación fai de Compostela un importante lugar de referencia relixiosa en Europa, aumentando tamén a súa importancia política. Durante o pontificado do Arcebispo Diego Xelmírez, en 1120, a igrexa compostelá viuse recompensada coa concesión da categoría de metropolitana. Tamén en tempos de Xelmírez tiveron gran repercusión na cidade unha serie de revoltas urbanas, en 1116 e 1136. Entre os séculos XII e XIII foise artellando a rede de rúas dentro do recinto amurallado.

A chegada da Peste Negra a mediados do século XIV supuxo unha forte recesión demográfica. A poboación recupérase a partir de 1380, e no século XV a cidade xa tiña entre catro e cinco mil habitantes. A fundación da Universidade a finais do século XV e o arcebispo Alonso III de Fonseca danlle a Santiago un novo pulo que atrae a novos poboadores, principalmente de Galicia.

O estatuto de autonomía de Galicia estableceu a capitalidade galega en Santiago de Compostela. Como consecuencia, a cidade sufriu a finais do século XX un considerable aumento de poboación e unha profunda transformación.

É Patrimonio da Humanidade e foi Capital Europea da Cultura no 2000.

Demografía

Censo total en 2014	95.800 habitantes
Menores de 30 anos	12.801 (13.36 %)
Entre 30 e 64 anos	63.967 (66.77 %)
Maiores de 65 anos	19.032 (19.86 %)

A cidade contaba en 2013 con 96.041 habitantes. Destes, 50.974 naceran na cidade, 20.141 noutro municipio da Coruña, 11.139 noutra provincia galega, 5.217 noutra comunidade autónoma e 8.200 no estranxeiro. A taxa de natalidade é do 8,91‰ e a de mortalidade do 8,95‰, o que provoca un crecemento vexetativo negativo.

En canto á distribución por sexos, Santiago conta con 44.497 homes e 51.174 mulleres. Por idades, a xuventude (0-29 anos) representa o 28% da poboación (26.628), a maior parte da poboación é adulta (30-64 anos), o 53% (50.918), e os anciáns (máis de 65 anos) supoñen o 19% (18.125). Por sexos e idades, hai practicamente o mesmo número de mozos que de mozas, 13.320 fronte a 13.308, entre os adultos hai máis mulleres ca homes, 26.054 (53%) fronte a 23.964 (47%), e entre os maiores de 65 anos tamén hai maioría feminina, con 10.912 (60%) mulleres fronte a 7.213 (40%) homes. A densidade de poboación é de 432,74 habitantes/km². A poboación da comarca (sen contar o municipio de Santiago) é de 68.848 persoas, distribuídas en seis concellos: Ames, Boqueixón, Brión, Teo, Val do Dubra e Vedra.

Movementos migratorios

En Santiago hai 4.256 estranxeiros (4,5% do total da poboación), dos cales a maioría veñen de América (2.334, 54,8% do total de inmigrantes), seguidos por inmigrantes europeos (1.325, 31,1% do total de inmigrantes), asiáticos (306, 7,2% do total de inmigrantes) e africanos (274, 6,4% do total de inmigrantes). Por países destaca especialmente a presenza de portugueses (405) brasileiros (361), colombianos (256), paraguaios (238) e italianos (217). Ademais de recibir inmigrantes, da cidade tamén saen persoas, concretamente entre o 2010 e o 2012 marcharon de Santiago case 9.000 persoas, a maioría, 4.500, trasladáronse a outro concello da Coruña, seguidos polos que se mudaron a outra provincia galega, 1120, os que se trasladaron a outro país, 1110, e os que cambiaron de comunidade autónoma, 1060.

Evolución histórica da poboación

Aquí amósase unha gráfica coa evolución da poboación no concello.

Evolución da poboación desde 1900 ata 2011
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011
24.120	24.637	25.870	38.270	49.191	55.553	57.165	70.893	82.404	87.807	93.381	95.207

Política e goberno

Administración local

Vexa o artigo principal en: Eleccións municipais en Santiago de Compostela

Artigo principal: Pazo de Raxoi.

O Pazo de Raxoi, sede do concello compostelán.

Xosé Antonio Sánchez Bugallo.

O primeiro alcalde da democracia en Santiago de Compostela foi José Antonio Souto Paz, da UCD, que gobernou dende 1979 ata 1981, cando foi substituído polo tamén membro da UCD, Marcial Castro Guerra. Logo das eleccións municipais de 1983, o socialista Xerardo Estévez accedeu á alcaldía, onde permaneceu ata 1998, agás un período entre 1986 e 1987 no que gobernou Ernesto Viéitez Cortizo de AP. En 1998, Xerardo Estévez abandonou a alcaldía, que pasou ás mans do tamén socialista Xosé Antonio Sánchez Bugallo, quen gobernou en coalición co Bloque Nacionalista Galego ata 2011. Durante a última lexislatura de mandato socialista a xunta de goberno, presidida polo alcalde, estaba composta polos 10 concelleiros do PSdeG e os 4 do BNG.

O anterior alcalde Gerardo Conde Roa presentou a súa dimisión o 16 de abril de 2012, no marco da operación Pokémon,. Conde Roa conseguira a maioría absoluta nas eleccións municipais do 2011, rematando con 28 anos de alcaldes socialistas na capital galega e acadando a primeira maioría absoluta do PPdeG na historia da cidade. En abril de 2012, trala dimisión de Conde Roa, pasou a ocupar a alcaldía Ángel Currás Fernández, tamén imputado na operación Pokémon. En xuño de 2014 foi nomeado novo alcalde Agustín Hernández. A corporación municipal está formada por 25 membros, e logo dos comicios do 2011 quedou do seguinte xeito: PPdG con 13 concelleiros, PSdeG con 9 concelleiros e BNG con 3 concelleiros.

Martiño Noriega.

Tralas eleccións municipais do 2015, a plataforma Compostela Aberta obtén 10 escanos, que darían a alcaldía a Martiño Noriega, fronte aos 9 escanos do PPdG, os 4 do PSdeG-PSOE e os dous do BNG.

O Concello de Santiago de Compostela estrutúrase en diferentes áreas: de facenda, patrimonio e seguridade cidadá; de urbanismo; de función pública, réxime interior e cultura; de desenvolvemento económico, formación e emprego; social, participación cidadá e drogodependencias; de acción cidadá; e de xestión das empresas municipais. O concello celebra plenos ordinarios cada mes, aínda que con frecuencia se celebran plenos extraordinarios, co fin de debater temas e problemas que afectan ao municipio.

Eleccións municipais, 26 de maio de 2019 Partido Votos % Concelleiros PSdeG 18.150 34,7 % 10 PPdeG 15.262 29,18% 8 CA 10.651 20,36 % 5 BNG 4.870 9,31% 2 Alcalde electo: Xosé Antonio Sánchez Bugallo (PSOE).

Eleccións municipais, 24 de maio de 2015 Partido Votos % Concelleiros CA 16.327 34,58 % 10 PPdeG 15.869 33,61 % 9 PSdeG 6.919 14,65% 4 BNG 3.277 6,94% 2 Alcalde electo: Martiño Noriega (CA). Eleccións municipais, 28 de maio de 2023 Partido Votos % Concelleiros PPdeG 18.294 37,7 % 11 BNG 11.428 23,55 % 6 PSdeG 10.513 21,66 % 6 CA 4.446 9,16% 2 Alcaldesa electa: Goretti Sanmartín (BNG).

Imaxe dun cartel de políticas de conservación da zona vella promovida polo concello.

Sede do goberno galego

Santiago de Compostela, como capital de Galicia, é a sede do goberno galego. No pazo do Hórreo, situado na rúa do Hórreo da capital compostelá, atópase o Parlamento de Galicia, mentres que en San Caetano están a meirande parte dos edificios administrativos da Xunta de Galicia. O pazo de Raxoi, amais da sede do concello compostelán, é a sede da presidencia da Xunta de Galicia. Tamén en Santiago está situada a residencia oficial de Monte Pío utilizada polo presidente da Xunta.

Administración xudicial

Santiago de Compostela é a capital do partido xudicial número 2 da provincia da Coruña, partido que comprende, amais do propio concello de Santiago de Compostela, os concellos de Ames, Boqueixón, Teo e Vedra.

Clima

Santiago de Compostela posúe un clima oceánico húmido con temperaturas suaves ao longo do ano. A cidade ten unha temperatura media duns 15 °C, uns 8º de media no inverno e entre 25 e 27 °C durante o verán.

As precipitacións (entre 1700 e 1900 milímetros anuais) concéntranse principalmente no inverno, e en menor medida, no outono e na primavera.

Os elementos, neste sentido, que máis inflúen sobre a conformación do clima son a gran distancia que a separa da costa, a altitude do terreo e a presenza de importantes serras que "encaixonan" a cidade e as súas zonas próximas. Isto é o que concentra a humidade e o que provoca tamén que, no inverno, sexan habituais os días nubrados.

Aeroporto de Santiago de Compostela (58 msnm) (1971-2000)
Mes	Xan	Feb	Mar	Abr	Mai	Xuñ	Xul	Ago	Set	Out	Nov	Dec	Ano
Temperatura máxima absoluta (°C)	20,0	23,2	27,6	30,2	34,0	36,0	39,4	39,0	37,6	30,4	24,2	23,4	39,4
Temperatura máxima media (°C)	11,1	12,1	14,2	15,4	17,7	21,3	24,1	24,3	22,3	17,7	13.9	11,8	17,2
Temperatura media (°C)	7,4	8,2	9,5	10,6	12,9	16,0	18,5	18,6	17,0	13,4	10,2	8,4	12,6
Temperatura mínima media (°C)	3,7	4,2	4,8	5,8	8,1	10,7	12,8	12,9	11,7	9,1	6,4	5,0	7,9
Temperatura mínima absoluta (°C)	-7,0	-9.0	-5,6	-3,0	-2,0	3,4	3,4	5,0	3,0	-1,6	-3,2	-6,5	-9,0
Precipitacións (mm)	259	223	145	141	147	82	39	57	127	194	200	281	1886
Horas de sol	102	108	154	170	190	235	261	246	180	138	106	88	1998
Presión media	981,3	985,5	978,3	964,6	973,3	977,3	974,1	976,2	973,7	975,7	969,7	965,9	974,6
Presión máxima absoluta	990,9	991,7	987,8	976,9	981,5	986,3	983,0	985,7	980,5	983,0	984,3	984,7	990,9
Presión mínima absoluta	962,9	977,0	966,6	939,7	965,1	968,5	965,1	966,9	960,5	955,4	955,1	941,0	941,0
Humidade relativa media (%)	84	82	77	77	77	75	74	74	76	82	85	86	79
Fonte: AEMET

Nevarada en Santiago de Compostela.

Medio ambiente

Estatua de Méndez Núñez na Alameda.

Santiago foi o primeiro concello galego en adherirse á Carta de Aalborg, un acordo a nivel europeo que busca compatibilizar o desenvolvemento coa preservación do medio ambiente, isto é, un desenvolvemento sostíbel, implantando a axenda 21 local, un modelo para diagnosticar e formular políticas municipais sostíbeis.

Zonas verdes

A cidade conta con 220 hectáreas de espazos verdes distribuídos en 57 parques con xogos infantís, 43 polideportivos descubertos e 130 zonas de lecer. Unhas 23 hectáreas do total pertencen a xardíns históricos como o da Alameda que ocupa 8,5 hectáreas ou outros máis pequenos como o de Brandía ou a Finca Simeón. As meirandes superficies destas zonas verdes localízanse preto de lugares urbanizados como Fontiñas.

Cespa é a empresa concesionaria encargada do mantemento, así como do deseño e execución de novas zonas verdes.

Monumentos, museos e lugares de visita

Catedral de Santiago de Compostela.

Na cidade hai 41 edificios cualificados como de excepcional valor arquitectónico, histórico e cultural que foron propostos para a súa declaración individualizada como bens de interese cultural na categoría de monumentos. Son tutelados pola administración, aínda que só sete deles dispoñen desta distinción. Hai 293 edificios que presentan características tipolóxicas e compositivas de especial significación arquitectónica e ambiental, debido ás súas tipoloxías arquitectónicas. O total de edificios inventariados como de interese no conxunto urbano é de 1.411.

Cidade vella

Artigo principal: Cidade vella de Santiago de Compostela.

Vista aérea da zona vella.

A cidade vella máis próxima á catedral.

A cidade vella de Santiago de Compostela é unha zona urbana da cidade caracterizada pola súa arquitectura antiga e monumental.

Foi elixida como Patrimonio da Humanidade pola UNESCO en 1985. As edificacións que foron construídas na cidade antiga durante as épocas románica, gótica e barroca, fixeron dela unha das zonas urbanas mais fermosas do mundo, converténdose nun lugar de culto cun grande esplendor artístico.

Museos

Centro Galego de Arte Contemporánea.

As dúas Marías, escultura moderna en metal no Parque da Ferradura

• Centro Galego de Arte Contemporánea, museo a base de exposicións temporais de obras actuais.
• Museo do Pobo Galego, sobre a etnografía e historia de Galicia, no Convento de San Domingos de Bonaval.
• A Casa da Troia, antiga casa do hóspedes frecuentada por universitarios, é un museo que recrea a vida estudantil de finais do século XIX e comezos do XX.
• Museo da Catedral.
• Museo das Peregrinacións e de Santiago, sobre o fenómeno da peregrinación e o nacemento e evolución de Compostela.
• Museo Pedagóxico de Galicia.

Arquitectura relixiosa

• Mosteiro de San Martiño Pinario.
• Convento de San Francisco do Val de Deus.
• Convento de Santo Agostiño (s.XVII).
• Convento de San Paio de Antealtares.
• Convento de Santa Clara.
• Igrexa de San Fiz de Solovio.
• As Orfas
• Igrexa de Santa María Salomé, igrexa románica (s.XII) na rúa Nova.
• Capela de Ánimas.
• Colexiata de Santa María a Real do Sar.
• Catedral de Santiago de Compostela, o emblema relixioso de Galicia e do Camiño de Santiago, con múltiples puntos de interese, entre os que destacan no seu interior o Pórtico da Gloria do mestre Mateu e no exterior as fachadas de Praterías, da Acibechería e do Obradoiro (conxunto barroco que completa a fachada principal diante do pórtico da Gloria e fronte ó Pazo de Raxoi). A catedral, que se comezou a levantar no século XI, conta cunha planta de cruz latina con tres naves lonxitudinais, tres de cruceiro e nove capelas na cabeceira, cinco abertas ó deambulatorio e catro ao cruceiro. Todas elas son semicirculares, agás a central que posúe a forma recta da arquitectura prerrománica. O templo está coroado por nove torres situadas do seguinte modo: dúas en cada unha das tres fachadas, dúas máis no punto de encontro das naves co cruceiro e outra máis sobre este. Foi construída plenamente con granito, unindo os perpiaños con morteiro de cal, elaborado nos fornos de Triacastela. O modelo desta catedral foi San Sadurniño de Tolosa, en Francia.

Arquitectura civil

Claustro do Colexio de Fonseca.

• Pazo de Raxoi, neoclásico, sede do Concello e da Presidencia da Xunta de Galicia (s.XVIII), situado na praza do Obradoiro, fronte a fronte coa catedral.
• Hostal dos Reis Católicos, antigo edificio que pasou por diversas ocupacións como hospital e centro de peregrinos. Hoxe é Parador Nacional.
• Colexio de San Xerome, sito na parte meridional da praza do Obradoiro, foi creado para albergue de estudantes pobres e artistas. Está unido ao Colexio de Fonseca, xunto co cal é sede do reitorado da Universidade de Santiago.
• Colexio de Fonseca. Alberga a Biblioteca Xeral da Universidade, na bela e agradable praza de Fonseca.
• Colexio de San Clemente, obra do século XVII, situado enfronte do Parque da Ferradura, na súa parte norte, e moi preto da Porta Faxeira. Na actualidade alberga o IES Rosalía de Castro.
• Mercado de Santo Agostiño, complexo neomedieval proxectado polo arquitecto asturiano Vaquero Palacios, foi construído entre 1937 e 1942.
• Edificio da Universidade, neoclásico do XIX, na actualidade ocupado pola Facultade de Xeografía e Historia. A universidade, como institución, remóntase ao século XVI.
• Parque da Ferradura.
• Porta do Camiño, entrada da época medieval.
• Rúa do Franco, típico lugar de paseo e toma de viños.
• Rúa do Vilar. Con múltiples e chamativos soportais. Nela hai un cine de principios do século XX.
• Praza do Obradoiro, circundada pola Catedral, o Hostal dos Reis Católicos, o pazo de Raxoi e o colexio de San Xerome.
• Praza da Quintana, dividida en Quintana de Vivos e Quintana de Mortos (antigo cemiterio), limitada entre a catedral, a casa da Parra, o convento de San Paio de Antealtares e a casa da Conga.
• Auditorio de Galicia, sede da Real Filharmonía de Galicia dende 1996.

Panorámica desde Belvís.

Escultura

En Santiago hai multitude de esculturas no interior e no exterior de edificacións ou en espazos públicos, de diversas épocas ata a actualidade.

• 
  Antón Fraguas
• 
  Ricardo Carbalho Calero
• 
  Campus Sur da Universidade de Santiago
• 
  Monumento a Castelao
• 
  Facultade das Ciencias Económicas e Empresariais
• 
  800 (800 aniversario da consagración da Catedral de Santiago)
• 
  Frontón da Facultade de Xeografía e Historia
• 
  Zapatos no Camiño

Economía

Sede de Televés en Conxo.

Aínda que a economía santiaguesa depende en gran parte da administración pública (feito derivado de ser a capital galega), o turismo, sobre todo co Camiño de Santiago, a industria e a educación universitaria están axudando a diversificala. Entre as principais empresas da cidade encóntranse a madeireira FINSA, a automobilística UROVESA, a corporación das telecomunicacións Televés, Castrosua, que constrúe a metade dos autobuses fabricados en España, ou Blu:Sens, que se dedica á fabricación produtos tecnolóxicos. Así como dous polígonos industriais: o do Tambre e o da Sionlla. A renda bruta de Santiago ocupa o sexto posto a nivel autonómico e o 280º a nivel estatal

Transportes e comunicacións

Ferrocarril

Estación de Santiago.

Artigo principal: Estación de Santiago de Compostela.

Santiago de Compostela conta cunha estación de tren de pequeno tamaño situada na zona sur da cidade, xusto na intersección entre a Rúa do Hórreo e a Avenida de Lugo. Conta cunha parada de taxis e varias empresas de alugueiro de vehículos. Dende a estación de ferrocarril de Santiago saen trens diarios que a comunican coas principais cidades galegas agás Lugo e Ferrol, para as cales é preciso ir á Coruña e coller outro tren a estas cidades. Os trens que parten da estación compostelá tamén comunican á cidade con outras estacións de España (Madrid-Chamartín e Alacant-Terminal) e de Francia (Hendaia). Porén para se dirixir a outras estacións é preciso dirixirse a outras cidades, principalmente Madrid, e coller outro tren. Actualmente está en obras unha liña de AVE que unirá Santiago de Compostela con Madrid, aínda que a liña de Alta Velocidade xa une Santiago de Compostela con Ourense e A Coruña. Tamén se encontra en proxecto unha futura estación intermodal, situada na mesma localización que a actual e que aunará o AVE con trens e autobuses de proximidades.

Accidente ferroviario de 2013

Artigo principal: Accidente ferroviario de Angrois de 2013.

O 24 de xullo de 2013 no lugar de Angrois, Sar, a dous quilómetros da entrada da cidade, tivo lugar o accidente de tren máis grave da historia de Galicia, con 78 vítimas mortais, e o segundo máis grave da historia de España despois do de Torre del Bierzo, que tamén facía ruta dende a meseta ata Galicia.

Un tren Alvia, que circulaba a 190 km/h nunha zona limitada a 80, descarrilou nunha curva coñecida coma A Grandeira. O Pavillón Multiúsos Fontes do Sar utilizouse como tanatorio provisional pola gran cantidade de finados. Os medios de comunicación nacionais e internacionais loaron a resposta dos veciños de Angrois, dos servizos de Santiago de Compostela e dos cidadáns de Galicia en xeral por contribuír nos labores de rescate e axuda.

Aeroporto

Artigo principal: Aeroporto da Lavacolla.

Santiago de Compostela conta cun aeroporto cunha pista de 3,2 quilómetros, coñecido como aeroporto da Lavacolla. Está situado no lugar da Lavacolla, na parroquia de Sabugueira a uns 10 km do centro da cidade. Trátase do aeroporto galego con máis tránsito de viaxeiros, non obstante o aeroporto está a sufrir nos últimos anos un certo retroceso no número de mercadorías transportadas.

O 4 de maio do 2007 presentouse o proxecto dunha nova terminal. Pretendíase inaugurala no ano 2010, coincidindo co Ano Santo Compostelán, mais non foi posible. Rematada e inaugurada o 13 de outubro de 2011, a nova terminal ten capacidade para máis de catro millóns de pasaxeiros. O edificio ten un total de 74.230 m² e conta con 32 mostradores de facturación, 9 hipódromos de recollida de equipaxes, 12 portas de embarque e 3.665 prazas de aparcadoiro.

Autobús urbano en Compostela.

Entre outras melloras aeroportuarias previstas nas actuais instalacións, están a mellora da capa de rodadura da pista de aterraxe, a ampliación da plataforma de aeronaves, intervencións no sistema eléctrico, melloras no aparcadoiro e outras pequenas intervencións no interior da actual terminal.

Autobuses

A cidade de Santiago de Compostela conta cunha rede de autobuses urbanos e metropolitanos que comunican os distintos puntos da cidade, así como esta con outras localidades da súa área metropolitana. Está subvencionada pola Xunta de Galicia e xestiónaa en réxime de concesión a empresa Transportes Urbanos de Santiago S.A. (Tussa), que explota 24 liñas, das cales 10 son urbanas, 6 circulares e 8 son interurbanas. A pesar do servizo de transporte urbano, os problemas de tráfico seguen a ser constantes na cidade.

A capital de Galicia conta tamén cunha estación de autobuses que recibe a milleiros de pasaxeiros cada día e que a comunica con outros puntos de Galicia, do resto de España e Portugal.

Deportes

Pavillón Multiúsos Fontes do Sar.

En Santiago de Compostela destacan os seus equipos profesionais de fútbol sala e baloncesto, representados polo Santiago Futsal e o Obradoiro CAB respectivamente. Ámbolos dous equipos compiten nas máximas categorías das súas respectivas disciplinas (División de Honra e Liga ACB respectivamente). O equipo máis laureado da cidade é o Santiago Futsal (anteriormente coñecido como Autos Lobelle), que conta con varios títulos galegos (3 Copas Xunta de Galicia), españois (1 Copa de España e 1 Supercopa de España), amais dun título continental, a Recopa de Europa, conquistada na tempada 2006-07 ante o SL Benfica en Santiago de Compostela. Estes dous equipos xogan os seus partidos como locais no Pavillón Multiúsos Fontes do Sar, un recinto con capacidade para ata máis de 6.000 espectadores. En baloncesto tamén hai que salientar ao Club Baloncesto Rosalía de Castro, que chegou a competir na liga LEB Ouro en dúas etapas: a primeira comezou na tempada 1999-00 e que durou catro tempadas, e a segunda durante as tempadas 2007-08 e 2008-09, actualmente compite na Liga EBA.

Estadio multiúsos de San Lázaro.

Outro deporte importante na cidade é o fútbol, deporte no cal salienta a Sociedade Deportiva Compostela, equipo que competiu na Primeira División Española, onde ocupa o 39º posto da clasificación histórica, durante catro tempadas consecutivas (entre a 1994-95 e 1997-98), mais tralo descenso de categoría, os malos resultados deportivos e a mala situación económica que atravesou o club dende o descenso levárono á súa desaparición como empresa en agosto do 2010. En 2004, tres anos antes da desaparición deportiva do club compostelanista, nacera a Sociedade Deportiva Campus Stellae. O 22 de xullo do 2011 anunciouse que o Campus Stellae poderia chamarse SD Compostela, logo de que o actual presidente, o empresario Antonio Quinteiro, asumira a débeda do extinto club. O Compostela, que na tempada 2012-13 ascendeu da terceira á segunda división B, disputa os seus partidos no estadio de San Lázaro, cunha capacidade para 14.000 espectadores. Outros clubs de fútbol importantes da cidade son o Santiago de Compostela Club de Fútbol, que competiu na Preferente Autonómica ata a tempada 2011-12; e o desaparecido Sociedad Deportiva Ciudad de Santiago, que chegou a xogar na Segunda División B na tempada 2008-09, xogando tamén como local en San Lázaro. Nos deportes de auga, está o wáter-polo, representado polo Club Waterpolo Santiago, que compite na Liga Galega de Wáter-polo e que se proclamou catro veces campión da Copa Galega (3 en categoría masculina e 1 en categoría feminina), e a natación, representada polo Club Natación Ciudad de Santiago. O hóckey a patíns é un deporte que vai gañando popularidade na capital de Galicia, estando representado por dous clubs que centran a súa actividade principalmente nas categorías de base, o Club de Hockey Compostela e o H.C. Raxoi.

Cultura

Cidade da Cultura

Vista xeral da Cidade da Cultura de Galicia. Ao fondo, as Torres Hedjuk.

Artigo principal: Cidade da Cultura de Galicia.

A Cidade da Cultura é un complexo arquitectónico, cultural e de entretemento situado no monte Gaiás, moi preto do centro urbano de Santiago. O complexo do Gaiás ocupa unha superficie de 141.800 m² e alberga as seguintes estruturas:

• A biblioteca, cuxa misión é a de reunir, conservar e difundir o patrimonio bibliográfico de Galicia. Comparte edificio co Arquivo de Galicia.
• O Centro de Emprendemento (CEM), dedicado fundamentalmente ó emprendemento dos sectores cultural e tecnolóxico.
• O Museo Centro Gaiás, que acolle exposicións temporais como a de Gallaecia Petrea, coa que se inauguraron as súas instalacións en 2012.
• Centro de Innovación Cultural (CINC), sede da Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia (AMTEGA) e do Centro de Procesamento de Datos Integral.
• Edificio Fontán, en memoria do xeógrafo Domingo Fontán. Foi o último edificio construído e acolle o Instituto de Ciencias do Patrimonio (que promove o poatrimonio cultural galego), a Agencia para a Calidade do Sistema Universitario de Galicia.

No exterior destacan na paisaxe as Torres Hejduk, cun espazo expositivo, e unha rede de espazos verdes para uso deportivo ou de lecer.

O proxecto inicial prevía tamén un Centro da Música e das Artes Escénicas e un Centro de Arte Internacional. Porén, en marzo de 2013, o Parlamento de Galicia acordou paralizar definitivamente as obras pendentes.

Educación

IES Rosalía de Castro, no antigo Colexio de San Clemente.

O Concello de Santiago de Compostela forma parte, dende o ano 1996, da Asociación Internacional de Cidades Educadoras (AICE), que busca impulsar colaboracións e accións concretas entre as cidades, participar e cooperar activamente en proxectos, e intercambios de experiencias con grupos e institucións con intereses comúns.

A cidade contaba en 2010 con 21 centros de atención de primeira infancia (15 privados e 6 públicos), 35 centros de educación infantil (17 públicos, 3 privados e 15 concertados), 29 centros de educación primaria (14 públicos, 3 privados e 12 concertados), 19 centros de educación secundaria (8 públicos, 3 privados e 8 concertados), 15 centros de bacharelato (9 públicos e 6 privados) e 15 centros de formación profesional (9 públicos e 6 privados). Os alumnos que estaban a estudar na ensinanza non universitaria nese ano chegaban a 20.500.

Universidade

Edificio da Universidade, actual Facultade de Xeografía e Historia.

Artigo principal: Universidade de Santiago de Compostela.

A USC data de finais do século XV, sendo a primeira creada en Galiza. En 2012 o número de alumnos matriculados era de 26.401, dos cales 16.800 eran homes e 9.601 mulleres. A universidade conta con dous campus, vinte e tres facultades e dúas Escolas Técnicas Superiores, ademais de tres Escolas Universitarias adscritas e 5 centros vinculados.

Festas e celebracións

Fogos de artificio nas Festas do Apóstolo.

• Festa de San Xulián o 7 de xaneiro na parroquia de Carballal.
• Festa de San Vicente o 22 de xaneiro no barrio de Marantes.
• Festa de San Brais o 2 de febreiro na parroquia da Barciela.
• Festa de San Lázaro o 28 de febreiro na parroquia de San Lázaro.
• Festa de San Marcos o 25 de abril na parroquia de Bando.
• Festa de Santa Lucía o 27 de abril no barrio de Figueiras e o 4 de maio no barrio de Sabugueira e na parroquia de Eixo.
• Festa de San Pedro Mártir o 29 de abril en Belvís.
• Festa de San Miguel de Roxos o 1 de maio no barrio de Villestro.
• Festa de San Antonio e San Xosé do 9 ao 11 de maio na parroquia de Marrozos.
• Festa da Virxe de Fátima o 13 de maio na parroquia de Castiñeiriño.
• Festa de San Mauro o 29 e 30 de maio no barrio de Vidán.
• Festa de San Fernando o 30 de maio no barrio de San Fernando no Ensanche,
• Festa da Foliada o 30 de maio no barrio de San Pedro.
• Festa do Corpus Christi na parroquia de César.
• As festas da Ascensión son as máis importantes de Santiago despois das do Apóstolo. Celébranse durante varios días do mes de maio, coincidindo coa festividade da Ascensión.
• Festa de Santo Antonio o 13 de xuño no barrio da Graza e nas parroquias de Fontiñas, Bando e Castiñeiriño.
• Festa de San Xoán o 23 e 24 de xuño nos barrio de Almáciga, As Cancelas, Cruceiro da Coruña, San Pedro, San Lourenzo, San Xoán de Fecha, Villestro e Vista Alegre.
• Festa de San Paio o 26 e 27 de xuño en Sabugueira.
• Festa de San Pedro o 28 e 29 nas parroquia de Busto e San Xoán de Fecha, así como no barrio de San Pedro.
• Festa do Santísimo Sacramento o 29 e 30 de xuño no lugar de Busto.
• Festa de San Caralampio o 6 de xullo no barrio de Vista Alegre.
• Festa de San Cristovo o 10 e 11 de xullo na parroquia de Enfesta e do 10 ao 12 na parroquia de Eixo.
• Festa de Santa mariña o 18 de xullo en Verdía.
• Festas do Apóstolo na segunda quincena do mes de xullo nos días próximos ao 25 de xullo, festividade de Santiago.
• Ano Santo Xacobeo: Ten lugar cando o 25 de xullo cae en domingo. Só durante os anos santos permanece aberta a Porta Santa da Catedral para acceso dos peregrinos. Os anos santos xacobeos presentan unha grande afluencia de peregrinos, habitualmente maior ca nun ano ordinario.
• Festa de San Fiz o 2 e 3 de agosto en Amio, na parroquia de San Lázaro.
• Festa do Divino Salvador do 6 ao 8 de agosto en Vidán.
• Festa da Nosa Señora da Mercé o domingo máis próximo ao 8 de setembro na parroquia de Conxo.
• Festa da Nosa Señora o 14 e 15 de agosto nas parroquia de Grixoa, Marrozos e Villestro.
• Festa de San Lázaro o 15 e 16 de agosto no barrio de San Lázaro.
• Festa de San Roque e o Carme do 15 ao 17 de agosto nas parroquias de Figueiras e Marrozos.
• Festa de Santa María o 15 de agosto na parroquia de César.
• Festa de Santa María a Maior e Real do 15 ao 17 no barrio do Sar.
• Festa de San Roque, copatrón da cidade, é a segunda festa local. Celébrase o 16 de agosto.
• Festa de San Roque e San Antonio o 16 de agosto na parroquia de César.
• Festa do Santísimo o 17 de agosto no barrio de Marrozos.
• Festa do Rosario o 29 de agosto na parroquia de Aríns.
• Festa do Carme na parroquia de César (17 de agosto), e de Aríns.
• Festa da Divina Pastora o 31 de agosto no barrio de Almáciga.
• Festa do Sacramento na parroquia de Varciela.
• Festa de San Roque o 31 de agosto en Laraño.
• Festa de San Sebastián na Rocha, parroquia de Conxo.
• Festa de San Isidro na parroquia de Aríns.
• O martes de Entroido é festivo local algúns anos no canto da celebración do San Roque ou da Ascensión. Así ocorreu en 2006, substituíndo ao San Roque, e en 2007 ao coincidir a Ascensión co Día das Letras Galegas.
• Cada novembro dende 1986, celébrase o festival cinematográfico Cineuropa.

Santiago na literatura popular galega

Locucións

• Vaiche na misa en Conxo: dise cando alguén non está, e vai tardar en chegar. Segundo Eladio Rodríguez, a expresión provén de cando foi asasinado o arcebispo Sueiro Gómez de Toledo, en 1366, no contexto duns graves enfrontamentos polos que se ordenou o peche de tódalas igrexas de Santiago. En consecuencia, os composteláns tiñan que ir a misa a Conxo, daquela lonxe da cidade, polo que tardaban moito en ir e volver..

Refraneiro

• Cando algús van a Santiago, xa volven outros con cunchas .
• En Padron hai boas nenas,/ en Santiago a flor delas,/ as da Cruña son fregonas .
• Santiago reza, Pontevedra dorme, Vigo traballa e a Coruña divírtese.

Cantigueiro

• A vila de Sant-Iago,/ a vila santiaguesa,/ a vila de Sant-Iago/ algún día foi devesa
  • Segundo Fermín Bouza-Brey recolle unha lenda que conta como a catedral de Santiago, e a propia cidade ó seu redor, foi fundada polo Apóstolo cando, unha vez que botaou a tódolos mouros destas terras, decidiu erguer unha catedral. Nunha carballeira que lle pareceu ben foi arrincando tódolos carballos, un a un, cunha soa man, ata abrir un claro amplo de abondo. Logo estendeu unha pelica no chan e marcou os lindes por onde debían facerse os muros, e foi colocando pedras sobre o perímetro ata terminar de levantar o templo .

• Ben cho dixen, Catuxiña,/ que non foses a Santiago,/ que te habías de asustar/ de ver o Santo a cabalo .
• Cando vaias a Santiago/ mércame un Santiaguiño;/ se mo non mercares grande/ mércamo pequerrechiño .
• Eu ben cho dixen, meniña,/ que non foras a Santiago,/ que te habías de asustar/ de ver o Santo a cabalo .
• Indo para Santiago,/ doume a morte no camiño;/ deixo dito que me enterren/ na cama do meu veciño.
• Indo para Santiago,/ doume a morte nunha eira;/ deixo dito que me enterren/ na cama da costureira.
• Maruxa, se é que che calla/ de ires a Santiago,/ pasa pola Catedral,/ vai onda o Santo abrazalo .
• San Vicente de Marantes / é un santo moi galanteiro / quere que lle fagan a festa / o vintedous de xaneiro .

Cidades irmandadas

São Paulo, Brasil Coímbra, Portugal, dende 1994 Santiago do Cacém, Portugal, dende os anos '80 Mashhad, Irán Buenos Aires, Arxentina, dende os anos '80 Qom, Irán Santiago de Querétaro, México (2005)

Santiago de los Caballeros, República Dominicana (2004) Asís, Italia (2008) Pisa, Italia (2010) Santiago de Cuba, fundada por Diego Velázquez de Cuéllar (1514) Cáceres, España Qufu, República Popular da China Le Puy-en-Velay, Francia

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Santiago de Compostela.

• 
  A Catedral durante a noite.
• 
  Pórtico da catedral.
• 
  Porta das Praterías.
• 
  Pórtico da Gloria.
• 
  Convento de San Domingos de Bonaval.
• 
  Área Central.
• 
  Miradoiro da Alameda.
• 
  Praza da Quintana.
• 
  Cidade da Cultura.
• 
  Hostal dos Reis Católicos.
• 
  Parlamento galego.
• 
  Pazo de Raxoi.
• 
  Museo do Pobo Galego.
• 
  Escudo da USC.
• 
  Campus universitario.
• 
  Carballeira de Santa Susana.
• 
  Carballeira de San Lourenzo.
• 
  Aeroporto de Lavacolla en 2007.
• 
  Praza de Abastos.
• 
  Río Sar.

Lugares de Santiago de Compostela

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Santiago de Compostela vexa: Lugares de Santiago de Compostela.

Véxase tamén

Bibliografía

• LORENZO FERNÁNDEZ, Xaquín: Cantigueiro popular da Limia Baixa, Galaxia, Vigo 1973.
• RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio: Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo 1958-1961.
• SOBREIRA, Juan: Papeletas de un diccionario gallego (1792-1797), ed. de J. L. Pensado Tomé, Instituto de Estudios Orensanos, Ourense 1979.

Outros artigos

• Alcaldes de Santiago de Compostela
• Eleccións municipais en Santiago de Compostela
• Galería de imaxes de Santiago de Compostela
• Galería de imaxes de igrexas de Santiago de Compostela

Ligazóns externas

• Caminodesantiago.gal
• Páxina web da catedral de Santiago de Compostela
• Páxina web do Concello de Santiago de Compostela
• Santiago Turismo
• Universidade de Santiago de Compostela
• Cámara web situada na praza do Obradoiro
• Ciudades españolas Patrimonio de la Humanidad - Santiago de Compostela TVE, 17/12/2016 (en castelán)

Predecesor: Weimar

Capital Europea da cultura xunto con Aviñón Bergen Boloña Bruxelas Cracovia Helsinqui Reiquiavik Praga 2000

Sucesor: Rotterdam Porto