Os Novos,[1]Os Renovadores,[2] ou o Movemento Renovador,[3] foi un grupo de artistas galegos que quixeron renovar as formas plásticas da arte galega na primeira parte do século XX, en especial a partir da década de 1920.
Mural de Manuel Colmeiro nas Galerías Pacífico de Buenos Aires.
Caso a considerar á parte sería Isaac Díaz Pardo, que logo do asasinato do seu pai Camilo Díaz, continuou o legado da súa ampla familia de artistas da xeración anterior á súa, e renovou as formas do deseño e a cerámica xunto á súa muller Carmen Arias, a Luís Seoane e ao arquitecto Andrés Fernández Albalat, a pesar de que deixou de pintar nos anos 70 e afirmou que o facía "porque non quedaba outra, había que tirar para adiante".[5]
No século XIX as procuras a prol da cultura galega intensificáronse, e varios acontecementos levaron a que na segunda metade se producise un movemento de Rexurdimento literario, especialmente na poesía. Na plástica, en particular na pintura, a finais dese século e principios do XX hai entre os artistas galegos unha afinidade co paisaxismoromántico e postimpresionista de influencia cezannista. Entre eles hai un sentimento rexionalista de reivindicación das paisaxes galegas, e comparten unha crítica, verbalizada por Valle-Inclán, dunha certa xerarquía estética que primaba o eixo Madrid-Valencia. Neses anos varios dos artistas máis prometedores falecen sendo mozos e fálase dunha xeración doente.
En Europa, a principios de século e no período de entre-guerras aparecen as vangardas con forza. Os artistas do Estado español que participan deses movementos fano principalmente no estranxeiro, pasando de Cataluña especialmente a Francia (Picasso, Juan Gris, Miró, Dalí...). En Galiza, o grupo Nós pretende dignificar e conectar a cultura galega coa europea e fai unha primeira achega ás vangardas, e nos anos 20 xorde a xeración do 25, a gran renovadora da poesía e do teatro galegos, continuando co labor modernizador da literatura galega da xeración anterior. Aínda así, pese a que incorporan elementos vangardistas, non foi un movemento de ruptura total coa tradición; de xeito análogo, os artistas plásticos galegos nacidos na primeira década do século non rompen cos artistas algo maiores ca eles, como Díaz Baliño, Castelao ou o escultor Francisco Asorey, e á súa vez eles tampouco pretenden romper coa tradición galega senón valorala, democratizala e renovala. Tanto os escritores como os artistas plásticos, xúntanse en torno a El Pueblo Gallego, que empeza a publicar obra gráfica e escritos en castelán e en galego.
Capa de Camilo Díaz da revista El Pueblo Gallego
En 1921 a Junta para la Aplicación de Estudios, presidida por Santiago Ramón y Cajal, concédelle a Castelao unha bolsa para coñecer as vangardas. Pasa dez meses viaxando por Francia, Bélxica e Alemaña, e un ano despois publica fragmentos do seu diario de viaxe na Revista «Nós» (a publicación íntegra só se fixo 20 anos despois do seu pasamento, e consta de 314 páxinas con debuxos e recortes).
Nel escribe o 24 de abril:
As xentes de España pensan que pra seren universais teñen que deixar de seren españois de espírito e aos que facemos arte nacional (nacional galego) pídennos que matemos o espírito rexional e que sexamos españois; e agora pregunto eu: se coidades que iso de que a arte non ten fronteiras quer dicir que compre ser cosmopolitas. Por que non pedides que matemos o espírito español? Pois se o arte español pode saír de España tamén poden saír o galego, o vasco, o catalán...[6]
Para el a arte ten que ser universal e cosmopolita, pero ligada ao pobo e á cultura nai. A medida que entra en contacto coa arte de vangarda centroeuropea fai apuntamentos ás veces descualificadores. De Picasso, que logo da súa etapa de formación na Coruña e Barcelona estaba en París desenvolvendo o cubismo, di Castelao: «Paréceme un farsante (...) téñoo por pouco máis que un amateur da arte» (páx. 97-98), aínda que logo reconsidera a súa opinión e afirma que era culto, intelixente e «un gran negociante catalán». Está interesado nas filosofías de vangarda pero non tanto na súa concreción plástica, e prefire as vangardas rusas por estar conectadas co pobo. Xa de volta en Galiza publica un ensaio sobre o cubismo, no que se mostra interesado pola súa estrutura do cadro e do real, di que as vangardas poden ser “tolerías, pero non parvadas”, e cartéase co seu paisano de Rianxo, o poeta Manuel Antonio,
Castelao trata de renovar a arte galega liberándoa de formalismos alleos que a encorsetaban, e procura nas raíces a identidade:
É necesario volver á inocencia, ao folklore (...) onde a nosa tradición quedou cortada. É preciso sermos máis primarios ou primitivos na nosa arte…
Manuel Antonio mostra conformidade pero responde:
Non debe ser máis que un punto de partida orientado hacia un punto da rosa dos ventos; despois hai que botar a andar
Poemario De catro a catro, en PDF. Nunha das súas edicións foi ilustrado por Carlos Maside
Carlos Maside foi outro dos membros dos Novos que máis viaxou, tivo bolsas para formarse en París e Madrid, e parte da súa obra foi seleccionada xunto á de Maruxa Mallo, Arturo Souto, e outros pintores para ser exposta en diversas capitais dos Estados Unidos polo Carnegie Institute como novos pintores españois. En París séntese atraído pola obra dos impresionistas Gaugin e Van Gogh, que inflúen na súa obra ademais dos cubistas, o realismo máxico e o expresionismo, e polos escritos do profesor da BauhausWassily Kandinsky. Alén da pintura fixo outra obra gráfica como varios carteis, incluíndo para a campaña do Estatuto.[7] Foi pioneiro na formación da Colección de Arte Contemporánea para o Seminario de Estudos Galegos, e proponlle ao Concello de Santiago a creación dunha Biblioteca de Arte no Pavillón do Paseo da Ferradura. Ao revés que os artistas que emigraron, el formou parte do exilio interior. En Vigo forxou amizade con artistas algo mais novos ca el, coma o seu sobriño Xulio Maside ou Laxeiro, coetáneos da xeración literaria das Festas Minervais e algo mais novos que a Promoción de enlace.
Manuel Colmeiro Guimarás foi outro membro do grupo dos Novos que viaxou continuamente, cousa que complementou a súa formación académica coa máis autodidacta. En 1928 foi tamén bolseiro da Deputación de Pontevedra, e grazas a iso puido frecuentar lugares coma o Prado. Exiliouse na Arxentina, onde faría os murais da cúpula das Galerías Pacífico. Durante estes anos participou no ambiente dos exiliados relacionándose con Luís Seoane, Rafael Dieste e Rafael Alberti entre outros. No 1949 trasladouse a París, residencia na que morou até o ano 1989 en que regresou a Galiza. Nos anos 60 chegaríalle o éxito con exposicións en Londres, París e Madrid, e diversos premios e recoñecementos nos anos 80. Finou en Salvaterra de Miño en 1999 aos 98 anos. A súa filla Elena Colmeiro foi escultora e ceramista, formada na Arxentina.
Luís Seoane, referíndose ás preocupacións que se manifestaran nos círculos intelectuais e estudantís universitarios de Santiago de Compostela no primeiro terzo do século XX díxolle a Víctor Freixanes:
As correntes do "simplicismo "preocupaban e interesaban moito, dentro do "art nouveau". O centro artístico e intelectual europeo comezou a trasladarse de París a Berlín tanto na pintura coma nas artes plásticas e no pensamento filosófico e político (...) Austria tamén estivo moi presente, Paul Klee, Grosz ... Todo isto, aínda que pareza unha cousa estrana, sabíase na inqueda Galicia daqueles anos, ás veces aínda antes que noutras cidades españolas.[8]
Na escultura Francisco Asorey, nado en 1889 como o seu amigo Camilo Díaz, seguía uns postulados figurativos, pero cunha policromía vibrante de textura expresionista e temáticas novidosas. Sen chegar ao rupturismo nin a iconoclastia e a abstracción dalgunhas vangardas, provocou varias polémicas polas formas e a iconografía. Nun encargo para unha parroquia da Estrada representou a Virxe cunha hostia no peito e o cura non quixo a escultura. A mesma iconografía que empregara Díaz Baliño na súa cartelería para o Estatuto, coa hostia do escudo do Reino de Galiza (e hoxe oficial da Comunidade Autónoma) no peito dunha santa laica cargada de simboloxía.
Virxe de Asorey, na Estrada
Cartel de Camilo Díaz para a campaña do 1º Estatuto de Autonomía
A guerra lévalle a moitos amigos, como a Camilo, pero el fica no exilio interior, incluso facendo obras de temática relixiosa. A súa neta en 2013 atribuía certo esquecemento a tal circunstancia[9]. Asorey fixo tamén monumentos a grandes figuras da cultura galega, coma o filósofo da ilustración Benito Xerónimo Feijóo, o escritor do Rexurdimento Curros Enríquez ou o astrónomo Ramón Mª Aller .
En 2019 a súa obra A Santa de 1926, volveu á terra onde foi feita despois de case sete décadas no Centro Galego de Montevideo para a exposición Galicia, un relato no mundo, comisariada por Manuel Gago Mariño. Presentada no seu tempo na Exposición Nacional de Bellas Artes (onde sería premiado o seu San Francisco), rompeu coa corrección política da época e chegou a ser criticada mesmo por Valle-Inclán e pola raíña (avoa de Filipe VI). Nunha entrevista á prensa en 1956, Asorey afirmou que esta era a obra da que se atopaba "máis satisfeito".[10][11]
O movemento en Galicia foi menos perturbador que outras vangardas. Aínda que valoraban a tradición, eran moi cosmopolitas, e o traballo doutros foi fundamental para ese movemento, dende a xeración Nós até os científicos do Seminario de Estudos Galegos, arqueólogos, etc. E aí é onde entra Enrique Campo con só catro anos de traballo pero moi intenso, practicando con novos campos do debuxo, a arqueoloxía e a ilustración científica.[12][13]
En 1888 publicáronse as primeiras bandas deseñadas galegas
[17], porén sería nas primeiras décadas do s. XX cando se desenvolvería o debuxo como ferramenta de análise en clave de burla e crítica sociopolítica. O humor gráfico conectaba coa retranca propia do país e parte da literatura do grupo Nós, autores como Risco, que logo transitou a unha seriedade ceremoniosa, asinaba coma Polichinela e publicou textos satíricos coma O porco de pé, aínda que noutras pezas como O bufón de el'Rei formula un humor mais complexo[18]; Otero Pedrayo, de prosa solemne, retratou a Diego Xelmírez coma un humorista. Desde a época das cantigas de escarnio até a época dos renovadores, houbo unha tradición ininterrompida de literatura oral humorística, mesmo durante os séculos escuros. Barriga Verde, pioneiro dos monicreques en Galiza, reflectía xoldras entre galegos e portugueses, como xa fixera Gabriel Feijóo séculos antes no seu Entremés famoso sobre a pesca do río Miño. Autores diversos como Maside, Camilo Díaz Baliño, o seu irmán Ramiro ou Izquierdo Durán incursionaron no ámbito da ilustración humorística e a caricatura e recolleron influencias do humorismo centroeuropeo, en particular o da revista Simplicissimus. O representante galego do humor gráfico que tivo máis repercusión foi Castelao, e aínda que catalán de nacemento, Luis Bagaría, quen tivo estreita relación con Galiza. Foi amigo de Castelao, a quen máis dunha vez debuxou, entrevistou e publicou (na revista El Sol), de Antón Vilar Ponte[19][20][21] e foi moi admirado por Luís Seoane.[22][23]
Na escultura, Fco. Vázquez Díaz combinaría uns retratos máis clásicos coa sátira nas súas pezas de pingüíns, moi conectados co surrealismo, polos que sufriría a acción da censura[24].
Caricatura da República de Weimar como 'república sen republicanos'. Bagaría e Castelao recibirían grande influencia destes autores
Luis Seoane, Díaz Pardo, os Núñez Búa, os Sofovich e os Scheimberg en Magdalena
Felipe Bello Piñeiro, divulgador da louza de Sargadelos
Camilo Díaz Baliño, mestre dos irmáns Granell, Eugenio e Mario. Outros membros da familia tamén se dedicaron á arte, como Lolita, ilustradora e mestra, con alumnas que seguiron renovando a plástica galega na posguerra, como María Antonia Dans ou Eva Gago.
Os renovadores iniciaron un camiño de creación de novas fontes e recuperación de tipografía tradicional en pedra, o Laboratorio de Formas continuou esas pescudas, e recentes creadores estandarizaron fontes baseadas naquelas, como a Vila Morena de Ipanema Gráfica ou a Gallaecia Castelo de Carlos Núñez pai.
O traballo gráfico tampouco estivo asociado ao mundo da impresión e impresión mecánica, senón que se desenvolveu nun ambiente local, vinculado a áreas próximas ao mundo da arte, a fabricación artesanal, a cantería ou a ilustración, sendo executadas por artistas e artesáns. Quizais por ese "xeito de facer" tan característico do "feito a man", que impregnou todo o Laboratorio de Formas, a intuición e a visión persoal de cada artista-deseñador gañaron o xogo pola normalización. (...)
Os fundamentos do Laboratorio de Formas propuxeron recoller as súas características características da historia para crear un sistema de expresión propia. Para iso, empregaríanse varias fontes; tallas de pedra, inscricións nos soportais das igrexas e cruceiro, petróglifos, tallas nas ferramentas dos oficios, esculturas de pan de San Andrés de Teixido, cerámica de Buño, encaixes de Camariñas ... en definitiva, todos aqueles elementos patrimoniais que representaban Cultura galega. Os principios da modernidade, cun ollo posto na Bauhaus e na escola de Ulm e outro sobre a singularidade do contexto xeográfico e cultural, evitando calquera estandarización, evolucionaron aquí para "enriquecer o mundo coa nosa diferenza", unha ideoloxía aplicada a todos os produtos que veñen fóra do Laboratorio de Formas.
Marca da cerámica de Sargadelos na súa cuarta etapa
Tecidos. L. Seoane e Mª. E. Montero
En Galicia, o traballo en colaboración entre Mª Elena Montero resulta paradigmático dunha maneira de proceder que será recuperada na segunda década do s. XXI. Seoane deseñaba os cartóns para tapices desde Arxentina e estes eran realizados desde Sada por Montero, que foi capaz de conseguir a riqueza cromática das pinturas do artista. Foi unha colaboración feminista e pioneira na relación entre arte, deseño e artesanía, un traballo de respecto e creatividade común, pois Seoane insistiu en que a sinatura das obras fose conxunta, algo extraordinario para a época. Nestas obras recóllese a tradición do tapiz e a súa relación coas pinturas, así como a historia de Galicia, das súas lendas e batallas, desde o Románico á mitificación do presente das mariscadoras, augadoras, leiteiras, en definitiva da muller como figura clave da memoria e fortaleza de Galicia.[28]
Edificios en Galiza con obra dos RenovadoresEditar
↑anavedasideas.blogaliza.org, Wayback Machine (2014-01-04). "Urbano Lugrís"(PDF). web.archive.org. Arquivado dende o orixinal(PDF) o 04 de xaneiro de 2014. Consultado o 2023-02-07.
_-_Rom%C3%A1n_Navarro_(1854-1928).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_01.jpg)
.jpg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
,_23.11.1924_(dta).jpg)
.jpg)
.png)
_3.jpg)
.JPG)
_1.JPG)
