Provincia de Ourense

provincia galega

Ourense[1] é unha das catro provincias de Galicia creadas por Javier de Burgos en 1833.

Modelo:Xeografía políticaProvincia de Ourense
Ourense (gl) Editar o valor em Wikidata
Imaxe

Localización
Editar o valor em Wikidata Mapa
 42°N 7°O / 42, -7Coordenadas: 42°N 7°O / 42, -7
EstadoEspaña
Comunidade autónomaGalicia Editar o valor em Wikidata
CapitalOurense Editar o valor em Wikidata
Contén a división administrativa
Poboación
Poboación305.223 (2021) Editar o valor em Wikidata (41,97 hab./km²)
Xeografía
Superficie7.273,2 km² Editar o valor em Wikidata
Punto máis altoPena Trevinca (2.124 m) Editar o valor em Wikidata
Punto máis baixorío Miño (40 m) Editar o valor em Wikidata
Comparte fronteira con
Datos históricos
Precedido por
Organización política
Órgano executivoDeputación de Ourense Editar o valor em Wikidata
• Presidente da Deputación Editar o valor em WikidataLuis Menor Pérez (2023–) Editar o valor em Wikidata
Identificador descritivo
Código postal32 Editar o valor em Wikidata
Fuso horario
ISO 3166-2ES-OR Editar o valor em Wikidata
Código NUTSES113 Editar o valor em Wikidata
Código INE32 Editar o valor em Wikidata

Sitio webdepourense.es Editar o valor em Wikidata
Mapa do partido de Ourense de Juan Quintana, 1807.

Datos xeográficos editar

Localización editar

Provincia suroriental de Galicia e a única sen litoral marítimo. Limita, a saber:

Superficie, demografía editar

A provincia de Ourense ocupa 7.273,26 km². Neles, vive unha poboación de 304.280 habitantes (IGE 2022). Como resultado, Ourense ten unha densidade de poboación de 41,84 hab/km²; moi lonxe da media galega, que é de 91,36 hab/km². Algo máis dun terzo da poboación provincial vive na actualidade na capital, e aproximadamente o 47% do censo da provincia reside na comarca de Ourense, onde se atopan, a maiores da capital, tres dos restantes 10 concellos máis poboados da provincia (Barbadás, O Pereiro de Aguiar, e San Cibrao das Viñas).

Evolución da poboación de Provincia de Ourense   Fontes: INE e IGE.
1900 1930 1950 1981 2004 2009 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
419.665 476.336 494.283 430.159 339.555 335.219 330.257 326.724 322.293 318.235 318.391 314.853 311.680 309.293 307.651 306.650 305.223 {{{18}}} {{{19}}}
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Localidades importantes editar

Excepto o da capital, ningún dos outros 92 concellos provinciais acada os 14.000 habitantes. A lista ordenada dos once máis importantes nos inicios do ano 2022 era a seguinte:

Concellos máis poboados (2022)
Posición Concello Poboación
  Ourense 103.756
  O Carballiño 13.932
  Verín 13.625
  O Barco de Valdeorras 13.350
  Barbadás 11.061
  Xinzo de Limia 9.611
  O Pereiro de Aguiar 6.609
  Allariz 6.348
  Celanova 5.619
10ª  San Cibrao das Viñas 5.558
11ª  Ribadavia 5.003


Na lista dos concellos da provincia de Ourense poden verse todos.

Economía editar

As industrias inclúen a fabricación química, a produción de leite, o embotellado de auga preto de Verín e a fabricación de roupa preto da capital ourensá. Unha das maiores empresas transformadoras de aves tamén está situada na zona industrial próxima a esa cidade. Tamén hai un bo número de industrias e empresas auxiliares do automóbil, relacionadas coa factoría de Stellantis de Vigo .

A provincia tamén ten catro rexións vitivinícolas, das cinco de toda a rexión de Galicia. Ribeiro, Ribeira Sacra, Monterrei e Valdeorras.

Aínda que non sexa un importante centro turístico, o turismo contribúe un pouco á economía. Os vales dos ríos atraen aos veraneantes e hai varias cidades medievais ben conservadas (Allariz e Ribadavia).

Orografía editar

É unha provincia cunha altitude media non moi elevada, pero moi montañosa.

As terras, sitas no oeste da provincia, nos límites coa provincia de Pontevedra e de Lugo, atópanse dentro da Dorsal galega, é dicir, o sistema montañoso occidental de Galiza, con serras como a do Suído ou a do Faro de Avión, que poden acadar nas súas cotas máximas alturas de arredor de 1.000 m: Coto da Puza con 1.035 m., Marcofán de 939 m, Uceiro de 1.003 m, Alledo 1.013 m, atinxindo o punto máis alto no propio Faro de Avión con 1.155 m. Son materiais moi antigos, fundamentalmente graníticos, cortados por fracturas por onde corren os ríos (Arenteiro, Cea, Avia etc.), que conforman os vales. O aspecto de conxunto é macizo e serve de divisoria entre os ríos mencionados e as cuncas do río Ulla, Oitavén, Tea (este afluente do mesmo Miño), ao tempo que actúa como unha primeira barreira fronte á influencia atlántica, mais a súa altura relativamente baixa e os vales transversais non impiden o paso das chuvias, aínda que as atenúan.

A zona centro-oriental é moito máis accidentada, presentando maiores altitudes. Estas atinxen nos puntos máis altos nas serras que limitan coas provincias de León e Zamora: serra da Enciña da Lastra (Tara, 1.099), serra do Eixe (Pena Trevinca, 2.127 m, o punto máis elevado da comunidade), serra Segundeira, serra Calva (Montouto, 2.045 m). No centro domina o Macizo Central ourensán, no que se desenvolven unha serie de serras en disposición radial, de menor altitude, pero que facilmente poden superar os 1.500 m: Cabeza Grande (1.778 m), O Invernadeiro-Queixa (Seixo, 1.707 m), serra de San Mamede (Fonte do Santo, 1.618 m). Este relevo foi orixinado en boa parte polos movementos tectónicos do Neoxeno, formándose como consecuencia, non só alzamentos, senón tamén depresións, máis ou menos amplas e máis ou menos altas, que ás veces poden aparecer como amplas foxas. Así no leste temos a depresión do Bolo; ao norte e oeste do val Sil-Miño - que pode abrirse en amplitude e escalonarse, como a de Ourense -; no sur, a Limia, o val de Maceda e o val de Verín.

Polo sur, os mesmos fenómenos tectónicos aludidos, crearon outra serie de serras de distinta orientación (oeste-leste), que teñen unha menor altura, pero superior á das serras occidentais, e que dificultaron, tradicionalmente, a comunicación con Portugal, agás pola depresión de Verín: serra do Xurés (Nevosa, 1.539 m), serra do Larouco (Larouco, 1.525 m), serra de Penas Libres (Mairos, 1.083 m), serra da Esculqueira (Penedo dos Tres Reinos, 1.025 m.)

 
Valgada do río San Lázaro, Macizo Central ourensán

Hidrografía editar

 
Tramo do río Arnoia

A provincia ourensá vese percorrida por infinidade de ríos. Deles, o máis importante é o Miño, recentemente afluído o Sil neste, nun punto do límite coa provincia de Lugo.

Hidrograficamente a provincia de Ourense está dividida en tres cuncas: a do Miño, a do Limia e a do Douro. A cunca do río Miño ocupa unha boa parte da provincia: 4.837 km² (da que corresponden á subcunca do río Sil 2.545 km²); a do Limia ocupa nesta provincia 1.395 km²; por último, a do Douro, as bacías dos ríos cuxas augas acaban no Douro abranguen 1.117 km².

O Miño ten unha parte pequena do seu curso dentro dos límites provinciais: entra á altura dos Peares e abandónaos en Cortegada de Miño. Á parte do Sil, os seus afluentes principais son o Búbal e o Avia pola dereita, e o Loña, Barbaña, e Arnoia pola esquerda. O Sil, que como é sabido é o afluente principal do Miño, ocupa máis da metade da cunca miñota na provincia, e desde logo na confluencia de ambos, nos Peares, contén maior caudal, facendo bo o refrán: "O Miño leva a fama, e o Sil a auga". O Sil entra na provincia, procedente do Bierzo, pola freguesía de Covas, no concello de Rubiá, ocupando unha posición central na depresión do Valdeorras. Desde os seus confíns serve, na maior parte do seu curso, de límite coa provincia de Lugo, ata Os Peares, punto de unión co Miño. O seu afluente principal é, sen dúbida, o Bibei (97 km), que drena augas das serras máis elevadas da provincia: Macizo Central, serra do Eixe, serra Segundeira, por medio do Xares, Camba, Conso e Navea, principalmente.

O Limia forma de seu unha cunca independente, pois vai dar directamente ao Atlántico, formando o esteiro de Viana do Castelo, en Portugal, onde transmuta o seu nome como Lima. O río Salas, que aflúe pola súa esquerda, é o máis importante tributario.

Varios ríos acaban coas súas augas no Douro, en Portugal; o máis importante é sen dúbida o Támega, que ten unha lonxitude total de 145 km, superior á da maioría dos ríos galegos; o seu afluente máis importante é un segundo Búbal. O resto dos ríos durienses teñen un curto percorrido dentro da provincia, e os máis destacábeis son o Mente e o Diabredo, que a final son subafluentes do Douro, por intermedio do Tuela.

A maioría destes ríos teñen un réxime fluvial de tipo oceánico; os seus máximos niveis de caudal son invernais, como corresponde ao clima atlántico dominante; mais o Sil e os seus afluentes, por mor do montañoso das súas cuncas, gozan de réxime nivo-pluvial, prolongando os máximos caudais durante a primavera, debido ao desxeo.

Con frecuencia o percorrido montañoso encaixa os ríos, obrigándoos a moverse entre bordos de gran pendente, o que ten creado algunhas das paisaxes máis fermosas da provincia, como son os diversos canóns do Sil (o de Covas, na súa entrada en Galiza, ou o comprendido entre Quiroga e os Peares). O cambio de materiais dos solos orixinou ás veces potentes fervenzas, das que cabería destacar a do río Cenza, nese pequeno afluente do Bibei. Por outra banda nesas mesmas vertentes o aproveitamento agrícola, ao tempo que axudaba a fixar as ladeiras, axudou ao embelecemento paisaxístico coa construción de socalcos escalonados, polo normal plantados con videiras. Isto é observábel, dentro dos límites provincias, nas ribeiras do Bibei, á altura do encoro do Vao, ou ben no curso do Miño entre os Peares e a cidade de Ourense.

Esta riqueza hídrica fixo que se construísen encoros por todos lados, asolagándose con frecuencia algúns dos vales máis ricos da provincia, o que non deixou de provocar protestas en pleno franquismo, sendo destacábeis as provocadas polo encoro do río Xares en Prada, no concello de A Veiga, a fins dos anos 50, e as da presa de Castrelo de Miño, sobre o Miño, no Ribeiro, a comezos dos 60.[Cómpre referencia]

Clima editar

Climaticamente a provincia de Ourense, como toda Galiza, pertence ao tipo oceánico, caracterizado en liñas xerais por temperaturas suaves ao longo de todo o ano - con máximas estivais e mínimas invernais -, e precipitacións tamén durante todo o ano - con máximos invernais e mínimos estivais -. Porén non é o clima da costa (este mesmo ten sido cualificado de hiper-húmido na súa zona sur). A posición interior do territorio ourensán e a existencia dun relevo elevado propician diferenzas, carecendo por outra banda de homoxeneidade en toda a provincia. Basicamente distínguense catro zonas climáticas ourensás:

Dominio oceánico de transición editar

Aparece na zona noroccidental da provincia. Sen que chova como na costa, as precipitacións acadan valores en torno aos 1.500 mm, as temperaturas medias anuais, que ostentan o menor gradiente térmico da provincia, son suaves, acadando entre 12 e 14 °C de media. Os veráns poden cualificarse de frescos, pois non se atinxen nin os 20 °C de media. As precipitacións anuais andan arredor dos 1.500 mm, pero hai unha certa aridez estival. Un exemplo é Seoane, no concello do Carballiño:

Seoane
1931-1960 xan feb marz abr mai xuñ xull agost set out nov dec ANUAL
Temp. media (°C) 5,1 6,4 8,4 10,4 12,6 15,7 17,9 17,6 15,7 12,4 7,8 5,5 11,1
Precipitacións (mm) 204 151 185 110 98 50 27 38 57 129 176 199 1423

Dominio oceánico continentalizado editar

Corresponde á zona meridional da provincia: depresións da Limia e do Támega. As temperaturas medias anuais están entre 10º e 11 °C, e as precipitacións sobre 900 mm anuais. Porén as temperaturas invernais son frías, con abundantes días de xeadas, mentres a seca estival, con alto déficit de precipitacións, pode durar ata catro meses. Este dominio enlaza co da meseta central lucense, pero está rota a continuidade rómpese nos vales do Sil-Miño. Os datos básicos do clima de Xinzo de Limia poden mostralo:

Xinzo de Limia
1931-1960 xan feb marz abr mai xuñ xull agost set out nov dec ANUAL
Temp. media (°C) 4,5 4,9 7,8 9,2 12,2 15,2 17,5 17,7 15,2 11,2 7,8 4,9 10,5
Precipitacións (mm) 94 94 119 67 74 51 20 24 52 93 99 134 921

Dominio oceánico-mediterráneo editar

Esténdese polos vales do río Miño e do Sil, desde o Ribeiro ao Valdeorras, incluíndose a depresión da capital. A flora, e mesmo os cultivos dominantes, testemuñan o influxo mediterráneo. Son os países do viño. É a zona máis seca de Galiza, con medias de insolación superiores a 2.500 horas/ano e precipitacións por embaixo dos 800 mm. As temperaturas medias anuais roldan os 14º, con veráns calorosos (é doado atinxir e superar os 40º en días estivais), mais os invernos, polo illamento dos vales, son fríos, con frecuentes néboas e xeadas. Un exemplo pode ser a mesma cidade de Ourense:

Ourense
1931-1960 xan feb marz abr mai xuñ xull agost set out nov dec ANUAL
Temp. media (°C) 6,9 7,7 10,8 12,6 16,0 19,4 22,1 21,4 19,2 14,7 10,0 7,7 14,0
Precipitacións (mm) 90 78 99 56 62 42 17 20 43 89 95 128 818

Dominio oceánico de montaña editar

Basicamente corresponde ás zonas provinciais das serras do Macizo Central e as serras orientais (Eixe, Segundeira). As precipitacións acadan os valores da Galiza costeira nos 1.000 m. de altura, atinxíndose 1.500 mm ou máis. En cotas máis altas supéranse esas cifras. No inverno, as temperaturas medias mensuais poden caer por embaixo do 0 °C. Un exemplo pode ser Mesón de Herosa, a 900 msnm, no concello da Gudiña:

Mesón de Herosa
1931-1960 xan feb marz abr mai xuñ xull agost set out nov dec ANUAL
Temp. media (°C) 3,6 4,2 7,2 8,8 12,0 15,3 17,8 18,0 15,5 11,5 7,7 4,4 10,3
Precipitacións (mm) 157 127 155 120 168 73 13 40 93 124 204 200 1474

Zonas bioxeográficas editar

 
Souto de Rozabales e castiñeiro de Pumbariños.

A provincia de Ourense, pertence á zona bioxeográfica Eurosiberiana, como o resto de Galiza, pero a súa situación especial fai que se atope en transición entre a provincia Atlántica daquela, e a provincia Carpetano-Ibérico-Leonesa que xa forma parte da rexión Mediterránea. Esta zona de transición comprende tamén parte da provincia de Lugo.

A flora está marcada por especies típicas mediterráneas: aciñeiras, sobreiras, érbedos, que mesmo poden formar matos boscosos nas partes máis meridionais e orientais da provincia. A especie típica da flora galega o carballo (Quercus robur), presente na parte occidental da provincia, está substituído no Centro-Sur e Oriente provincial polo carballo cerquiño, que nas comarcas máis orientais denominan rebolos. Nos ríos os amieiros, bidueiras e salgueiros, típicos da provincia Atlántica, conviven nas beiras dos ríos e outros lugares húmidos, con chopos, que son máis mediterráneos. A vexetación degradada, aínda con predominio de toxos e xestas, nas zonas occidentais da provincia, ve xurdir grandes extensións de uces, que tinxen de morado ou branco, abas enteiras dos montes, recobrando a cor amarela a grande altura cos piornos. Aparecen tamén plantas aromáticas, típicas da garriga e do maquis mediterráneo: estebas, lavanda, cantroxo ou azaia (Lavandula pedunculata), tomiño, ourego etc.

A intervención humana mudou a paisaxe boscosa, introducindo eucaliptos, piñeiros e, desde moito máis antigamente, o castiñeiro. Mais entanto o eucalipto está reducido ás terras baixas occidentais, o piñeiro está adaptado en toda a provincia, aínda que a certas alturas medra con dificultade. O castiñeiro forma masas boscosas relativamente extensas en concellos do Macizo Central, como Chandrexa de Queixa ou A Pobra de Trives, mentres noutros son soutos maiores ou menores.

A fauna, consecuentemente, pode contar con especies tanto atlánticas como mediterráneas. Mentres a velenosa víbora de Seoane (Vipera seoanei) está espallada ata o norte de Galiza, outras especies de réptiles prefiren medios máis cálidos, polo que son relativamente abundantes nesta provincia, entre elas cabe indicar a outra cobra velenosa galega a víbora fociñuda (Vipera latasti). Varias son as especies emblemáticas en perigo, como a perdiz charrela (Perdix perdix) propia das alturas, que ten o límite meridional de expansión precisamente na serra do Xurés.

Zonas protexidas editar

 
Canón do Sil.

A provincia conta con varias zonas de protección ambiental, con distintas cualificacións:

Parques naturais:

Os dous primeiros son tamén Zonas de Especial Protección de Aves (ZEPA).

Monumentos naturais:

Zonas especiais de conservación (ZEC):

Asemade foron declarados como LICs, e están en proceso de avaliación como ZECs:

Notas editar

  1. "Lei 2/1998, do 3 de marzo" (PDF). BOE. Consultado o 3 de maio de 2021. 

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

Ligazóns externas editar