Wikipedia

Maceda

concello da comarca Allariz-Maceda, na provincia de Ourense
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Maceda (homónimos).

Coordenadas: 42°16′15″N 7°39′3″O / 42.27083, -7.65083

Maceda é un concello da provincia de Ourense, pertence á comarca de Allariz - Maceda, unidas ámbalas dúas polo corredor que forma o río Arnoia. No s. X era unha rexión medieval histórica, coñecida como Maceda da Limia. Na actualidade, o norte da comarca pertence a paraxe natural da Ribeira Sacra.[8]

Maceda
Escudo de Maceda
Concello de Maceda.jpg
Casa do concello.
Situacion Maceda.PNG
Situación
Xentilicio[1]macedáns (non oficial)
Xeografía
ProvinciaProvincia de Ourense
ComarcaComarca de Allariz - Maceda
Poboación2.853 hab. (2022)[2][3]
Área101,9 km²[3]
Densidade28 hab./km²
Entidades de poboación12 parroquias[4]
Capital do concelloMaceda
Política (2019[5])
AlcaldeRubén Quintas Rodríguez (PPdeG[6])
Concelleiros
PPdeG: 5
PSdeG-PSOE: 3
Outros: CxG 1, E.S.C.O 1, C'S 1
Eleccións municipais en Maceda
Uso do galego[7] (2011)
Galegofalantes73,88%
Na rede
http://www.concellodemaceda.com
[ editar datos en Wikidata ]

ToponimiaEditar

Maceda está relacionada con mazá, do latín Mattiāna [mala] '[mazás] de Matio', derivado de Caius Matius, tratadista de agricultura do século I a. C..[9][10]. Outras fontes citan a palabra latina MATTIANETA (lat. vulgar MATTIANA, maceira). Un fitotopónimo abundante en maceiras, (Manzaneda é a forma castelanizante).[11]

XeografíaEditar

O concello, de 102 km², está situado no Alto do Arnoia, por onde discorre o río Maceda, tamén coñecido como Sor. O río dispón dunha senda fluvial ata unirse co río Arnoia e o río Tioira, sendo este último un dos afluentes que máis auga aporta o Arnoia. O río ten pequenos saltos de auga, pequenas cascadas e incluso muíños antigos. Tamén e un río onde abundan as troitas.[12]

Os límites orográficos da depresión de Maceda, están entre as vertentes da serra de San Mamede e a serra da Cabeza de Meda, o Alto de Langoa, o val de Xunqueira de Espadanedo, o Alto do Couso no nordés e o val da Limia o suroeste.

HistoriaEditar

Pobo prerromano e Imperio romanoEditar

Os InteramnicosEditar

Os primeiros poboadores dos cales se ten rexistro, son os interamnicos, un pobo prerromano da antiga Gallaecia. Unha lápida atopada na igrexa de Asadur, onde se ergueu o retablo sobre a gran lápida romana a Quinto Licinio, e nela a pedra de ara coa inscrición AEREDITARE. Onde a República dos interamnicos honraba a Quinto Licinio, que pertencía a Vectigalium, unha sociedade encargada da cobranza de impostos na época romana, segundo os estudos de Antonio Rodríguez Colmenero e de Elixio Rivas.[13]

Os interamnicos estaban incluídos no convento Bracarense, unha entidade administrativa romana da provincia Tarraconense, quedando rexistrado na columna conmemorativa da construción da ponte romana de Chaves, coñecida como o padrón dos pobos. Xunto aos interamnicos, estaban os aquiflavienses, os avobriguenses, os bibalos, os coelernos, os equisios, os límicos, os nebisocos, os quarquernos e os tamaganos.[14]

Vía Nova do Sector SalientibusEditar

Outro dos rexistros sitúan a Vía Nova do Sector Salientibus, como paso obrigado en dirección ao Sector Praesidium, polo miliario de A Fontela en Foncuberta[15] ata o miliario en A Eirexa en Tioira[16] ata unha cortadura nunha ladeira que coincide cos pobos de A Costa e Couzada, onde se bifurca ata Asadur onde termina e pola outra cara a Villariño Frío.[17] O tramo foi escollido o 10 de setembro de 2016 como unha andanada pola Fundación Aquae Querquennae, reivindicando a súa declaración como Patrimonio da Humanidade.[18]

Idade MediaEditar

Antigo mosteiro de monxas bieitasEditar

Na igrexa da parroquia de Santa Mariña en Asadur, encóntrase un baixorreleve da época prerrománica. Suponse que foi reutilizado na igrexa, e que pertencía ao monasterio de mediados do século XIV, un mosteiro de touquinegras ou monxas bieitas hereditario, da familia de San Rosendo. Un documento conservado no Tombo do mosteiro de Celanova sitúa no ano 936 a dona Ximena, filla do rei Ordoño II. A importancia do enclave do antigo mosteiro afianzase, porque se encontraba unha delegación de xustiza. No ano 1586 don Antonio de Nóvoa e Lemos, conde de Maceda, compróu o couto de Asadur de mans de Filipe II, vinculando ao morgado de Maceda.

Castelo de MacedaEditar

O Castelo de Maceda remóntase aos séculos XI ou XII. As torres conservan aos grosos muros do seu carácter defensivo, a pesar de que no século XIV resultou parcialmente destruído, na Gran Guerra Irmandiña.

Unha vez reconstruído, co paso dos anos o seu uso defensivo orixinal foi dando paso a un uso señorial e residencial ata culminar no seu aspecto actual, froito dunha extensa intervención levada a cabo nos anos 90 do século pasado para reparar o efecto de varias décadas de abandono. Reconvertido en hotel monumento na actualidade.[19]

Os personaxes históricos que viviron no castelo de Maceda, foron Xoán de Novoa, que naceu na fortaleza no ano 1460 (outras fontes datan o nacemento 1450), sendo enviado pola súa familia a Portugal fuxindo da Gran Guerra Irmandiña. Asentado no país veciño, Xoán de Novoa converteuse nun famoso explorador e chegou a ser nomeado alcalde de Lisboa. Non regresaría a Galicia e morrería na India en 1509 durante un das súas viaxes. O escudo familiar dos Novoa que aínda se conserva nos muros da fortaleza.

Polo Castelo de Maceda, tamén pasou o fillo do rei Fernando III e de Beatriz de Suabia. Nacido no ano 1221 en Toledo, o pequeno Afonso X o Sabio foi posto ao coidado do nobre García Fernández de Vilamaior e da esposa deste, Maior Arias. Foi enviado a Galicia para pasar parte da súa infancia ata a idade de 11 anos. En agradecemento polos servizos prestados o rei Fernando III concedelle unha vila en Maceda a García Fernández de Vilamaior.

Sería durante esa época cando Alfonso X entraría en contacto co idioma galaico-portugués que empregaría para escribir as súas famosas cantigas, así que desde o municipio ourensán reivindican con orgullo o papel crucial que desempeñou na creación desa importante mostra da literatura medieval occidental. Aínda que os expertos atribúen a autoría de boa parte desas composicións a trobadores como Airas Nunes, existe consenso de que algunhas delas si son atribuíbles directamente ao monarca.[20]

Idade ModernaEditar

No ano 1560 o papa Paulo V outorga a freguesía de Santa Mariña de Asadur ao Licenciado Pedro Vázquez de Castro, Comisario do Santo Oficio, que funda os coutos de Outeiro do Cabo en Asadur, Cas García e Chaira de Vascós en Santiago da Costa. En Outeiro ergue a casa-torre, no ano 1639. O escudo da Casa de Outeiro, sobre cartela partida ao xeito de bordura, presenta en catro cuarteis: 1º castelo de Vázquez, 2º espada de familiar do Sº Oficio, 3º palmeta do Sº Oficio, 4º as barras de Toubes. O caron desta casa señorial, hai unha capela, que nunca se usou como tal, o parecer foi utilizada como lugar de tortura.[21]

DemografíaEditar

PoboaciónEditar

Maceda no ano 2002 tiña 3.346 habitantes, pasando a 3.146 habitantes no ano 2007, 3.112 no ano 2012, 2.924 no ano 2017 e 2.829 no 2020.[22]

Gráfica da variación da poboación de Maceda dende 1900Editar

Evolución da poboación desde 1900 ata 2009
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2009

4.948

4.988 5.085 5.919 6.285 5.991 5.438 4.616 5.446 3.477 3.388 3.139

Administración e políticaEditar

Goberno municipalEditar

O Goberno do Concello de Maceda está composto por 11 concelleiros, elixidos por sufraxio universal, tras celebrarse eleccións municipais cada catro anos desde ao ano 1979. Sendo estes o que escollen o alcalde.

Paro rexistrado no municipioEditar

En abril do ano 2014, o número de parados era de 255 persoas, no ano 2017 era de 224 e no ano 2021 era de 160.[23]

Débeda pública do concelloEditar

No ano 2020 a débeda do concello era de 302.434 euros, o que supón unha débeda de 106.528 euros por cada mil habitante, segundo datos do Banco de España.[24]

Renda bruta media de MacedaEditar

No ano 2013 a renda bruta media era de 16.095, ascendendo ata os 18.925 euros no ano 2018.[25]

Entidades de poboaciónEditar

A administración municipal dende polo menos o 31 de decembro do ano 1887, estruturase na figura da vila de Maceda, xunto as seguintes entidades de poboación:

  1. A lista de lugares son: Baldrei, Celeirón, Outeiro do Cabo, Parada, O Rial, O Alto do Rodicio, Castro de Escuadro, Escuadro, Vascós, A Couzada, A Costa, Casonel, Chaioso, Francos, Outeiro da Torre, Piúca, O Soto, Vixueses, Calveliño do Monte, Pías, Santirso, Carguizoi, Cimadevila, Foncuberta, Santa Marta, Sarreaus, Tioira, Barxela, Xinzo da Costa, Paioso, Vilar, Bustavalle, Calvelo, Casasoá, As Lamas, Vilarellos.
  2. A lista de aldeas son: Bouzas, O Campo, Coruxas, Paradiña, Somoza, A Teixeira, A Palela, O Batán, A Eirexa, Lamelas, Zorelle.
  3. A lista de pazos son: Amedo, Asadur, Barreiros, A Parrocha, O Correlo, A Eirexa, Camporredondo.
  4. A lista de casas de labranza son: Sarreaus, Reixa.[26]

XustizaEditar

Os habitantes de Maceda pertencen o partido xudicial de Ourense, situado na Praza de Concepción Arenal, conta con sete Xulgados de Primeira Instancia, catro Xulgados do Social, tres Xulgados de Instrución, dous Xulgados do Penal, dous Xulgados do Contencioso-Administrativo e un Xulgado de Menores[27].

Garda CivilEditar

A vila de Maceda conta cun cuartel da Garda Civil na rúa Vicente del Bosque número 23, onde se desempeñan as funcións de prevención da seguridade cidadá, así como a presentación dalgún tipo de denuncia.[28], onde se prometeu unha reforma entre o mes de abril e maio do ano 2022, cunha inversión próxima os 50 000 euros.[29][30]

As funcións que non poden ser realizadas no posto de Maceda, os veciños deben desprazarse ata a cidade de Ourense.

Policía NacionalEditar

A localidade non dispón de Comisaría, sendo a máis próxima a Comisaría de Policía Nacional de Ourense.[31]

ServizosEditar

AmbulatorioEditar

O municipio dispón dun centro de atención primaria continuo e con servizo de urxencias para os municipios de Esgos, Xunqueira de Espadanedo e Baños de Molgas.[32]

AmbulanciaEditar

Todo o concello conta cunha ambulancia de Soporte Vital Básico, dotadas con dous técnicos en emerxencias santitarias.[33] A empresa encargada do servizo dispón dunha quenda con servizo 24 horas en quendas rotatorios, constituída o 23 de xaneiro de 1997.[34] O traslado dos pacientes o servizo de urxencias do centro de saúde de Maceda ou o Complexo Hospitalario Universitario de Ourense.[35], salvo que as necesidades do paciente sexan outras máis específicas.

CulturaEditar

EtnografíaEditar

Festas e celebraciónsEditar

No mes de xullo celébrase no concello o Entroido Quente.

Maceda na cultura popularEditar

Vicente Risco recolle a crenza de que, en Maceda e en Castro Caldelas, gardan o pan que se coce o día de San Bertomeu (24 de agosto). Este pan non podrece nunca, e utilízase para apagar os lumes, botando neles un anaco do pan [36].

Galería de imaxesEditar

Artigo principal: Galería de imaxes de Maceda.

ParroquiasEditar

Galicia | Provincia de Ourense | Parroquias de Maceda

Asadur (Santa Mariña) | Castro de Escuadro (Santa Baia) | As Chás (San Xoán) | A Costa (Santiago) | Covas (San Xoán) | Foncuberta (Santa María) | Maceda (San Pedro) | Piúca ou Araúxo (Santa María) | Santiso (Santa María) | Tioira (Santa María) | Vilardecás (San Xoán) | Zorelle (Santiago)


Lugares de MacedaEditar

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Maceda vexa: Lugares de Maceda.

NotasEditar

  1. ↑ Véxase no Galizionario.
  2. ↑ Instituto Nacional de Estadística, ed. (27 de decembro de 2019). "Cifras oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de enero". Consultado o 2 de xuño de 2020. (en castelán).
  3. ↑ 3,0 3,1 Instituto Galego de Estatística. (2022) "Maceda".Información municipal. Sociedade e poboación. Xunta de Galicia.
  4. ↑ Nomenclátor de Galicia. Busca directa. Xunta de Galicia
  5. ↑ Ministerio do Interior, Goberno de España (ed.). "Resultado eleccións 2019". Arquivado dende o orixinal o 25 de xuño de 2019. Consultado o 9 de xuño 2019. 
  6. ↑ Federación Galega de Municipios e Provincias (ed.). "Maceda". www.fegamp.gal. Consultado o 15 de setembro de 2019. 
  7. ↑ Neira, Carlos. "Evolución do uso do galego por concellos". Arquivado dende o orixinal o 5 de decembro de 2019. Consultado o 14 de outubro de 2014. Fonte: IGE. Datos dispoñibles nas Táboas Dinámicas de Google 
  8. ↑ https://agader.xunta.gal/es/desarrollo-rural/conoce-las-comarcas-de-galicia/allariz-maceda
  9. ↑ http://www.edu.xunta.gal/centros/iesblancoamorculleredo/system/files/TOPONIMIA.pdf
  10. ↑ https://www.lne.es/oviedo/2013/11/22/manzaneda-20529647.html
  11. ↑ http://centros.edu.xunta.es/iesmanuelgarciabarros/latin_grego/descargas/latin/listaxe_toponimia_paau.pdf
  12. ↑ https://www.galegriaviajes.com/viajes/senda-fluvial-de-maceda/
  13. ↑ http://patrimoniogalego.net/index.php/14701/2012/03/sta-marina-de-asadur/
  14. ↑ https://lugaresquefazer.com/wiki/padrao-dos-povos?spmchkbj=spmprvbj29vy2mRUfRhGeJ6m1U3cCRCCeM
  15. ↑ http://patrimoniogalego.net/index.php/27685/2012/10/miliario-ii-foncuberta/
  16. ↑ http://patrimoniogalego.net/index.php/62160/
  17. ↑ http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/va-romana-de-braga-a-astorga-por-la-provincia-de-orense-0/
  18. ↑ https://www.laregion.es/articulo/baixa-limia/aquis-aflora-conchas/20160903123746646454.html
  19. ↑ Hotel Monumento Castelo de Maceda en Proxecto ARGA: Arquitecturas Rehabilitadas de Galicia.
  20. ↑ https://blog.turismo.gal/historia/el-castillo-de-maceda-y-alfonso-x-el-sabio/
  21. ↑ http://patrimoniogalego.net/index.php/14708/2012/03/a-casa-do-inquisidor-de-asadur/
  22. ↑ https://www.epdata.es/datos/datos-graficos-estadisticas-municipio/52/maceda/4237
  23. ↑ https://www.epdata.es/datos/paro-registrado-datos-graficos/38/espana/106
  24. ↑ https://www.epdata.es/datos/deuda-publica-cada-municipio-datos-banco-espana/9/maceda/4237
  25. ↑ https://www.epdata.es/datos/datos-graficos-estadisticas-municipio/52/maceda/4237
  26. ↑ http://bdh-rd.bne.es/viewer.vm?id=0000199638&page=1038
  27. ↑ Directorio de Órganos Xudiciais (Ourense), Páxina web do Poder Xudicial de España.
  28. ↑ https://www.guardiacivil.es/es/institucional/directorio/ourense/puesto_de_maceda.html
  29. ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 11 de agosto de 2022. Consultado o 21 de maio de 2022. 
  30. ↑ https://www.laregion.es/articulo/allariz/maceda-reformara-edificio-actual-guardia-civil/202202071714171104588.html
  31. ↑ https://www.dnielectronico.es/PortalDNIe/PRF1_Cons02.action?pag=REF_400&id_menu=7
  32. ↑ https://tsinternet.sergas.es/TSInternet/ConsultaGuiaMunicip.servlet?integrado=S&sector=&CAMBIO=1&consultorio=421&provincia=32&municipio=043
  33. ↑ https://061.sergas.gal/Paxinas/web.aspx?tipo=paxtxt&idLista=4&idContido=167&migtab=167&idTax=30004&idioma=es
  34. ↑ https://www.expansion.com/directorio-empresas/ambulancias-de-maceda-sl_1086904_Q80_32.html
  35. ↑ https://www.sergas.es/bucen/detalle?tipodetalle=ofertaAsistencial&idTipoTit=0&descTipoTit=Ambas&pro=32&dpro=OURENSE&busTR=CENTRO+XERAL%2C&numExp=145%2F87%2FL&estado=0&vlv=h&idioma=es
  36. ↑ Vicente Risco 1962, 368.

Véxase taménEditar

BibliografíaEditar

  • RISCO, Vicente: "Cultura espritual", en Historia de Galiza tomo I, 1962 (reed. Akal 1979, 255-777).

Outros artigosEditar

Ligazóns externasEditar

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maceda&oldid=6344506»