Maceda

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Maceda.

Maceda é un concello da provincia de Ourense, pertencente á comarca de Allariz - Maceda, unidas ámbalas dúas polo corredor que forma o río Arnoia. No século X era unha rexión medieval histórica, coñecida como Maceda da Limia. Na actualidade, o norte da comarca pertence a paraxe natural da Ribeira Sacra.

Maceda

Localización
42°16′15″N 7°39′03″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	provincia de Ourense
Capital	Maceda
Poboación
Poboación	2.837 (2024) (27,81 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Voluntaria de Municipios da Comarca de Ourense
Superficie	102 km²
Altitude	536 m
Comparte fronteira con	Paderne de Allariz Montederramo Vilar de Barrio Xunqueira de Espadanedo Esgos Baños de Molgas
Organización política
• Alcaldesa	Uxía Oviedo (2023–)
Eleccións municipais en Maceda
Identificador descritivo
Código postal	32...
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	32043
Sitio web	concellodemaceda.com

Toponimia

Maceda está relacionada con mazá, do latín Mattiāna [mala] '[mazás] de Matio', derivado de Caius Matius, tratadista de agricultura do século I a. C. Outras fontes citan a palabra latina MATTIANETA (lat. vulgar MATTIANA, maceira). Un fitotopónimo abundante en maceiras, (Manzaneda é a forma castelanizante).

Xeografía

O concello, de 102 km², está situado no Alto do Arnoia, por onde discorre o río Maceda, tamén coñecido como Sor. O río dispón dunha senda fluvial ata unirse co río Arnoia e o río Tioira, sendo este último un dos afluentes que máis auga aporta o Arnoia. O Maceda, ten pequenos saltos de auga, pequenas fervenzas e, mesmo, muíños antigos. No río, tamén abundan as troitas.

Os límites orográficos da depresión de Maceda, están entre as vertentes da serra de San Mamede e a serra da Cabeza de Meda, o Alto de Langoa, o val de Xunqueira de Espadanedo, o Alto do Couso no nordés e o val da Limia o suroeste.

Historia

Período romano

Os Interamnicos

Os primeiros poboadores dos cales se ten rexistro, son os interamnicos, un pobo prerromano da antiga Gallaecia. Unha lápida romana atopada na igrexa de Asadur, onde se ergueu o retablo. A lápida da respublica dos Interamnicos honraba a Quinto Licinio, que pertencía a Vectigalium, unha sociedade encargada da cobranza de impostos na época romana, segundo os estudos de Antonio Rodríguez Colmenero e de Elixio Rivas.

A civitas Interamicorum e o seu oppidum de nome descoñecido situado en Asadur (Maceda, Ourense)[…]. O descubrimento naquel lugar dunha inscrición, probablemente de época severiana, demostra que esta respublica Interamicorum integrara perfectamente os parámetros romanos da política local.

Os interamnicos estaban incluídos no convento Bracarense, unha entidade administrativa romana da provincia Tarraconense, quedando rexistrado na columna conmemorativa da construción da ponte romana de Chaves, coñecida como o padrón dos pobos. Xunto aos interamnicos, estaban os aquiflavienses, os avobriguenses, os bibalos, os coelernos, os equisios, os límicos, os nebisocos, os quarquernos e os tamaganos.

Vía Nova do Sector Salientibus

A Vía Nova discorre polo concello de Maceda, atopándose o miliario da milla 80 dende Braga no lugar de Foncuberta (Maceda), o cal foi aproveitado para facer de peto de ánimas. A calzada segue ata Tioira, onde se atopa un miliario na casa rectoral de Santa María de Tioira. Posteriormente viraría ata Salientibus en Xinzo da Costa, para neste lugar xirar á esquerda e ascender ata as alturas do Rodicio polo chamado “Camiño da Xe”.

A calzada romana Vía Nova, no traxecto coñecido como camiño da xe, A Costa (Maceda)

Alta Idade Media

Antigo mosteiro de monxas bieitas

Na igrexa da parroquia de Santa Mariña en Asadur, encóntrase un baixorreleve visigótico datado do século VII. Suponse que foi reutilizado na igrexa, e que pertencía ao mosteiro de monxas bieitas touquinegras hereditario. Pasando a formar parte das posesións da familia de san Rosendo dende o século IX.

Un documento conservado no Tombo do mosteiro de Celanova sitúa o 6 de xaneiro do ano 935 a infanta Ximena, como monxa do mosteiro de Asadur. A infanta Ximena, era filla do rei Ordoño II e a raíña Elvira Méndez, e irmá dos reis Sancho I, Ramiro II e Afonso IV. Pola liña paterna, era prima irma de Rosendo Gutérrez ou san Rosendo

Castelo de Maceda

O Castelo de Maceda remóntase aos séculos XI ou XII. As torres conservan aos grosos muros do seu carácter defensivo, a pesar de que no século XIV resultou parcialmente destruído, na Gran Guerra Irmandiña.

Unha vez reconstruído, co paso dos anos o seu uso defensivo orixinal foi dando paso a un uso señorial e residencial ata culminar no seu aspecto actual, froito dunha extensa intervención levada a cabo nos anos 90 do século pasado para reparar o efecto de varias décadas de abandono. Reconvertido en hotel monumento na actualidade.

Os personaxes históricos que viviron no castelo de Maceda, foron Xoán de Novoa, que naceu na fortaleza no ano 1460 (outras fontes datan o nacemento 1450), sendo enviado pola súa familia a Portugal fuxindo da Gran Guerra Irmandiña. Asentado no país veciño, Xoán de Novoa converteuse nun famoso explorador e chegou a ser nomeado alcalde de Lisboa. Non regresaría a Galicia e morrería na India en 1509 durante unha das súas viaxes. O escudo familiar dos Novoa que aínda se conserva nos muros da fortaleza.

Polo Castelo de Maceda, tamén pasou o fillo do rei Fernando III e de Beatriz de Suabia. Nacido no ano 1221 en Toledo, o pequeno Afonso X o Sabio foi posto ao coidado do nobre García Fernández de Vilamaior e da esposa deste, Maior Arias. Foi enviado a Galicia para pasar parte da súa infancia ata a idade de 11 anos. En agradecemento polos servizos prestados o rei Fernando III concedelle unha vila en Maceda a García Fernández de Vilamaior.

Sería durante esa época cando Alfonso X entraría en contacto co idioma galaico-portugués que empregaría para escribir as súas famosas cantigas, así que desde o municipio ourensán reivindican con orgullo o papel crucial que desempeñou na creación desa importante mostra da literatura medieval occidental. Aínda que os expertos atribúen a autoría de boa parte desas composicións a trobadores como Airas Nunes, existe consenso de que algunhas delas si son atribuíbles directamente ao monarca.

Idade Moderna

No ano 1560 o papa Paulo V outorga a freguesía de Santa Mariña de Asadur ao Licenciado Pedro Vázquez de Castro, Comisario do Santo Oficio, que funda os coutos de Outeiro do Cabo en Asadur, Cas García e Chaira de Vascós en Santiago da Costa. En Outeiro ergue a casa-torre, no ano 1639. O escudo da Casa de Outeiro, sobre cartela partida ao xeito de bordura, presenta en catro cuarteis: 1º castelo de Vázquez, 2º espada de familiar do Sº Oficio, 3º palmeta do Sº Oficio, 4º as barras de Toubes. Ó caron desta casa señorial, hai unha capela, que nunca se usou como tal, o parecer foi utilizada como lugar de tortura.

Demografía

Poboación

Maceda no ano 2002 tiña 3.346 habitantes, pasando a 3.146 habitantes no ano 2007, 3.112 no ano 2012, 2.924 no ano 2017 e 2.829 no 2020.

Gráfica da variación da poboación de Maceda dende 1900

Evolución da poboación desde 1900 ata 2009
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2009
4.948	4.988	5.085	5.919	6.285	5.991	5.438	4.616	5.446	3.477	3.388	3.139

Administración e política

Goberno municipal

O Goberno do Concello de Maceda está composto por 11 concelleiros, elixidos por sufraxio universal, tras celebrarse eleccións municipais cada catro anos desde ao ano 1979. Sendo estes o que escollen o alcalde.

Paro rexistrado no municipio

En abril do ano 2014, o número de parados era de 255 persoas, no ano 2017 era de 224 e no ano 2021 era de 160.

Débeda pública do concello

No ano 2020 a débeda do concello era de 302.434 euros, o que supón unha débeda de 106.528 euros por cada mil habitante, segundo datos do Banco de España.

Renda bruta media de Maceda

No ano 2013 a renda bruta media era de 16.095, ascendendo ata os 18.925 euros no ano 2018.

Entidades de poboación

A administración municipal dende polo menos o 31 de decembro do ano 1887, estruturase na figura da vila de Maceda, xunto as seguintes entidades de poboación:

1. A lista de lugares son: Baldrei, Celeirón, Outeiro do Cabo, Parada, O Rial, O Alto do Rodicio, Castro de Escuadro, Escuadro, Vascós, A Couzada, A Costa, Casonel, Chaioso, Francos, Outeiro da Torre, Piúca, O Soto, Vixueses, Calveliño do Monte, Pías, Santirso, Carguizoi, Cimadevila, Foncuberta, Santa Marta, Sarreaus, Tioira, Barxela, Xinzo da Costa, Paioso, Vilar, Bustavalle, Calvelo, Casasoá, As Lamas, Vilarellos.
2. A lista de aldeas son: Bouzas, O Campo, Coruxas, Paradiña, Somoza, A Teixeira, A Palela, O Batán, A Eirexa, Lamelas, Zorelle.
3. A lista de pazos son: Amedo, Asadur, Barreiros, A Parrocha, O Correlo, A Eirexa, Camporredondo.
4. A lista de casas de labranza son: Sarreaus, Reixa.

Xustiza

Os habitantes de Maceda pertencen o partido xudicial de Ourense, situado na Praza de Concepción Arenal, conta con sete Xulgados de Primeira Instancia, catro Xulgados do Social, tres Xulgados de Instrución, dous Xulgados do Penal, dous Xulgados do Contencioso-Administrativo e un Xulgado de Menores.

Garda Civil

A vila de Maceda conta cun cuartel da Garda Civil e onde se prometeu unha reforma entre o mes de abril e maio do ano 2022, cunha inversión próxima os 50 000 euros.

Policía Nacional

A localidade non dispón de Comisaría, sendo a máis próxima a Comisaría de Policía Nacional de Ourense.

Servizos

Ambulatorio

O municipio dispón dun centro de atención primaria continuo e con servizo de urxencias para os municipios de Esgos, Xunqueira de Espadanedo e Baños de Molgas.

Ambulancia

Todo o concello conta cunha ambulancia de Soporte Vital Básico, dotadas con dous técnicos en emerxencias santitarias. A empresa encargada do servizo dispón dunha quenda con servizo 24 horas en quendas rotatorios, constituída o 23 de xaneiro de 1997. O traslado dos pacientes lévase a cabo ó servizo de urxencias do centro de saúde de Maceda ou o Complexo Hospitalario Universitario de Ourense.

Cultura

Etnografía

Na época do Entroido, son característicos os felos.

Festas e celebracións

No mes de xullo celébrase no concello o Entroido Quente.

Maceda na cultura popular

Vicente Risco recolle a crenza de que, en Maceda e en Castro Caldelas, gardan o pan que se coce o día de San Bertomeu (24 de agosto). Este pan non podrece nunca, e utilízase para apagar os lumes, botando neles un anaco do pan.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Maceda.

• 
  Centro de saúde.
• 
  Castelo de Maceda.
• 
  Vaca galega na Fonte do Santo (Serra do San Mamede).
• 
  Carro en Santiso. Santiso, Maceda.

Lugares de Maceda

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Maceda vexa: Lugares de Maceda.

Véxase tamén

Bibliografía

• RISCO, Vicente: "Cultura espritual", en Historia de Galiza tomo I, 1962 (reed. Akal 1979, 255-777).

Outros artigos

• Eleccións municipais en Maceda

• Radio Maceda.

Ligazóns externas

• MacedaVirtual.com Web de noticias sobre Maceda feito co formato de PHP-Nuke (en castelán)
• "Maceda". www.crtvg.es. 6 de febreiro de 2016. 
• Maceda na TVG(en galego)