Reino das Dúas Sicilias

O Reino das Dúas Sicilias (en italiano Regno delle Due Sicilie) é un antigo estado de Italia meridional, creado en 1816 e anexionado polo Reino de Italia en 1861. Comprendía os territorios de Nápoles e Sicilia, cunha extensión aproximada duns 95.000 km². Foi gobernada por unha póla da Casa de Borbón española, descendente de Carlos III de España, o tamén rei de Nápoles e de Sicilia coma Carlos VII.

Reino das Dúas Sicilias

Regno delle Due Sicilie (it) Regnu dî Dui Sicili (scn) Regno d'e Ddoje Sicilie (nap)
Himno	Inno al Re (en)
Localización
40°48′N 14°18′L
Capital	Nápoles Palermo
Poboación
Poboación	8.703.000 (1860) (77,77 hab./km²)
Lingua oficial	lingua italiana Lingua siciliana Lingua napolitana
Relixión	catolicismo
Xeografía
Superficie	111.900 km²
Comparte fronteira con	Estados Pontificios
Datos históricos
Precedido por	Coroa de Aragón
Creación	1738
Disolución	21 de febreiro de 1861
Sucedido por	Reino de Italia
Organización política
Forma de goberno	monarquía absoluta monarquía constitucional
Moeda	Q15256289

Dúas Sicilias estaba formada polos antigos reinos de Sicilia e Nápoles, ligados á Coroa de Aragón desde os séculos XIII e XV, respectivamente. Co desmembramento da Monarquía Hispánica no Tratado de Utrecht (1713), Nápoles e Sicilia pasaron a dominio austríaco, pero case inmediatamente os españois trataron de recuperalos (Guerra da Cuádrupla Alianza). Aproveitando a Guerra de Sucesión Polaca, en 1734, Carlos de Borbón, daquela Duque de Toscana, derrotou os austríacos coas tropas de seu pai Filipe V de España, e recuperou estes reinos para a súa dinastía, aínda que se unirían aos dominios do rei de España. Carlos foi recoñecido de inmediato por Francia en virtude do Primeiro Pacto de Familia. En 1737 faríano os Estados Pontificios e, deseguido, o resto dos Estados italianos.

Á morte de seu irmán Fernando VI de España, Carlos cedeu o trono de Nápoles-Sicilia ao seu fillo Fernando (IV de Nápoles e III de Sicilia) en 1759 para poder cinguir a coroa española. Fernando IV de Nápoles, tralo periplo xerado coa Revolución Francesa e as guerras napoleónicas, regresou ao trono napolitano e cambiou a denominación Nápoles-Sicilia por Reino das Dúas Sicilias en 1816. Desde entón foi coñecido coma Fernando I do Reino das Dúas Sicilias. O seu neto, Francisco II, en 1860 perdeu o Reino, conquistado por Garibaldi trala denominada expedición dos mil. Con esta conquista, o Reino das Dúas Sicilias deixou de existir como estado independente.

Orixe do nome

Mapa do Reino das Dúas Sicilias.

A orixe do nome Dúas Sicilias remóntase á chegada a Italia de Carlos I de Anjou, quen recibiu do papa Clemente IV o título de «Utriusque Siciliae Rex» (Rei das Dúas Sicilias). Logo da revolta das Vésperas sicilianas, ocorrida no ano 1282, o reino foi dividido en dúas partes: a illa siciliana quedou dominada polos aragoneses e a parte continental polos Anjou. Ambos os reis arrogáronse o título de Rei de Sicilia. De aquí naceron as denominacións «Regno di Sicilia al di qua del faro» (Reino de Sicilia deste lado do faro) e «Regno di Sicilia al di là del faro» (Reino de Sicilia do outro lado do faro), en referencia ao Faro de Messina. No Congreso de Viena de 1816, oficializouse a unión do Reino de Sicilia e do Reino de Nápoles. Fernando I utilizou o nome de Dúas Sicilias para denominar o novo reino.

División Administrativa

As dúas principais divisións administrativas eran a parte continental do reino, Reali Dominii al di qua del Faro (Reais Dominios a este lado do Faro) e Sicilia Reali Dominii al di là del Faro (Reais Dominios ao outro lado do Faro).

A parte continental do reino, os Reais Dominios a este lado do Faro, estaba dividida en 13 provincias: Terra di Lavoro, Principado de Citra, Principado de Ultra (actual Campania); Calabria Citerior, Calabria Ulterior (actual Calabria); Capitanata, Terra di Bari, Terra d'Otranto (actual Puglia); Abruzzo Citerior, Abruzzo Ulterior (actual Abruzos); o condado de Molise (actual rexión de Molise) e mais a Provincia de Basilicata en Basilicata. Sicilia era considerada unha soa provincia pero á súa vez estaba dividida en tres: o Val Demone, o Val di Noto e o Val di Mazara.

Peninsular Capital 1 Abruzzo Ultra L'Aquila 2 Abruzzo Citra Chieti 3 Terra di Lavoro Nápoles 4 Contado di Molise Campobasso 5 Principato Ultra Benevento 6 Principato Citra Salerno 7 Capitanata Foggia 8 Basilicata Potenza 9 Terra di Bari Bari 10 Terra di Otranto Lecce 11 Calabria Citra Cosenza 12 Calabria Ultra Catanzaro

Insular Capital 13 Sicilia Palermo

Historia

Os Borbóns en Nápoles

Artigo principal: Carlos III de España.

Estatua de Carlos III na fachada do Palacio Real de Nápoles.

O 10 de maio de 1734, durante a Guerra de Sucesión Polaca, Carlos III de España, pertencente á Casa de Borbón, entrou en Nápoles e coroouse rei de Sicilia un ano despois. Deste modo, conquistou todo o sur de Italia que estaba nas mans de Carlos VI do Sacro Imperio Romano Xermánico. No ano 1737, a paz de Viena puxo fin á contenda e o Reino de Nápoles conseguiu a autonomía de España. A pesar do tratado, continuaron as hostilidades. En agosto de 1744, o exército de Carlos III venceu na Batalla de Velletri os austríacos que querían reconquistar o reino.

En 1759 Carlos III abdicou en favor de seu fillo, o futuro Fernando IV de Nápoles, e regresou a España para ser coroado rei, pois o seu medio irmán, Fernando VI, morrera sen descendencia e el era o seguinte na liña de sucesión.

No ámbito civil, a situación económica e social de Nápoles a comezos do século XVIII era desastrosa, polo que Carlos III realizou un proceso de reformas de carácter ilustrado. As primeiras reformas do seu reinado baseábanse na loita contra os privilexios eclesiásticos: en 1741 cun concordato reducíronse o dereito de asilo e outras inmunidades, e os bens da Igrexa foron subordinados á fiscalidade.

Carlos III gobernou Nápoles durante máis de medio século, notándose no reino unha gran alza na produción agropecuaria e no comercio. En 1755 foi instituída na Universidade de Nápoles a primeira cátedra de Economía e de Astronomía do mundo.

Ademais o rei trasladou a residencia real a Caserta onde construíu o Palacio Real de Caserta, actualmente Patrimonio da Humanidade. Tamén construíu o palacio de Portici, o museo de Capodimonte, a Capela de San Severo o Teatro San Carlo, o máis antigo teatro de ópera activo no mundo e tamén Patrimonio da Humanidade. Fixo construír un albergue para os pobres e comezou as escavacións en Pompeia e Herculano.

Fernando IV e o período napoleónico

Fachada norte do Palacio Real de Caserta e passeggio monumental do parque, ambos froito do xenial deseño de Vanvitelli. A figura dominante do palacio queda engrandecida grazas á perspectiva escénica que lle outorgan os graduados xardíns.

María Carolina e Fernando I, Rei das Dúas Sicilias, cos seus fillos cando eran nenos, pintura de Angélica Kauffmann.

O cardeal Fabrizio Dionigi Ruffo (San Lucido, 16 de setembro de 1744 - Nápoles, 13 de decembro de 1827).

En 1759, despois da partida do rei Carlos, convertido en Rei de España, subiu ao trono Fernando IV de Nápoles con só 8 anos de idade. Os principais rexentes do neno foron Domenico Cattaneo, príncipe de San Nicandro, e o marqués Bernardo Tanucci.

En 1768 Fernando IV casou con María Carolina de Austria, filla da emperatriz María Tareixa I de Austria e irmá de María Antonieta, raíña de Francia. Mentres Fernando IV se preocupou só das relacións coa Igrexa e da construción de obras públicas, coma a Academia de Arquitectura de Nápoles ou a Casa Vanvitelliana, a nova raíña participou activamente no goberno do reino.

Nos primeiros anos de goberno, María Carolina mostrouse tolerante cos movementos republicanos. Porén, tras a caída de Lois XVI durante a Revolución Francesa, uniuse á Primeira Coalición que formaron varios estados europeos contra Francia, instituíndo severas persecucións contra todos os sospeitosos de simpatizar coa causa revolucionaria francesa.

En 1796 Napoleón Bonaparte invadiu Italia e venceu con facilidade as tropas austríacas e os febles gobernos locais. En 1798 os franceses ocuparon Roma e os xacobinos crearon a República Romana. Fernando IV de Nápoles enviou un exército para frear os franceses. Nun primeiro momento o xeneral napoleónico Championnet retirouse de Roma, permitindo que o Rei Fernando IV entrase triunfalmente. Pero despois Championnet contraatacou e o exército napolitano non foi quen de resistir e retirouse cara a Nápoles, entregando aos franceses todas as fortalezas dos territorios setentrionais do Reino, incluíndo Gaeta.

O 8 de decembro de 1798, Fernando IV realizou desde L'Aquila unha proclama pola que chamaba os cidadáns a defenderen o reino. Na súa marcha cara a Nápoles, Championnet atopou unha forte resistencia de campesiños nos Abruzos e o Lacio destacando a que organizou Michele Pezza, alcumado Fra Diavolo.

Finalmente, os franceses chegaron ata as portas de Nápoles. O 22 de decembro de 1798, o rei abandonou a capital meridional para trasladarse a Sicilia. A cidade ficou practicamente indefensa, a excepción dos Lázaros. A resistencia foi eficaz, segundo recoñeceu o propio xeneral Championnet, pero inútil. Os defensores foron bombardeados polos mesmos napolitanos xacobinos que finalmente lograron tomar o Castel Sant'Elmo. Esta contenda, próxima a unha guerra civil, custou a vida de 8.000 napolitanos e 1.000 franceses.

O 22 de xaneiro de 1799, un grupo de napolitanos xacobinos entre os que estaban Mario Pagano, Domenico Cirillo, Nicola Fasulo, Carlo Lauberg e Giuseppe Logoteta, proclamaron no Castel Sant'Elmo a República Partenopea. Este novo estado caracterizouse por estar controlado polos franceses e non ter apoio popular. A república non tivo éxito nas provincias, porque a xente quería a Fernando e reclamaba a monarquía. A finais de xaneiro, o cardeal Fabrizio Ruffo viaxou a Palermo para presentar ao rei Fernando un proxecto de reconquista do Reino de Nápoles. Aceptado o plan, o cardeal volveu a Nápoles onde contou co apoio dos napolitanos. Miles de homes preparáronse para loitar contra os xacobinos en defensa dos Borbóns. Ruffo creou o Exército Católico Real, e o 13 de xuño de 1799, Fernando IV restaurou a monarquía borbónica.

Despois da vitoria en Austerlitz o 2 de decembro de 1805, Napoleón entrou en Italia e dominou definitivamente Nápoles, declarando a fin da dinastía Borbón e nomeando rei ao seu irmán Xosé Bonaparte. Fernando volveu escapar a Sicilia e realizou un protectorado con Gran Bretaña. En 1808, Napoleón conseguiu a abdicación dos últimos Borbóns reinantes en Europa: Carlos IV e Fernando VII de España. Xosé Bonaparte marchou a España para reinar e sucedeuno en Nápoles Joachim Murat, que gobernou ata maio de 1815.

O congreso de Viena e o Reino

El Congreso de Viena, por Jean-Baptiste Isabey, 1819.

Tras 20 anos de guerras entre a Francia napoleónica e o resto das nacións europeas, o congreso de Viena, iniciado en 1814 e terminado en 1815, baseou a reorganización do vello continente no principio de lexitimidade polo que se devolvían as terras aos seus antigos monarcas. En Italia esta política aplicouse con moita elasticidade: a República de Xénova foi agregada, contra a súa vontade, ao Reino de Piemonte-Sardeña para formar un estado máis forte que frease os franceses. A República de Venecia non foi restaurada; malia ter contribuído á derrota de Napoleón, o reino meridional non só non obtivo os pretendidos señoríos papais de Benevento e Pontecorvo senón que perdeu o estratéxico enclave mediterráneo da illa de Malta en favor de Inglaterra.

O rei Fernando pagou un caro prezo por recuperar o seu reino: renunciou a Malta o que tamén implicaba unha redución do 10% sobre os dereitos aduaneiros de importación dos seus produtos.

O punto dos meus dereitos de soberanía sobre Malta debe ceder ao interese maior, que hoxe é recuperar o meu Reino de Nápoles. Fernando I das Dúas Sicilias

Tamén o Rei napolitano debeu asinar o 12 de xuño de 1815 un tratado secreto con Austria polo que se comprometía a non cambiar as institucións políticas do Reino e outorgarlle 25.000 homes (que se reduciron a 13.000 o 4 de febreiro de 1819) en caso de guerra.

Consonte co que decidiu o congreso de Viena, Fernando emitiu un decreto polo que unificaba os reinos de Nápoles e Sicilia no Reino das Dúas Sicilias. Entre o 8 e o 11 de decembro de 1816, a constitución siciliana de 1812 foi substituída polos novos institutos parlamentarios independentes. O Reino de Sicilia deixou de existir e foi incorporado ao recentemente nado Reino das Dúas Sicilias: o rei asumiu así o título de Fernando I Rei do Reino das Dúas Sicilias.

Fernando I rei das Dúas Sicilias

Fernando I das Dúas Sicilias.

Os efectos políticos da restauración post-napoleónica tiveron graves consecuencias nos reconstruídos estados preunitarios italianos, especialmente no Piemonte. Porén nas Dúas Sicilias non foi así; Fernando I e os seus ministros tiveron o mérito de deixar intactas gran parte das innovacións dos franceses; así púxose á cabeza dunha modernizada monarquía administrativa. O que si cambiaron foron as relacións coa Igrexa, que volveron ser boas.

Persino Tito Manzi, que foi un expoñente do goberno de Murat, declarou que malia a presenza de tropas austríacas no reino ata 1817, Nápoles distinguiuse no cadro da Restauración coma a única capital italiana onde se atinxiu con éxito acrecentar a forza do Goberno. Ademais púidose concentrar firmemente o poder nas mans do soberano e organizar igualmente administracións eficientes e funcionais, dar forza ao estado e reducir os privilexios do clero e da nobreza.

O 1 de xullo de 1820, coa noticia de que en España se restaurara a Constitución de 1812, en Nola rebeláronse, pedindo a Constitución, un grupo de militares entre os que estaban Michele Morelli e Giuseppe Silvati. A revolta foi apoiada por outros xenerais, coma Guglielmo Pepe. Fernando viuse forzado a conceder a constitución tomando o exemplo de España e nomeou como seu vicario ao seu fillo Francisco. O 1 de outubro comezaron os traballos do parlamento escollido a finais de agosto, no que prevaleceron os ideais burgueses introducidos polos franceses. Entre os actos do Parlamento atópanse a reorganización da administración das provincias e as comunas e medidas sobre a liberdade de prensa e de culto.

As novidades introducidas nas Dúas Sicilias non foron de agrado para as potencias europeas dado que rompían o acordado no Congreso de Viena. É por isto que Francisco foi convocado a Liubliana polas potencias da Santa Alianza. Após o Congreso de Liubliana o reino foi invadido polas tropas austríacas, que en marzo de 1821 derrotaron o exército constitucional napolitano comandado por Guglielmo Pepe. Fernando decidiu non pelexar máis para restablecer a orde no reino e non comezar unha guerra con Austria. O 23 de marzo, Nápoles foi ocupada, a constitución foi revogada e comezaron as represións.

Obras públicas e reformas

Fernando I organizou a construción da Igrexa de San Francisco de Paula na Piazza Plebiscito que nese entón era chamada Piazza Largo di Palazzo.

Fernando I, como rei das Dúas Sicilias encargouse de construír edificios tanto para a familia real coma para o pobo. Construíronse dous cemiterios para todas as clases sociais en Palermo e en Nápoles e ampliáronse varias rúas napolitanas. Restaurouse o Palacio Real de Nápoles e rematáronse os palacios de Caserta e de Portici comezados polo seu pai Carlos.

Tamén construíu observatorios en Nápoles e Palermo, fundou a Academia das Belas Artes e das Ciencias en Nápoles en 1778 e creou unha biblioteca en Palermo. En 1779 construíu a fábrica de Granili e o ano seguinte a Vila Real. Durante o seu reinado tamén se fixeron os teatros de Fiorentini, do Fondo e de San Fernando.

Durante o reinado de Fernando I, as Dúas Sicilias convertéronse nun dos centros culturais máis importantes de Italia e de Europa. Creáronse escolas de balde en cada comuna e en 1779 transformouse a Casa dos Xesuítas de Nápoles nun orfanato. Creáronse as universidades de Catania en 1778 e a de Palermo en 1779. Fernando tamén organizou a construción do xardín botánico de Palermo, o porto de Nápoles, o Palacio Real de Cardito e a famosa igrexa de San Francisco de Paula en Nápoles. Ademais construíu pontes, canalizou ríos e en 1790 saneou o Golfo de Nápoles.

Neste período o reino viviu a prosperidade económica: reducíronse os impostos, creouse a Bolsa de cambio e emprendéronse moitos novos comercios, entre os que estaba a pesca de corais.

O problema siciliano

Klemens Wenzel Lothar von Metternich (Coblenza, 15 de maio de 1773 - Viena, 11 de xuño de 1859) Conde e príncipe de Metternich-Winneburg. Político e diplomático austríaco.

A creación do Reino das Dúas Sicilias, ou sexa, a perda de independencia de Sicilia, sentou moi mal aos sicilianos. Desde os tempos da dominación aragonesa negáranse ao sometemento fronte a gobernos napolitanos; ademais Sicilia perdeu a súa constitución de 1812, inspirada no modelo inglés.

Este feito exacerbou os ánimos contra os napolitanos, porque en realidade, o organismo parlamentario remontábase ao tempo dos normandos, do que os sicilianos estaban orgullosos e ao que tamén todos os reis que gobernaban a illa xuraban fidelidade. Aínda que en realidade, este parlamento non tiña nada de democrático, representaba a vontade dos nobres e xeralmente era manipulado polos soberanos.

As relacións entre os reis borbónicos e os baróns sicilianos foron cordiais ata 1780, cando dado o pulo do absolutismo reformador, o rei de Nápoles, Fernando IV enviou á illa ao marqués Domenico Caracciolo para reducir o poder de Sicilia. A partir de entón aumentaron as desconfianzas recíprocas entre os napolitanos e os sicilianos: en 1778 foron limitados os dereitos de transmisión hereditaria dos feudos, o 4 de maio de 1789 foi abolida a servidume e en 1790 foi aprobado un proxecto dun novo catastro, que debía ser a base dun sistema fiscal que reducía os privilexios dos baróns.

Durante a ocupación francesa do Reino de Nápoles, o soberano refuxiouse en Sicilia coa protección do Reino Unido. En 1812 foi abolido o feudalismo e foi promulgada unha nova constitución segundo o modelo inglés. Gran Bretaña, promotora da transformación da monarquía absoluta en monarquía constitucional desexaba apoderarse da illa. O enviado inglés Lord Bentinck negociou cun enviado de Murat na illa de Ponza que o soberano francés se mantería no poder aínda que caese Napoleón, a cambio de que Sicilia fose cedida a Gran Bretaña.

Tras o congreso de Viena, o austríaco Klemens Wenzel von Metternich defendeu a restitución de Fernando I para favorecer os intereses de Austria no territorio meridional. A cambio do seu empeño persoal para que Sicilia ficase en poder de Fernando, Metternich pediu á casa de Borbón dous millóns de francos. O rei napolitano quixo pagar só 1.200.000, pero o diplomático austríaco non aceptou porque o seu patrimonio familiar fora dilapidado polo seu pai. Gran Bretaña conformouse con posuír soamente Malta, polo feito de que a península itálica estaba influenciada por Austria. O importante para Gran Bretaña era evitar a influencia francesa sobre a rexión.

Os sicilianos non estiveron de acordo coa nova lei de Fernando I, que reservaba para el mesmo case todas as responsabilidades administrativas da illa. Tamén o clero estaba en contra da monarquía napolitana e posuía unha representación política de 65 membros no parlamento establecido pola constitución de 1812.

En 1819 a lexislación administrativa, centralizada e antifeudal foi incorporada tamén en Sicilia pero atopou moitísima resistencia por parte da nobreza. Só en 1838 se puido abolir o carácter patrimonial das terras dos baróns dando fin ao feudalismo.

Fernando II rei das Dúas Sicilias

Fernando II, Rei das Dúas Sicilias.

Nos anos seguintes ao período napoleónico o Reino das Dúas Sicilias, guiado por Fernando I e sucesivamente polo seu fillo Francisco I, continuou afectado pola influencia de Austria e Gran Bretaña. So no reinado de Fernando II o reino converteuse nun Estado realmente independente, aínda que Francia, Austria e Gran Bretaña buscaron mantelo nas súas esferas de influencia, debido á posición estratéxica da península no centro do Mar Mediterráneo.

Sucedendo en 1830 a seu pai Francisco I, que gobernara desde 1825, Fernando II, con só 20 anos, amosaba xa unha forte personalidade que marcaría os seus 30 anos de reinado. Aos poucos meses decidiu continuar o programa de resaneamento financeiro comezado polo anterior primeiro ministro Medici: aboliu os importes de máis contribucións, diminuíu drasticamente os seus privilexios e baixou os impostos. Feito isto, deu un forte pulo á economía: construíu rúas, pontes e vías férreas, realizou un gran número de acordos comerciais, os máis importantes con Gran Bretaña, Francia], Rusia, o Reino de Sardeña, Estados Unidos, Dinamarca e Prusia. Mandou párrocos ás comunas onde non había escolas para difundir unha educación básica para o pobo; prohibiu a mendicidade mandando a meirande parte dos mendigos a institutos onde se lles ensinaba un oficio.

Así mesmo, potenciou o exército e a mariña co obxectivo de afirmar definitivamente a independencia do sur das potencias estranxeiras. Comezou a afirmar a súa presenza militar con dúas demostracións da frota nas costas africanas, que convenceron, en 1833 a Tunisia e en 1834 a Marrocos, a non obstaculizaren máis, o comercio da frota mercantil meridional, como viñan facendo durante séculos.

O intento constitucional

Bandeira do Reino constitucional das Dúas Sicilias (1848).

O 29 de xaneiro de 1848, Fernando II foi o primeiro soberano italiano en conceder a constitución (promulgada o 10 de febreiro) dada a grave revolta siciliana pola independencia iniciada a finais de 1847 e pola insistencia dos liberais napolitanos.

Non foi estraño que as Dúas Sicilias fosen o primeiro estado constitucional italiano, o sur estaba á vangarda dos pensamentos liberais italianos, quedando demostrado nas constitucións de 1812 e 1820, as primeiras de Italia. Toda a prensa liberal italiana aplaudiu a Fernando II e en Turín dúas mil persoas con bandeiras marcharon diante da residencia do cónsul das Dúas Sicilias para felicitalo. O que pensaba distinto era o seu rei, Carlos Alberte de Sardeña que declarou:

Non son como aquel Borbón, que aceptou as demandas dos insurxentes, facendo a cousa máis destrutiva que se poida imaxinar.

Carlos Alberte

Con esta Constitución, formouse un Parlamento con dúas cámaras: unha de 164 membros elixidos polo pobo e outra de 50 pares elixidos polo rei. O 18 de marzo agregouse o adxectivo "constitucional" ao nome do Reino no Diario Oficial.

O 3 de abril a bandeira das Dúas Sicilias (branca co escudo Borbón no centro) incorporou un bordo verde e vermello. A pesada e case infantil festividade dos napolitanos provocou grandes estragos. As rúas de Nápoles víronse ateigadas de desfiles case cotiáns cada vez máis inflamados. Publicáronse unha gran cantidade de xornais, a maioría escritos por inexpertos, que discutían como mellorar a nova Constitución.

As eleccións celebráronse o 18 de abril pero a afluencia ás urnas foi escasa. O luns 15 de maio, en coincidencia coa apertura do primeiro Parlamento, no Palacio Comunal de Monteoliveto di Napoli, un grupo de deputados revolucionarios liderados por Giovanni La Cecilia e Pietro Mileti declararon insatisfactoria a Constitución apenas proclamada. Propuxeron modificacións como a abolición da Cámara dos Pares e negáronse a prestar xuramento ao rei. En realidade querían remover a monarquía e proclamar a república.

Fernando II fixo moitos intentos de conciliación cos rebeldes, pero era un rei educado cos ideais do absolutismo; as súas accións foron autocontroladas e non cedeu ás provocacións.

As tentativas de acordo cos revolucionarios foron freadas polos rumores no Parlamento de que tropas do rei estaban marchando cara á asemblea, cousa que era completamente falsa. O rei mandou emisarios para verificar a incompetencia dos acusadores pero non serviu de nada: Foron colocadas arredor de 90 barricadas nas rúas de Nápoles e milleiros de militares que estaban de servizo fóra do Palacio foron atacados e houbo mortos e feridos. Só despois destes actos, a mañá do 16 de maio, o rei ordenou parar. Un comandante prometía eliminar os canallas do país, o rei respondeulle:

Estea calmo señor, e non chame canalla ao pobo. Son napolitanos, son os meus campesiños, os meus súbditos. Un elemento nocivo exasperounos, mais trátase sempre do meu pobo! Se se deixa levar pola paixón será un masacre, e iso é o que quero evitar custe o que custe. Tome prisioneiros mais non fusile. Nas rúas hai moita xente que mañá estará arrepentida do seu erro. Fernando II

Porén, houbo moitas vítimas e devastación, aínda que os deputados antimonárquicos non sufriron dano ningún.

O 15 de xuño celebráronse novas eleccións que tamén tiveron escasa participación cidadá. O 25 de maio limitouse a liberdade de prensa porque infundía rumores falsos entre a poboación e moitos xornais eran antimonárquicos.

Unha serie de acontecementos producidos o 15 de maio provocaron unha forte oposición ao goberno do rei. Dende entón, produciuse un conflito goberno-rei que continuou ata o 12 de marzo de 1849, prometendo novas eleccións que nunca se concretaron.

Ao final de marzo, Fernando II ofreceu a Sicilia un Parlamento, un vicerrei propio e amnistía ós revolucionarios. Isto non foi abondo para os sicilianos, pois o berro de guerra escoitábase xa entre os membros da Cámara siciliana. O rei mandou un exército, e en setembro de 1848 mandara parte da súa frota, a terceira máis grande do mundo. O exército ocupou a illa e houbo 1.500 soldados napolitanos mortos; non se sabe cántos sicilianos.

Dende os acontecementos do 15 de maio de 1848, o rei, previamente louvado polos liberais comezou a recibir alcumes como Monstro Coroado, Tigre Borbón, Calígula de Nápoles e sobre todo Rei Bomba. Cómpre aclarar que as insurreccións eran moi comúns nos estados europeos da época.

O 19 de maio de 1849 volveuse usar a tradicional bandeira branca co escudo Borbón e a constitución foi suspendida pero non derogada. Así fallou o primeiro intento constitucional de Italia.

As Dúas Sicilias no contexto italiano

Estados separados da península italiana.

Precísase volver ós tempos do emperador romano de Oriente Xustiniano I para atopar unha Italia unida. Dende a invasión dos longobardos en 568 rómpese a unidade política e durante 1.300 anos xeráronse diversas nacións. Mentres o Norte dividíase en pequenos e cambiantes estados ou era conquistado por varias potencias, o sur continental dende o ano 1000 coa invasión normanda, viuse unido. No Sur existiu un forte nacionalismo na nación napolitana, coa súa cultura, identidade bandeira e himno propio.

Por este motivo non existía a idea dun estado italiano ao nivel popular; por exemplo nas Dúas Sicilias chamábase estranxeiros ós outros italianos da península.

A mediados do século XIX existían na península 7 estados, dos que 3 eran completamente libres: O reino das Dúas Sicilias, que era o máis grande e máis próspero, o Reino de Sardeña e os Estados Pontificios. Os outros catro eran dominados directa ou indirectamente por Austria: O Reino Lombardo Veneto, os ducados de Parma e Módena e o Gran Ducado de Toscana.

A lingua oficial en tódolos reinos preunitarios era o italiano salvo no Piemonte-Sardeña onde era o francés, pero en realidade na península non existía unha lingua común; os italofalantes en 1861 eran só o 2,5% da poboación segundo T. De Mauro ou o 9,5% segundo A. Castellani, destes, os toscanos eran a maior parte, dado que o italiano naceu alí. No Piemonte falábase, escribíase e pensábase en francés e os franceses considerábanos coma verdadeiros compatriotas.

En Italia non había un comercio integrado, só o 20% do total o era entre os estados peninsulares e pódese dicir que a relixión e a literatura eran o único en común entre os italianos.

A Fernando II de Borbón, foille solicitada en varias ocasións a presidencia dunha hipotética Liga de Estados italianos. Xa en1831, liberais italianos reunidos no congreso de Boloña decidiron ofrecer ó rei de Nápoles a coroa de Italia, porque o consideraron o máis aberto ós seus ideais. En 1832 Fernando II intentou en dúas ocasións chegar a un acordo co Reino de Sardeña para abolir a influencia estranxeira na península. O goberno piemontés negouse porque fixera un acordo con Austria, un tratado defensivo que lle bastaba para sentirse seguro ante eventuais ataques. Esta proposta do rei meridional caeu moi mal a Viena e foi interpretada coma unha ofensa antiaustríaca. Moitos dos que desexaban a unificación de Italia apoiaban ao rei napolitano; por exemplo o mazziniano Attilio Bandiera comunicoulle a Fernando II a súa ideoloxía republicana pero tamén a súa dispoñibilidade a seguilo se se convertía no soberano constitucional de toda Italia.

As Dúas Sicilias na primeira guerra de Independencia

Austria exercía unha hexemonía sobre gran parte de Italia: o 24 de abril de 1847 advertiu, nunha nota diplomática, ao Gran Ducado de Toscana que non consentiría reformas políticas. O 17 de xullo ocupou Ferrara, acción formalmente legal polo Tratado de Viena. A este xogo de supremacía política sumouse o Reino Unido, ao enviar a Lord Minto para intimidar a Austria. A resposta dos Habsburgo foi a ocupación militar dos ducados de Parma e Módena, estando así máis preto da Toscana e dos Estados da Igrexa.

Pero xa en agosto, o papa Pío IX tomou a iniciativa de formar unha Liga Aduaneira entre os estados de Italia, tomando como exemplo a dos estados alemáns de 1833 (a Zollverein). En novembro firmouse un proxecto de entendemento entre Roma, Florencia e Turín e houbo contactos con Nápoles e Módena para lograr tal proxecto.

Ilustración dun enfrontamento durante as cinco xornadas de Milán.

O momento crucial para poñer a proba os proxectos de unión federal italiana foi o ano 1848: o 13 de marzo, en Viena, produciuse unha insurrección pedindo a constitución, e o mesmo sucedeu, entre o 18 e o 22, en Milán, daquela baixo o dominio austríaco; este último episodio é coñecido coma as cinco xornadas de Milán. O comandante austríaco en Milán, Joseph Radetzky von Radetz, tivo que saír da cidade e os revolucionarios pediron axuda ao rei piemontés Carlos Alberte de Savoia para librárense completamente dos austríacos. O 24 de marzo de 1848 o Piemonte declarou a guerra a Austria dando comezo á primeira guerra de independencia italiana.

O 26 de marzo o ministro de exterior das Dúas Sicilias solicitou a convocatoria dun congreso en Roma, apoiando o proxecto dunha Liga Política italiana. Neste congreso, o representante piemontés solicitou axuda militar. O 7 de abril Fernando II declarou a guerra a Austria e enviou ao norte un exército de 16.000 homes, comandados polo xeneral Guglielmo Pepe. O 20 de abril a ruptura entre as Dúas Sicilias e Austria era completa. Cando as naves duosicilianas partiron de Sicilia, os sicilianos, dende os fortes disparábanlles, como demostración de que consideraban que o seu verdadeiro inimigo hereditario era Nápoles e non Viena.

O gran duque de Toscana, Leopoldo II enviou 3.000 soldados e dos Estados Pontificios partiron 7.000 soldados e 10.000 voluntarios. Os duques de Módena, Parma e Piacenza decidiron unirse ao Piemonte, e Venecia proclamou a república, separándose de Austria.

Pío IX, último soberano temporal dos Estados Pontificios.

Neste momento víase a posibilidade de unir Italia mediante unha Liga de Estados Unidos. Sobre este tema, o sumo pontífice, Pío IX declarou:

Eu non só aprobo a liga, recoñézoa necesaria; por iso convidei ós soberanos de Nápoles, Toscana, e Sardeña para concluíla; desgraciadamente o goberno de Turín móstrase obstaculizador.

Os delegados piemonteses nunca foron a Roma. O proxecto da liga debía ser freado porque o seu rei tiña outros plans: queríase converter el, ou un dos seus sucesores, no único Rei de Italia.

Despois de días de inútil espera, o 4 de maio trala suspensión das tentativas dunha liga política, a delegación meridional retirouse e o mesmo día o xeneral Pepe embarcou cara ó Norte. Era un dos poucos entusiastas, dado que nin os outros xenerais, nin os soldados o eran: no sur non eran populares nin a guerra, nin o nacionalismo, nin a mesma independencia italiana; o pobo xa se sentía libre había moito tempo.

Após a insurrección antimonárquica do 15 de maio de 1848, Fernando II ordenou, o 22, ao exército meridional terrestre e marítimo regresar ao país, moi preocupado polas revolucións independentistas en Sicilia. Por iso foi moi criticado polos liberais da época, pero había que considerar dous factores: non había ningún pacto entre o Reino de Sardeña e as Dúas Sicilias, polo que en caso de derrota piemontesa, Austria podería invadir o sur; mentres que en caso de vitoria, o reino meridional non obtería ningún beneficio, pero perdería homes e gastaría cartos. Sumado a isto, en medio dunha revolución, se mantiña as tropas alí arriscábase a perder Sicilia.

Porén, as operacións no norte estaban nunha situación favorábel e os soldados meridionais contribuíron de forma decisiva ás vitorias de Cuartone e Montara do 29 de maio, e á de Gioto do 30, a pesar da inferioridade numérica, polo que o belicoso Guigliermo Pepe desobedeceu a orde do rei e permaneceu na zona de conflito cunha moi pequena porción do exército que o seguira.

Mentres, o 29 de maio realizouse unha votación para a unión da Lombardía ao Piemonte (561.000 votos a favor e 681 en contra) que debía ser confirmada por unha asemblea constituínte nun futuro próximo. Tamén, o 11 de xuño as tropas pontificias, comandadas por Giacomo Durando foron derrotadas en Vicenza.

O continxente naval meridional estaba ao mando do almirante Raffaele de Cosa, que se negou a cumprir nunha primeira instancia a orde de retirarse. Ante unha nova orde de regresar á patria, recibida o 11 de xuño mentres se producía o bloqueo de Trieste (o porto austríaco máis importante) e dado que a maioría dos mariñeiros eran fieis ao rei, decidiu finalmente aceptar a orde e partiu a noite do 12.

Carlos Alberte de Sardeña (Turín, 2 de outubro de 1792 – Oporto, 28 de agosto de 1849).

Pero a guerra continuaba: os austríacos tomaron a ofensiva nas operacións e produciuse a derrota piemontesa de Custoza o 23 de xullo. Carlos Alberte de Savoia retirouse a Milán onde foi asediado polos propios milaneses no palacio onde se hospedaba e na metade da noite regresou a Turín.

Finalmente alcanzouse un armisticio polo que Austria recuperou moitas das súas terras, pero que, con todo, non outorgaba ningún beneficio ao Gran Ducado de Toscana, que combatera ata o final, o que poñía de manifesto que Carlos Alberte consideraba este primeiro enfrontamento contra Austria como unha guerra dinástica, utilizando os italianos para o seu propio beneficio. Piemonte perdeu gran parte da Lombardía e Radetzky volveu a Milán aclamado pola poboación. Ao ano seguinte restablecéronse as hostilidades, pero os piemonteses foron vencidos definitivamente en Novara o 3 de marzo de 1849. Despois deste último fracaso, Carlos Alberte viuse obrigado a abdicar a prol do seu fillo Vitor Manuel II. As causas principais da derrota pódense atopar no retiro das tropas romanas e meridionais por un lado, e por outro, en que Carlos Alberte promovía o expansionismo piemontés en vez dunha confederación italiana.

A primeira guerra de independencia foi a única que logrou a participación de tódolos estados italianos. Trala derrota, perdeuse para sempre a posibilidade de lograr unha unificación italiana que garantise tamén a autonomía dos estados. Esta foi a principal causa da mala unificación dos piemonteses, realizada coa forza.

A calumnia coma arma política

William Gladstone (Liverpool, 29 de decembro de 1809 - Hawarden, 19 de maio de 1898) Primeiro Ministro do Reino Unido en catro ocasións: de 1868 a 1874, de 1880 a 1885, en 1886, e de 1892 a 1894.

A partir da crise diplomática co Reino Unido denominada a cuestión do xofre, este reino practicou unha política desestabilizante en contra das Dúas Sicilias. William Gladstone foi enviado polo seu goberno para seguir o proceso que debería ter sucedido nas Dúas Sicilias cós membros adheridos á sociedade secreta Unidade de Italia. As súas actividades eran a difusión de ideas antimonárquicas, que invitaban á desobediencia civil. Por exemplo, en setembro de 1849 explotou unha bomba diante do Palacio Real de Nápoles cando se celebraba unha festa pola chegada do Papa Pío IX, que tivo que fuxir de Roma a causa da instauración da República Romana. Nestes feitos houbo 42 imputados, dos que os primeiros 3 foron condenados a cadea perpetua, outros 2 mandados a prisión por 30 anos e o resto de menor importancia no feito, foron condenados ao exilio.

Gladstone regresou a Londres en 1851 e reuniuse có primeiro ministro Lord Palmerston e mostroulle cartas súas enviadas ao ministro de exteriores Lord Aberdeen nas que se cualificaba o reino do sur coma a negación de Deus e falaba sobre as malas condicións nos cárceres napolitanos. Estas cartas esaxeraban o absolutismo borbónico, e cando foron publicadas provocaron aínda máis revolucións. Despois da unificación italiana, Gladstone confesou que as escribira por encargo de Lord Palmerston, que el non vira ningún cárcere e que fixera caso ó que comentaban os revolucionarios.

En realidade, moitos británicos marabillábanse vendo as boas condicións dos exiliados meridionais que chegaban ó Reino Unido. O sistema xudicial meridional foi recoñecido polos estudosos coma o máis avanzado da Italia preunitaria. Exemplos son a Escola Meridional de Dereito, o Código Penal de 1819, e que os maxistrados eran elixidos por concurso e non por vontade do rei.

No Reino de Piemonte-Sardeña a realidade era moi distinta: se se asume a pena de morte como índice de violencia dun réxime, o reino sardo era o máis brutal, e cando os liberais chegaron ó poder, as execucións aumentaron en gran medida. Era un reino violento, endebedado e cunha altísima taxa de criminalidade.

O camiño cara á unidade

O expansionismo piemontés

Artigo principal: Unificación de Italia.

Retrato de Camillo Benso, conde de Cavour (Turín, 10 de agosto de 1810 - 6 de xuño de 1861), obra de Francesco Hayez.

Despois da derrota da primeira guerra do Piamonte contra Austria en 1848 e mais en 1849, esta última continuou exercendo o seu poder sobre a península. Pero Napoleón III, emperador de Francia, realizou unha política de intentar expulsar aos Habsburgo de Italia, favorecendo os desexos expansionistas do Piemonte. Gran Bretaña, que xunto con Francia dominaban o norte de África, non querían que Napoleón III estendese a súa influencia na península para ter maior control do Mediterráneo.

Camillo Benso, conde de Cavour obtivo o cargo de Primeiro Ministro en 1852 e comezou o seu obxectivo expansionista buscando apoio nas potencias (Francia e Gran Bretaña). Estas dúas, xunto co Imperio Otomán, entraron en guerra con Rusia en 1854 na Guerra de Crimea. Os ingleses pediron ao Piemonte o envío de tropas e Cavour aceptou mandar 18.000 soldados. No Sur, Fernando II declarouse neutral no conflito e negou a Inglaterra e Francia o uso dos portos meridionais como base de operacións de guerra, o que provocou a ira das dúas potencias.

O expansionismo piemontés, ben enmascarado co ideal unitario, desenvolveuse despois do Congreso de París en 1856 celebrado ao finalizar a Guerra de Crimea. Entre o Reino Unido e Piemonte decidiuse que se debía ocupar Nápoles e deuse a posibilidade de que Inglaterra puidese comprar Sicilia despois da conquista.

Entre Napoleón III e o rei piemontés Vítor Manuel II comezaron os preparativos para a guerra contra Austria, e acordouse que Piemonte anexionaría Lombardía, Véneto, Módena e Parma, e como compensación Francia recibiría Savoia e Niza. O 23 de abril, Austria deulle un ultimato de 3 días a Piemonte pedindo o desarme. Francia e Piemonte non quixeron atacar primeiro a Austria, para que os Habsburgo quedasen ante Europa como os agresores. O 29 de abril de 1859, o exército austríaco, ao mando do xeneral Ferenc Gyulai, atravesou o río Ticino e invadiu o territorio piemontés dando comezo á denominada Segunda guerra de Independencia. Tras esta guerra foron expulados os duques de Toscana, Parma e Módena, cuxos territorios se anexaron ao Piemonte.

Francisco II rei das Dúas Sicilias

Francisco II das Dúas Sicilias (Nápoles, 16 de xaneiro de 1836 – 27 de decembro de 1894).

Raíña Vitoria (Londres, 24 de maio de 1819 - Illa de Wight, 22 de xaneiro de 1901) Raíña do Reino Unido naquela época.

O 22 de maio de 1859, despois de 30 anos de reinado, morreu Fernando II. Herdou o trono o seu fillo de 23 anos, Francisco II, que non tiña suficiente experiencia, cun carácter moi débil e moi tímido. Francia e Inglaterra restauraron a diplomacia e mandaron a Nápoles representantes para atraer ao novo rei á súa esfera de influencia política: pedíanlle a reactivación da monarquía constitucional e intervir nas súas guerras. Pero Francisco tiña moi en claro a frase do pai, Constitución igual a revolución, e tampouco quería aliarse co Piemonte.

O 7 de xuño, turbado polas manifestacións dos liberais napolitanos que querían entrar en guerra ao lado do Piemonte, Francisco II nomeou presidente do Consello e ministro de guerra a Carlo Filangieri, unha figura militar e política de primeiro nivel coñecido e respectado mundialmente. A negativa do rei a conceder a Constitución e aliarse co Piemonte foi determinante para a próxima caída do reino e foi a última esperanza para que o territorio meridional se salvase dunha unificación á forza.

Pola súa parte, Gran Bretaña aconsellaba a neutralidade ao rei napolitano, porque tras unha vitoria de Napoleón III, Francia estendería a súa influencia tamén ao sur. Isto deu lugar a unha política de illamento do Reino das Dúas Sicilias nun contexto europeo repleto de alianzas estratéxicas.

Pero despois da vitoria franco-piemontesa na segunda guerra de independencia, o Reino Unido viuse obrigado a cambiar a súa política: a Confederación Italiana tiña o risco de ser dominada por Francia, que saíra vencedora. En cambio, tíñase que lograr un Estado italiano unido para frear a influencia francesa na península. É por iso que Inglaterra enviou representantes para lograr a unificación a todo custo.

Sen a axuda de Palmerston, Nápoles sería agora borbónica e sen o almirante Mundy xamais podería cruzar o estreito de Mesina

Giuseppe Garibaldi na súa viaxe a Inglaterra en 1864.

A invasión e caída do reino

As rebelións en Sicilia

Xa en 1820, e despois en 1848, déronse en Sicilia as primeiras revolucións, pois na illa case non existían os ideais unitarios (só os intelectuais eran mazzinianos) e queríase por riba de todo a liberación do dominio napolitano. Chegouse a proclamar, o 13 de abril de 1848, a deposición de Fernando II e ofrecéuselle a coroa á Casa de Savoia, que a rexeitou porque Fernando enviou unha carta ao Piemonte ameazando cun conflito armado.

Non obstante, baixo o goberno Borbón, Sicilia gozaba de excepcionais privilexios: os impostos eran baixos, non existía o servizo militar obrigatorio e a vida e mais a propiedade eran seguras. As rúas de Sicilia eran tan seguras coma as do norte de Europa. Na década de 1850 construíronse máis avenidas, ampliáronse os portos, creáronse escolas e hospitais; a pesar de todo isto, os sicilianos estaban descontentos e querían a autonomía respecto á parte continental do reino. A forte presenza comercial e financeira inglesa xerara unha difusa anglofilia e barallouse a posibilidade de independizarse baixo un protectorado inglés. Esta proposta foi ben recibida en Londres pero Napoleón III de Francia declarou que se Gran Bretaña entraba en Sicilia, comezaría unha guerra.

Pola súa parte, Mazzini incitaba as rebelións dos sicilianos e reuníase no norte con enviados dos rebeldes que viñan pedir axuda. Para o Reino de Sardeña, este clima era perfecto para comezar a conquista do sur.

A expedición dos Mil

Artigo principal: Expedición dos Mil.

Giuseppe Garibaldi (Niza, 4 de xullo de 1807 - Caprera, 2 de xuño de 1882), militar e político italiano.

Partida de Quarto, pintura exposta no Museo Nacional do Resorgimento, Turín.

Giuseppe Garibaldi, coa chamada "Expedición dos Mil", foi quen conquistou o Reino das Dúas Sicilias. O 6 de maio de 1860 partiu da praia de Quarto (Provincia de Xénova) con 1.033 homes, na súa maioría veteranos das guerras de independencia en dous barcos de vapor cara á illa.

O 11 de maio desembarca en Marsala, Sicilia, entre dúas naves inglesas que cubrían a manobra, con 20.000 homes. En Marsala, os camisas vermellas (así eran chamadas as tropas de Garibaldi) non recibiron o apoio esperado, pero o exército aumentou grazas aos sucesivos desembarcos do exército sardo piemontés. Garibaldi venceu ao exército borbónico na Batalla de Calatafimi a pesar da superioridade numérica dos adversarios e do desenvolvemento inicial que favorecía a estes. Sinalouse que o xeneral borbónico Landi fora convencido de retirar as súas tropas polos piamonteses, dándolle cartos e prometéndolle un cargo importante no exército italiano.

Despois, tomou a cidade de Palermo, cruzou o estreito de Messina e entrou no continente. Seguiu avanzando con pouca resistencia ata Salerno, cidade moi preto de Nápoles. Só neste momento o rei Francisco II se decatou do perigo que corría. Decidiu retroceder a liña de defensa ao río Volturno, situado ao Norte de Nápoles, para evitar o asedio da capital do reino. Garibaldi entra na cidade aclamado pola multitude, que segundo as fontes históricas, foi obrigada a aclamalo por infiltrados piamonteses que lles daban cartos a cambio, e os que se negaban eran obrigados a permanecer nas casas por temor a represalias.

Garibaldi proclamouse ditador das Dúas Sicilias, o Palacio Real de Nápoles foi totalmente saqueado; os obxectos máis preciosos foron enviados a Turín e outros vendidos ao mellor ofertante. O 11 de setembro o ouro da Tesourería do Estado, patrimonio da Nación, (equivalente a 1.670 millóns de euros), e os bens persoais do rei (equivalentes a 150 millóns de euros) todos depositados no Banco de Nápoles, foron sacados e proclamados bens nacionais.

Xa coa capital meridional tomada, o 8 de outubro, o goberno piemontés emitiu un decreto que convocaba un plebiscito, mediante sufraxio universal masculino en toda Italia, para ratificar a anexión ao Piemonte. O voto non foi secreto; en Nápoles e mais en todo o sur, declarábase inimigo da patria a quen votase polo "non", nas salas había xente armada que obrigaba a votar polo "si". No sur había moita xente que lles facían crer que o SI significaba o regreso de seu rei Francisco II e ademais os soldados garibaldinos votaban varias veces. Os resultados deron unha contundente vitoria a favor do "si" á anexión ao Piemonte e foron usados como propaganda polo reino piemontés, querendo probar que o pobo quería unirse ao Piemonte, ser gobernados polo rei da casa de Savoia e abandonar a época de independencia e as catro xeracións da dinastía borbónica napolitana.

O Rei Francisco II, reorganizou o seu exército de 40.000 homes detrás do río Volturno, pero foi derrotado polos garibaldinos na chamada Batalla do Volturno. Debido ás baixas sufridas na batalla Garibaldi solicitou axuda militar ao goberno piemontés e Francisco II quixo aproveitar o estancamento dos garibaldinos para volver a atacar; pero os xenerais aconselláronlle reorganizar as forzas e entón retirouse de Capua a Gaeta.

Alí, o rei Francisco II, cos seus últimos 20.000 soldados, foi asediado ata o 13 de febreiro de 1861 polo xeneral piemontés Enrico Cialdini con 18.000 soldados. A historia deste asedio impresionou vivamente á opinión pública europea, sobre todo polo comportamento heroico da raíña María Sofía de só 19 anos, quen a pesar das bombas, arriscou a súa vida para socorrer día e noite aos soldados feridos ou moribundos.

Despois de meses de asedio, Francisco II deuse conta da imposibilidade da vitoria e empezou a barallar a opción da retirada. Ás 7 da mañá do 14 de febreiro de 1861, o rei e a raíña abandonaron Gaeta e embarcaron nunha nave francesa que os transportou a Terracina, nos territorios papais. Despois da retirada, o rei nunca abdicou, deixando para el e os seus herdeiros o título de Rei do Reino das Dúas Sicilias.

Logo de caer Gaeta, só quedaban dúas fortalezas das Dúas Sicilias: Messina e Civitella del Tronto. A primeira caeu o 13 de marzo de 1861 pola acción das tropas de Cialdini; Civitella del Tronto, na provincia de Teramo, foi a última fortaleza das Dúas Sicilias e caeu o 20 de marzo, 3 días despois da proclamación do Reino de Italia.

As consecuencias da unificación

O 17 de marzo de 1861, Vítor Manuel II asume o título de "Rei de Italia pola gracia de Deus e vontade da Nación". Foi recoñecido polas potencias europeas a pesar de que violaba o tratado de Zúric e o de Villafranca que lle prohibían ser rei de toda Italia. Dende entón, dadas as novas políticas piemontesas, o sur comezou a sufrir grandes cambios:

O empobrecemento do sur

No momento da unidade de Italia, os bancos máis importantes eran o Banco das Dúas Sicilias con 200 millóns de liras da época e o Banco de Milán con 120 millóns. Durante os primeiros cinco anos, produciuse unha loita entre o Banco napolitano e a Banca Nacional (piemontesa). Pero mentres que este último abría sucursais en toda Italia, ao Banco de Nápoles éralle moi difícil abrir filiais no norte porque necesitaba obter a autorización estatal.

Antes da unificación, o Reino de Sardeña tiña unha enorme débeda pública, pero trala anexión do sur o novo Estado italiano declarou bens nacionais o ouro estatal depositado nas Dúas Sicilias, dous terzos da reserva áurea total de Italia. A isto sumóuselle a nova política fiscal unitaria, que favorecía os intereses do norte diante dos do sur: trala unificación xurdiron novos impostos, sobre a agricultura, a industria, a edificación e o consumo, que eran maiores no sur que no norte.

O Estado distribuía desigualmente os subsidios ás provincias; por exemplo, nas obras hidráulicas para a agricultura, a actividade máis importante da Italia da época, atópanse os seguintes datos:

Subsidios para as obras hidráulicas na agricultura, cifras en liras (1862-1868)

Región	Subsidio
Lombardía	92.165.574
Véneto	174.066.407
Emilia-Romaña	103.980.520
Sicilia	1.333.296
Campania	465.553

Tamén a industria sufriu un grave revés: moitas fábricas meridionais foron pechadas: en 1861, no sur estaba o 51% das industrias italianas, mentres que en 1951, a porcentaxe reducírase ao 12,8%. Isto provocou desemprego no sur, o que empobreceu aínda máis á poboación. Despois da unificación xurdiron as causas da actual pobreza do sur de Italia.

Os movementos separatistas

Carmine Crocco, (Rionero in Vulture, 1 de xuño de 1830 - Portoferraio, 18 de xuño de 1905) un dos artífices da revolución dos briganti.

Dende o edicto de Garibaldi do 2 de xullo de 1860, que declaraba bens nacionais moitas terras dos campesiños e durante varios anos seguintes, producíronse grandes revoltas pola independencia do sur que puxeron en dificultades ao recentemente nado reino de Italia durante os primeiros anos unitarios. Os revolucionarios, moitos campesiños e pastores, outros ex-soldados do reino fieis ao seu rei, foron chamados "briganti" (bandidos) porque practicaban a guerra de guerrillas e realizaban saqueos. Estes eran apoiados con armas e provisións polo clero, que vía as súas igrexas profanadas polo goberno. Por esta política de expropiación piemontesa foi excomungado Vítor Manuel por Pío IX.

Esta violenta e espontánea contrarrevolución popular débese á fidelidade da poboación do sur á dinastía Borbón e sobre todo ao aumento dos impostos e á confiscación de terras por parte do novo goberno piemontés.

A revolta estalou en todo o sur a finais de 1861 e o Piemonte enviou a Nápoles a Enrico Cialdini dándolle poderes extraordinarios cun total de 120.000 homes. O xeneral piemontés enfrontouse a uns 80.000 revolucionarios divididos en case 500 bandas, o que facilitou o seu exterminio. Así comezou unha das máis cruentas represións da historia italiana. O sur foi pasto de matanzas, devastacións, fusilamentos, detencións domiciliarias forzosas, saqueos de granxas, expropiación de terras e peche de industrias, o que provocou a ruína de gran parte da poboación meridional.

En 1870 instaurouse a lei marcial no ex-reino das Dúas Sicilias e as rebelións só se puideron sufocar cara ao ano 1878. En todos estes anos morreron un total de 70.000 meridionais, en batalla ou fusilados, cifra que é moi superior á de tódolos caídos para lograr a unificación.

Os movementos separatistas mantéñense hoxe reflectidos no Movemento neoborbónico que pretende a autonomía do Sur de Italia restaurando o histórico Reino das Dúas Sicilias.

A emigración meridional

A emigración meridional despois da unificación, foi unha das máis grandes ondas migratorias de tódolos tempos. A poboación do sur, derrotada e colonizada, non tiña outra opción que partir da súa patria cara a América. Os portos de Nápoles e Palermo foron os centros da emigración meridional.

Os destinos principais eran os Estados Unidos e a Arxentina. Aínda que a maioría dos inmigrantes eran agricultores tiveron que quedar nas cidades traballando nos portos ou na minería.

Ao principio, o 85% da emigración proviña do norte de Italia, pero despois da unificación, a porcentaxe de meridionais empezou a aumentar progresivamente chegando ao 56%.

En 1900, chegouse á enorme cifra de 8 millóns de emigrantes italianos, dos que 5 millóns proviñan do ex-reino das Dúas Sicilias; Italia era o país de Europa con máis emigración. A emigración continuou tamén no transcurso do século XX; na década de 1950 emigraron uns 6 millóns de meridionais e na actualidade a diáspora continúa: cada ano uns 90.000 sureños deben abandonar as súas terras.

Economía

Dende os tempos do rei Carlos, o reino meridional viviu unha forte reactivación económica debido á total restauración da estrutura do reino, tanto política coma economicamente. Non obstante, a partir das revolucións do ano 1848 comezaron a notarse diferenzas entre os valores previstos polo Estado e os reais; é dicir, os ingresos eran menores aos esperados, e os gastos maiores. Algúns anos, entre 1848 e 1860, produciuse déficit fiscal na economía.

A pesar deste último retroceso, o Reino das Dúas Sicilias posuía no seu momento as mellores finanzas públicas de toda a península italiana, e concentraba, de feito, máis das dúas terceiras partes do total do ouro da península.

Finanzas públicas dos Estados italianos en 1860 (en millóns de liras-oro)

País	cantidade de liras-oro
Reino das Dúas Sicilias	443, 2
Estados Pontificios	90,6
Gran Ducado de Toscana	84,2
Reino de Sardeña	27
Lombardía e Véneto*	20,8
Ducado de Parma	1,2
Ducado de Módena	0,4

(*) Baixo dominio austríaco

O Fernando I, primeiro buque a vapor italiano en cruzar o Mediterráneo, partiu de Nápoles o 27 de setembro de 1818 e na súa primeira viaxe chegou a Livorno, Xénova e Marsella.

A moeda oficial do Reino das Dúas Sicilias foi o ducato, que era a moeda máis forte da Italia preunitaria. Un ducato valía 10 carlini, un carlino era equivalente a 10 grana; o grana era equivalente a 2 tornesi, e este último a 6 cavalli.

Con respecto ao comercio, As Dúas Sicilias mantiña un activo comercio con países de tódalas partes do mundo. Foi o único Estado italiano preunitario en enviar buques mercantes a América e a Australia. Isto debeuse á importancia da frota mercantil meridional, a máis numerosa de Italia e a cuarta do mundo, que constaba duns 9.800 buques, o 80% do total da península. A isto súmaselle que o primeiro barco a vapor italiano en navegar no mar Mediterráneo (1818), e mais o primeiro en chegar a América (1854), foron meridionais.

Industria

A industria era un sector moi importante no Reino das Dúas Sicilias. Na Exposición Universal de París (1855), o reino recibiu o premio ao terceiro país con maior desenvolvemento industrial do mundo, despois de Gran Bretaña e Francia. Isto era posíbel grazas á gran cantidade de reservas que o Estado posuía o que lle permitía levar a cabo políticas proteccionistas que favorecían a industria meridional en contraposición dos produtos importados.

A industria máis importante era a metalúrxica. No reino existían 100 industrias deste tipo, das que destaca o centro industrial de Pietrarsa, o máis importante de Italia, onde traballaban máis de 1.000 obreiros. Entre os logros máis importantes da industria metalúrxica meridional destácanse a fabricación da primeira locomotora italiana, inaugurada en 1836, e a primeira ponte de ferro de Europa continental, sobre o río Garigliano no 1833.

Outra industria moi importante do reino era a produción téxtil, que proporcionaba a segunda fonte de ingresos por exportación despois dos produtos agropecuarios. Os produtos eran de algodón, lá, seda e coiro. A produción téxtil estaba diseminada por todo o reino, pero Salerno era a cidade máis importante. Alí traballaban máis de 10.000 obreiros, por esa razón era denominada A Manchester de Italia. Os produtos de coiro máis fabricados eran carteiras e luvas; estas últimas eran, despois das inglesas, as máis abundantes no mercado europeo. En 1860 a produción chegou a ser de 850.000 unidades anuais.

Agricultura

A agricultura era o sector máis forte da economía meridional. Con só o 36% da poboación de Italia e sen existir grandes chairas coma a do Po, no sur producíase o 50.4% do trigo, o 80.2% da cebada e avena, o 53% de patacas e o 41.5% de legumes de toda a península. Cifras que debían moito ás políticas dos reis meridionais: xa o rei Carlos diminuíu considerabelmente os impostos e retencións do sector agropecuario para incentivar a produción.

Á súa vez, eran sumamente importantes as agroindustrias, das que as principais eran a produción de pasta, de produtos relacionados co tomate e o aceite de oliva. Este último era exportado a todo o mundo e constituía a metade das exportacións meridionais.

Minería

Mina de xofre en Sicilia

O produto máis explotado no Reino era o xofre, cuxos xacementos localizábanse en Sicilia. A explotación deste mineral cubría o 90% do consumo mundial deste produto, indispensábel para a industria da época, en especial a dos explosivos. A minería de xofre tiña un valor estratéxico no comercio mundial, e a esta razón atribúese o constante interese do Reino Unido na explotación do xofre siciliano. O rei Fernando II comezou a incomodar a Gran Bretaña coa denominada cuestión do xofre: Dende 1816 existía entre Londres e Nápoles un tratado de comercio e rapidamente os mercadores ingleses aproveitáronse para obter case toda a produción de xofre da illa. Compraban barato vendíano a prezos altísimos. Entón Fernando II, tratando de aproveitar ao máximo os beneficios debidos ás súas materias primas, concedeulle o comercio do xofre a unha sociedade francesa que pagaba o dobre cós ingleses.

Como consecuencia desta concesión as relacións dos británicos coas Dúas Sicilias empeoraron, chegando ao uso da forza. Palmerston mandou a frota inglesa ao Golfo de Nápoles ameazando con bombardeos e desembarcos. Fernando II ordenou o estado de alarma en fortes costeiros e desprazou as tropas aos posíbeis lugares de desembarco. Parecía que a guerra era inminente, pero como Austria negara o seu apoio ao reino meridional, firmouse un tratado: cancelouse o contrato coa sociedade francesa e o Reino das Dúas Sicilias debeu pagar polas perdas dos ingleses, cando o contrato era cos franceses. O que perdeu foi o reino napolitano, aínda que a reacción de Inglaterra ante estes feitos fose dunha suprema indignación

Outra actividade importante era a explotación das salinas para a produción de sal, tanto de uso alimentario coma industrial. As salinas máis grandes atopábanse en Sicilia, e nelas producíanse unhas 110.000 toneladas de sal ao ano. Tamén eran notábeis as salinas pugliesas, as preferidas do rei Fernando II, que fundou varias vilas agrícolas na zona, distribuíndo gratuitamente terreos e capitais aos traballadores.

Arte e Cultura

Giambattista Vico (1668-1744), avogado, filósofo da historia e protosociólogo napolitano. Notábel polo seu concepto de verdade como resultado do facer (verum ipsum factum). A súa obra principal é Scienza nuova.

No Século XVIII, baixo o impulso dos reis borbónicos, produciuse un renacemento cultural en Nápoles despois de varios séculos de dominación estranxeira. Nápoles era un dos centros culturais máis importantes de Europa e difusora das ideas da Ilustración, tan só superada por París. Nápoles foi o berce de grandes personalidades da cultura coma Giambattista Vico, un dos pensadores máis importantes da época; e Gaetano Filangieri, importante xurista cuxa obra A Ciencia da Lexislación foi inspiradora do Código Napoleónico e a Constitución estadounidense.

Educación

O reino das Dúas Sicilias tiña catro universidades: a de Nápoles, fundada polo emperador Frederico II en 1224, a de Mesina a de Catania, e a de Palermo, a máis recente e fundada polo rei Fernando I das Dúas Sicilias. Comparado con outros Estados italianos preunitarios, as Dúas Sicilias estaban á vangarda da educación superior. Por exemplo, a primeira universidade en Milán creouse en 1863, xa no Reino de Italia. En 1860, o número de egresados meridionais era maior que o de todo o resto de Italia (16.000 meridionais por 9.000 do resto de Italia). Nas casas editoras napolitanas imprimíanse o 55% dos libros de Italia.

En Nápoles instaurouse a primeira cátedra universitaria de economía política do mundo en 1754. A facultade de xurisprudencia foi a que desenvolveu o primeiro código marítimo e código militar de Italia. Con respecto á xeoloxía, en Nápoles fundouse o Observatorio sismolóxico vesubiano, o primeiro do mundo. Con respecto á astronomía, en Palermo, en 1801, Giuseppe Piazzi descubriu o primeiro planeta anano, o máis pequeno de todos, que se atopa entre Marte e Xúpiter. Denominouno Ceres Ferdinandea, e ata 2006 considerouse un asteroide.

Pero a educación universitaria era só para as clases privilexiadas. Con respecto á educación pública, a educación primaria era pobre. Aínda que o Rei Fernando I creou numerosas escolas gratuítas, o pobo do interior do reino priorizaba o traballo agropecuario dos campesiños sobre a instrución nas escolas. Cabe aclarar que nas Dúas Sicilias só o 10% dos campesiños estaba alfabetizado.

Arte

Interior do Teatro San Carlo. Inaugurado o 4 de novembro de 1737, é o máis antigo teatro de ópera activo do mundo, foi o modelo dos seguintes teatros de Europa.

A Nápoles borbónica era unha das capitais da arte mundial, principalmente da música. En Nápoles, na segunda metade do século XVIII nacera un novo estilo de ópera, a Opera buffa, que tivo impacto en Italia e en toda Europa. Nápoles contaba co teatro lírico máis antigo do mundo, o Teatro San Carlo, inaugurado en 1737. Este teatro era un dos máis importantes de Italia e foi berce de grandes compositores meridionais como Alessandro Scarlatti, Giovanni Battista Pergolesi, Saverio Mercadante, Domenico Cimarosa, e Giovanni Paisiello entre outros. Entre os grandes compositores italianos que compuxeron para o teatro atópanse Rossini, Bellini e Donizetti.

Tamén en Nápoles floreceron outras disciplinas coma a pintura, plasmada na escola pictórica de Posillippo, e a arquitectura, con formidábeis testemuñas arquitectónicas coma os Palacios reais de Nápoles, Caserta e Portici. Importante era tamén a arqueoloxía: no reinado de Carlos III realizáronse escavacións en Pompeia e Herculano cuxas pezas foron expostas no Museo Arqueolóxico.

Saúde

O Reino das Dúas Sicilias gozaba dun servizo sanitario mellor có dos outros Estados de Italia. As Dúas Sicilias tiña a porcentaxe máis alta de médicos por habitante en Italia: Para 9 millóns de habitantes do reino había 9.390 médicos, mentres que en todo o norte, para 13 millóns de habitantes había só 7.087 médicos.

Este reino tiña a mortalidade infantil máis baixa, mentres que as cifras máis altas rexistrábanse na Lombardía, Piemonte e en Emilia Romagna. No ano 1821, unha lei obrigou aos proxenitores a vacinar os seus fillos contra a varíola. Ata o ano 1859 non se incorporou esta lei no Reino de Piemonte-Sardeña.

En 1782 realizouse a primeira intervención en Italia de profilaxes contra a tuberculose. No ano 1847, había 22 hospitais nas Dúas Sicilias. O de San Leucio foi o primeiro gratuíto en 1789. Tamén tivo a primeira clínica ortopédica de Italia e o hospital Real Morotrofio de Aversa foi o primeiro de psiquiatría, e o primeiro en Europa en eliminar a utilización de cepos para os enfermos.

Estudo Heráldico do Escudo

Estudo heráldico do escudo do reino.

O escudo de Armas do Reino das Dúas Sicilias componse dun escudo central oval formado por 19 partes que representan outras zonas de Europa. Por riba atópase a coroa real borbónica e está rodeado por seis colares que representan as ordes cabaleirescas: a Orde de San Gennaro, a de San Jorge, a do Vélaro de Ouro, a Orde do Espírito Santo e a Orde de Carlos III.

Himno

O himno nacional das Dúas Sicilias chamábase Inno al Re (Himno ao Rei) e foi composto polo célebre músico tarentino Giovanni Paisiello. O nome (Fernando) variaba segundo o rei do momento e a frase Deus salve o seu dobre trono de seus pais fai referencia aos dous antigos reinos de Nápoles e Sicilia

As palabras do himno son as seguintes:

Partitura do Himno das Dúas Sicilias.

Letra Iddio conservi il Re per lunga e lunga età come nel cor ci sta viva Fernando il Re! Iddio lo serbi al duplice trono dei Padri suoi Iddio lo serbi a noi! viva Fernando il Re! Tradución Deus conserve ao rei por moito moito tempo como está nos nosos corazóns Viva Fernando o Rei! Deus salve o seu dobre trono de seus pais Deus o salve para nos Viva Fernando o Rei!

Notas

Véxase tamén

Bibliografía

• ACTON, H. (1999). Gli ultimi borboni di Napoli. Editorial Giunti. ISBN 88-09-21256-8
• Alianello Carlo, La conquista del sud, Rusconi, 1982, ISBN 88-18-01157-X
• Bertoletti Cesare, Il Risorgimento visto dall’altra sponda, Berisio, 1967
• Coniglio Giuseppe, I Borboni di Napoli, Corbaccio, 1999, ISBN 88-7972-371-5
• Costa Cardol, Mario, Venga a Napoli, signor conte, Mursia, 1996, ISBN 88-425-2093-4
• Curato Federico, Il Regno delle Due Sicilie nella politica estera europea, Società siciliana per la storia patria, 1995, ISBN 88-7401-047-8
• De Cesare Raffaele , La fine di un regno, Newton Compton, 1975, ISBN 88-88338-69-1
• Del Boca Lorenzo, Indietro Savoia, Piemme, 2003, ISBN 88-384-8269-1
• Meriggi Marco, Gli stati italiani prima dell’unità, Il Mulino, 2002, ISBN 88-15-08466-5
• Pellicciari Angela, L’altro Risorgimento, Piemme, 2000 ISBN 88-384-4970-8
• Ressa Giuseppe, Il sud e l'unitá, 2003
• Topa Michele, Così finirono i Borbone di Napoli, Fratelli Fiorentino, 1990

Outros artigos

• Sicilia.
• Reino de Nápoles.
• Unificación de Italia.

Ligazóns externas

• Real Casa de Borbón das Dúas Sicilias
• Brigantino - Il portale del Sud
• Associazione culturale neoborbonica
• Casa Editoriale Il Giglio
• Bookshop Neapolis
• La Voce di Megaride
• Associazione culturale "Amici di Angelo Manna"
• Fora! Il diario online de Nicola Zitara
• Regalis
• Edoardo Spagnuolo website