Proceso de Burgos

O Proceso de Burgos, tamén coñecido como o Xuízo de Burgos ou o Consello de Guerra de Burgos, foi un xuízo sumarísimo iniciado o 3 de decembro de 1970 na cidade española de Burgos contra dezaseis membros da organización armada nacionalista vasca Euskadi Ta Askatasuna (ETA) acusados dos asasinatos de tres persoas durante a ditadura do xeneral Franco. As mobilizacións populares e a presión internacional lograron que as penas de morte impostas a seis dos acusados non chegasen a ser executadas, sendo conmutadas por penas de reclusión.

Contexto político

En decembro de 1970, o xeneral Franco contaba xa con 78 anos, sufría párkinson desde había dez e a súa vitalidade ía en diminución. En 1967 situara ao almirante Luis Carrero Blanco na vicepresidencia, e primeiro ministro de feito, como forma de asegurarse que a ditadura levase adiante unha política de continuísmo; e en xullo de 1969, Xoán Carlos de Borbón foi designado o seu sucesor na Xefatura do Estado a título de Rei de España, prestando xuramento de lealdade a Franco, aos principios do Movemento e ás leis fundamentais do Estado. Con todo, iso non fixo diminuír a preocupación da elite franquista por garantir a súa continuidade cando Franco morrese. Isto quedaría medianamente claro con ocasión da remodelación do goberno tralo caso Matesa en 1969 e con ocasión das repercusións que tivo o Proceso de Burgos de 1970, que afectaron aos diferentes sectores das forzas do réxime de xeito distinto. Mentres que os falanxistas da liña dura, atrincheirados na burocracia estatal e sindical e a feroz represión policial, intentaban parar calquera tipo de reforma, os sectores máis pragmáticos apostaban por adaptar as formas políticas do réxime ás demandas dun capitalismo a grande escala, tanto nacional como multinacional. Sen diferenzas substanciais no ideolóxico, o seu esquema dun franquismo sen Franco baseábase na esperanza de que continuase a prosperidade económica como substituto da liberalización política.

O escándalo financeiro coñecido como caso Matesa foi aproveitado polo ministro de información Manuel Fraga para facer dano aos chamados tecnócratas, varios dos cales estaban implicados, favorecendo a publicidade do caso. O final da crise gobernamental produciuse o 29 de outubro de 1969 cun profundo reaxuste ministerial, sendo substituídos 13 dos 18 ministros. Franco destituíu tanto aos ministros corruptos como aos que deron publicidade ao tema. Con todo, os tecnócratas, ligados ao Opus Dei, puideron conservar a súa influencia no novo goberno, no que as figuras dominantes eran Carrero Blanco e Laureano López Rodó (impulsor dos Plans de Desenvolvemento Económico e Social). O chamado «goberno monocor» ía ser o que puxera en práctica unha serie de reformas tecnocráticas en España que posibilitasen, coa firma diversos acordos internacionais, a súa apertura ao exterior. Como paso previo á súa posible integración na OTAN e a CEE, asináronse os Acordos de Amizade e Cooperación con Estados Unidos e o Acordo Comercial Preferencial coa CEE, e en setembro de 1970 Franco recibiu a visita de Richard Nixon e Henry Kissinger.

Mentres tanto, a tensión social, os conflitos laborais e a oposición política ían en aumento en escala e intensidade de forma continuada. O ano 1969 comezou con desordes estudantís nas Universidades de Barcelona e Madrid, e a morte do estudante Enrique Ruano cando se achaba detido pola policía. Ao finalizar o ano, o Tribunal de Orde Pública condenara con 223 anos de cárcere a 93 militantes de partidos políticos, aínda ilegais. A represión tamén alcanzou ao Colexio de Avogados, sufrindo unha deportación interna Gregorio Peces-Barba, Juan María Bandrés, Miguel Castells e Elías Ruiz-Ceberio, quen logo exercerían como avogados no Proceso de Burgos. En 1970, leváronse a cabo máis de 1.500 folgas, con máis de 400.000 folguistas no País Vasco, Barcelona, Asturias, Madrid, Sevilla e Granada. Nesta última cidade tres traballadores da construción perderían a vida ao disolver a policía unha manifestación. En setembro de 1970, na apertura do Campionato do Mundo de Pelota Vasca en San Sebastián, un nacionalista vasco, Joseba Elósegui, prendeu lume á súa roupa e arroxouse en chamas desde as bancadas para protestar ante Franco, alí presente, gritando: «Gora Euskadi askatuta» ("Viva Euskadi libre").

Todo iso foi un caldo de cultivo de protestas que estalou con ocasión do consello de guerra contra os dezaseis militantes de ETA. Con todo, aínda que a oposición política transformou o Proceso de Burgos nun xuízo popular ao propio réxime e a presión popular evitou que as condenas a matar fosen executadas, o franquismo estaba lonxe de derrubarse e soubo reconducir a crise de decembro de 1970 cara a posicións inmobilistas; o que significaría unha maior contundencia represiva e unha reafirmación dos principios fascistas do réxime, sendo os últimos anos da ditadura os máis duros desde a posguerra. Aínda fixeron falta sete longos anos para ter as eleccións xerais de 1977, as primeiras desde a Segunda República, oito para ter a Constitución de 1978 que reformou o réxime franquista (paradoxalmente desde a súa propia legalidade) ata convertelo nun sistema democrático, e nove para os primeiros estatutos de autonomía; durante a chamada Transición.

Antecedentes

Os feitos remontábanse ao ano 1968. O 2 de agosto daquel ano era asasinado o policía Melitón Manzanas, xefe da Brigada de Investigación Social (policía política ou secreta) da comisaría de San Sebastián e primeira vítima premeditada da historia de ETA. O 7 de xuño fora asasinado José Pardines Arcay, axente da Garda Civil, ao interceptar a dous membros de ETA nun control de estrada. A raíz destes feitos o Goberno declarou o estado de excepción en Guipúscoa, primeiro, e despois en toda España. As detencións masivas desencadeadas durante eses anos conseguiron que para o outono de 1969 estes dezaseis membros de ETA xa estivesen presos, aos que se decidiu xulgar en consello de guerra por un tribunal militar. Aos imputados acusábaselles tamén do asasinato do taxista Fermín Monasterio Pérez, morto o 9 de abril de 1969, e tamén doutros delitos, como atentados e roubos, que lles reportaron un botín de máis de 30 millóns de pesetas, así como a colaboración neles e o seu encubrimento.

A competencia da Xurisdición Militar foi referendada por Auto da Audiencia de San Sebastián; e, recorrida ante o Tribunal Supremo de España, foi confirmada pola Sala Segunda. Para Armando Marchante Gil, quen tivo ao seu cargo unha das tres áreas básicas, a relixiosa, do Servizo Central de Documentación (SECED), creado polo almirante Carrero Blanco, aquí comeza unha cadea de torpezas que habería de converter o proceso de Burgos nunha formidable operación de propaganda contra a ditadura franquista que lle produciu un considerable desgaste.

Dada a condición de procedemento sumarísimo, o expediente permaneceu secreto para os acusados ata pouco antes de comezar o xuízo, o cal fora preparado meticulosamente durante meses. O capitán Antonio Troncoso, vocal poñente e asesor xurista da fiscalía no Proceso de Burgos, manifestou publicamente que o Exército elaborara un completo informe sobre a historia de ETA e a súa posible evolución, polo que cabía entenderse que con este proceso pretendíase escenificar a liquidación de ETA e a vitoria do Estado sobre a incipiente insurxencia armada vasca. Coa dirección de ETA detida, considerábase que a organización estaba cortada de raíz, co que só restaría, mediante un proceso exemplarizante, xulgar, condenar e executar aos dirixentes do grupo para disuadir a posibles continuadores.

O presidente do tribunal militar, o tenente coronel Manuel Ordovás González, xa dera probas da súa eficacia ao condenar a morte a Andoni Arrizabalaga, membro de ETA xulgado en 1969 por outro consello de guerra presidido por Ordovás. Do mesmo xeito que no caso de Iñaki Sarasketa, esta pena logo seríalle conmutada; sendo ambos precedentes inmediatos ao Proceso de Burgos na conmutación de penas de morte a membros de ETA grazas á presión popular.

Os feitos xulgados eran considerados un ataque ao réxime español, polo que foron acusados xenericamente do delito de «rebelión xeral continuada». Chamaba a atención o elevado número de procesados (dezaseis, entre os que se atopaban tres mulleres e dous sacerdotes), así como as penas solicitadas: seis penas de morte e 752 anos de cárcere.

Transcendencia do xuízo

A vista do «Sumarísimo 31/69» celebrouse do 3 ao 9 de decembro de 1970 na sala de xustiza do Goberno Militar de Burgos e o tribunal militar deliberou 18 días en sesión ininterrompida. A xurisdición castrense en lugar de desagregar os feitos delituosos empeñouse en acumulalos nun único sumario, tanto por razóns de comodidade como por resaltar aos oficiais encargados do mesmo, xa que estimaba que unha condena masiva tería unha maior exemplaridade. Desde o primeiro momento o Goberno de Franco decidiu dar unha ampla publicidade ao xuízo, o que foi aproveitado polas principais forzas da oposición para organizar unha campaña en contra do mesmo movendo todos os seus apoios internacionais. A repercusión do xuízo foi tan grande que a sala onde se celebrou a vista non daba cabida aos centos de persoas que intentaron presencialo, repleta como estaba tanto de familiares e simpatizantes dos presos como de policías de paisano, así como dunha ampla representación de xornalistas nacionais e estranxeiros e observadores de distintas asociacións internacionais.

Doutra banda, a reacción popular contra o xuízo traduciuse en paros de traballadores, folgas estudantís e manifestacións cidadás que paralizaron a vida económica e social do País Vasco e, en menor medida, Navarra, en resposta á convocatoria de folga xeral realizada polas forzas da oposición. O 4 de decembro a policía reprimiu a tiros unha manifestación en Éibar onde resultou ferido Roberto Pérez Jauregi, que faleceu pouco tempo despois; e ese mesmo día o Ministro da Gobernación Tomás Garicano solicitou no Consello de ministros a aprobación da declaración do estado de excepción en Guipúscoa, que o día 14 ampliouse a toda España.

Secuestro do cónsul honorario

A organización armada soubo aproveitar politicamente o xuízo co secuestro, o día 1 de decembro de 1970, do cónsul honorario de Alemaña Federal en San Sebastián, Eugen Beihl Schaeffer, equiparando a súa sorte á dos procesados sobre os cales pendía a pena capital; o que atraeu aínda máis a atención internacional. Con todo, os procesados celebraron unha asemblea pouco antes de comezar o xuízo e decidiron condenar o secuestro, por entender que podía prexudicar ás mobilizacións en curso ao desviar a atención cara ao mesmo. Aínda que finalmente este desacordo non se fixo público, evidenciaba o cisma aberto en ETA trala súa VI Asemblea. Durante o secuestro, Telesforo Monzón e a súa asociación Anai Artea de apoio aos refuxiados no País Vasco francés, exerceron con éxito como mediadores. O feito de que a maioría da prensa estranxeira non fose partidaria do réxime ditatorial do xeneral Francisco Franco motivou a falta de rexeitamento maioritario polo asasinato do comisario Melitón Manzanas; o cal ademais era considerado un experto torturador, polo que a súa morte foi incluso ben recibida polos grupos antifranquistas.

Actuación da defensa

A presenza da prensa nacional e internacional na sala durante o xuízo, que comezou o 3 de decembro, foi aproveitada pola defensa para danar moral e politicamente ao réxime franquista coas súas alegacións. O equipo que os defendeu estaba formado por dezaseis avogados -algúns dos cales máis tarde adquirirían unha certa celebridade- e os seus gastos foron sufragados por cuestación popular grazas aos fondos recadados pola agrupación clandestina Eusko Abertzale Laguntza. Como avogados actuaron Josep Solé i Barberà, Gregorio Peces-Barba, José Antonio Etxebarrieta, Juan María Bandrés, Miguel Castells e Francisco Letamendia, entre outros, os cales tiveron como asistentes a Txiki Benegas e Eduardo Moreno Bergaretxe. Entre todos planearon unha coidada escenificación ante o tribunal militar, na que os acusados e os seus avogados puideron facer o papel de acusadores coas súas declaracións, para así dar a coñecer internacionalmente a situación de opresión e represión á que estaba sometido o País Vasco. Ademais, todos os días os avogados da defensa celebraban conferencias de prensa nas que se pormenorizaba a evolución do xuízo.

Intervención de altas xerarquías eclesiásticas

Outra das razóns da notoriedade foi a intervención de altas xerarquías eclesiásticas. Favorecía extraordinariamente esta actuación o feito de que entre os procesados figurasen dous clérigos: Julen Calzada Ugalde, coadxutor da parroquia de Iurreta, en Durango, e Jon Etxabe Garitacelaya, párroco da ermida de Azitain, en Éibar, quen abandonara o seu cargo en 1968 para converterse en "liberado" de ETA (a soldo da organización e con dedicación exclusiva) sen que o seu bispo lle chamase á orde.

Por unha banda, a presenza de dous sacerdotes entre os procesados fixo que a Igrexa se presentase como parte interesada, solicitando infrutuosamente que o xuízo fose civil e non militar; por outro, a Igrexa vasca tiña entre os seus membros a moitos simpatizantes de organizacións opostas ao Réxime. No País Vasco a Igrexa cedeu locais para reunións e encerros en prol da amnistía, pero sobre todo destacou o feito da redacción de cartas pastorais alusivas ao caso para a súa lectura como homilías. A que tivo máis repercusións foi a que se deu a coñecer o 22 de novembro de 1970, asinada conxuntamente polo bispo de San Sebastián, Jacinto Argaya Goicoechea, e o administrador apostólico de Bilbao, José María Cirarda Lachiondo.

O Goberno español insistía en que o xuízo fose a porta pechada, alegando o disposto no Concordato de 1953 para os casos nos que fose xulgado un clérigo. Esta era o mellor xeito de poder filtrar á súa conveniencia a información do que ocorrese dentro da sala. Pero como isto ía en contra dos propósitos de axitación propagandística da oposición, os sacerdotes procesados ameazaron con pedir a súa secularización e os bispos Cirarda e Argaya acudiron á Santa Sé para conseguir que o xuízo se celebrase a porta aberta. Finalmente, o Consello de Ministros accedeu aos desexos da Santa Sé.

«... A Santa Sé non pode menos que considerarse compracida polo feito de que sexa definitivamente público no consello de guerra que vai ter lugar proximamente en Burgos, a pesar de que hai dous sacerdotes entre os acusados... intercede ante o Goberno español para pedir desde agora unha actitude de clemencia no caso de condenas a morte para que as mesmas non sexan executadas...»

O 25 de novembro, unha semana antes de que comezase o xuízo, a Capitanía Xeneral de Burgos decretou a audiencia pública. Con todo, os bispos Cirarda e Argaya non se dedicaron a acougar tensións en vésperas e durante o xuízo, publicando unha carta pastoral onde aclaraban a súa postura ante o proceso e onde, entre outras cousas, manifestaban:

«...reiteramos a condena de toda clase de violencias: as estruturais, as subversivas e as representativas...»

Esta carta pastoral tivo resposta por parte do Ministerio de Xustiza de España:

«...equiparase a violencia delituosa, penada pola Lei, con esta mesma pena que a Lei impón a quen comete un delito previamente tipificado no ordenamento xurídico. Resulta evidentemente grave dar igual tratamento á violencia do delincuente que á actitude da Autoridade ao aplicar a Lei de conformidade con un ordenamento previamente establecido...»

Reaccións fora do País Vasco e Navarra

En Cataluña, o 12 de decembro, trescentos artistas e intelectuais cataláns encerráronse na abadía de Montserrat e lanzaron un manifesto no que pedían a amnistía total, liberdades democráticas e o dereito á autodeterminación. A ocupación finalizou o día 14, día que o Consello de Ministros decretou un novo estado de excepción, pois se temeu que o abade e os monxes sufrisen represalias.

En Madrid un centenar de avogados encerrouse no Palacio de Xustiza, e en León, durante o Congreso da Avogacía española, leuse un comunicado dos presos vascos e aprobáronse, entre outras materias, as peticións da desaparición das xurisdicións especiais e a abolición da pena de morte. Tamén se produciron, en toda España, manifestacións multitudinarias contra este proceso e pedindo a liberdade dos procesados, así como protestas universitarias e outras manifestacións relacionadas con conflitos socio-laborais que sumaban ás súas reivindicacións a demanda de amnistía.

En Europa as informacións e editoriais nos medios de comunicación a favor dos procesados incluíron o apoio de intelectuais como Jean-Paul Sartre.

Paralelamente producíronse mobilizacións de protesta contra a ditadura franquista en distintas cidades europeas e suramericanas, así como ataques a delegacións diplomáticas españolas. En Milán, un novo estudante morreu polos disparos da policía italiana.

Consecuencias

Un cúmulo de feitos fixo que o proceso, inicialmente concibido para asestar un duro golpe a ETA, finalmente se convertese nunha estocada para o Réxime. O primeiro deles foi un erróneo movemento político, interesado en resaltar aos oficiais encargados do mesmo como unha oportunidade de promoción persoal.

Así converteron ao proceso nun xuízo colectivo, unindo nunha soa causa os dezaseis casos individuais. Non intuíron que facendo isto centraban a opinión internacional sobre as aspiracións vascas, compartidas por todos os acusados, en lugar de concentralas nas presuntas actividades terroristas dalgúns deles.

A organización, entón debilitada polas últimas detencións, ademais atopábase dividida a raíz da súa VI Asemblea entre os partidarios de convertela nun partido marxista-leninista que exercese de vangarda nas loitas obreiras (ETA-VI) e quen consideraban que debía continuar a loita armada como un movemento de liberación nacional vasco (ETA-V). Os procesados en principio estaban aliñados cos primeiros, cuxa tendencia era maioritaria na organización; pero finalmente unha parte significativa deles daría o seu apoio a ETA-V, o que reforzaría a súa estratexia armada pasando a denominarse simplemente ETA pouco despois. Con este xuízo, co que se pretendía dar un golpe mortal a ETA, pasou xustamente o contrario, co engadido dunha extraordinaria e reforzadora publicidade internacional para a banda. O réxime franquista favoreceu que naqueles días ETA conseguise unha ampla admiración, seducindo como complemento da loita de masas dos obreiros.

Outro feito non menos importante, foi o efectivo movemento táctico de ETA-V co secuestro do cónsul alemán (ETA-VI, pola súa banda, organizara a fuxida dos presos mediante a construción dun túnel pero fracasou no seu intento). As autoridades alemás, país de importantes provedores, clientes e investidores en España, comezaron a exercer presións con tal de que as sentenzas de morte non se levasen a cabo. Quedaba patente que, en caso contrario, habería sancións económicas. Finalmente a implicación de parte da Igrexa a favor da amnistía acabou de romper o círculo.

O proceso puxo en evidencia a existencia de diversos motivos de preocupación para aquel réxime que envellecía:

• O nacemento dunha organización disposta a matar con tal de levar a cabo os seus obxectivos.
• A animadversión popular por mor da brutal represión (en 1968 foron detidas 434 persoas no País Vasco, 1.953 en 1969, e 831 en 1970) por parte dunha policía franquista que cometía innumerables excesos, malos tratos e torturas, o cal deslexitimaba aínda máis á ditadura.
• A presenza dunha oposición moi organizada, sobre todo o Partido Comunista de España (PCE) e os sindicatos, que convocaban paros e protestas de contido máis político que laboral, e que unha gran parte dos traballadores secundaba. Nese sentido, o 26 de novembro de 1970 produciuse a detención de dezanove dirixentes da oposición nun piso da madrileña Avenida do Mediterráneo, por solidarizarse cos acusados no Proceso de Burgos; entre os que destacaban Enrique Tierno Galván, Nicolás Sartorius e Pablo Castellano.
• A mobilización das Universidades, que concitaba a adhesión non só dos estudantes senón tamén dun significativo número de profesores.
• A oposición da Igrexa Católica do País Vasco, Cataluña e parte do resto de España.
• A opinión crítica internacional, mostrándoo como a caída do réxime franquista.

Condenas

Durante os días que transcorreron entre o fin da vista e a data da sentenza, os medios de comunicación europeos insistiron en informacións relativas á saúde visiblemente deteriorada de Franco e a posibles descomenencias internas no Goberno, que explicarían a demora no fallo. Algúns correspondentes quixeron ver unha posible pugna polo poder entre falanxistas e membros do Opus Dei, estes últimos maioritarios no Goberno e que apostaban por unha tímida reforma tecnocrática na economía que posibilitase a súa apertura ao exterior fronte ás posturas inmobilistas daqueles, aínda que no ideolóxico non tivesen maiores diferenzas pois ambos sectores eran firmes partidarios do nacionalcatolicismo. Tampouco faltaron as informacións relativas a presións dentro do propio Exército.

Con todo, o almirante Luis Carrero Blanco dirixiuse ás Cortes Españolas o 21 de decembro de 1970 na súa calidade de vicepresidente do Goberno afirmando que calquera foco de subversión sería desarticulado. Ao longo do seu discurso tratou de explicar como o terrorismo non era consecuencia de circunstancias internas, senón da estratexia que o comunismo seguía para suscitar múltiples guerras simultáneas, consecutivas e entrelazadas. Para a súa futura vítima, ETA tan só era unha fracción máis dese exército subterráneo, presente en todo o mundo e posto ao servizo da Unión Soviética.

O 25 de decembro de 1970, ETA liberaba ao cónsul honorario secuestrado. O 28 de decembro, ás catro da tarde, o comandante Carlos Granados Mezquita, na súa calidade de fiscal, fixo pública a sentenza coa confirmación das seis penas de morte iniciais e tres máis, xa que tres acusados foron atopados culpables de dous delitos capitais cada un (asasinato e delito continuado de bandidaxe) polos que tamén foron condenados.

En total nove sentenzas de morte, cincocentos dezanove anos de cárcere e multas por un valor de seis millóns de pesetas. As penas impostas na dura sentenza, que superaban as peticións do fiscal, acabaron de polarizar a atención sobre Burgos, creando unha opinión contraria ás penas de morte e favorable ao indulto dos procesados.

• Eduardo Uriarte Romero: dúas condenas de morte e 30 anos de prisión.
• Jokin Gorostidi Artola: dúas condenas de morte e 30 anos de prisión.
• Xabier Izko de la Iglesia: dúas condenas de morte e 27 anos de prisión.
• Mario Onaindia Natxiondo: unha condena de morte e 51 anos de prisión.
• Xabier Larena Martínez: unha condena de morte e 30 anos de prisión.
• Unai Dorronsoro Ceberio: unha condena de morte.
• Bittor Arana Bilbao: 70 anos de prisión.
• Josu Abrizketa Korta: 62 anos de prisión.
• Ione Dorronsoro Ceberio: 50 anos de prisión.
• Enrique Gesalaga Larreta: 50 anos de prisión.
• Jon Etxabe Garitacelaya: 50 anos de prisión.
• Gregorio López Irasuegui: 30 anos de prisión.
• Itziar Aizpurua Egaña: 15 anos de prisión.
• Julen Calzada Ugalde: 12 anos de prisión.
• Antton Karrera Agirrebarrena: 12 anos de prisión.
• Arantxa Arruti Odiozola: absolta.

Clemencia

O mesmo 28 de decembro o capitán xeneral de Burgos Tomás García Rebull confirmou a sentenza. Os paros, as folgas e as manifestacións en favor dos condenados intensificáronse tanto no País Vasco e Navarra como no resto de España, a pesar do estado de excepción; así como en Europa, Estados Unidos de América, América do Sur e Australia. Nos días posteriores, o Goberno español recibiu presións diplomáticas de países como Francia, Italia, Reino Unido, Alemaña Federal, Dinamarca, Bélxica, Austria, Suecia, Noruega, Irlanda, Venezuela, Chile e o propio Vaticano. Aínda que as sentenzas estaban ditadas de acordo ao Código de Xustiza Militar vixente, a súa execución faría máis difícil a necesaria evolución do réxime que buscaba vínculos máis próximos con Europa Occidental.

O ditador Francisco Franco era consciente de que a clemencia sería interpretada como debilidade, pese a que tamén houbo manifestacións a favor do Goberno e o Exército alentadas pola prensa afín ao Movemento. Porén, as autoridades estaban desbordadas. O día 29 de decembro reuniuse o Consello do Reino, e o día 30 de decembro fíxoo o Consello de ministros en El Pardo, acordando por unanimidade conmutar as penas de morte por cadeas perpetuas, as súas inmediatas inferiores.

«...As clamorosas e multitudinarias manifestacións de adhesión que rendestes nos últimos días, non só a miña persoa, senón ao Exército español e ás nosas institucións, reforzaron a nosa autoridade de tal xeito, que nos facilita, de acordo co Consello do Reino, o facer uso da prerrogativa da gracia de indulto da última pena, pese á gravidade dos delitos que o Consello de Guerra de Burgos, con alto patriotismo, xulgou...»

Sete anos máis tarde, todos os procesados conseguirían a liberdade trala amnistía xeral de 1977 promulgada polo presidente Adolfo Suárez. Con todo, os cinco condenados por asasinato antes de ser amnistiados foron expulsados de España: Xabier Izko de la Iglesia, a Oslo (Noruega); e Teo Uriarte, Jokin Gorostidi, Mario Onaindia, Xabier Larena e Unai Dorronsoro, a Bruxelas (Bélxica).

Evolución política dos acusados

Trala súa saída do cárcere, de entre os procesados xurdirían varias figuras políticas que terían un papel notable en diferentes organizacións políticas da esquerda vasca durante e logo da Transición. A adscrición a unha ou outra organización política debeuse á evolución de cada un nos anos posteriores ao xuízo.

Mario Onaindia, Teo Uriarte, Xabier Izko de la Iglesia e Xabier Larena integráronse en EIA e posteriormente en Euskadiko Ezkerra (EE). Mario Onaindia e Teo Uriarte serían dirixentes desta formación e posteriormente promoveron a fusión de EE coa federación vasca do PSOE. Como membro do Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE), Teo Uriarte foi tenente de alcalde de Bilbao e xerente da Fundación para a Liberdade con Nicolas Redondo Terreros e Edurne Uriarte. En maio de 2003, Mario Onaindia recibiu o III Premio José Luís López de Lacalle polas súas publicacións na defensa da liberdade e contra o terrorismo. Todos eles renegaron publicamente do seu pasado en ETA.

Jokin Gorostidi e Itziar Aizpurua integráronse en HASI e posteriormente serían dirixentes de Herri Batasuna (HB), partido no que tamén militou Arantxa Arruti. Tempo despois, Aizpurua participou na lista electoral presentada pola esquerda abertzale baixo as siglas de D3M, ilegalizada pola Audiencia Nacional en 2009.

Unai Dorronsoro e a súa irmá Ione Dorronsoro integráronse no Movemento Comunista de Euskadi (EMK) tralo seu paso por Euskadiko Ezkerra e, máis tarde, abandonarían a política activa.

Josu Abrisketa, integrado ETA político-militar e, despois de ser detido de novo en Francia, acabaría por ser deportado a Cuba.

Antton Karrera e Jon Etxabe integráronse na Liga Komunista Iraultzailea (LKI). Antton Karrera sería dirixente de LKI e despois integraríase en Ezker Batua-Berdeak, sendo coordinador desta formación en Guipúscoa e parlamentario vasco. Pola súa banda, Jon Etxabe continuaría a súa militancia en Zutik.

O resto de acusados deixarían a política activa. Bittor Arana exercería de sindicalista de base de CCOO.

Na cultura popular

• El proceso de Burgos, película documental de Imanol Uribe realizada no 1979.
• El proceso de Burgos 25 años después, documental de Joseba Macías de 1995.
• Luna caliente, película de ficción de Vicente Aranda de 2010.

Véxase tamén

Bibliografía

• Casanova, Iker (2008). «El Procesos de Burgos. Un juicio para la historia». ETA 1958-2008. Medio siglo de historia. Tafalla: Txalaparta. ISBN 978-84-8136-507-8. Consultado o 10/01/2014 (en castelán).
• Fernández, Gaizka (2013). «De Sabino Arana a la "izquierda abertzale". El nacionalismo vasco radical». Héroes, heterodoxos y traidores. Historia de Euskadiko Ezkerra (1974-1994). Madrid: Tecnos. pp. 37–78. Consultado o 14/11/2013 (en castelán).
• Halimi, Gisèle (1972). El proceso de Burgos. Caracas: Monte Avila. Consultado o 16/11/2013 (en castelán).
• Letamendia, Francisco (1971). El proceso de Euskadi en Burgos. París: Ruedo ibérico. Co pseudónimo de Kepa Salaberri. Consultado o 14/11/2013 (en castelán).
• Preston, Paul (1983). "La crisis del franquismo (1969-1977)". Historia 16 (en castelán) (Madrid: Información y revistas S.A.) (Extra XXV - Historia de España, nº 13): 89–129. Consultado o 12/02/2013. 
• Rincón, Luciano (xaneiro de 1971). «El epílogo político del consejo de guerra de Burgos. Continuación y final entre la muerte y la vida». Cuadernos de Ruedo ibérico, núm. 28/29. Co pseudónimo de Anchon Achabandalaso. Consultado o 14/11/2013 (en castelán).
• Zaragoza, Andrés (1993). «Aproximación al Proceso de Burgos a partir del Archivo de la Presidencia del Gobierno» Arquivado 03 de decembro de 2013 en Wayback Machine.. El régimen de Franco, 1936-1975: política y relaciones exteriores. Coordinado por Javier Tusell. Vol. 2. Madrid: Universidad Nacional de Educación a Distancia. ISBN 84-600-8463-9. pp. 205–216. Consultado o 22/11/2013 (en castelán).

Outros artigos

• Franquismo
• Carrero Blanco
• Transición española

Ligazóns externas

• Luis R. Aizpeolea, «Nos avergonzaba matar. Eduardo Uriarte, condenado en el juicio de Burgos y amnistiado en 1977, recuerda 40 años después por qué fue clave un proceso del que la dictadura quiso hacer una causa ejemplar», El País, 5 de decembro de 2010.