Historia da Terra

A historia da Terra abarca os acontecementos sucedidos desde a súa formación, a partir da nebulosa solar xunto co Sol e os outros planetas do sistema solar, hai uns 4.500 millóns de anos, até a actualidade.

O planeta Terra.

A Lúa formouse máis tarde, posibelmente como resultado do impacto dun obxecto do tamaño de Marte.

A primeira molécula autorreplicante apareceu hai 4.000 millóns de anos aproximadamente.

Orixe da Terra editar

 
Representación hipotética da formación do sistema solar.

A Terra comezou cando a formación do sistema solar estaba tomando forma, probabelmente dentro dunha gran nube de gas e po cósmico en torno ao Sol (nebulosa solar). A abundancia relativa dalgúns dos elementos máis pesados no sistema solar suxire que o gas e o po cósmico derivaban dunha supernova. Algúns elementos pesados xéranse dentro das estrelas pola fusión nuclear do hidróxeno, elementos que, doutra maneira, serían pouco comúns. Procesos similares podémolos ver hoxe en nebulosas.

O Sol formouse dentro dunha nube de gas e po, e comezou a emitir luz e calor debido a que nel comezaron as reaccións de fusión nuclear.

As partículas que orbitaban o Sol comezaron a unirse en corpos maiores, coñecidos como planetésimos, que continuaron agregándose en planetas maiores, e o material "restante" deu forma a asteroides e cometas.

Como as colisións entre planetésimos grandes liberan moita calor, a Terra e os outros planetas estaban fundidos ao comezo da súa historia. A solidificación do material fundido aconteceu cando a Terra comezou a arrefriar. Os meteoritos máis vellos e as rochas lunares teñen aproximadamente 4.500 millóns de anos, pero a rocha terrestre máis vella da terra coñecida actualmente ten só 3.800 millóns de anos.

Nalgún momento, durante os primeiros 800 millóns de anos da súa historia, a superficie da Terra mudou do estado líquido ao sólido. Unha vez que se formaron as rochas duras comezou na Terra a súa historia xeolóxica. Isto aconteceu probabelmente antes de 3.800 millóns de anos atrás, pero non existen evidencias diso; seguramente a erosión e o tectonismo destruirían todas as rochas existentes até hai 3.800 millóns de anos. O comezo do rexistro das rochas que existen actualmente na Terra é no Arcaico, eón xeolóxico situado entre o Hadeico e o Proterozoico, entre 3.800 e 2.500 millóns de anos antes do presente.

Orixe da Lúa editar

Artigo principal: Big Splash.
 
Representación do impacto xigante, hipótese de como se formou a Lúa.

A orixe da Lúa é incerta, pero as similitudes dos elementos encontrados tanto na Lúa como na Terra indican que ambos os corpos poden ter tido unha orixe común. Neste aspecto, algúns astrónomos e xeólogos opinan que a Lúa se formaría por desprendemento, debido á forza centrífuga, dunha masa incandescente de rocha líquida primordial da Terra.

Outra hipótese, actualmente máis aceptada, é a de que un planeta desaparecido e denominado Theia ou Tea, aproximadamente do tamaño de Marte, nos principios da formación da Terra, chocaría co noso planeta. Tal colisión desintegraría totalmente o planeta Theia e forzaría a expulsión de anacos de rocha líquida. Estes pequenos corpos condensaríanse nun corpo único (a Lúa), que quedaría aprisionado polo campo gravitacional da Terra. Esta teoría recibe o nome de Big Splash ou grande impacto.

Hai aínda outro grupo de teóricos que cren que, sexa cal fose a forma na que xurdiran, habería dous satélites naturais orbitando a Terra: o maior sería a Lúa, e o menor acabaría chocando coa Terra, formando masas continentais.

Orixe da vida editar

Artigo principal: Orixe da vida.

A atmosfera primitiva editar

Podemos comprender razoabelmente a historia da atmosfera da Terra até hai 1.000 millóns de anos atrás. Retrocedendo no tempo podemos só especular, pois este é un asunto aínda en constante investigación.

A atmosfera actual denomínase terceira atmosfera para distinguir a composición química actual das dúas composicións anteriores.

A primeira atmosfera estaba constituída principalmente por helio e hidróxeno. A calor proveniente da codia terrestre aínda en forma de plasma, e o Sol, disipárona.

Hai aproximadamente 3.500 millóns de anos, a superficie do planeta arrefriara xa o suficiente como para formar unha codia endurecida, chea de volcáns que liberaban vapor de auga, dióxido de carbono e amoníaco. Desta forma xurdiu a segunda atmosfera que estaba formada principalmente por dióxido de carbono e vapor de auga, amoníaco, metano e óxidos de xofre. Nesta segunda atmosfera case non había oxíxeno libre, e era aproximadamente 100 veces máis densa do que a atmosfera actual.

 
Utilización da enerxía do Sol na atmosfera.

Crese que o efecto invernadoiro, causado polos altos niveis de dióxido de carbono, impediu que a Terra conxelara. Durante os próximos millóns de anos, debido ao arrefriamento, o vapor de auga condensou para precipitar chuvia e formar os océanos, que comezaron a disolver o dióxido de carbono. Así seria absorbido o 50 % do dióxido de carbono nos océanos.

Máis tarde xurdirían organismos fotositetizadores que evolucionarían e comezarían a absorber dióxido de carbono e converter auga en oxíxeno. Co paso do tempo, o carbono en exceso foi fixado en combustíbeis fósiles, rochas sedimentarias (notabelmente calcarias), e cunchas de animais. Estando o oxíxeno libre na atmosfera reaccionou co amoníaco, e liberouse así nitróxeno. Simultaneamente, algunhas bacterias tamén iniciaron a conversión do amoníaco en nitróxeno. Aumentando a poboación vexetal, os niveis de oxíxeno creceron significativamente (mentres que os niveis de dióxido de carbono diminuíron).

Ao principio, o oxíxeno combinouse con varios elementos (como o ferro), pero eventualmente acumulouse en grandes cantidades na atmosfera, co resultado de extincións masivas de especies e favorecendo a evolución das restantes. Coa aparición dunha capa de ozono, a ozonosfera, as formas de vida no planeta quedaron mellor protexidas da radiación ultravioleta. Esta atmosfera de oxíxeno-nitróxeno é a 'terceira atmosfera.

Células procariotas editar

Véxase tamén: Estromatólito.

Hoxe sabemos que a vida apareceu na Terra hai uns 4 000 millóns de anos. En Australia hai anos atopáronse unhas formacións rochosas en forma de columnas ou de cúpulas chamadas estromatólitos que tiñan unha antigüidade duns 3 500 millóns de anos e, canda elas, fósiles que recordan fileiras de células semellantes ás das actuais algas azuis ou cianobacterias.

 
Estromatólitos na baía de Shark, en Australia.

Por outra parte, en Groenlandia atopáronse rochas sedimentarias formadas hai máis de 3 800 millóns de anos (son as máis antigas das encontradas até agora). A presenza de rochas sedimentarias proba que naquela época xa existía auga, indispensábel para a vida. Ademais, nestas rochas acháronse indicios da presenza de carbono.

As primeiras formas de vida naceron en augas quentes, superficiais e tranquilas do mar, ao abrigo dos raios ultravioleta do Sol. Eran pequenas esferas protexidas por unha membrana e tiñan a capacidade de dividírense. Co paso do tempo, estas primitivas "máquinas" vivas uniríanse a corpúsculos capaces de realizar a fotosíntese, a respiración e a reprodución. Converteríanse así en verdadeiras células. Até hai aproximadamente un millón de anos os habitantes da Terra eran seres microscópicos (semellantes aos organismos unicelulares de hoxe) que vivía illados ou agregados en grandes colonias.

A vida probabelmente estivo presente durante todo o Arcaico, aínda que limitada a simples organismos unicelulares anucleados (procariotas), pois non hai fósiles de eucariotas tan antigos. Fósiles de cianobacterias (estromatólitos) encóntranse por todo o Arcaico, sendo especialmente comúns ao final do éon, mentres que uns poucos fósiles probábeis de bacterias encontráronse en certos depósitos de chert. Ademais do dominio Bacteria, tamén se identificaron microfósiles de extremófilos do dominio Archaea.

Non se coñecen, porén, fósiles de eucariotas, aínda que pode que evolucionaran durante o Arcaico e, simplemente, non deixaron restos fósiles.

Células eucariotas editar

A evolución posterior destas células primitivas pode esquematizarse do seguinte xeito:

  • As primeiras células, procariotas, nutriríanse de materia orgánica no caldo primitivo, descompoñendo, por exemplo, azucres mediante fermentacións, sendo, polo tanto, heterótrofas anaerobias, xa que aínda non había oxíxeno na atmosfera terrestre.
  • A medida que a materia orgánica foi escaseando, a evolución por selección natural conduciría á aparición da capacidade para fixar nitróxeno atmosférico. Estas primitivas células terían tamén mecanismos de reparación do seu material xenético (ADN), xa que os raios ultravioleta —que causan mutacións (cambios) no ADN— chegarían con grande intensidade á superficie da Terra ao non existir aínda o filtro da capa de ozono.
  • Algunhas destas células desenvolverían a capacidade de produciren pigmentos captadores de enerxía luminosa. Comezaría así a fotosíntese, pero sen produción de oxíxeno, xa que a fonte de hidróxeno serían compostos de xofre, ou mesmo H2 atmosférico, non a auga. Trataríase, por tanto, de organismos fotosintetizadores anaerobios.
  • O seguinte paso daríano aquelas células que puideran obter o hidróxeno mediante a fotólise da auga. Deste xeito aparecería a fotosíntese con produción de oxíxeno. Este feito sería transcendental para a evolución posterior da vida, xa que pouco a pouco foi diminuíndo a cantidade de dióxido de carbono (CO2) na atmosfera e aumentando a cantidade de osíxeno (O2: a atmosfera puido así pasar de ser redutora a oxidante, abrindo a posibilidade para a existencia de seres aerobios. Estes organismos serían as cianobacterias.
  • A gran competencia que sufrirían as bacterias anaerobias faría que algunhas destas evolucionaran cara á adquisición dun metabolismo aerobio, posibilitado pola presenza de osíxeno na atmosfera. Nacería así a respiración, coas primeiras bacterias aerobias.
  • Por último, hai uns 1 800 millóns de anos, xurdiron as primeiras células eucariotas, dotadas de compartimentos con membrana, como o núcleo, que encerra o material xenético. A súa complexidade e alto grao de organización supuxo outro cambio importante na evolución.

Teoría endosimbiótica editar

Artigo principal: Teoría endosimbiótica.
 
Esquema da endosimbiose.
  • Tanto as mitocondrias como os cloroplastos posúen ADN bastante diferente do que existe no núcleo celular e en cantidades semellantes ao das bacterias.
  • As mitocondrias utilizan un código xenético diferente do da célula eucariótica hospedeira e semellante ao das bacterias.
  • Ambos os orgánulos encóntrase rodeados por dúas (ou máis) membranas, e a máis interna ten diferenzas na composición en relación coas outras membranas da célula, e semellanzas coas dos procariotas.
  • Ambos os orgánulos fórmanse por fisión binaria, como é común nas bacterias. Nalgunhas algas, como a Euglena, os cloroplastos poden ser destruídos por certas substancias químicas ou por ausencia prolongada de luz, sen que iso afecte a célula (que se volve heterótrofa); ademais, cando isto acontece, a célula non ten capacidade para rexenerar os seus cloroplastos.
  • Moitas das estruturas e a bioquímica dos cloroplastos como, por exemplo, a presenza de tilacoides e tipos particulares de pigmentos, son moi semellantes ás das cianobacterias. Análises filoxenéticas de bacterias, cloroplastos e xenomas eucarióticos tamén suxiren que os cloroplastos están relacionados coas cianobacterias.
  • A secuencia do ADN dalgunhas especies suxire que o núcleo celular contén xenes que aparentemente veñen de cloroplastos.
  • Tanto as mitocondrias como os cloroplastos posúen xenomas moi pequenos, en comparación con outros organismos, o que pode significar un aumento da dependencia destes orgánulos despois da simbiose facerse obrigatoria ou, mellor, pasar a ser un organismo novo.
  • Varios grupos de protistas teñen cloroplastos, aínda que os seus portadores están, en xeral, máis estreitamente emparentados con formas que non os posúen, o que suxire que, se os cloroplastos tiveran orixe en células endosimbiontes, este proceso tivo lugar múltiplas veces, o que adoito se chama endosimbiose secundaria.

Primeiros organismos pluricelulares editar

Artigo principal: Historia evolutiva da vida.
 
Volvox.
Crese que Volvox aureus é similar ás primeiras plantas pluricelulares.

Arqueas, bacterias e eucariotas continuaron dispersándose e evolucionando chegando a seren máis complexas e mellor adaptadas ao seu medio ambiente. Cada dominio continuamente se distribuía en múltiplas liñaxes, aínda que sabemos pouco sobre a historia das bacterias e arqueas. Hai ao redor de 1 100 millóns de anos formouse o supercontinente Rodinia.

Nel, estas células diversificáronse nas liñas dos tres reinos (Plantae, Animalia e Fungi), pese a que aínda existen células solitarias. Algunhas vivían en colonias, e gradualmente produciuse a división do traballo fisiolóxico (por exemplo, as células da periferia poderían comezar a asumir funcións diferentes ás das existentes no interior).

Aínda que a división entre unha colonia de células especializadas e un organismo pluricelular non sempre é clara, hai ao redor de 1 000 millóns de anos xurdiron as primeiras plantas pluricelulares, probabelmente, das algas verdes. E probabelmente hai uns 900 millóns de anos os pluricelulares tamén terían evolucionado cara aos animais, ao principio, probabelmente, algo semellantes ás actuais esponxas, nas que todas as células eran totipotentes e un organismo mutilado podería rexenerarse.

Como a división do traballo se fixo cada vez máis completa en todos os sentidos, nos organismos pluricelulares as células volvéronse máis especializadas e máis dependentes das demais; as células illadas morrerían. Hai indicios de que unha glaciación moi severa comezou ao redor de 770 millóns de anos, e foi de tal magnitude que a superficie de todos os océanos conxelou por completo. Uns 20 millóns de anos despois, cando unha cantidade suficiente de dióxido de carbono volcánico chegou á atmosfera, produciuse o conseguinte efecto invernadoiro, subindo a temperatura global do planeta. Pola mesma época, hai uns 750 millóns de anos, Rodinia comezou a fracturarse.

Encontrábase e todo o mundo animais como os esponxas, anélidos, artrópodos, braquiópodos, equinodermos, moluscos, onicóforos, e priapúlidos.

A idade do tommotiense, que comezou aproximadamente hai 530 millóns de anos, e é unha subdivisión do cámbrico viu a primeira radiación principal dos animais. Os climas do mundo eran suaves; non había glaciacións. A maior parte de América do Norte situábase en latitudes tropicais e temperadas do sur, que experimentaban o crecemento de extensos arrecifes.

Véxase tamén: Fauna tommotiense.

A explosión cámbrica editar

Artigo principal: Explosión cámbrica.
 
Trilobite.

Denomínase explosión cámbrica á aparición repentina (desde un punto de vista xeolóxico) de organismos macroscópicos multicelulares complexos nos inicios do período cámbrico, hai 542-530 millóns de anos. Este período marca unha brusca transición no rexistro fósil coa aparición dos membros máis primitivos de moitos filos de metazoos (animais pluricelulares).

Esta aparición foi acompañada por unha gran diversificación doutros organismos. Formas de vida estrañas ocuparon os océanos, xunto con trilobites e crustáceos, moluscos, anélidos, equinodermos e outros filos animais existentes hoxe en día.

Entre os animais raros estaban os Hallucigenia (non se sabe a que filo pertencía), que posuían sete pares de espiñas nunha cara e sete tentáculos terminados en vigorosas pinzas na outra (non se sabe cal era o seu dorso ou seu ventre), cun prolongamento en forma de tubo ou cilindro nunha extremidade e un espesamento na outra (non se sabe cal era a súa parte anterior ou a posterior); os Opabinia, con cinco ollos na cabeza e un órgano que se proxectaba dela, terminando nunha extremidade bifurcada; o Anomalocaris, un predador de 60 cm de lonxitude, semellante a un artrópodo, e o Pikaia, un verme que tiña unha corda cartilaxinosa ao redor dun nervio dorsal, probabelmente o primeiro cordado.

 
Diagrama a escala de diversos invertebrados da formación Burgess Shale (Canadá). Hallucigenia sparsa é a pequena figura laranxa na parte inferior.
 
Reconstrución dun Pikaia.

O único grupo de animais cun rexistro fósil que só apareceu despois do cámbrico foi o filo Bryozoa (briozoos), cuxos exemplares mais antigos pertencen ao ordovícico inferior. Os fósiles coñecidos por fauna de Ediacara (ou biota Ediacariana), que inclúen animais con espículas como as das esponxas e posibelmente tubos de vermes, apareceron no período que antecede ao cámbrico, pero a localización destes fósiles nos filos actualmente coñecidos aínda está lonxe de estar esclarecida.

Véxase tamén: Fauna de Ediacara.

O que non hai dúbida é que o cámbrico foi unha época de extraordinaria innovación e evolución, non só en termos de número de especies, senón tamén no desenvolvemento de novos nichos e estratexias ecolóxicas, tales como a depredación activa, a construción de agochos subterráneos complexos e a aparición ou diversificación das algas mineralizadas de varios tipos, como as algas coralinas e as dasicladáceas verdes.

A explosión cámbrica esperta a curiosidade dos científicos, que se preguntan como a vida tería, despois de millóns de anos de estabilidade e pouca diversidade, xerado subitamente organismos tan diversos nun espazo tan curto de tempo, e por que isto xamais volveu a ocorrer.

Algúns argumentan que, despois de millóns de anos xerando oxíxeno a través da fotosíntese, as algas permitirían o xurdimento de organismos aeróbicos complexos, que demandaban máis oxíxeno para as súas actividades do que as medusas e esponxas.

Outros suxiren que cargas excepcionais de radiación emitidas por fontes externas provocarían altos índices de mutacións xenéticas, ocasionando os cambios morfolóxicos aleatorios observados nos fósiles.

Colonización da superficie editar

Artigo principal: Anfibios#Evolución.

Aínda que os peixes xa estivesen bastante diversificados, durante o Devoniano ocorre a proliferación destes vertebrados, que dominan de vez os ambientes acuáticos, motivo polo que o Devoniano se coñece como "a idade dos peixes". Con relación á flora, este período está marcado polo xurdimento das primeiras plantas terrestres.

Durante o Devoniano aparecen os primeiros tiburóns e os placodermos asumen o cumio da cadea trófica, porén se extinguen ao final do período.

Alén diso, é neste período no que xorden os primeiros anfibios. Os graptólitos extínguense e os trilobites inician a súa decadencia. Neste período tamén aparecen as primeiras formas de amonitas, que só se extinguirían ao final do período cretáceo, xunto cos dinosauros.

En canto ás plantas, neste período os licopodios, as samambaias e as proximnospermas forman os primeiros bosques. O carbonífero ten este nome debido a que foi neste período no que a maioría dos bosques se transformaron en carbón mineral.

A formación da Panxea editar

Artigo principal: Deriva continental.
Véxase tamén: Panxea.
 
Panxea.
 
Unha interpretación da fase temperá de separación de Laurasia e Gondwana.

Nesta época, na fauna destaca o maior desenvolvemento e diversificación dos réptiles, que pasan a dominar o mundo, atinxindo grandes portes (por exemplo, Moschops) e o cumio da cadea alimentaria (por exemplo, Dimetrodon), e a decadencia dos artrópodos xigantes, que se extinguen neste período. No Permiano aínda non existían lisanfibios, mamíferos, tartarugas, lepidosauros, pterosauros nin dinosauros, pero si o devanceiro de todos estes grupos, preparados para evolucionar e darlles orixe durante o Triásico.

Na fauna terrestre do período destacan animais que non eran nin réptiles nin mamíferos, senón que pertencían ao grupo dos sinápsidos. Nas augas doces había anfibios xigantes e, no mar, tiburóns primitivos, moluscos cefalópodos, braquiópodos, trilobites (aínda que estes xa estivesen facéndose máis raros) e artrópodos xigantescos coñecidos como europtéridos ou escorpións de mar. As únicas criaturas voadoras do período eran parentes xigantes das libélulas.

División de Panxea: Gondwana e Laurasia editar

Véxase tamén: Gondwana e Laurasia.

Durante o cretáceo, os dinosauros alcanzan o seu ápice (máis da metade das especies coñecidas viviron neste período), pero ao fin do período acaba ocorrendo a extinción en masa destes grandes (e pequenos) réptiles e de numerosos animais terrícolas (cerca do 60 % deles extinguiuse). A teoría máis aceptada é a de que a caída dun meteorito na península do Iucatán (México), levantou unha gran poeira que cubriu a Terra facendo diminuír o paso da luz do Sol e causando un arrefriamento que levou á Era Glacial. Entón moitos seres fotosintetizadores non puideron realizar a fotosíntese e acabaron morrendo. Con iso, houbo unha quebra da cadea alimentaria e un desequilibrio ecolóxico.

É no mesmo período cando xorden os mamíferos placentados primitivos e as plantas con flores proliferan. Neste período os continentes comezaron a andar o camiño do que son hoxe. Despois da desaparición dos dinosauros os mamíferos diversificáronse (algúns alcanzaron tamaños enormes), e se produciu tamén o auxe das aves .

No inicio da época as aves aínda eran os predadores dominantes, porén co tempo os mamíferos carnívoros se desenvolveron e as substituíron. Tamén xurdiron os primeiros grandes mamíferos. Daquela o clima tropical espallábase até as rexións polares, porén, ao final dela o clima comeza a arrefriar, a vexetación próxima aos polos comeza a facerse semellante á da tundra e a taiga, e comeza o proceso de conxelación dos polos. Estas alteracións causan unha considerábel extinción dos animais da época.

O clima comeza a facerse máis semellante ao actual, aínda que sexa, en xeral, un pouco máis quente. O dominio dos mamíferos confírmase, a excepción das rexións máis illadas. A flora era xa moi parecida á actual.

Evolución humana editar

Artigos principais: Ser humano e Evolución humana.

A evolución humana é o proceso de cambios e desenvolvemento, ou evolución, polo cal os seres humanos emerxeron como unha especie distinta.

É un tema de gran controversia científica que busca entender e describir como aconteceron estes cambios.

O estudo da evolución humana engloba moitas áreas da ciencia, como a psicoloxía evolutiva, a bioloxía evolutiva, a xenética e a antropoloxía física.

O termo "humano", no contexto da evolución humana, refírese ao xénero Homo, pero os estudos da evolución humana usualmente inclúen outros homínidos, como os australopitecos.

 
Reconstrución do Homo erectus.

Un pequeno mono africano que viviu hai uns seis millóns de anos en África foi o último dos animais cuxos descendentes inclúen tanto os humanos modernos como aos seus parentes máis achegados, os chimpancés.

Só sobreviven dúas ramas da súa árbore familiar. Moi pouco despois da división, por razóns que aínda se debaten, unha rama desenvolveu a capacidade de camiñar en posición vertical (bipedestación).

O tamaño do cerebro aumentou rapidamente e, hai 2 millóns de anos, apareceron os primeiros animais clasificados no xénero Homo. A liña entre as diferentes especies ou mesmo os xéneros é bastante arbitraria, así como os continuos cambios producidos durante xeracións. Na mesma época, a outra rama deu lugar aos antepasados do chimpancé común e do bonobo, que evolucionaron simultaneamente.

A capacidade de controlar o lume, que comezou co Homo erectus (ou co Homo ergaster), probabelmente ocorreu hai polo menos 790 000 anos, ou quizais hai 1,5 millóns de anos, segundo os autores. É máis difícil de establecer a orixe da linguaxe, non está claro se o Homo erectus podía falar ou se esta capacidade non comezou até o Homo sapiens.

Coa postura bípede e as modificacións que implicou na pelve, e o aumento do tamaño do cerebro, os fillos naceron antes e requiriron un período máis longo de dependencia das nais. Como resultado, exhiben máis plasticidade e, polo tanto, posúen unha maior capacidade de aprender. As actividades sociais fixéronse máis complexas, a linguaxe fíxose máis avanzada e as ferramentas eran máis elaboradas. Isto contribuíu a aumentar a cooperación entre os individuos e o desenvolvemento cerebral.

 
Comparación dos cranios do home moderno (esquerda) e do Homo neanderthalensis (dereita).

Anatomicamente crese que os humanos modernos —Homo sapiens— orixináronse hai ao redor de 200 000 anos, ou antes, en África. Os máis antigos fósiles datan duns 160 000 anos. Os primeiros seres humanos que mostraron signos de espiritualidade foron os neandertais, que enterraban aos seus mortos, ao parecer a miúdo con alimentos ou ferramentas.

Porén, as probas de crenzas máis sofisticadas, como a dos primeiros cromañóns, as pinturas rupestres (probabelmente con significado relixioso ou máxico), non apareceron até hai uns 32 000 anos. Cro-Magnons tamén deixaron figuras de pedra como a Venus de Willendorf, que probabelmente tamén tivera significado relixioso.

Hai uns 11 000 anos, o Homo sapiens chegou á punta sur de Suramérica, o último dos continentes en ser habitado polo home.

Civilización editar

Artigo principal: Historia.
 
Knap de Howar, granxa ocupada desde 3500 a.C. até 3100 a.C.
 
O Imperio de Alexandre o Grande.
 
Segunda guerra mundial: extensión máxima ocupada polas potencias do Eixe en Europa (1941-1942).
 
A cidade de Nova York.

O Holoceno é o nome que se lle dá aos últimos 11 000 anos da historia da Terra. O Holoceno comezou co fin da última glaciación principal. Desde entón houbo pequenos cambios do clima. Coa excepción dalgúns períodos en que ocorreron pequenas idades do xeo, o Holoceno foi un período de temperaturas mornas ou quentes.

Ao longo de máis do 90 % da súa historia, o Homo sapiens viviu en pequenos grupos de nómades cazadores-recoletores. A medida que a lingua se facía máis complexa, a capacidade de recordar e de transmitir a información deu lugar a unha nova clase de replicador: o meme. Agora as ideas intercambiábanse máis rápido e era máis sinxelo transmitilas de xeración en xeración. A evolución cultural superou á evolución biolóxica.

Nalgún punto entre 8 500 e 7 000 anos a.C., os seres humanos que vivían no chamado crecente fértil (actual Oriente Medio) comezaron, de maneira sistemática, o cultivo de plantas e a cría de animais: apareceu a agricultura e a gandaría. Isto estendeuse ás rexións veciñas e/ou xurdiu de forma independente noutros lugares, até que a maioría de Homo sapiens optaron pola vida sedentaria en pequenos asentamentos como agricultores, aínda que non todas as sociedades abandonaron o nomadismo, en especial as que están en zonas illadas do planeta pobres en especies de plantas domesticábeis, tales como Australia.

Véxase tamén: Revolución neolítica.

Porén, entre estas civilizacións que adoptaron a agricultura, a seguridade e a produtividade crecentes relativas proporcionadas cultivando permitiu que a poboación se ampliara. A agricultura tivo un impacto importante; os seres humanos comezaron a influír no ambiente como nunca antes o fixeran. Os excedentes de alimentos permitiron que xurdira a clase sacerdotal ou gobernante, ao que seguiu un aumento da división do traballo. Isto conduciu á primeira civilización da Terra en Sumeria, no Oriente Medio, entre 4000 e 3000 a.C. Outras civilizacións apareceron rapidamente no Antigo Exipto e no vale do río Indo.

A partir de contra 3000 a.C. o hinduísmo, unha das relixións máis antigas, aínda practicada hoxe en día, comezou a tomar forma. E pronto xurdiron outras. A invención da escritura permitiu a aparición de sociedades complexas: o mantemento de rexistros e as bibliotecas serviron como almacén do coñecemento e aumentaron a transmisión cultural da información. Os seres humanos xa non tiñan que gastar todo o seu tempo na supervivencia, e a educación levou á busca do coñecemento e a sabedoría. Apareceron diversas disciplinas, incluíndo a ciencia (nunha forma primitiva).

Xurdiron novas civilizacións, comerciando entre elas, ou participando en guerras por territorios e recursos: comezábanse a formar os imperios. Ao redor do 500 a.C. houbo imperios no Medio Oriente, Irán, a India, China e Grecia.

No século XIV o Renacemento comezou en Italia, con grandes avances en relixión, arte e ciencia. A comezos de 1500, a civilización europea comezou a experimentar os cambios que conducían á revolución científica e á industrial. Europa comezou a exercer unha dominación política e cultural sobre as sociedades humanas de todo o planeta.

De 1914 a 1918 e de 1939 a 1945, a maioría das nacións do mundo estiveron envoltas nas guerras mundiais. Creada despois da primeira guerra mundial a Sociedade de Nacións, foi un primeiro paso cara a un goberno mundial; despois da segunda guerra mundial, foi substituída pola Organización das Nacións Unidas ONU. En 1992 varios países europeos uníronse para formaren a Unión Europea. Como o transporte e a mellora das comunicacións, a economía e os asuntos políticos das nacións de todo o mundo fixéronse cada vez máis interrelacionadas. Esta globalización produciu con frecuencia a discordia, aínda que tamén unha maior colaboración internacional.

A humanidade, como quedou dito máis arriba, influíu moito no medio ambiente de tal modo que ningún outro ser vivo conseguiu facer no mesmo espazo de tempo.

Os científicos concordan en que a actividade humana é responsábel, entre outras cousas, do quecemento global, da destrución de varios hábitats, a polución e outros factores que están causando a extinción masiva de moitas especies de plantas e de animais, de acordo con algunhas previsións, o 20 % de todas as especies se extinguirán nos próximos 25 anos. Con todo, o Holoceno veu tamén o desenvolvemento do coñecemento e da tecnoloxía humana, que poden usarse para comprender os cambios que vemos hoxe.

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

  • Dalrymple, G. B. (1991): The Age of the Earth . Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-1569-6.
  • Dawkins, Richard (2004): The Ancestor's Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Life. Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-618-00583-8.
  • Lunine, J. I. (1999): Earth: evolution of a habitable world. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 0-521-64423-2.

Outros artigos editar