Parque Natural do Montseny

Montseny
Marco Legal
Figura de Protección:	Parque natural
Ano de constitución:	1.977 (Sector Barcelonés) e 1.978 (Sector de Xirona)
Superficie:	30.210 ha
Lexislación:	Decreto 229/91 do 1 xullo e DOGC 1515, 08-11-91
Datos de interese
País:	España
Provincias:	Barcelona e Xirona
Concellos:	Aiguafreda, El Brull, Campins, Cànoves i Samalús, Figaró-Montmany, Fogars de Montclús, La Garriga, Gualba, Montseny, Sant Esteve de Palautordera, Sant Pere de Vilamajor, Seva, Tagamanent, Arbúcies, Breda, Riells i Viabrea, Sant Feliu de Buixalleu, Viladrau
Ríos:	Río Tordera, Congost
Picos	Turó de l'Home, Les Agudes, Matagalls, Puig Drau
Direccións de interese:	Oficina do Parque Nacional do Montseny de Fontmartina, Estrada de Sant Celoni al turó de l'Home, km 10,8. 08460 Fogars de Montclús.
Teléfonos:	938 475 102

O Parque natural do Montseny está situado en Cataluña entre a provincia de Barcelona e a provincia de Xirona, concretamente nas comarcas de Osona, do Vallés Oriental e da Selva. É a segunda superficie protexida en extensión, da provincia de Barcelona (por detrás do Parque Natural do Cadí Moixeró) e unha das máis importantes da comunidade autónoma.

Historia

Prehistoria

A presenza do ser humano no Montseny remóntase a tempos prehistóricos. Os restos de sepulcros megalíticos dan testemuña desta presenza. Así podemos observar o dolmen de Cruïlles en Aiguafreda ou o dolmen de Pla del Boix na vila de El Brull, datados ó redor dos anos 3.600 a.C.

Os primeiros restos de poboacións estables, estruturadas e ben definidas datan do período ibérico (séculos VI ó I a.C). Estas poboacións localízanse especialmente nas vías naturais de comunicación ou naquelas terras cun maior proveito agrario. O val do río Congost na parte occidental do macizo e o val do río Tordera na parte oriental son bos exemplos desta concentración. Existen poucos datos confirmados sobre a forma de vida daqueles primeiros poboadores. Mais, de acordo, cos estudos feitos nos xacementos do Montseny, todo parece indicar que a gandería transhumante sería a primeira actividade económica da zona.

Época Romana

Coa presenza romana a concentración da poboación ligouse aínda máis ás grandes vías de comunicación da época. Así a vía Augusta e a vía Ausa pasaban por poboacións lindeiras ou moi preto do Montseny. A primeira vía, que comunicaba Cádiz con Roma, contaba con dúas paradas nas proximidades do Montseny, unha en Semproniana (actualmente Granollers) e outra en Seterras (actualmente Hostalric). A vía Ausa comunicaba Ausa (o actual Vic) con Barcino (actualmente Barcelona).

Coa influencia romana, fenómeno que se prolongou devagar ó longo de dous séculos, dinamizouse a economía, sendo confirmado o cultivo de vide e as améndoas e a actividade téxtil.

Idade Media

Bosque típico do Montseny.

A partir do século IX comezará a gran colonización do Montseny. Debido ás invasións árabes, aquelas terras situadas a maior altitude ou aquelas cunha peor climatoloxía van comezar a ser ocupadas. Esta colonización foi favorecida polo costume feudal de que as terras ocupadas durante trinta anos sen seren reclamada por ninguén, pasaban de facto a seren propiedades dos ocupantes.

Os séculos X e XI serán os da consolidación daqueles núcleos poboacionais que hoxe en día conforman os concellos más salientables do Parque Natural.

Desta época temos tamén, por primeira vez, a aparición do termo "Montseny" en documentos escritos. Termo de orixe latino, que parece provir dos termos "Mous signi" ou "Montesigno".

Idade Moderna

Durante a Idade Moderna a poboación do Montseny localizábase en núcleos dispersos de menos de mil habitantes. Centrados, maioritariamente, en traballos de labranza, gandería e na explotación forestal do Montseny.

A unidade básica organizativa desta época, serán os "massos" ou masías. Vivendas de pedra e cal, tradicionalmente de dúas plantas que eran ocupada durante anos (ou incluso séculos) pola mesma familia. Esta sociedade rural sufriu fortemente os acontecementos derivados da ocupación napoleónica e da Terceira guerra carlista.

A ocupación francesa

Foron numerosos os levantamentos contra as tropas francesas, practicamente en tódalas vilas. Mais podemos nomear as revoltas de Viladrau durante os mesos de abril a xuño de 1809 que van enfrontar os soldados franceses coa poboación local causando grandes baixas no exercito invasor.

A causa disto tamén foron frecuentes as represalias contra os veciños da zona: Aiguafreda foi ocupada varias veces entre os anos 1809 e 1812, sufrindo roubos e desfeitas. Breda foi abandonada polos seus habitantes os anos 1809-1810 temendo a represión. E en Viladrau foi destruído totalmente o santuario de Sant Segimon no ano 1810.

A Terceira guerra Carlista

O carlismo terá na sociedade do Montseny do século XIX moita repercusión, non só pola ampla aceptación das súas teses senón tamén pola violencia dalgúns acontecementos que tiveron coma escenario o macizo. As vilas máis grandes e de maior importancia mantivéronse no bando liberal, non así os núcleos máis pequenos e afastados cun forte sentimento de ligazón coa terra e as tradicións.

Salientar o fusilamento de preto dun cento de fuxitivos liberais por parte das tropas carlistas na masía de Santandreu ou a ocupación carlista de Breda e Arbúcies coma os acontecementos máis crus da época. Destacar así mesmo, a batalla de Repiaix (do 23-04-1875 ó 01-08-1875) onde un exercito carlista de preto de oito mil homes se enfrontou a unha columna isabelina comandada polo xeneral Weyler, quen finalmente acadou a vitoria, a partir da cal o bando carlista perdeu pulo na zona.

Época actual

Os primeiros intentos de conservar o macizo do Montseny datan de comezos do século XX. Así temos como mostra a celebración do Primeiro Congreso de excursionistas cataláns no ano 1911 ou a moción sobre o Montseny e os seus camiños presentada polo deputado Lluís Durán i Ventora no pleno da deputación de Barcelona no ano 1914.

Con todo a primeira figura oficial de protección data do ano 1928, cun real decreto asinado polo rei Alfonso XIII, que garantía o coidado daquelas áreas situadas por enriba dos 800 metros. Contemporáneo deste real decreto é o "Patronat de la Muntanya del Montseny". Órgano institucional responsable de vixiar e garantir a conservación dos valores naturais e culturais do Montseny.

Co tempo, no 1977 desenvólvese e apróbase a lexislación oficial do parque natural (formado por dúas áreas, área do parque con 17.732 hectáreas e a área do preparque con 12.748 hectáreas). Esta aprobación foi promovida polas deputacións de Barcelona e Xirona, cubrindo, o parque, dezaoito municipios e tres comarcas diferentes.

Posteriormente o parque obtivo o recoñecemento internacional cando o 28 de abril de 1978 entra a formar parte das Reservas da Biosfera promovidas pola UNESCO.

Areas protexidas irmandadas

Ano	Nome	País
2001	Naturpark Südeifel	Alemaña e Luxemburgo
1987	Parque Nacional des Cévennes	Francia
1994	Parque Internacional La Amistad	Costa Rica e Panamá

Orografía

Vista do Montseny.

Habitualmente a orografía do Montseny divídese en tres grandes áreas: o Matagalls, o Pla de la Calma e o conxunto Les Agudes-Turo de L´Home. Aínda que lindeiros, estes tres conxuntos presentan diferenzas moi salientables que xustifican a variedade zoolóxica e botánica; e incluso aquelas de tipo histórico e etnolóxico.

Conxunto Les Agudes-Turo de L´Home

É a parte más coñecida e visitada polos turistas. Conformado polos dous picos de maior envergadura do parque: o Turo de L´Home (1.712 m) e Les Agudes (1.703 m). Ámbolos dous envoltos de densos bosques de gran riqueza paisaxística, e punto habitual de excursionistas, visitantes e buscadores de cogomelos.

Salientar no cumio do Turo de L´Home, a presenza dun observatorio meteorolóxico, aínda hoxe en día en funcionamento. A historia deste centro remóntase ós anos 1879-1881 coas primeiras instalacións. Con todo, realmente colleu pulo e importancia no ano 1932 coa instalación permanente de aparellos de medida. Isto foi posible grazas ó impulso de Eduard Fontserè, daquela director do Servei Metereològic de la Generalitat. O observatorio parou a súa actividade no 1937 debido á guerra civil, retomando o seu traballo no 1941.

O Matagalls

Xeograficamente situado no nordés do parque, os seus elementos máis característicos son A Cruz de Matagalls e A capela de Sant Segimon.

A cruz de Matagalls ten a súa orixe nos séculos XVI ou XVII. Sempre estivo ligada a grandes nomes eclesiásticos coma o santo Antoni M. Claret ou o bispo Josep Morgades. O poeta Jacint Verdaguer adicoulle o poema La Creu de Catalunya.

O Pla de la Calma

El Plà de la Calma no Inverno.

Constitúe un terreo chan, sobre os 1.200 metros por riba do nivel do mar e rodeado por grandes caídas de terreo. Sen dúbida é a área menos boscosa do parque. Dentro dela a formación máis salientable é o Turo de Tagamanent, monte de forma cónica, totalmente illado do resto de montes da zona. Na parte superior atópase a igrexa de Santa María e conforma unha das imaxes máis populares do parque.

Patrimonio

A área do Montseny foi poboada polo ser humano dende tempos prehistóricos. Así atopamos megálitos coma o da Serra de l'Arca e Les Pinedes ou restos ibéricos coma o Castelo del Turó de Montgròs. Mais sen dúbida, a maior parte do patrimonio histórico ten a súa orixe na época medieval, cando se edificaron a maior parte de igrexas e castelos que aínda hoxe en día se conservan na zona. As máis salientables son:

Igrexas:

Sant Cristófol de Cerdans

Sant Esteve de la Costa

Sant Esteve de la Doma

Santa María de Tagamanent

Sant Pere Desplà

Sant Segimon del Bosc

Sant Nazari

Sant Climent

Sant Iscle

Castelos:

Montclús

Cànoves

Montmany

Aiguafreda

El Brull

Montsoriu

Mosteiros:

Sant Salvador de Breda

Os intelectuais e o Montseny

O Montseny, pola súa orografía e paisaxe, foi e é fonte de inspiración de artistas e literatos. De feito o macizo ten sufrido un proceso de mitificación que supera a propia realidade da montaña. Así o relixioso e escritor Pere Ribot escribiu:

El Montseny forma, amb el Pirineu i Montserrat, com una unitat i trinitat indestructibles en la geografía i l’esperit de Catalunya. (O Montseny forma, xunto o Pireneo e Montserrat, unha unidade e trindade indestrutible na xeografía e espírito de Cataluña)

O primeiro poema inspirado na montaña do que se ten constancia publicouse no diario El Vapor o 24 de agosto de 1833. O poema Patria, escrito por Bonaventura Carles Aribau, expresaba un sentimento de saudade pola terra nativa, representada esta pola paisaxe do Montseny. Posteriormente outros poetas inspirados pola montaña foron Adolf Blanch e Antoni de Bofarull (Los trobadors nous, 1858). Porén o Montseny foi o gran catalizador dun poeta posterior, Jaume Bofill i Mates que escribiu co seudónimo de Guerau de Liost. No 1908 publicou o seu poemario La muntanya d’Ametistes, sendo unha das obras senlleiras en catalán da súa época. Por último citar outras figuras intelectuais que basearon parte do seu traballo no macizo: Joaquim Rubió i Ors, Artur Osona (autor da primeira guía do macizo), Ramón Arabia e Joan Santamaria (promotores do excursionismo e da exploración da zona), Josep Maria de Sagarra (Memòrias, 1954) e Francesc Roma (Montseny, 50 itineraris a peu).

Vexetación

Ecoloxicamente o parque está formado por tres grandes tipos de paisaxe. Por un lado temos o típico bosque mediterráneo (piñeirais, aciñeiras ou sobreiras), as zonas boscosas de coníferas máis centroeuropeas (carballos, castiñeiros ou faias) e incluso danse certos ambientes subalpinos nos cumios de maior altitude, onde predominan as matogueiras e as pradeiras alpinas. Esta diversidade explícase polas diferenzas de temperatura e humidade que se producen en todo o parque debido á altitude mailo relevo abrupto frecuentemente sucado por regueiros e torrentes.

Turo de Tagamanent coa igrexa de Santa María no cumio.

Fauna

Na área do Montseny localízanse máis de 270 especies de vertebrados, o cal dá unha idea da riqueza en biodiversidade que presenta este parque. Dende hai décadas esta riqueza está ameazada pola presión das actividades do home. Hai tempo que desapareceu o lobo e outras especies están case desaparecidas ou en clara regresión. Como exemplos, o porco teixo, a lebre, a xeneta, o azor, o bufo real, a aguia calzada, a aguia albela e, especialmente, a lontra.

Con todo a riqueza faunística aínda é moi valiosa e concentra moitos dos esforzos de conservación no parque natural. Obsérvase unha diferenza notable na fauna se tomamos como referencia os 1.000 metros de altitude sobre o nivel do mar. Por debaixo deste nivel atopamos especies tipicamente mediterráneas, adaptadas ás zonas de labranza, piñeirais ou bosques de faias. Como exemplo citar o emblemático xabarín, o esquío, a xeneta, o ourizo cacho ou o raposo. Máis escasos e en regresión a donicela e o porco teixo. As aves son o grupo máis abundantes salientando o pombo torcaz, a rula, a bubela ou o gaio.

Por enriba dos 1.000 metros atopamos zonas dominadas polas faias, rochedos e pradeiras subalpinas, fogar idóneo para especies máis centroeuropeas como o cardeal ou a lebre.

É interesante observar certas especies que teñen no Montseny o seu límite meridional de distribución en Cataluña, como a ra vermella (Rana temporaria), a musaraña común europea (Sorex araneus) ou a Corta rubia, mamífero que en anos favorábeis pode experimentar explosións demográficas . Por outra parte tamén existen endemismos propios no Parque, tales coma o tritón do Montseny, anteriormente recoñecido coma tritón pirenaico; no ano 2006 unha análise xenética feita conxuntamente pola Universidade de Barcelona e o Museo de Ciencias Naturais de Granollers confirmou que se trataba dunha especie propia cunha área de distribución reducida a uns 10 km² e por tanto considerada coma especie en perigo crítico

Bolboretas

Un grupo faunístico de gran importancia na área do Montseny son os lepidópteros. De feito, das 200 especies de bolboretas diúrnas catalogadas en Cataluña, 143 foron citadas nalgún momento no contorno do parque.

Cada especie conta cunha ecoloxía e poboación moi particular. Así temos especies tan comúns e frecuentes coma a Vanessa Atalanta, que en outubro, aumenta aínda máis os seus efectivos grazas a individuos migradores do centro de Europa. Por outra banda a especie Libythea celtis é de gran interese por ser a única representante na zona Paleártica dun xénero tipicamente tropical. Este especie está fortemente ligada ó lodoeiro, do cal se alimenta nos seus estadios de eiruga. Por último citar á Maculinea arion, especie moi localizada en prados con presenza do serpol (thymus serpylum) e ourego, das cales se alimentan na fase larvaria; e das formigas Myrmica sabuleti, das cales se alimenta no estadio de eiruga. Constituíndo un caso singular de alimentación carnívora no mundo dos lepidópteros.

Problemática ambiental

O Montseny, como espazo próximo a grandes cidades altamente industrializadas, sufriu durante anos o impacto ambiental debido á influencia da actividade humana. A creación do parque natural oficialmente garante a preservación deste macizo. Aínda así a problemática ambiental segue a estar presente.

Un das influencias máis negativas é a enorme cantidade de visitantes que recibe o parque ó longo do ano, especialmente os fins de semana . Isto, unido ás necesidades de infraestruturas e os intereses económicos no sector, fan que o turismo de lecer sexa un dos posibles factores de degradación do parque.

Outro dos perigos é a sobreexplotación dos recursos hídricos do Montseny, especialmente no Río Tordera. A explotación da auga no Montseny vén de tempos antigos (de feito os balnearios e termas contan cunha larga tradición no concello de La Garriga, que se remonta ó século XIX). Porén, co aproveitamento industrial da auga e o embotellamento desta para o consumo humano ten aumentado a preocupación sobre o estado dos acuíferos do parque.

Por último, citar as canteiras (centradas na extracción de materiais da construción), a creación de novas infraestruturas coma o "Eix Transversal" ou a ampliación das xa existentes son outros dos factores que poden afectar negativamente á riqueza paisaxística e natural deste parque.

Véxase tamén

Bibliografía

• Les quatre estacions al Montseny, Audiovisuals de la Diputació de Barcelona (en catalán).
• L'Home i el Montseny, Audiovisuals de la Diputació de Barcelona (en catalán).
• El Montseny, J.M. Rueda e J. Tura, Quaderns de la Revista de Girona (en catalán).
• Espais naturals a prop de Barcelona, Diputació de Barcelona (en catalán).
• Rutes de flora i fauna, Xarxa de Parcs Naturals de la Diputació de Barcelona (en catalán).
• Guia de rutes literàries per la Xarxa de Parcs Naturals, Diputació de Barcelona (en catalán).
• Reservas de la Biosfera, Lunwerg Editores (en castelán).
• Artigo Els Intel.lectuals i el Montseny. Revista Muntanya 902. Any 136, Desembre 2012 (en catalán).

Ligazóns externas

• Parque Natural do Montseny (en catalán).
• Museo etnolóxico do Montseny (en varias linguas).
• Montseny na páxina oficial da Unesco (en inglés).
• Espazos protexidos de Cataluña, Generalitat de Catalunya (en catalán).
• Castelo de Montsoriu (en varias linguas).
• Asociación Amigos do Montseny (en catalán).