Peter Paul Rubens
Peter Paul Rubens, nado o 28 de xuño de 1577 en Siegen, Sacro Imperio Romano Xermánico, actual Alemaña e finado o 30 de maio de 1640 en Anveres, Flandres (Países Baixos españois), actual Bélxica, foi o máis popular e prolífico dos pintores flamengos e europeos do século XVII; as súas obras zumegan un estilo barroco exuberante que enfatiza o movemento, a cor e a sensualidade. As súas principais influencias procedían da arte da Antiga Grecia, a Antiga Roma e a pintura renacentista, en especial Leonardo da Vinci, Tiziano e Miguel Anxo, do que admiraba a súa representación da anatomía. Tratou unha ampla variedade de temas pictóricos: relixiosos, históricos, de mitoloxía clásica, escenas de caza, paisaxes, retratos, así como debuxos, ilustracións para libros e deseños para tapices.[1] Consérvanse arredor de mil cincocentos cadros seus.[2] Unha produción tan elevada foi posible grazas, en parte, ós membros do seu taller que, ó parecer, traballaban en cadea.[3] Foron discípulos ou axudantes seus, entre outros, Jacob Jordaens, Gaspar de Crayer, Theodor van Thulden, Erasmus Quellinus o Novo, Cornelis de Vos e Anton van Dyck, que traballaron completando varios encargos para a Corte Española en Madrid.[4] Por outra banda, consérvanse case nove mil debuxos da súa propia man.[5]
Foi o pintor favorito do rei Filipe IV de España, o seu principal cliente, que lle encargou ducias de obras para decorar os seus palacios madrileños e foi o maior comprador na almoeda dos bens do artista que se realizou tralo seu pasamento. O Rei Planeta é por iso a principal causa de que a maior colección das súas pinturas que existe hoxe en día sexa a do Museo do Prado, cuns noventa cadros (a cifra concreta varía segundo as fontes posto que a autoría dalgunhas das obras están en discusión), a gran maioría procedentes da Colección Real.[6] Tamén teñen unha importante representación da súa arte o Museo Real de Belas Artes de Anveres (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen), a National Gallery de Londres, a Alte Pinakothek (Pinacoteca Antiga) de Múnic e o Kunsthistorisches Museum (Museo de Historia da Arte) de Viena.
Posuía unha ampla formación humanista e tivo sempre un fondo interese pola Antigüidade clásica. "Estou certo de que para acadar a maior perfección na pintura é preciso comprender os antigos", afirmaba. Dominaba diversas linguas, incluído o latín, e chegou a exercer como diplomático entre distintas cortes europeas. Foi ademais ennobrecido tanto por Filipe IV de España como por Carlos I de Inglaterra. O tamén pintor Eugène Delacroix, grande admirador seu, calificouno como o "Homero da pintura",[7] alcume co que é citado en ocasións.
Contexto histórico
editarNo século XVI, Anveres, a capital de Flandres, era un gran centro de negocios grazas ó seu importante porto, a onde chegaban mercancías de diversos países e no que operaban comerciantes xenoveses, venecianos, portugueses e españois, entre outros.
A pintura en Anveres seguiu as novas tendencias do Renacemento grazas ás achegas chegadas de Italia, que se estenderon por tódolos Países Baixos. Durero, na súa viaxe por estas terras no ano 1520, coñeceu ó pintor Quentin Metsys, a Joachim Patinir e ó gravador Lucas van Leyden. A arte flamenga deixouse influír polo manierismo e logo polo naturalismo, que se fusionaron coa súa propia tradición. Coa chegada de Pieter Brueghel o Vello, a arte flamenga tomou un rumbo máis forte, referencia dende a que Rubens construíu unha expresión pictórica totalmente innovadora, que conduciría á xenialidade do barroco.
Os Países Baixos estaban baixo o dominio español, polo matrimonio de Filipe o Fermoso con Xoana I de Castela e máis tarde polos seus herdeiros, Carlos V e, despois da súa abdicación en 1555, por Filipe II. Nin o pobo nin parte da aristocracia con Guillerme de Orange á fronte, soportaban a ditadura de Filipe II, feito que levou a que o 15 de abril de 1566 presentaran á gobernadora xeral Margarida de Parma, media irmá de Filipe II, unha petición coñecida como o "Compromiso de Breda ou "Compromiso dos Nobres", cuxo obxectivo era a supresión da Inquisición e a restauración de liberdades. Os calvinistas, en particular, destruíron igrexas, profanaron imaxes (Beeldenstorm) e incendiaron vilas. Margarida de Parma pediu axuda ó Rei Filipe II de España, que enviou ó III duque de Alba, Fernando Álvarez de Toledo e Pimentel, que tras unhas batallas e represións feroces, fixo volver a paz, e os calvinistas fuxiron a Alemaña.
Dez das Dezasete Provincias dos Países Baixos permaneceron baixo o dominio do Rei de España, ata que en 1714, polo Tratado de Utrecht, foron cedidas a Austria. A causa do enfoque artístico non iconoclasta dos católicos, os seus artistas traballaron e atoparon ós seus mecenas entre a monarquía e a realeza española, que influíron nas obras que realizaron especialmente de temas relixiosos e de batallas, así como retratos. A escola flamenga de pintura adquiriu unha forte consolidación: no sur dos Países Baixos, a Igrexa católica potenciou as maiores representacións do seu triunfo como relixión e este triunfo tivo ó seu maior intérprete en Rubens, que foi un arraigado crente católico.[8]
Traxectoria
editarPrimeiros anos
editar
Peter Paul Rubens naceu en Siegen, Westfalia, (Alemaña), no seo dunha familia calvinista flamenga que en 1568 fuxira de Anveres a Colonia (Renania do Norte-Westfalia) por mor das revoltas e persecucións relixiosas. O seu pai, avogado, foi Jan Rubens, mentres que a súa nai foi Maria Pypelincks. Nesta cidade, o ex-maxistrado Jan Rubens foi nomeado asesor xurídico da segunda esposa de Guillerme de Orange, Ana de Saxonia, da que se converteu tamén en amante.
Despois de dous ou tres anos o marido descubriu o adulterio e Jan Rubens foi encarcerado no castelo de Dillenburg, sendo posto en liberdade tras dous anos de cativerio, co pago dunha fianza e a imposición de residir en Siegen, unha pequena poboación a oitenta quilómetros de Colonia. Foi alí onde, tras ser perdoado pola súa esposa, tiveron ó seu sexto fillo, Peter Paul. En 1578, trala morte da princesa Ana de Saxonia, permitíuselle volver residir en Colonia, onde posiblemente, Peter Paul Rubens iniciou a súa formación artística.[9]
En 1584, o Príncipe Guillerme, líder da revolta contra a Administración Hispana, no que se chamou Guerra dos oitenta anos, foi asasinado. Sucedeuno nas altas instancias flamengas un príncipe católico, fillo dun primeiro matrimonio de Guillerme, Filipe Guillerme de Orange-Nassau, (1554 - 1618), príncipe de Orange, quen fora retido en España durante moitos anos como unha especie de refén e formado na Universidade de Alcalá de Henares.
En 1589, dous anos despois da morte de Jan, a nai de Rubens, que se convertera ó catolicismo, regresou co seu fillo a Anveres, onde el proseguiu coa súa formación. Estudou latín, alemán, castelán e francés con Rombaut Verdonck, pero as penurias económicas da familia obrigárono a abandonar os estudos e entrou como paxe ó servizo da condesa Margaretha de Ligne-Arenberg, viúva de Filipe II de Lalaing, en Oudenaarde.[10] Non se sabe exactamente en que datas, pero crese que tivo dous mestres de pintura, Adam van Noort e Otto van Veen (Otto Vaenius),[11] aínda que non parece que deixasen unha influencia artística relevante no seu alumno.[12]
Non se sabe gran cousa sobre as primeiras obras do pintor realizadas en Anveres, aínda que hai constancia de que fixo copias de pinturas de Hans Holbein, de Albrecht Dürer e de Tobias Stimmer. O testamento da súa nai, María Pypelincks, dicía que legaba os seus retratos ós seus fillos pero que "todos os demais cadros, que son bonitos, pertencen a Peter, que os pintou".[13] Das súas obras de mocidade, existe unha dun home de medio corpo que ten na man dereita unha escuadra e un compás, e na man esquerda, suxeitado por unha cadea, outro instrumento sen identificar; coñéceselle con varios títulos: Retrato dun mozo sabio, O reloxeiro e O home de vinte e seis anos.[13] É unha pintura ó óleo sobre un ferro de cobre de pequeno formato e que se atopa nunha colección particular de Nova York; no seu dorso leva a inscrición "Petrus Paulus Rubens", e na parte dianteira está a data: "MDLXXXXVII", e a idade do modelo: "Aetatis XXVI".[13]
Rubens obtivo o grao de mestre na guilda de San Lucas.[14] Ademais, existe un certificado de "bos costumes e de boa saúde" que data do 8 de maio de 1600, que o artista pediu para poder realizar unha viaxe a Italia.[15]
Italia (1600-1608)
editar
A súa estadía en Italia entre 1600 e 1608 serviulle para coñecer a escultura antiga e a obra dalgúns dos máis importantes pintores do século XVI. En 1600 estivo en Venecia, Italia, onde coñeceu a un aristócrata mantuano que o recomendou ante o duque de Mantua, Vincenzo Gonzaga, obtendo o cargo de pintor da corte.[16] O seu cargo obrigáballe a executar os retratos do duque e a súa familia, copiar as pinturas de grandes artistas que desexase o duque e coidar da decoración dos seus palacios. Os Gonzaga tiñan a fama de ser uns grandes amantes das artes e uns bos mecenas, polo que Rubens atopouse con gran cantidade de obras importantes de grandes mestres italianos como Tiziano, Paolo Veronese e Tintoretto;[17] tamén algúns como Annibale Carracci e Caravaggio considerados xa do incipiente estilo barroco.[18]
Por orde do seu mecenas, Rubens trasladouse a Roma para adquirir obxectos antigos e facer copias doutros pintores, cunha carta de recomendación con data do 18 de xullo de 1601 que ía dirixida ao cardeal Alessandro Montaldo con estas palabras: "a Peter Paul, flamengo, pintor da miña corte, que envío ao voso lado para copiar e executar algunhas obras de pintura...". En Roma realizou, por encargo do archiduque Alberto de Austria, un tríptico para a Basílica da Santa Cruz de Xerusalén, formado por Santa Elena coa Beira Cruz, A Coroación de espiñas e A Elevación da Cruz.[19]
O 5 de marzo de 1603 partiu para España nunha misión diplomática; debía entregar uns agasallos enviados polo duque de Mantua ao rei Filipe III e ao seu valido, Francisco Gómez de Sandoval y Rojas, primeiro duque de Lerma. O seu destino era Madrid, polo que se dirixiu en barco a Alacant, en cuxo porto desembarcou o 22 de abril. Pero a Corte trasladouse a Valladolid, polo que tivo que emprender unha viaxe por terra de vinte e un días até alí. Durante a súa estancia encargóuselle a realización de varias pinturas sobre bustos de apóstolos,[20] actualmente conservados no Museo do Prado. Entre as obras realizadas destaca o Retrato ecuestre do duque de Lerma, da que tamén se conservan varios debuxos preparatorios. Esta obra mostra un gran equilibrio e vigor; o personaxe parece contemplar ao espectador, e o pintor realizou uns escorzos do cabalo moi ben executados.[21]
En 1604 regresou a Italia, onde permaneceu durante o seguintes catro anos, primeiro en Mantua e posteriormente en Xénova e Roma. En Mantua o duque Vincenzo Gonzaga encargoulle un gran tríptico para a igrexa dos xesuítas da cidade, que superou en grandeza ao que fixera anteriormente para a basílica romana de Santa Cruz de Xerusalén, pero esta obra sufriu graves danos durante as incursións francesas de 1797.
En Xénova pintou numerosos retratos, como o da marquesa Brigida Spinola-Doria (National Gallery of Art, Washington, D.C.) e o retrato de Maria Serra Pallavicino (The Bankes Collection, Kingston Lacy), considerado un dos mellores xamais pintados por Rubens, nun estilo que influíu posteriormente en obras de Van Dyck, Reynolds e Gainsborough.[22] Tamén realizou traballos preparatorios dun libro no que ilustraba os palacios da cidade, que editou en 1622 en dous volumes co título de Palazzi di Genova (Palacios de Xénova), e que lle serviron ademais no seu día como fonte de inspiración para deseñar a súa propia casa en Anveres, a Rubenshuis. O modo en que mostrou a nova arquitectura xenovesa de palacios, vilas e igrexas e a introdución que escribiu para o libro, na que se presentaba a si mesmo como pintor-arquitecto, resultaron de gran modernidade para o seu tempo.[23]
De 1606 a 1608 estivo principalmente en Roma. Durante este período recibiu o que sería o seu máis importante encargo até entón, o altar maior da igrexa máis elegante das construídas na cidade nesa época, Santa Maria in Vallicella, chamada tamén a Chiesa Nuova (Igrexa Nova). Este altar foille encargado polo cardeal Jacopo Serra, o irmán de Maria Serra Pallavicino, que lle pagou por el 300 escudos. O traballo orixinal foi un lenzo no que se representaba a diversos santos adorando unha icona da Virxe e o Neno, hoxe no Musée des Beaux-Arts de Grenoble (Museo de Belas Artes de Grenoble), Francia, pero foi inmediatamente substituído pola versión actual, que se compón de tres óleos sobre lousa, A Virxe e o Neno adorados por anxos e os paneis laterais Santos Domitila, Nereo e Aquileo e Santos Gregorio Magno, Mauro e Papia. Ten unha montaxe que permite que a auténtica sacra imaxe milagrosa de Santa Maria in Vallicella sexa mostrada aos fieis en días sinalados grazas a unha cuberta de cobre desmontable pintada polo propio Rubens. Hai que destacar que estas pinturas causaron unha convulsión entre os romanos, pouco afeitos ao estilo da pintura flamenga.
.jpg)
Pero a obra máis importante deste período foi a Adoración dos pastores, coñecida tamén como La notte (A noite), pintada en 1607 para a igrexa de San Filippo Neri (San Filipe Neri) de Fermo, hoxe na Pinacoteca Cívica de Fermo. Nela advírtese a influencia do naturalismo de Caravaggio e da luminosidade de Correggio.[24] Desta obra consérvase un bosquexo no Museo do Hermitage de San Petersburgo, Rusia e ademais, tras a súa volta a Anveres, faría en 1609 unha copia con variacións para a igrexa de San Paulo (Sint-Pauluskerk) da cidade.
O apreso en Italia marcou en diante a arte de Rubens. El ademais seguiu escribindo moitas das súas cartas en italiano, asinou xa sempre como "Pietro Pauolo Rubens", e comentou en máis dunha ocasión as súas ansias por regresar a aquel país, unha esperanza que nunca chegaría a materializar.[25]
.jpg)
Anveres (finais de 1608-1621)
editar.jpg)
Cara ao fin de 1608, ao ter noticia de que a súa nai caera enferma, Rubens emprendeu viaxe de volta a Anveres, aínda que finalmente ela faleceu o 19 de outubro, antes de que el conseguise chegar. En principio a súa intención era regresar logo a Italia, pero as circunstancias favorables que se lle presentaron na cidade levaronno ao final a permanecer nela. No momento do seu regreso Anveres estaba en espera de recibir aos delegados que ían negociar unha tregua entre España e as Provincias Unidas (Guerra dos Oitenta Anos). As conversacións desenvolvéronse no Concello da cidade (Stadhuis) desde o 28 de marzo de 1609 e conduciron á firma o 9 de abril do Tratado de Anveres, co que se iniciou a tregua dos doce anos. O ambiente que se vivía era por iso de gran optimismo ante as expectativas de recuperar a prosperidade económica, xa que Anveres era un importante centro comercial e a guerra e o bloqueo dos neerlandeses abocárana á crise. Rubens ademais converteuse rapidamente no pintor máis prestixioso da cidade, e de feito cando a corporación municipal decidiu a finais de 1608 ou principios do ano seguinte encargar un cadro para decorar a sala na que ían ter lugar as negociacións, a Cámara dos Estados (Statenkamer), o elixido foi el. Este lenzo foi A Adoración dos Reis Meigos, un dos máis importantes da súa produción e polo que recibiu a considerable cifra de 1800 floríns.[26] O tema da obra, hoxe no Museo do Prado, era precisamente unha alusión aos beneficios que a cidade esperaba obter coa firma do Tratado.[27]
En setembro de 1609 foi nomeado pintor de cámara,[28] cun soldo anual de cincocentas libras,[29] dos gobernadores de Flandres, o arquiduque Alberto de Austria e a infanta Isabel Clara Eugenia, que, adicionalmente, concedéronlle un permiso especial para poder permanecer en Anveres, sen ter que irse a residir á corte de Bruxelas, así como para poder traballar para outros clientes. Os seus vínculos coa cidade acabaron por consolidarse de maneira definitiva ao casar o 3 de outubro dese mesmo ano na Abadía de San Miguel (Sint-Michielsabdij) con Isabella Brant (1591-1626), de dezaoito anos (el tiña xa trinta e dous), filla de Jan Brant, un dos secretarios do Concello e un dos homes máis ricos e cultos de Anveres, co que Rubens mantivo unha estreita relación.[30] Tivo con ela tres fillos: Clara Serena (1611), Albert (1614) e Nikolaas (1618).
En 1610 trasladouse a vivir á coñecida desde entón como Casa de Rubens, Rubenshuis en neerlandés, un edificio que adquirira e que foi remodelado segundo un deseño realizado por el mesmo. Para iso valeuse dos seus coñecementos da arquitectura do renacemento italiano, tomando en especial como modelo os palacios e vilas da cidade de Xénova, que estudara en profundidade para o libro que publicaría en 1622, Palazzi di Genova (Palacios de Xénova), aínda que tamén incorporou elementos do barroco italiano e da arquitectura flamenga. O inmoble constaba dunha zona dedicada a vivenda, outra a taller, un pórtico monumental barroco e un patio interior que se abría a un xardín tamén barroco, igualmente deseñado por el, no que había un pavillón. Tamén se situaban alí a súa libraría e a súa colección particular de arte (con obras tanto creadas por el e que conservou para si até a súa morte, como doutros artistas), ambas as entre as máis amplas da cidade. A planta baixa da parte destinada a vivenda utilizábaa para expor as súas obras aos potenciais compradores. Desde 1946 funciona como casa-museo, aínda que da obra orixinal só consérvanse o pórtico e o pavillón do xardín, sendo o resto reconstruído.
Cadros de altar como A elevación da cruz (1610) e O Descendemento de Cristo (1611-1614), ambos os dous pintados para a Catedral da nosa Señora (Onze Lieve Vrouwekathedraal), tiveron particular importancia no feito de que Rubens convertésese no principal pintor de Flandres ao pouco do seu regreso. O primeiro deles, por exemplo, mostra a síntese que fai o artista entre A Crucifixión que pintou Tintoretto para a Scuola Grande di San Rocco de Venecia, o dinamismo das figuras de Michelangelo e os seus propios trazos persoais. Esta obra estivo sempre considerada como un dos exemplos máis destacados da arte relixioso do Barroco [31] e reproduciuse tamén en tapices como pode verse non conservado non Palacio Episcopal de Segovia datado do século XVIII e fabricado por Jean-Baptiste Vermillion en Bruxelas.
Durante este período estableceu un taller no que traballaron numerosos axudantes e aprendices. O seu máis famoso discípulo foi Anton van Dyck, ao que o propio Rubens definiu como o mellor dos seus alumnos, profesándose ambos unha mutua admiración. Doutra banda, Rubens recorreu con frecuencia a varios dos numerosos pintores especializados que había na cidade para que executasen determinadas partes das súas obras. Entre eles figuraron Frans Snyders, especializado en animais e bodegóns, e sobre todo Jan Brueghel de Velours, pintor de flores e bo amigo seu.
Rubens recorreu durante esta etapa da súa carreira ao uso de ilustracións para libros, especialmente para o seu amigo Balthazar I Moretus, neto de Christophe Plantin e dono da gran editorial fundada por este, a Officina Plantiniana; e estampas co fin de estender a súa fama ao longo de Europa. Por outra banda, dábase o feito de que estaban a proliferar reproducións non autorizadas das súas pinturas, en particular nas Provincias Unidas, que non lle reportaban ningún rendemento económico e cuxa calidade non sempre era precisamente a mellor, polo que tomou a decisión de editar gravados baixo o seu control directo. Ademais asegurouse privilexios de edición, tanto nos Países Baixos españois como nas Provincias Unidas, e tamén en Inglaterra, Francia e España.[33] Realizou edicións de coidada calidade e seguindo unhas pautas comúns (todos os seus gravados tituláronse en letras maiúsculas, en moitos casos co acompañamento de explicacións ou versos en latín). El limitábase a realizar o debuxo, deixando a impresión a especialistas, aínda que coa excepción dun par de notables augafortes, que tamén supuxeron unha singularidade en canto á técnica, posto que todos os seus gravados producíronse coa metódica técnica do buril. Contratou a algúns gravadores formados con Hendrick Goltzius, aos que instruíu coidadosamente no estilo pleno de vigor que el buscaba. Con todo, era moi exixente, e despediu a un gravador tras outro. Tivo mesmo ao seu servizo ao que está considerado como un dos mellores gravadores flamengos da súa época, Lucas Vorsterman I, que entrou no obrador cara a 1617 ou 1618 e converteuse no seu gravador principal durante varios anos, pero era tanta a presión á que o sometía que acabou provocándolle unha crise nerviosa, ante o cal Vorsterman abandonou o taller e foise coa súa familia a vivir a Londres en 1624.[33] Con todo, Rubens conseguiu contratar para substituílo a outro excelente gravador, Paulus Pontius, co que tivo unha longa e frutífera colaboración. Rubens tamén deseñou as últimas xilografías relevantes que se realizaron antes do rexurdir desta técnica no século XIX.
O ciclo de María de Médici e as misións diplomáticas (1621-1630)
editar
En 1621, María de Medici, raíña nai de Francia, encargou a Rubens dous grandes ciclos alegóricos sobre a súa vida e a do seu defunto esposo, Henrique IV, para decorar as dúas ás do primeiro piso do Palacio do Luxemburgo de París, que ela mesma mandara construír. O ciclo da raíña, composto por vinte e un lenzos, ademais de tres retratos dela e dos seus pais, quedou completado a finais de 1624 e foi instalado no Palacio a principios de 1625, a punto para as celebracións da voda por poderes da súa filla Enriqueta María con Carlos I de Inglaterra o 1 de maio dese mesmo ano. O conxunto áchase exposto desde 1953 na Sala dos Estados do Museo do Louvre.[34] Con todo, o dedicado a «le Vert galant» nunca chegou a ser realizado, a pesar de que Rubens chegou a facer algúns esbozos preliminares.[35] Iso pode ser atribuído en parte a que en 1630 a raíña foi exiliada polo seu fillo Luís XIII a Compiègne, desde onde escapou a Bruxelas en 1631 para posteriormente ir a Ámsterdam en 1638 e despois a Colonia, onde morreu na mesma casa que a familia de Rubens ocupara máis de 50 anos antes.[36]
Tras o fin da tregua dos doce anos en 1621 os reis españois da Casa dos Austria confiaron ao pintor certo número de misións diplomáticas.[37] A súa actividade neste campo foi especialmente intensa entre 1627 e 1630, viaxando entre as cortes de España e Inglaterra nun intento de lograr a paz entre os Países Baixos españois e as Provincias Unidas. Tamén viaxou a estas últimas, como artista e á vez diplomático. O 5 de xuño de 1624 o rei de España, Filipe IV, a instancias de Isabel Clara Eugenia, Gobernadora dos Países Baixos, outorgoulle patente de nobreza. Isabel Clara Eugenia engadiu á distinción o nomeamento como xentilhome de cámara. Posteriormente sería tamén ennobrecido por Carlos I de Inglaterra en 1630 (en Inglaterra ademais a Universidade de Cambridge concedeulle en 1629 un título honorífico de Mestre en Artes —Master of Arts—). A pesar de todo iso atopouse nas súas visitas ás cortes coa oposición dalgúns cortesáns, que consideraban que un cabaleiro non podía ser alguén que exercese traballos manuais, aínda que moitos outros si que lle deron a súa aceptación.[38]
_Peace_and_War_(1629).jpg)
En setembro de 1628 viaxou por segunda vez a España, onde permanecería até o 29 de abril do ano seguinte, co fin de informar a Filipe IV sobre a situación das negociacións dun tratado de paz con Inglaterra. Déuselle acomodo no Real Alcázar de Madrid, onde coñeceu a Diego Velázquez, co que trabó unha gran amizade. Foi precisamente el quen persuadiu ao sevillano da conveniencia de viaxar a Italia para completar a súa formación, e de feito acordaron desprazarse alí os dous xuntos ao ano seguinte, aínda que finalmente Rubens regresou a Anveres e Velázquez tivo que facer a viaxe sen el.[39] En engadido aos seus labores diplomáticos, realizou varias importantes pinturas, tanto para Filipe IV como para membros da súa corte, en especial para Diego Mesía e Guzmán, primeiro marqués de Leganés e gran entusiasta da súa obra. Ademais comezou un renovado estudo da pintura de Tiziano, copiando moitos dos seus cadros da Colección Real (segundo Francisco Pacheco, sogro de Velázquez, todos os que había),[40] en máis dunha ocasión á vista do propio Diego Velázquez. De feito, no inventario dos seus bens levantado tras o seu falecemento figuran non menos de trinta copias de obras do mestre cadorino, realizadas en Mantua, Roma, e, segundo parece, sobre todo en Madrid durante esta segunda viaxe a España.[41]
Ao pouco do seu regreso a Anveres tivo de novo que partir, neste caso a Londres, onde estivo até abril de 1630. Unha importante obra desa etapa é Minerva protexe a Pax de Marte ou Alegoría da Paz e a Guerra, de 1629, propiedade actualmente da National Gallery de Londres. Este cadro ilustra o firme compromiso coa paz do artista, e foi entregado a Carlos I como presente. Posteriormente trasladaríase para continuar as negociacións a A Haia (1631).
As súas viaxes ao estranxeiro e os crecentes encargos recibidos doutros países non supuxeron, con todo, que durante esta década deixase de atender aos seus clientes locais. A Asunción da Virxe María, pintada entre 1625 e 1626 para a catedral de Anveres, é un dos exemplos máis destacados.
Última década (1630-1640)
editar
Rubens pasou a súa última década en Anveres e os seus arredores. Durante estes anos explorou vías artísticas máis persoais, mediante pinturas que en moitos casos realizou sen intención de vendelas e que conservou para si até a súa morte, aínda que tamén seguiu realizando importantes obras por encargo, en especial para comitentes estranxeiros, como os lenzos que Carlos I de Inglaterra solicitoulle para decorar o teito da Banqueting House do Palacio de Whitehall de Londres, e sobre todo as pinturas realizadas por encargo de Filipe IV de España para decorar a Torre de la Parada, nos arredores de Madrid, que consistiron nun conxunto de cincuenta e dous cadros con escenas da mitoloxía clásica, ademais dalgunhas alegorías e de dúas pinturas de filósofos da Antigüidade, Heráclito, o filósofo que chora e Demócrito, o filósofo que ri, que se supón que formaban un grupo con Esopo e Menipo de Velázquez, sumando un total de sesenta e unha ou sesenta e dúas obras (descoñécese a cifra exacta).[42][43][44]
En 1630, catro anos despois da morte da súa primeira muller, contraeu matrimonio con Hélène Fourment, filla dun adiñeirado comerciante de sedas e tapices, Daniël Fourment, co que Rubens tiña gran amizade, e da irmá de Isabella Brant, Clara, sendo por tanto sobriña política súa.[45] A parella levaba trinta e sete anos de diferenza, posto que ela tiña dezaseis e el xa cincuenta e tres. Tivo con ela cinco fillos, Clara Johanna (1632), Frans (1633), Isabella Hélène (1635), Peter Paul (1637) e Constancia Albertina, esta última póstuma, posto que naceu en 1641, oito meses despois de falecer o pintor. A bela moza foi a súa principal fonte de inspiración na última década da súa vida, xa que, á parte de executar varios retratos dela, baseouse nos seus trazos para realizar as voluptuosas figuras femininas que aparecen en moitas das súas obras deste período, tanto de tema mitolóxico, como A festa de Venus (Kunsthistorisches Museum, Viena), As tres Grazas ou O xuízo de París —no que a representou na imaxe de Venus— (as dúas últimas no Prado), como de tema relixioso, como A coroación de santa Catarina (Toledo Museum of Art, Toledo, Ohio).[42]
En 1635 adquiriu un castelo situado nunha contorna rural, Het Steen (A rocha en neerlandés), na localidade de Elewijt. A el gustáballe moito o campo e desde finais da década de 1610 pintou paisaxes con maior ou menor frecuencia, nos que mostra unha natureza exuberante e variada, pero a compra do castelo, no que pasou desde entón gran parte do seu tempo, fixo que fóra na última etapa da súa vida cando máis intensamente se dedicase a esta faceta. Obras como Vista de Het Steen ao amencer (National Gallery de Londres) ou O regreso dos campesiños do campo (Galería Palatina do Palacio Pitti, Florencia) mostran o estilo máis persoal que teñen moitas das súas paisaxes tardías.
Morte
editarRubens morreu dun fallo cardíaco, causado pola gota crónica que padecía, o 30 de maio de 1640 en Anveres, aos 62 anos de idade, e foi enterrado na Igrexa de Santiago (Sint-Jacobskerk) da cidade. En 1642 a súa viúva fixo colocar sobre a lápida, dentro dun marco de mármore, a obra A Virxe e o Neno rodeados por santos, do propio Rubens, que se cre que é á vez un retrato familiar: o pintor representaría a Hélène na figura da Madalena e a si mesmo na de San Xurxo.[46]
Obra
editarA pintura de Rubens representa os ideais contrarreformistas e está ó servizo da política dos Casa de Habsburgo. As súas composicións caracterízanse pola súa complexidade, polo cromatismo cálido e vibrante, as potentes anatomías, o dinamismo e enerxía que chega mesmo ó violento. A partir de 1617 un obradoiro con numerosos empregados permítelle cumprir os encargos de amplas series. Os seus últimos anos, aproximadamente a partir de 1635, defínense pola súa técnica descontinua, pola unificación tonal e o debuxo diluído, á vez que pola súa sensibilidade pola vida do campo, a alegría vital dos espidos mitolóxicos e a emoción das súas obras relixiosas.
O seu taller
editar
As pinturas do taller de Rubens clasificáronse en tres categorías: as pintadas polo mesmo Rubens, aquelas nas que só algunhas partes —principalmente, mans e rostros— débense ao mestre e, por último, aquelas para as que realizou o deseño, pero cuxa execución simplemente supervisou. Como todos os grandes pintores da súa época, Rubens contou cun gran taller formado por aprendices e estudantes, algúns dos cales —como Van Dyck— converteríanse co tempo en artistas independentes por méritos propios. O taller tamén se encargaba da xestión de contratos de modelos, animais e naturezas mortas que ofrecía logo a especialistas no tema, como Frans Snyders, ou a algún artista interesado, como Jacob Jordaens.
Notas
editar- ↑ O lenzo orixinal atópase na Kunstakademie Düsseldorf.[32]
- Referencías
- ↑ "Rubens e os tapices da historia de Aquiles". El Cultural. 18 de decembro de 2003. Arquivado dende o orixinal o 06 de abril de 2013. Consultado o 3 de xaneiro de 2013.
- ↑ Vergara, Alejandro (2010). "Rubens". Museo do Prado. Consultado o 1 de setembro de 2011.
- ↑ Historia Universal del Arte, Volumen XII (1984)
- ↑ Historia del Arte Espasa (2004) p.799
- ↑ Sánchez, Camilo (20 de decembro de 2010). "O Prado leva Rubens á Rede". El País. Consultado o 22 de xaneiro de 2013.
- ↑ "Rubens". Museo do Prado. Consultado o 1 de febreiro de 2013.
- ↑ Éditions Larousse (ed.). "Petrus Paulus Rubens". Encyclopédie en ligne Larousse (en francés). Consultado o 30 de decembro de 2012.
- ↑ Micheletti, Emma (1966) p.6
- ↑ (Cabanne 1967, pp. 16 — 18)
- ↑ Belkin (1998): 11–18.
- ↑ Held (1983): 14-35.
- ↑ Micheletti, Emma (1966) pp. 6-7
- ↑ 13,0 13,1 13,2 (Cabanne 1967, pp. 32 — 33)
- ↑ Belkin (1998): 22–38.
- ↑ (Cabanne 1967, p. 34)
- ↑ Morales y Marín 1989, p. 299.
- ↑ Belkin (1998): 42; 57.
- ↑ Cabanne 1967, p. 36.
- ↑ Cabanne 1967, pp. 40-41.
- ↑ Belkin (1998): 71-73.
- ↑ Müller Hofstede, Justus (1964) p. 1.
- ↑ Belkin, p. 75.
- ↑ Lombaerde, P. (editor) (2002). "The Reception of P.P. Rubens's 'Palazzi di Genova' during the 17th Century in Europe: Questions and Problems" (en inglés). Brepols Publishers. Consultado o 7 de marzo do 2024.
- ↑ Micheletti, Emma, p. 8.
- ↑ Belkin, p. 95.
- ↑ Díaz Padrón 1995, p. 864.
- ↑ Vergara, Alejandro. "Adoración de los Magos, la (Rubens)". En Fundación Amigos do Museo do Prado. Enciclopedia online do Museo do Prado (2006 ed.). Consultado o 21 de abril do 2025.
- ↑ Duerloo, Luc (2010). Delobette, Laurence; Delsalle, Paul, eds. 21. Patronage, painting and faction. Rubens, the Archducal Court and its network from the Franche-Comté. La Franche-Comté et les anciens Pays-Bas, XIIIe-XVIIIe siècles (en francés) (Presses universitaires de Franche-Comté). pp. 449–470. ISBN 978-2-84867-276-2. doi:10.4000/books.pufc.24857. Consultado o 21 de abril do 2025.
- ↑ "Paneles exteriores del tríptico de la Crucifixión, Santos Amadeo, Walkburga, Eligio y Catalina". ArteHistoria. Arquivado dende o orixinal o 8 de setembro de 2011. Consultado o 21 de abril do 2025.
- ↑ Belkin 1998, p. 98.
- ↑ Martin 1977, p. 109.
- ↑ "La asunción de la Virgen". Biblioteca Nacional de España. Consultado o 22 de abril do 2025.
- ↑ 33,0 33,1 (Hyatt Mayor 1971)
- ↑ Cabanne 1967, pp. 160-163.
- ↑ Belkin, p. 175; 192
- ↑ Belkin, pp. 173-175
- ↑ Belkin, pp. 199-228
- ↑ Revilla Canora, Javier (2013). "Rubens y el Tratado de Madrid de 1630. Oficios diplomáticos de un pintor". UAM Ediciones: 40 e siguientes.
- ↑ Belkin, pp. 217-218.
- ↑ "Rubens, Peter Paul". ArteHistoria. Arquivado dende o orixinal o 28 de decembro de 2011. Consultado o 22 de abril do 2025.
- ↑ Cavalli-Björkman 1987, p. 38.
- ↑ 42,0 42,1 Vergara, Alejandro. "Rubens, Pedro Pablo". En Fundación Amigos del Museo del Prado. Enciclopedia online del Museo del Prado (2006 ed.). Consultado o 23 de abril do 2025.
- ↑ Portús Pérez, Javier. "Torre de la Parada". En Fundación Amigos del Museo del Prado. Enciclopedia online del Museo del Prado (2006 ed.). Consultado o 22 de abril do 2025.
- ↑ Vergara, Alejandro. "Rubens y la Torre de la Parada". En Fundación Amigos del Museo del Prado. Enciclopedia online del Museo del Prado (2006 ed.). Consultado o 22 de abril do 2025.
- ↑ "El sombrero de paja". ArteHistoria. Arquivado dende o orixinal o 18 de febreiro de 2012. Consultado o 22 de abril do 2025.
- ↑ Cabanne 1967, pp. 278.
Véxase tamén
editarWikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Peter Paul Rubens  |
Bibliografía
editar- Belkin, Kristin Lohse (1998). Rubens (en inglés). 2ª reimpresión, 2005. Londres: Phaidon Press. ISBN 0-7148-3412-2.
- Cabanne, Pierre (1967). Rubens. Traducido del francés por Juan Massot Gimeno. Barcelona: Daimon. Depósito legal B-22396/1967.
- Cavalli-Björkman, Görel (1987). "Rubens y Tiziano". En varios autores. Rubens. Copista de Tiziano. Madrid: Museo del Prado. pp. 37–46. ISBN 84-505-5776-3.
- Díaz Padrón, Matías (1995). El Siglo de Rubens en el Museo del Prado. Catálogo Razonado de Pintura Flamenca del Siglo XVII. Barcelona / Madrid: Editorial Prensa Ibérica / Museo Nacional del Prado. ISBN 84-87657-89-3.
- Evers, Hans Gerhard, Peter Paul Rubens, Múnic 1942.
- Giorgi, Rosa (1999). Velázquez. Luces y sombras del Siglo de Oro. Madrid: Electa España. ISBN 84-8156-217-3.
- Hetzer, Theodor, Rubens und Rembrandt, Stuttgart: Urachhaus 1984 (Schriften Theodor Hetzers, ed. G. Berthold, Bd. 5).
- Hyatt Mayor, Alpheus (1971). Prints and people (en inglés). Nova York / Princeton (Nueva Jersey): Museo Metropolitano de Arte / Princeton University Press. ISBN 978-0-6910-0326-9.
- Liess, Reinhard, Die Kunst des Rubens, Braunschweig: Weisenhaus-Buchdruckerei 1977.
- Lilar, Suzanne (1988). Le Couple (en francés). Bruselas: Les Éperonniers. ISBN 2-87132-193-0.
- Martin, John Rupert (1977). Baroque (en inglés). Nova York: Harper & Row. ISBN 0064300773.
- Martínez Leiva, Gloria; Rodríguez Rebollo, Ángel (2015). El Inventario del Alcázar de Madrid de 1666. Felipe IV y su colección artística. Madrid: Consello Superior de Investigacións Científicas/Polifemo. ISBN 978-84-00-10039-1.
- Micheletti, Emma (1966). Rubens. Teide, Barcelona.
- Morales y Marín, José Luis (1989). Historia Universal del Arte: Barroco y Rococó. Barcelona: Planeta. ISBN 84-320-6687-7.
- Müller Hofstede, Justus (1964). Pinacoteca de los genios: Rubens. Traducción de Julio Gómez de la Serna. Buenos Aires: Codex. OCLC 4734840.
- Néret, Gilles (2006). Pedro Pablo Rubens. 1577-1640. El Homero de la pintura. Colonia: Taschen. ISBN 978-3-8228-2884-7.
- Pérez Preciado, José Juan; Vergara, Alejandro (2011). Rubens (guía de la colección). Madrid: Museo Nacional del Prado Difusión. ISBN 978-84-8480-211-2.
- Pijoán, José (1966). Historia del Arte (volumen III). Salvat, Barcelona. Depósito legal B-10789/1966.
- Smith, John (1830). A Catalogue Raisonné of the Works of the Most Eminent Dutch, Flemish, and French Painters: Peter Paul Rubens (en inglés). Londres: Smith and son.
- Tarabra, Daniela (2004). Rubens. Electa (Mondadori Electa), Milán. ISBN 84-8156-372-2.
- Vlieghe, Hans, Arte y arquitectura flamenca, 1585-1700, Madrid, Cátedra, 2000, ISBN 84-376-1842-8
- VV. AA. (2009). La senda española de los artistas flamencos. Galaxia Gutenberg / Círculo de Lectores, Barcelona — Fundación Amigos do Museo do Prado, Madrid. ISBN 978-84-8109-831-0 (Galaxia Gutenberg) / 978-84-672-3702-3 (Círculo de Lectores)
|isbn=incorrecto: invalid character (Axuda). - VV. AA. (1994). Historia de la Pintura y de la Escultura (volumen I). Altaya, Barcelona. ISBN 84-487-0230-1.
- VV. AA. (1984). Historia Universal del Arte (volumen 12). SARPE, Madrid. ISBN 84-7291-588-3.
- VV. AA. (2004). Historia del Arte Espasa. Espasa-Calpe, Barcelona. ISBN 84-670-1323-0.
- VV. AA. (1968-2020 (previsión)). Corpus Rubenianum Ludwig Burchard. Varias editoriales (dirección: Nationaal Centrum voor de Plastische Kunsten in de XVIde en XVIIde Eeuw).
Outros artigos
editar
Erro na cita: As etiquetas <ref> existen para un grupo chamado "nota", pero non se atopou a etiqueta <references group="nota"/> correspondente