Minaría

A minería é unha actividade económica do sector primario cando nos referimos á extracción de minerais, e do sector enerxético se facemos referencia á extracción de combustibles fósiles. É representada pola explotación ou extracción dos minerais que se acumularon no chan e subsolo en forma de xacementos. Dependendo do tipo de mineral a extraer a actividade divídese en minería metalúrxica (cobre, ouro, prata, aluminio, chumbo, ferro, mercurio, etc) que son empregados como materias primas básicas para a fabricación dunha variedade de produtos industriais. Mentres que a minería non metalúrxica ou tamén denominada de canteira e construción (arxila, cuarzo, zafiro, esmeralda, granito, mármore, mica, etc) son usados como materiais de construción e materia prima de xoiaría, ornamentación, entre outros usos. Outro tipo de minería é a extracción dos minerais enerxéticos ou combustibles, empregados principalmente para xerar enerxía, por exemplo o petróleo, gas natural e carbón ou hulla.

Mapamundi que mostra os principais xacementos de metais e de materiais de construción (ano 2009).

Un xacemento mineiro é un depósito de minerais sólidos, líquidos ou gasosos (como o carbón, a pedra, o petróleo, o gas etc.) producido por acumulación de forma natural tanto na superficie coma no interior da terra, que é susceptible de explotación económica. A minaría é a técnica da extracción deses depósitos dos materiais presentes para unha posterior comercialización que proporcione un lucro económico.

Cabe sinalar que a minería é unha das actividades máis antigas da humanidade, xa que se sabe que desde tempos da prehistoria o home usou diversos minerais para a fabricación de ferramentas e armas. Co pasar dos séculos converteuse nunha importante industria, que creou unha serie de técnicas, estudos e análises físico-químicas co obxectivo de mellorar a exploración e explotación dos xacementos. Pola súa banda, as compañías ou empresas mineiras son as encargadas de levala a cabo como industria, cuxa competencia depende da produción de mineral extraído e da calidade e cantidade do mesmo. Para entendela mellor, a actividade divídese en gran, mediana e pequena minería, no entanto, nalgúns países existe unha cuarta categoría, a artesanal.

Para regular a industria mineira os gobernos nacionais e as institucións financeiras internacionais crearon unha serie de reformas lexislativas, que buscan a harmonía e a estabilidade do sector produtivo. Estas na súa gran maioría están enfocadas no coidado do medio ambiente e na seguridade dos mineiros, con todo, as violacións a estas normas nos últimos tempo provocaron diversos desastres en varias nacións do mundo. Por último, distintas organizacións, como o Banco Mundial, consideran á minería como un dos indicadores básicos das posibilidades de desenvolvemento económico dunha localidade, rexión ou país.

Historia

Minería prehistórica

Restos da mina de Grime's Graves en Inglaterra. Actualmente presérvase como atracción turística.

Desde os inicios da civilización as persoas usaron pedras, cerámicas e máis tarde metais tomados da superficie terrestre para a fabricación de ferramentas e armas. Un claro exemplo diso é o sílex de alta calidade atopado no norte de Francia, Hungría e no sur de Inglaterra, que foi manipulado para crear as ferramentas de sílex. As primeiras minas de devandito mineral atopáronse en zonas rodeadas de creta, sendo a máis famosa a de Grime's Graves en Inglaterra, que data desde o Neolítico. Outra das rocas explotadas por aquel tempo foi o xisto verde, extraída principalmente no Distrito dos Lagos no Noroeste de Inglaterra.

A mina máis antiga da que se ten constancia arqueolóxica é a Cova do León en Eswatini, que de acordo ás datacións polo método do carbono 14, ten unha idade de 43 000 anos. Neste lugar, os homes do Paleolítico escavaban en busca de hematita co que probablemente producían pigmentos de cor ocre. De acordo á Comisión Nacional de Confianza de Eswatini máis de 1200 toneladas de hematita, rica en especularita, foron extraídas da Cova do León durante a era prehistórica.

Antigo Exipto

A minería no Antigo Exipto iniciouse durante as primeiras dinastías, onde os seus habitantes extraían malaquita en Maadi que era empregada para ornamentacións e cerámicas. Máis tarde entre os anos 2613 e 2494 antes de Cristo, e cos grandes proxectos de construción, víronse obrigados a percorrer lugares estranxeiros como Uadi Maghara, co fin de asegurar minerais e outros recursos que non existían en Exipto. Dentro destas expedicións, atoparon canteiras de turquesa e cobre en Uadi Hammamat, Tura, Asuán e outros sitios nubios, como tamén na Península do Sinaí e en Timna.

Pola súa banda e de acordo ao historiador grego Diodoro Sículo, Nubia posuía as minas de ouro máis grandes e extensas da zona. El mencionou que se empregaban fixacións de lume chamadas fire-setting co obxectivo de romper a roca e así liberar o ouro, que logo era moído para crear unha especie de po, xa que era máis práctico fundilo e así darlle forma.

A minería na Antiga Grecia e Roma

As Medulas, contorna paisaxística española formada por unha antiga explotación mineira de ouro romana.

Coa chegada das civilizacións grega e romana, a industria mineira en Europa tivo un importante auxe. Durante a Antiga Grecia, unha gran variedade de minerais e pedras preciosas foron extraídas para a construción de palacios, templos e esculturas. As minas de prata situadas en Lavrio axudaron en gran medida ao auxe económico de Atenas, onde se estima que traballaron preto de 20 000 escravos. Ademais, a necesidade de conseguir minerais xa sexa para asuntos bélicos ou tecnolóxicos, permitiu que os gregos explotasen xacementos de ouro e prata ao norte de Tracia e cobre, ouro e ferro en Chipre, por exemplo. Outro pobo grego, os parianos, cumpriron unha importante labor na extracción do mármore branco cando descubriron ricos xacementos na illa de Thasos no 680 A.C.

Boa parte das técnicas empregadas polos gregos foron adoptadas na Roma Antiga. Con todo, a construción de numerosos acuedutos permitíronlles que varios minerais fosen explotados a grande escala, xa que a auga podía ser transportada centos de quilómetros até chegar ás propias canteiras. A auga usouse en diversos propósitos tanto para eliminar sobrecargas e residuos de roca, chamado minería hidráulica, como para o proceso de conminución e o transporte de maquinaria simple.

Os romanos empregaron a minería hidráulica para a prospección de vetas, cunha técnica obsoleta chamada hushing. Esta consistía en reunir a auga proveniente dos acuedutos en grandes encoros, que ao momento de abrir as súas portas, o enorme caudal levaba todas as capas de terra, deixando ao descuberto a roca nai e con iso a posible veta dalgún mineral. Despois, a roca era quentada con fire-setting para daquela ser arrefriada con chorros de auga, cuxo choque térmico a terminaba de romper. Coñécese que este método foi empregado polos romanos nas minas de casiterita en Cornualla e nos depósitos de chumbo nos Peninos, ambos situados en Gran Bretaña. Tamén foron usados en España a mediados do ano 25 despois de Cristo, para explotar grandes xacementos de ouro aluvial situados principalmente nas Medulas, onde sete longos acuedutos foron construídos para aproveitar os ríos locais. Moitos dos métodos mineiros dos antigos romanos consérvanse actualmente no Museo Británico e no Museo Nacional de Gales.

Europa Medieval

Georgius Agricola, autor de De re metallica.

A minería na Idade Media enfocouse principalmente á extracción de cobre, ferro e outros metais preciosos, os que inicialmente se extraían a través de minas a ceo aberto —pero de pouca profundidade— e que se empregaban para acuñar moedas. Ao redor do século XIV a demanda por armas, armaduras, estribos e ferraduras aumentou en gran medida a extracción de ferro. Por exemplo, os cabaleiros medievais cargaban até 45 kg de ferro sen contar as espadas, lanzas ou outras armas. Esta dependencia de ferro con fins militares contribuíu a aumentar a súa produción e a crear novos procesos de extracción. Con todo, dita dependencia de metais preciosos provocou que en 1456 ocorrese a crise da prata, debido a que as minas ao descuberto alcanzaran o seu límite de profundidade e non podían ser drenadas coa tecnoloxía dispoñible.

Na metade do século XVI, a necesidade de explotar os depósitos minerais estendeuse desde Europa Central até Inglaterra. Na Europa Continental, todos os depósitos mineiros pertencían á coroa e ese dereito mantívose por centos de anos con firmeza; pero en Inglaterra só as minas de ouro e prata eran de propiedade da coroa, por unha decisión xudicial en 1568 e logo por unha lei en 1688. Por tanto, cada inglés cuxos terreos posuían reservas dalgún outro mineral ou de carbón, tiñan un forte incentivo para extraer ou arrendar ditos depósitos e cobrar regalías aos traballadores da eventual mina. A mediados do século XVII, a capital alemá, inglesa e holandesa uniron forzas para financiar a extracción e refinación dalgúns minerais. Esta unión permitiu que centos de técnicos alemáns e outros tantos traballadores cualificados creasen en 1642 unha colonia de preto de 4000 estranxeiros ao redor das minas de cobre en Keswick.

A arrastra foi un dispositivo impulsado por animais que servía para pulverizar con facilidade un mineral.

A enerxía da auga e a pólvora foi amplamente usada durante a Europa Medieval. Por unha banda, os muíños de auga foron empregados para triturar e elevar o mineral da zona de extracción, e para ventilar as galerías a través de enormes fols. Mentres que a pólvora utilizábase para a voadura de rocas e terra, coa idea de afrouxar e revelar as vetas dun mineral. Este proceso era moito máis efectivo e rápido que o fire-setting, permitindo a extracción doutros minerais. Como dato, a pólvora usouse por primeira vez na minería en Selmecbánya no Reino de Hungría, en 1627.

A adopción de innovacións agrícolas, como o arado de ferro, e o crecente uso de metais como material de construción, foron unha forza impulsora para o crecemento da minería do ferro por aqueles anos. Ademais as novas invencións como o arrastra, dispositivo que era impulsado por animais e que utilizaba os mesmos principios da trilla, permitiu pulverizar con maior facilidade o mineral extraído.

Gran parte dos coñecementos que se teñen hoxe da minería medieval proveñen de libros, como o Da Pirotechnia de Vannoccio Biringuccio (1540) e quizais o máis importante De re metallica de Georgius Agricola (1556), que detallan os diferentes métodos extractivos realizados nas minas de Alemaña e Saxonia. Un dos principais problemas que tiveron que afrontar os mineiros medievais, e que Agricola dá bastantes detalles sobre iso, foi a eliminación da auga da zona de extracción. Como os mineiros cavaban cada vez máis profundo co fin de atopar novas vetas, as inundacións pola auga subterránea eran cada vez máis grandes. É por iso que a invención de bombas mecánicas ou impulsadas por animais, fixeron que a industria mineira se convertese en máis eficiente e próspera.

A minería en América

Debido ao auxe da minería a partir do século XIX, os ferrocarrís convertéronse en parte importante no traslado de minerais. Na imaxe, un vagón de minerais impulsados por animais en Pensilvania en 1946.

Antigo vagón de minería utilizado nas oficinas salitreiras de Humberstone e Santa Laura, Chile.

No continente americano tamén se atoparon minas de cobre, cuxa explotación se iniciou hai centos de anos. Algunhas delas descubríronse no Lago Superior en América do Norte, onde o desmonte que provén desde tempos coloniais, aínda se conserva. Con todo e cos posteriores estudos, confirmouse que os amerindios extraíano desde hai máis de 5000 anos e con el creaban ferramentas, puntas de frecha e outros artefactos que de acordo aos científicos estableceu unha gran rede comercial entre os pobos. Cando os primeiros colonos chegaron a América descubriron varias minas explotadas de obsidiana, sílex e outros minerais, que lles foron imposible transportar a Europa debido á complexidade dos terreos. Ademais e a medida que avanzaban cara ao centro do que hoxe é Canadá, os colonos franceses atoparon xacementos de cuarzo na rexión de Saskatchewan.

A minería colonial caracterizouse polas grandes explotacións de ouro e prata, principalmente extraídas de América Central e de América do Sur, que foron transportadas cara a España en galeóns. Doutra banda e de acordo a varios científicos, a turquesa foi outro dos minerais cotizados polos amerindios, cuxa explotación comezou ao redor do 700 despois de Cristo no Distrito Mineiro de Cerrillos en Novo México, onde se estimou que máis de 15 000 toneladas de roca foron removidas desde o Monte Chalchihuitl só con ferramentas de pedra, antes do 1700.

Desde o século XIX a minería nos Estados Unidos comezou a ser máis frecuente, a tal punto que en 1872 aprobouse a Lei Xeral de Minería, cuxo obxectivo era regularizar e fomentar as explotacións mineiras. As expedicións para atopar eventuais xacementos explotables convertéronse nun factor importante na expansión colonial do oeste deste país, que coa axuda posterior do ferrocarril, orixinaron varios centros mineiros que cos anos convertéronse en cidades.

Período moderno

Catro mineiros na fronte de traballo da mina Mount Morgan de Australia, en 1897.

Coa chegada do século XX a minería tivo un gran auxe en varios países do mundo por exemplo nos Estados Unidos, onde se impulsou a extracción de cobre, chumbo, carbón e ferro, ademais do ouro e a prata que comezara no século anterior. Esta política levou a que estados como Montana, Utah, Arizona e Alasca se converteran nos principais provedores de cobre no mundo. Pola súa banda, a industria mineira no Canadá creceu moito máis lenta, debido ás limitacións no transporte, o capital e a competencia directa co seu país veciño. Aínda así a súa política interna permitiu que Ontario fose o principal produtor de níquel, cobre e ouro a principios de século.

A mediados do século XIX Australia experimentou unha das máis importantes febres do ouro, que durante a década de 1850 o situou como o principal produtor deste mineral, cubrindo o 40% do mercado mundial. O establecemento da mina Mount Morgan —que foi explotada durante case cen anos—, os depósitos de Broken Hill —un dos maiores depósitos de chumbo e zinc— e as minas de ferro en Iron Knob, aumentaron enormemente o capital do país. Aínda así e durante a primeira metade do século XX a industria australiana sufriu unha gran diminución produtiva, pero que foi reactivada a mediados de 1960. Actualmente, o país oceánico aínda se sitúa como un dos principais produtores de minerais.

Desde mediados do século pasado as corporacións multinacionais, e nalgúns casos as empresas estatais, crearon unha industria mineira globalizada cunha gran participación doutros países como Perú, Brasil, Chile e Suráfrica, entre outros. Adicionalmente a iso, varios gobernos xeraron unha serie de políticas para o coidado do medioambiente e a regularización da sobrexplotación. Ademais, países como os Estados Unidos e China investiron máis capital para a exploración e explotación de minerais que conteñan terras raras, para cubrir a demanda das novas tecnoloxías.

O desenvolvemento da mina e o ciclo de vida

Tralo peche das operacións mineiras, as minas ao descuberto e canteiras quedan como vestixios da actividade, debido a que non se poden cubrir polos altos custos. Na imaxe, a canteira abandonada de Amiantifera dei Balangero en Torino, Italia.

A minería actual componse de varias etapas; desde o descubrimento do xacemento, pasando pola explotación, até finalmente o peche e post peche da mina. A primeira fase é o descubrimento do xacemento, que se realiza mediante a prospección e a exploración, cuxo obxectivo é coñecer e definir a extensión, localización e o valor do mineral. Feito iso e mediante cálculos estatísticos e matemáticos, estímase o tamaño e o grao do depósito que se utiliza para crear o estudo de pre-factibilidade, que determina de maneira teórica a economía do depósito, o investimento inicial e os posibles riscos chave. O seguinte paso é o estudo de factibilidade, que avalía a viabilidade económica, os riscos técnicos e financeiros e a solidez do proxecto.

Ambos os estudos entregan á empresa mineira a maior información posible sobre o xacemento, cos cales toman a decisión de investir ou abandonar o proxecto. Se o depósito de mineral é viable economicamente, a mineira comeza a planificar a forma como se vai a extraer, a metalurxia, a cantidade de mineral que se vai a recuperar, os posibles compradores e a clase de concentrado que se vai a obter. Ademais preocúpase da enxeñaría, os custos da conminución e da infraestrutura, os requisitos legais e ambientais que esixen os institutos mineiros de cada país, pero sobre todo como obter o capital necesario para facer funcionar a extracción da mina.

para acceder á mina do depósito é necesario extraer o material que non posúe un interese económico, denominado tamén como ganga. Na gran maioría dos casos a cantidade de ganga é o dobre do mineral que se extrae durante toda a vida da mina, por iso a empresa debe considerar a súa eliminación e colocación deste residuo. O establecemento das chamadas presas de relaves, deben contar cun estudo detallado da xeografía do lugar, para evitar posibles riscos ambientais que poidan afectar á fauna, flora e comunidades adxacentes á mina. Unha vez que se define a construción da planta e a presa de relaves, comeza a extracción e comercialización do mineral. A funcionalidade e duración da mina depende da cantidade de mineral que posúe o xacemento, e se co pasar dos anos, segue sendo rendible economicamente a súa extracción.

Tras varios anos de funcionamento a empresa mineira debe iniciar o peche e post peche da mina, cuxo proceso é paulatino, polo tanto pode levar bastante tempo. De acordo ás leis e códigos mineiros de cada país, o peche dos labores pode ser definitivo ou en menor medida, parcial. A gran maioría das nacións con industrias mineiras de gran tonelaxe, esixen o peche total da mina, que implica desmontar as instalacións da planta e pechar as entradas das minas que foron explotadas de maneira subterránea. Este proceso pode ir acompañado pola reforestación do lugar, coa finalidade de restablecer as características xeográficas e ambientais que existían previamente á iniciación das operacións.

Métodos de explotación

Para explotar un mineral existen dous métodos: a minería a ceo aberto e a mina subterránea, sendo a primeira a máis común hoxe en día. De acordo ao investigador H.L. Hartmann no seu ensaio Introductory Mining Engineering, a minería a ceo aberto produce o 85% dos minerais extraídos nos Estados Unidos, dos cales o 95% deles corresponde a minerais metálicos. Dentro da minería a ceo aberto atópase a dos depósitos pracer ou tamén denominados xacementos de tipo pracer, que constan de valiosos minerais contidos na grava dos ríos, area de praia ou en sedimentos producidos por aluvións, cuxo proceso de extracción varía en ocasións aos empregados nas minas a ceo aberto.

Chuquicamata en Chile, é unha das minas a ceo aberto máis grande do mundo.

Unha mina subterránea componse de varias galerías, cuxa técnica de extracción pode ser por afundimento ou por caseróns. Na imaxe, a mina subterránea de calcaria Beer Stone Quarry en Inglaterra.

Con todo e en certas ocasións específicas como na extracción do uranio e das terras raras existen métodos pouco comúns, tales como a lixiviación in situ. Esta nova técnica consiste en crear buratos desde a superficie até o respectivo depósito, pero aínda así non se considera como un método a ceo aberto nin subterráneo. Para levar a cabo a lixiviación in situ requírese que os minerais sexan solubles en auga por exemplo o potasio, cloruro de potasio, cloruro de sodio e sulfato de sodio. Outros minerais como os óxidos de uranio e cobre necesitan solucións de ácido ou de carbonato para a súa disolución e posterior extracción.

Minería a ceo aberto

A minería a ceo aberto, ou tamén denominada de superficie, realízase mediante a eliminación da vexetación e das capas superiores de roca, para poder chegar aos xacementos enterrados. A minería de superficie pódese dividir en minería a ceo aberto, que consiste na extracción de minerais a través dun enorme burato no chan, que mesmo pode alcanzar varios quilómetros de extensión; a explotación por canteiras, idéntica á minería a ceo aberto pero utilizada en xacementos de rocas, areas e arxilas; os strip mining ou descubertas que se empregan en xacementos que se atopan relativamente preto da superficie e que é utilizada principalmente na extracción de carbón e lignito; a mountaintop removal mining ou tamén denominada mountaintop mining, que involucra unha alteración topográfica á cima da montaña onde se atopa o depósito, principalmente de carbón. Dentro da minería a ceo aberto atópanse os depósitos pracer e a técnica denominada landfill mining and reclamation (LFMR), que consiste en extraer minerais xa procesados do lixo dos vertedoiros.

Minería subterránea

A minería subterránea, ou en certas ocasións denominada minería de subsolo, realízase mediante a construción de túneles ou galerías, co obxectivo de penetrar a roca para poder chegar aos xacementos. Este tipo de método clasifícase segundo a forma de acceso; drift mining (de forma horizontal), slope mining (de forma diagonal) e shaft mining (de forma vertical), ou de acordo á técnica de extracción; de afundimento ou por caseróns. Dentro das de afundimento atópanse as block caving, sublevel caving e panel caving, mentres que por caseróns divídense en baleiros (sublevel stoping e vertical crater retreat (VCR)), soportados (cut & fill e shrinkage) e auto soportados (open stopes e room & pilar).

Maquinarias

A Bagger 288, é unha escavadora e máquina móbil usada na minería a ceo aberto. Coa súa construción completada en 1978, converteuse no vehículo terrestre máis grande da historia.

Ao longo da vida útil dunha mina empréganse distintas maquinarias, cuxa elección dependerá das condicións da contorna, as características do xacemento e a xeometría da explotación, e dos seus requirimentos específicos. A grandes liñas a maquinaria usada na minería divídese en tres; equipos de carga, equipos de transporte e equipos de servizo mina. A maquinaria de carga ten como finalidade cargar o material acabado de extraer e depositalo en equipos de transporte. Pola súa banda, o obxectivo das de transporte consiste en trasladar o material mineralizado e/ou estéril desde o xacemento cara aos posibles destinos, xa sexa o almacenamento de mineral ou de estéril. Por último, os equipos de servizo mina cumpren unha labor específica na industria que pode ser o transporte de material de traballo ou de persoal, movementos de terra e construción de camiños, gabias e noiros, e labores de perforación e carga de explosivos, entre outros. Dentro desta maquinaria atópanse os bulldozers, wheeldozers, motoniveladoras, camión alxibe, retroescavadora, escavadora, jumbo de perforación, camión mixer, shocretera, roboshot e equipos de levante, entre outros.

Proceso

Na etapa do procesamento de minerais existen varios subprocesos, como a flotación no caso dos sulfuros de cobre.

Unha vez que o mineral é extraído ten que ser procesado de acordo a certos protocolos analizados durante anos. A ciencia que estuda este proceso é a metalurxia extractiva, que é unha área da metalurxia que estuda a extracción dos metais preciosos dos minerais mediante medios químicos, mecánicos ou electrolíticos. Un dos estudos desta ciencia é o procesamento de minerais, que analiza os medios mecánicos de trituración, moenda e lavado, que permite a separación dos metais con valor económico da ganga. Como a gran maioría dos metais están presentes nos minerais de óxido e sulfuros, é necesario procesalos mediante a fundición ou por medio da redución electrolítica. A ciencia que combina todos estes procesos xa sexa a minería, a metalurxia extractiva e as ciencias xeolóxicas, ademais da economía do xacemento e os posibles danos ambientais, denomínase xeometalurxia.

Circuíto produtivo

O circuíto produtivo, ou tamén denominado proceso produtivo, defínese como as etapas polas que un mineral se somete até converterse nun produto comercializable. A continuación unha listaxe dos principais procesos que se aplican a un mineral metálico. Esta lista amosa os procesos xerais, xa que dependendo do metal pódense incluír algúns subprocesos.

• Explotación: Extracción do mineral desde a mina.
• Carga e transporte: Carga e transporte do mineral até os distintos puntos de entrega (planta de proceso etc.).
• Procesamento: Redución de tamaño por métodos físicos para liberar as partículas metálicas desde a roca. Aumento da concentración dos metais por métodos físico-químicos.
• Fundición: Separación dos metais contidos nos concentrados.
• Refinación: Purificación dos metais produto da fundición para a súa transformación industrial.
• Comercialización: Venda e compra do metal purificado.
• Reciclaxe: Despois da súa vida útil o material pode ser reciclado, é dicir, ser fundido novamente.

Impacto ambiental da minería

A contaminación dos ríos polo ácido sulfúrico produce que as augas superficiais tomen unha cor avermellada. Esteproceso coñécese como drenaxe aceda de minas.

Artigo principal: Impacto ambiental da minería.

Do mesmo xeito que moitas das actividades humanas a minería produce serios problemas ao medio ambiente, debido aos seus diversos procesos mineiros e químicos. Estes efectos poden incluír erosión, formación de dolinas, perda da biodiversidade, contaminación das augas subterráneas e superficiais, como tamén contaminación do chan. Nalgúns casos, inclúese como factor adicional a deforestación ao redor da mina, co obxectivo de crear espazo suficiente para as instalacións necesarias para o seu funcionamento e o almacenamento de residuos. Pola súa banda, a contaminación resultante das fugas de substancias químicas afectan directamente á poboación local, se non se controla adecuadamente. Un caso extremo de dano ambiental é o incendio na mina de carbón de Centralia en Pensilvania, que desde 1962 arde polos seus túneles situados debaixo do poboado estadounidense.

En moitos países, as compañías mineiras están obrigadas a seguir e cumprir estritos códigos de protección do medio ambiente co fin de minimizar o seu impacto ambiental e evitar eventuais problemas á comunidade adxacente. Estes códigos ou regulamentos obrigan ás mineiras a realizar a avaliacións de impacto ambiental, desenvolver plans de xestión ambiental, programar o peche da mina e elaborar controis ambientais durante a operación e despois do peche. Pola súa banda, se as grandes compañías requiren buscar financiamento internacional en institucións como Equator Principles e na Corporación Financeira Internacional, deben cumprir outra serie de normas ambientais e, ademais, satisfacer os criterios do investimento socialmente responsable.

Máis aló das esixencias establecidas polas institucións financeiras ou polos organismos gobernamentais de cada país, cos anos as grandes compañías mineiras autoregularon os seus efectos ao medio ambiente mediante unha serie de códigos de conduta. En 2001, nove das grandes compañías crearon o Consello Internacional de Minería e Metais (ICMM, polas súas siglas en inglés), cuxo obxectivo é mitigar o dano ao medio ambiente, reducir, reutilizar e reciclar os insumos, integrar no concepto de mercado o desenvolvemento sustentable e contribuír á conservación da biodiversidade, entre outros puntos. Actualmente, 23 compañías mineiras e de metais en conxunto con 35 asociacións mineiras nacionais e rexionais integran este consello internacional. Á súa vez, algunhas delas son membros activos na creación de políticas de ecoeficiencia de organizacións como a Cámara de Comercio Internacional e o Consello Empresarial Mundial para o Desenvolvemento Sustentable.

Contaminación dos relaves

O antes e o despois da Catástrofe das represas de Bento Rodrigues.

Un dos principais elementos de contaminación xerada pola industria mineira é a ocasionada polos relaves, que se clasifican como residuos estériles ou mineralizados, con altos niveis de ácidos e químicos, e cuxo almacenamento é parte importante do proceso de planificación da mina. En termos simples, un relave é a ganga ou material non viable economicamente do proceso extractivo da operación mineira, cuxas cantidades varían segundo o metal que se queira extraer. Por exemplo, un mineral que contén 20% de metal producirá preto de 4 toneladas de relave, mentres que se posúe só 1% de metal, a súa extracción podería xerar até 99 toneladas de relave. No caso da minería do ouro, considerado como un dos produtores de ganga máis altos da industria, só se obteñen 5,3 gramos de ouro por cada tonelada, é dicir, para lograr unha tonelada de ouro producirase preto de 200 000 toneladas de relave.

para almacenar os relaves constrúense presas, que son obras de enxeñaría conformadas por un muro de contención e unha cubeta, e que cumpre a mesma finalidade que as represas. Até o ano 2000 estimouse que existían 3500 presas mineiras en funcionamento e que todos os anos creábanse entre dúas ou tres presas de grande envergadura e 35 de menor tamaño. A mala planificación e construción das mesmas poden derivar en severos riscos para a súa contorna, debido a roturas do muro de contención producido pola presión do relave, o arrastre dos residuos por efecto de extensas choivas, filtración das súas augas cara aos arredores e infiltración baixo a presa, levantamento e arrastre de material fino por causa do vento, entre outros. O colapso dunha presa ocasiona unha contaminación crítica nas augas superficiais e subterráneas, biodiversidade, chan e poboacións contiguas debido ás altas concentracións de ácido, mercurio, ferro, arsénico e chumbo, entre outros químicos propios do procesamento de minerais.

Vista da presa de relaves do complexo mineiro de Antamina no Perú.

Ao longo da historia existiron graves accidentes producidos polo derramamento de relaves, por exemplo, en 1965 e tras un terremoto colapsou a presa da Mina El Soldado, situado na comuna de Nogales en Chile, cuxa contaminación se estendeu por centos de quilómetros sepultando por completo o campamento mineiro El Cobre e produciu a morte de 200 persoas. En 1996, na mina Marcopper na illa filipina de Marinduque, 1,6 millóns de metros cúbicos contaminaron 27 quilómetros da ribeira do río Boac e da zona costeira. A súa devastación significou a morte de peixes, camaróns de río e porcos, a contaminación das fontes de auga potable, a destrución completa do barrio de Hinapulan, o illamento de máis de 20 000 persoas e a evacuación dun terzo das vilas da provincia de Marinduque.

Pola súa banda, o 5 de novembro de 2015 ocorreu o peor desastre de relaves de América do Sur cando dúas presas da mina Samarco Mineração S.A, sociedade creada por Vale S.A. e BHP Billiton, colapsou no subdistrito de Bento Rodrigues no estado de Minas Xerais no Brasil. En total, estimouse que 55 millóns de metros cúbicos de barro e residuos de mineral de ferro mataron a biodiversidade do río Doce, destruíu un pobo de 300 familias, obrigou a suspender a subministración de auga a máis de 250 000 persoas, deixou 15 mortos e 12 desaparecidos, e deixou centos de millóns de dólares en perdas materiais e naturais. Mesmo, meses despois, confirmouse que os seus residuos chegaron até a praia Regencia no estado de Espírito Santo.

Industria mineira

Os camións mineiros son os principais equipos de transporte da industria mineira.

Transporte por cable de minerais, Devnya, Bulgaria.

A minería como industria funciona en varios países do mundo, sendo Londres a capital mundial desta actividade. A cidade británica é fogar do principal mercado do mundo en transacción de metais non ferrosos e é a sede das principais compañías mineiras, tales como Rio Tinto Group, BHP Billiton e Anglo American. Outros mercados de importancia é o New York Mercantile Exchange, onde se contratan derivados financeiros dalgúns metais preciosos e produtos enerxéticos como o petróleo e gas natural. Por último, a Bolsa de Shanghái está enfocada a aqueles países que exportan minerais a China, por exemplo as nacións situadas nas beiras do Océano Pacífico. No caso dos Estados Unidos a minería é considerada como unha grande actividade financeira, con todo, está dominada polo carbón e a minería non metálica. No entanto, durante os últimos anos diversos regulamentos trataron de reducir a importancia da actividade no país. Noutros países anglosaxóns como Canadá e Australia, a minería desde hai décadas converteuse en parte significativa na economía interna.

En 2002, a OCDE situou a Chile e o Perú como os principais produtores de minerais de América do Sur e estimou que tiñan un gran potencial económico durante os próximos anos. Pola súa banda, a industria en África é unha das máis importantes e á súa vez emerxentes, xa que a pesar de que a súa participación na produción de cobre, chumbo e zinc é relativamente menor, estímase que o continente posúe unha importante porcentaxe de minerais do mundo, por exemplo o 40% de reservas de ouro, o 60% de cobalto e o 90% dos minerais do grupo do platino. En 2010, dúas das catro economías que máis creceron no mundo son exportadores de minerais e á súa vez africanas, Botswana e República do Congo, mentres que as outras dúas son exportadoras de petróleo. En canto aos minerais de terras raras, en 2013 China controlaba o 95% da produción mundial deses elementos. Pola súa banda, Chile é o principal exportador de iodo co 60% da produción mundial e ademais, é o único produtor global de nitratos ou salitre.

Principais produtores de minerais a nivel mundial

En 2012, o Servizo Xeolóxico dos Estados Unidos (USGS) realizou un cadro cos maiores países produtores de ouro, prata, cobre e níquel a nivel mundial. Á súa vez, foron clasificados como desenvolvidos, países que posúen unha traxectoria no rubro, emerxentes, países que nas últimas décadas aumentaron a súa participación a nivel mundial, e en desenvolvemento, países que recentemente comezaron coa actividade a grande escala. De igual maneira, a consultora estratéxica McKinsey & Company determinou en 2012 que América Latina comprende o 48% da produción de cobre, 37% de ferro, 26% de bauxita, 20% de zinc e 16% de níquel.

Regulación

Segundo o think tank canadense Fraser Institute, existe unha precariedade nas leis de protección do medio ambiente. Na imaxe, un sinal con textos de protesta pola strip mining en 1973.

Os gobernos de cada país son os principais reguladores da industria mineira, que mediante reformas lexislativas buscan manter a harmonía e a estabilidade do sector produtivo. Isto ocorre nos principais países mineiros, no entanto, nas nacións africanas esta regulación aínda segue sendo un tema pendente debido ao carácter emerxente da actividade. Desde principios do século XXI, as mineiras proporcionan lixeiros beneficios ás comunidades locais en termos de sustentabilidade. Isto débese en parte, ao apoio e os debates ofrecidos en conxunto coa comunidade e algunha ONG, que traballaron cara a un desenvolvemento sustentable, que inclúe a transparencia e a xestión dos ingresos e que mesmo pode ser prolongado no tempo máis aló do peche da mina. A principios dos anos 2000, este programa foi acatado polo Banco Mundial que o integrou nas súas esixencias para os proxectos mineiros financiados pola entidade. A pesar diso, o Fraser Institute —un think tank canadense— puxo de manifesto a precariedade das leis de protección do medio ambiente nos países en vías de desenvolvemento, así como os esforzos voluntarios das compañías por mellorar o seu impacto ambiental.

Co obxectivo de coñecer as transaccións monetarias entre o sector privado e os gobernos, varios países produtores de minerais crearon a Iniciativa de Transparencia na Industria Extractiva (EITI polo seu nome en inglés), que busca aumentar a transparencia sobre os ingresos recibidos polos países nos cales as industrias mineiras ou petroleiras están asentadas. En 2007, dita iniciativa aplicouse en todos os países que cooperan co Banco Mundial na reforma ao sector mineiro. Con todo, a crítica puxo en dúbida dous puntos importantes á reforma; incluír ou non á pequena minería e á minería artesanal, e que facer ante os pagos non en diñeiro en efectivo das empresas aos gobernos subnacionais. Por outra banda, tamén se discute a desproporción dos ingresos da industria en relación ao número de persoas que emprega. O tema da minería artesanal é un inconveniente que se manifesta na gran maioría dos países da EITI por exemplo Serra Leoa, República do Congo, República Democrática do Congo, Liberia e República Centroafricana, é dicir, este problema afecta a case a metade dos países da iniciativa.

Banco Mundial

O Banco Mundial participou na minería desde 1955.

O Banco Mundial participou na minería desde 1955, principalmente a través de fondos procedentes do Banco Internacional de Reconstrución e Fomento, e do Organismo Multilateral de Garantía de Investimentos que ofrece un seguro de risco país. Entre 1955 e 1990, proporcionouse ao redor de 2 mil millóns de dólares a 50 proxectos mineiros, en termos de reformas e rehabilitación, construción de minas, procesamento de minerais, asistencia técnica e enxeñaría. Estes proxectos foron obxecto de críticas, particularmente o de Ferro Carajás situado no noroeste do Brasil e que comezou ha construírse en 1981, debido a que está situado nunha área do bosque nacional de Carajás, un parque protexido polo estado brasileiro.

Ademais de financiar proxectos mineiros, o banco realiza informes que buscan reforzar o sector, mediante códigos e instrucións que en ocasións inflúen nas lexislacións das nacións en desenvolvemento. No entanto, algúns foron criticados por certas consignas, por exemplo a presión que exerceu nalgúns países para privatizar todas as compañías mineiras de propiedade do Estado, que comezou en 1992 co seu infore The Strategy of African Mining. Coa publicación do libro Assistance for Minerals Sector Development and Reform in Member Countries en 1998, o banco aprobou a obrigatoriedade da avaliación de impacto ambiental e a atención das preocupacións da poboación local. Ademais, incluíu novos códigos destinados a fomentar o desenvolvemento mediante a exoneración temporal de impostos, dereitos de aduana cero, impostos sobre a renda reducidos e outras medidas relacionadas. Os resultados destes códigos foron analizados por un grupo da Universidade do Quebec, que chegaron á conclusión de que promoven o investimento estranxeiro, pero non permiten un elevado desenvolvemento sustentable. Esta correlación negativa observada entre os recursos naturais e o desenvolvemento económico, coñécese como a maldición dos recursos.

Seguridade

Ilustración artística da Catástrofe de Courrières en marzo de 1906.

Un dos puntos importantes da actividade mineira actual é a seguridade dos traballadores, que logrou unha consideración fundamental nas lexislacións nacionais a partir de graves accidentes ocorridos especialmente no século XX. Un dos máis terribles foi a catástrofe de Courrières, ocorrida no norte de Francia o 10 de marzo de 1906, onde morreron 1099 mineiros e que é considerado como o peor desastre mineiro de Europa. Posteriormente foi superado polo accidente da mina de carbón de Benxihu en China, acontecido o 26 de abril de 1942 e que provocou a morte de 1549 mineiros. A pesar de que a seguridade na minería é substancialmente superior a décadas pasadas, aínda segue habendo desastres a nivel mundial. De acordo a datos do goberno chinés, preto de 5000 persoas morren en accidentes cada ano, mentres que outros informes suxeriron que a cifra mesmo supera as 20 000 mortes. Este tipo de eventualidades ocorren actualmente en varias partes do mundo, pero só algúns producen unha cifra considerable de falecidos. Dentro dos accidentes acontecidos nos últimos anos destaca o desastre de 2007 na mina Ulyanovskaya de Rusia (108 falecidos), a explosión na mina Heilongjiang de China en 2009 (108 falecidos) e o accidente na mina Upper Big Branch dos Estados Unidos en 2010 (31 falecidos).

Tras un accidente mineiro, o rescate é unha das situacións máis complexas nunha mina subterránea. Na imaxe, a cápsula Fénix 2 que foi utilizada para rescatar 33 mineiros chilenos logo do derrube da mina San José en 2010.

A gran maioría dos accidentes fatais suceden nas minas subterráneas, por iso a ventilación das mesmas é un problema importante para moitas compañías. A mala ventilación da mina fai que a exposición a gases nocivos, calor e po produzan lesións, enfermidades profesionais e mesmo a morte. A concentración de metano e outros contaminantes no aire debaixo da terra, pódense controlar mediante a disolución (ventilación), capturala antes de entrar (drenaxe) ou polo illamento (selos ou stopping). O mal control dos gases nocivos ou niveis altos de po de roca, de carbón ou de silicio poden producir asfixia e enfermidades a longo prazo como silicose, asbestosis e neumoconiosis.

Outro punto de consideración na minería subterránea é evitar a ignición de gas metano, xa que se ocorre nunha mina de carbón, pode iniciar un incendio de po de carbón e estenderse en todas direccións seguindo os túneles. Por esta razón, os pos de roca como o de calcaria son empregados para diminuír as posibilidades de explosións de carbón, así como limitar a extensión da mesma logo dunha ignición. Cabe sinalar que un incendio de po de carbón tamén pode ser provocado por calor por fricción ou por faíscas dos equipos de traballo. Debido a iso, o traballo con esta maquinaria é acompañado con auga para arrefriar os labores de corte de roca.

O uso de maquinaria para perforar a roca nunha mina subterránea provoca altos niveis de ruído, que é a principal fonte da perda de audición paulatina, se é que non se usan os equipos de protección persoal apropiados para os oídos. O emprego de perforadoras, xunto co espazo pechado na que traballan os mineiros subterráneos, poden producir altos niveis de potencia estimadas mesmo até os 115 dB. No entanto, as perforadoras non son as únicas máquinas causantes de altos niveis de ruído, xa que as escavadoras, scoops, equipos de transporte continuo, camións, cargadores frontais e bulldozers son tamén consideradas como as principais fontes de ruído excesivo nunha mina. Segundo datos entregados polo Centro de Control de Enfermidades e Prevención dos Estados Unidos, o 90% dos traballadores de minas de carbón deste país sofren de perda de audición aos 50 anos, un dos niveis máis altos en comparación con outros tipos de traballos.

Nas últimas décadas, o desenvolvemento de novas técnicas de construción de minas e uso obrigatorio dos equipos de protección persoal reduciron os accidentes laborais e o número de mortos nas minas. Con todo, os derrubes de terra aínda seguen representado até o 50% dos falecementos producidos nunha faena mineira.

Véxase tamén

Outros artigos

• Impacto ambiental da minaría
• Carta dos Recursos Naturais
• Minaría automatizada
• Sectores económicos
• Sector primario
• Sector secundario
• Hipótese dos tres sectores