Wikipedia

Pobos da Terra Media

Os pobos e razas ficticios que aparecen no mundo de fantasía de J. R. R. Tolkien, a Terra Media, inclúen os sete recollidos no Apéndice F da obra O Señor dos Aneis: elfos, homes, ananos, hobbits, ents, orcos e troles, así como diversos espíritos como os Valar e os Maiar. Outros seres da Terra Media son de natureza pouco clara como Tom Bombadil e a súa esposa Bagadouro.

O noroeste da Terra Media na Terceira Idade.

Ainur

editar
Artigo principal: Ainur.

Os Ainur son espíritos anxelicais creados por Eru Ilúvatar no Comezo. Os Ainur que posteriormente entraron no mundo físico da Terra Media foron os Valar ("poderes"), aínda que ese termo chegou a referirse principalmente aos máis poderosos entre eles.[T 1] Os espíritos menores chamábanse Maiar. A maioría dos Valar e Maiar retiráronse da Terra Media ás Terras Imperecedoiras de Valinor, aínda que algúns dos Maiar asumiron formas mortais para axudar ou dificultar aos pobos da Terra Media, como os Istari (Magos), Melian, Balrogs e o Señor Escuro Sauron.[T 2]

Magos

editar
 
Os magos como Gandalf eran Maiar que tomaron a forma dos homes.
Artigo principal: Istari.

Os magos da Terra Media eran Maiar: espíritos da mesma orde que os Valar, pero menos poderosos.[T 3] Exteriormente parecían homes pero posuíndo moito maior poder físico e mental, sendo chamados Istari (do quenya para "sabios") polos elfos.[T 3] Foron enviados polos Valar para axudar á xente da Terra Media a derrotar a Sauron.[T 3] Os tres primeiros destes cinco magos eran coñecidos nas linguas dos homes do Señor dos Aneis como Saruman "home hábil" (rohírrico), Gandalf "elfo do bastón" (homes do norte) e Radagast "o coidador das bestas" (posiblemente fala común).[T 3] Tolkien nunca proporcionou nomes non élficos para os outros dous; unha tradición dá os seus nomes en Valinor como Alatar e Pallando,[T 3] e outra como Morinehtar e Rómestámo na Terra Media.[T 4] Cada mago tiña túnicas dunha cor característica: branco para Saruman (o xefe e o máis poderoso dos cinco), gris para Gandalf, marrón para Radagast,[1] e azul mariño para os dous restantes, coñecidos en consecuencia como os magos azuis. Gandalf e Saruman xogaron importantes papeis nos eventos do Señor dos Aneis, mentres que Radagast aparece só brevemente, axudando inocentemente a Saruman a enganar a Gandalf, quen cre a Radagast, xa que é honesto e alertou fortuitamente a Gwaihir para rescatar de novo a Gandalf. Os magos azuis non aparecen na historia, xa que se di que viaxaron moito cara ao leste despois da súa chegada á Terra Media.[T 3]

Como os Istari eran Maiar, cada un servía un Vala dalgún xeito. Saruman era servo e axudante de Aulë, e aprendeu moito na arte da artesanía, da mecánica e do traballo do metal, como se viu posteriormente na Terceira Idade. Gandalf era servo de Manwë ou Varda, pero era un amante dos xardíns de Lórien, e así sabía moitas das esperanzas e soños de homes e elfos. Radagast era servo de Yavanna, amante das cousas da natureza, tanto animais como plantas. Como cada un destes Istari aprendeu do seu Vala, da mesma maneira actuaron na Terra Media.[T 3]

Balrogs

editar
 
Representación do balrog de Moria.
Artigo principal: Balrog.

Os Balrogs eran Maiar caídos, criaturas demoníacas de lume e sombra leais ao seu primeiro señor escuro, Morgoth. Participaron nas guerras da Primeira Idade da Terra Media pero case todos foron destruídos durante a guerra da Ira que rematou coa Primeira Idade.[T 5][T 6] Na Terceira Idade, o único Balrog que quedaba era a "Ruína de Durin", o Balrog de Moria, asasinado por Gandalf.[T 7]

Pobos libres

editar

Os Pobos Libres da Terra Media foron as catro razas que nunca caeran baixo o dominio dos señores escuros Morgoth ou Sauron: os elfos, os homes, os ananos e os ents. Falando estritamente, entre os homes, só os homes do oeste formaban parte dos pobos libres, en particular os descendentes dos dúnedain da illa de Númenor, xa que moitos dos homes do leste e do sur foron servos de Morgoth e Sauron ao longo das idades. O ent Bárbore cita os pobos libres nunhas liñas dun texto tradicional, enumerándoos:[T 8]

Primeiro nomea os catro pobos libres:
os máis antigos de todos, os fillos dos elfos;
o anano escarvador nas súas casas escuras;
o ent nado da terra, máis vello cós montes;
o home mortal, señor dos cabalos.

Despois de atoparse cos hobbits Merri e Pipin, Bárbore acepta que os hobbits son un quinto pobo libre, engadindo unha nova liña: "Os hobbits medianos que viven en buratos".

Ananos

editar
 
Ilustración do anano Gimli, fillo de Glóin.
Artigo principal: Anano (Terra Media).

A raza dos ananos vive en montañas e covas, establecéndose en lugares como Erebor (a Montaña Solitaria), os Outeiros de Ferro, as Montañas Azuis e Moria (Khazad-dûm) nas Montañas Bretemosas. Aulë o Ferreiro creou os ananos; tamén creou a súa lingua, coñecida como khuzdul. Os ananos extraían e traballaban metais preciosos en todas as montañas da Terra Media. Os sete grupos diferentes de ananos orixináronse nos lugares onde os Sete Pais dos Ananos espertaron antes da Primeira Idade.[2]

Elfos

editar
 
Os elfos marchando da Terra Media.
Artigo principal: Elfo (Terra Media).

Os elfos foron os primeiros fillos de Eru en espertar. Nados baixo as estrelas antes da ascensión da Lúa e do Sol, conservan un amor especial pola luz e un espírito interior dotado de agasallos únicos. Chámanse así mesmos "Quendi", ou "falantes", porque foron os primeiros en pronunciar palabras; e, aínda agora, ningunha raza entende a linguaxe e a canción como o elfos. Destacados, brillantes e orgullosos, inmortais e fortes, altos e áxiles, son o máis bendicido dos Pobos Libres. Poden ver baixo a luz da Lúa ou das estrelas tan ben como un home á luz do día. Non poden enfermar nin ter cicatrices, pero se un elfo morre, por violencia ou por unha pena que lle quita a vontade de vivir, o seu espírito vai aos salóns de Mandos e, como están ligados a Arda, non pode marchar ata que o mundo sexa roto e refeito. A habilidade e axilidade dos elfos é lendaria: por exemplo, camiñan sobre neve recentemente caída sen deixar rastro do seu paso. Nun día despexado poden ver dez millas con claridade perfecta, e distinguir detalles ata 100 millas. Non obstante, estes dons teñen un gran custo: están fortemente ligados ao destino (véxase Mandos) e foron odiados por Morgoth. Ningunha outra raza foi bendita e maldita máis que os Quendi.[T 9]

Os Quendi foron separados despois do espertar e apareceron moitos subgrupos. A primeira división ocorreu cando algúns deixaron a Terra Media para vivir no bendito reino de Valinor, mentres que outros quedaron atrás. Isto produciu aos Eldar, que aceptaron a chamada para vir a Valinor, e aos Avari que rexeitaron a gran viaxe. Os elfos que quedaron na Terra Media e nunca viron a luz das árbores coñecéronse como Moriquendi ou "Elfos escuros". Isto non implicaba que os elfos escuros fosen malvados, simplemente nunca viron a luz das árbores.[3]

Na viaxe a Valinor, algúns dos Teleri ("Os que se demoraron") abandonaron o grupo principal e os que non se mesturaron cos Moriquendi convertéronse en Laiquendi (elfos verdes), en Sindar (elfos grises) e Nandor. Estes elfos da gran viaxe que quedaron na Terra Media foron chamados entón Úmanyar (Os reticentes). Os Eldar que chegaron a Valinor dividíronse finalmente en tres grupos distintos: Vanyar, Noldor e Teleri. Estes tres grupos coñecéronse como os Calaquendi ou "elfos da luz" porque viran a luz das Dúas Árbores de Valinor.[T 10] Máis tarde algúns dos Noldor volveron á Terra Media na súa procura dos Silmaril, mentres os Vanyar permaneceron en Valinor.[3]

Os elfos silvanos, de Nandor e Avari, habitaron no Bosque Escuro e Lothlórien.

Homes

editar
 
Cabaleiro de Rohan.
Artigo principal: Home (Terra Media).

Durante os eventos relatados na obra O Señor dos Aneis, os homes da Terra Media estaban presentes en diferentes lugares, estando o maior grupo de homes libres nos reinos de Gondor e Rohan. Cando afundiu a illa de Númenor, só os fieis escaparon e fundaron os reinos xemelgos de Gondor e Arnor. Os fieis eran coñecidos na Terra Media como os dúnedain, e como líderes destes reinos, puideron liderar a resistencia a Sauron e preservar aos homes do oeste como Pobo Libre. Tamén había homes libres na vila de Prebe, en Esgaroth, no bosque de Drúadan (fogar dos "homes salvaxes" coñecidos como Drúedain ou Woses), e nas rexións xeadas de Forochel. Os que serviron aos poderes malignos, como os homes de Dunland, Rhûn, Harad e Umbar, non se consideraban homes libres. Os homes levan o chamado don dos homes, a mortalidade. Entre os desdencentes dos Dúnedain tamén se inclúen aos Montesíos do Norte e aos Montesíos de Ithilien.[4]

Drúedain

editar
Artigo principal: Drúedain.

Os drúedain, unha das primeiras variedades de homes, vivía en pequeno número, a miúdo en tribos. Eran pequenos, máis baixos que os ananos, pero máis altos que os hobbits. Eran coñecidos pola súa maxia vudú, os seus ollos negros (que brillan vermellos cando están enfadados) e a súa capacidade para sentar durante horas e días sen moverse nin pestanexar. Tiñan pouco pelo, agás o da cabeza e ás veces pequenos mechóns nos queixos. Eran baixos e robustos, e non eran aprezados polos outros homes polas súas voces duras e ásperas. A súa risa, con todo, estaba chea de alegría. Dise que a súa habilidade na cantería rivalizaba cos ananos. Os Drughu non eran malos. Eran inimigos mortais de orcos, defendendo as casas dos seus veciños humanos coas súas propias vidas e coa axuda das súas máxicas Pedras de vixía. Os elfos de Beleriand desenvolveron un agarimo especial por eles e valoraban a súa habilidade para loitar contra orcos.[5][T 11]

Ents

editar
 
Bárbore cos hobbits.
Artigo principal: Ent.

Os ents eran unha antiga raza de criaturas parecidas ás árbores, converténdose en "pastores de árbores". Foron creados por Yavanna, e Ilúvatar deulles vida. Na Terceira Idade, eran unha raza minguante, xa había tempo que perderan ás súas compañeiras, as Entmulleres.[T 12][T 13]

Huorns

editar

Parentes próximos dos Ents, os Huorns eran árbores animadas que posuían sensibilidade. Dicían que tiñan voces pero só podían ser entendidas polos ents, e non polos outros pobos da Terra Media. Non está claro se os huorns eran simplemente árbores que espertaron ou ents que se fixeron máis "arbóreos" co paso do tempo (críase que existían ambas variedades). Os huorns están presentes en bosque de Fangorn e posiblemente no Bosque Vello, preto de Gamoedo. Legolas menciona que os elfos axudaron a espertar as árbores. Os huorns foron decisivos na batalla do Abismo de Helmo, destruíndo o exército de orcos de Saruman.[T 14]

Hobbits

editar
 
O hobbit Bilbo Bulseiro (esquerda) e o istari Gandalf.
Artigo principal: Hobbit.

Os hobbits son unha raza da Terra Media, tamén coñecidos como 'medianos' pola súa baixa estatura, aproximadamente a metade do tamaño dos homes. Caracterízanse polo pelo rizado na cabeza e os pés coriáceos que teñen empeños peludos, polo cal non levan zapatos. Moitos hobbits viven Comarca así como en Prebe, e ourora viviron nos vales do río Anduin. Gústalles unha vida sen aventuras, dedicados á agricultura, a comer e socializar. Existen tres tipos de hobbits: os Pepeludos eran os máis numerosos. Os Rexos tiñan afinidade pola auga, os botes e nadar; os Nidios eran os máis aventureiros. A orixe dos hobbits non está clara, pero de todas as razas teñen unha afinidade máis próxima cos homes, e no Prólogo da obra O Señor dos Aneis Tolkien chámalles parentes de homes.[T 15]

Pobos escravizados

editar
Artigo principal: Monstros de Tolkien.

Os pobos escravizados eran aquelas razas que caeron baixo o dominio dos Señores Escuros Morgoth e Sauron, tamén coñecidos polos Pobos Libres como "Servos do Inimigo". Incluían orcos, troles e homes. A orixe de orcos e troles non está clara, pero eran razas que foron tomadas por Morgoth e corrompidas por bruxería ata adquirir a súa natureza e aparencia malvadas. Os homes raramente foron corrompidos por Morgoth ou Sauron do mesmo xeito. Pola contra, os seus corazóns e mentes estaban corrompidos polo poder e os impulsos malignos, mentres conservaban o aspecto físico dos homes. Non obstante, o servizo prolongado a Sauron converteu aos portadores dos Aneis do Poder dos Homes nos Nazgûl, como espectros. Os homes que servían a Morgoth ou Sauron procedían na súa maioría do leste e do sur da Terra Media.

Homes

editar
Artigo principal: Home (Terra Media).
 
Ilustración dunha emboscada en Harondor: tres haradrim atacando un cabaleiro de Gondor.

Non todos os homes estaban do lado do ben; os homes que vivían no leste e no sur estaban baixo o dominio de Sauron. Incluían aos haradrim ou sureños e os númenoreanos negros (e os posteriores corsarios de Umbar) que prometeron a súa fidelidade a Mordor, así como moitos pobos orientais, como os Balchoth, os Wainriders e os homes de Khand, que atacaron Gondor e Rohan en numerosas ocasións. Os homes de Bruna serviron de axentes ao traidor mago Saruman. Na Primeira Idade, algúns orientais estaban baixo o dominio de Morgoth.[4]

Nazgûl

editar
 
Un dos Nazgûl de a cabalo, mirando o solpor dende un outeiro.
Artigo principal: Nazgûl.

Os espectros do anel (tamén coñecidos como Nazgûl ou Xinetes negros) foron outrora grandes homes aos que lles foron dados Aneis de Poder por Sauron. Estes foron corrompidos gradualmente ata converterse en escravos da vontade do Señor Escuro. Vestidos de escuros mantos con carapucha e montados en corceis demoníacos ou voando "bestas aladas", os Nazgûl buscaron constantemente o Anel Único para devolverllo ao seu amo.[T 16][T 17][T 18]

Os mortos

editar

Tamén coñecidos como pantasmas ou sombras, eran espíritos de homes incapaces de pasar ao máis alá. Os espíritos estaban presentes en varias rexións da Terra Media, sobre todo nas Brañas Mortas e nos Camiños dos Mortos, que estaban custodiadas polos Mortos de Dunharrow.

Orcos

editar
Artigo principal: Orco (Terra Media).
 
Escultura do orco Azog.

Os orcos foron unha raza creada por primeira vez por Morgoth, que vivían principalmente en covas de montaña e non lle gustaba a luz solar. Moitos deles vivían nas Montañas Bretemosas, mentres que outros vivían en Mordor. Tamén se coñecen como trasnos. Os orcos non foron creados, xa que "o mal non pode crear, só se corrompe" na perspectiva filosófica de Tolkien. Unha versión da súa orixe, moi coñecida en parte debido ao seu uso nos filmes de Peter Jackson, postula que eran elfos corrompidos e cuxa aparencia cambiou co paso do tempo. Non obstante, Tolkien tamén escribiu outros relatos sobre a súa orixe.[T 9]

Sauron e Saruman o mago crearon un tipo de orco infrecuentemente grande e poderoso, os Uruk-hai. Aínda que á maioría dos orcos non lles gustaba o sol e non soportaban estar nel, os Uruk-hai podían aguantar a luz do día.[T 19] Tamén existían deformes semiorcos, un cruzamento entre orcos e homes.[T 20]

Tolkien usa o termo "goblin" de maneira indistinta co termo orco,[T 21] aínda que nalgunhas ocasións, na obra O hobbit, o termo úsase exclusivamente para as sub-razas menores de orcos orixinarios das Montañas Bretemosas.

Troles

editar
Artigo principal: Trol (Terra Media).

Os troles foron creados por Morgoth "en burla" dos ents. Non lles gustaba o sol e algunhas clases de troles convertíanse en pedra se estaban expostos á luz solar. Os troles habitaban nas Montañas Bretemosas, así como en Mordor. Sauron creou tamén os Olog-hai: grandes, intelixentes e resistente ao sol.[T 22][T 23][T 24][T 25]

Criaturas das Antas

editar
Artigo principal: Criatura das Antas.

As criaturas das Antas eran espíritos escuros enviados polo Rei Bruxo de Angmar para posuír e animar os corpos e ósos dos antigos reis dos Dúnedain. Estes montros non mortos habitaban nas Lombas das Antas preto da vila de Prebe.[T 26][6]

Outros seres

editar

Tom Bombadil

editar
Artigo principal: Tom Bombadil.

Tom Bombadil non pertence a ningún dos pobos da Terra Media; Tolkien chámalle o espírito do campo.[T 27] A diferenza das outras razas, aparentemente non se ve afectado polo Anel Único e parece ser anterior aos Fillos de Ilúvatar (elfos e homes). En canto á natureza de Bombadil, o propio Tolkien dixo que algunhas cousas deberían permanecer misteriosas en calquera mitoloxía, "especialmente se realmente existe unha explicación".[T 28][T 29][T 30]

Tom tamén é coñecido como "O primeiro", "Mestre Tom", "Vello Tom", "Iarwain Ben-adar" (un nome en sindarin que quere dicir "O máis vello sen pai"). Os Noldor chamárono "Orald" que quere dicir "moi vello", e os ananos coñecíano como "Forn" (que quere dicir o antigo).

Espíritos do río

editar

Son espíritos da natureza ligados a ríos e cursos de auga. Só dous son mencionados por Tolkien: Bagadouro, a muller de Tom Bombadil, e a súa nai, a muller do río. Descoñécese se estes seres eran únicos, formaban parte dunha raza máis grande ou eran unha forma de Maiar.[7]

Xigantes

editar

Tolkien tamén fai referencia a outros xigantes ademais dos ents. Dise que os xigantes de pedra das Montañas Bretemosas guindan pedras a Thorin e compañía no Hobbit,[T 31] aínda que se mencionan bastante vagamente. A adaptación cinemtográfica The Hobbit: An Unexpected Journey (2012) de Peter Jackson representa a estes xigantes como parte das propias Montañas Bretemosas.

Dragóns

editar
 
Smaug nunha ilustración feita por fans.
Artigo principal: Dragón (Terra Media).

Os dragóns están presentes dende The Book of Lost Tales. Tolkien estaba fascinado cos dragóns desde a infancia,[T 32] e nomeou catro dragóns nos seus escritos da Terra Media. Ao igual que o dragón nórdico Fafnir, eran quen de falar, e podían ser sutís na fala.[8]

Glaurung, na obra O Silmarillion, é o Pai dos Dragóns no legendarium de Tolkien, o primeiro dos dragóns de lume de Angband. Tolkien escribiu que Glaurung tiña catro patas mais non tiña ás e polo tanto non podía voar, e enxendrou a prole de Urulóki, os dragóns sen ás que botan lume.[T 33] Foi criado por Morgoth a partir dalgunha liñaxe descoñecida e foi o primeiro dragón que apareceu fóra de Angband. Glaurung é o principal antagonista de The Children of Húrin, e as súas accións enganosas levaron aos suicidios dos seus personaxes principais, Túrin Turambar e Niënor Níniel.[T 34]

Ancalagon o Negro (en sindarin: mandíbulas apresuradas de anc 'mandíbula', alag 'impetuoso')[T 35] foi o primeiro dos dragóns de lume alados e o meirande de todos os dragóns, criado por Morgoth durante a Primeira Idade, segundo se relata naa obra O Silmarillion. Ancalagon era tan grande que o seu corpo esmagou "as torres de Thangorodrim" cando caeu sobre elas despois de ser asasinado por Eärendil.[T 36]

Scatha era un poderoso "verme longo" das Montañas Grises. Foi asasinado por Fram nos primeiros días dos Éothéod. Despois de matar a Scatha, a propiedade de Fram sobre o seu tesouro recuperado foi disputada polos ananos desa rexión. Fram reprobou esta afirmación e envioulles os dentes de Scatha coas palabras: "Xoias coma estas non coincidirás nos teus tesouros, porque son difíciles de conseguir". Isto levouno á morte nunha loita cos ananos. Os Éothéod conservaron polo menos parte do tesouro e trouxérono ao sur canda eles cando se instalaron en Rohan. O corno de prata que Éowyn lle dá a Meriadoc Brandigamo despois da guerra do Anel, crucial no capítulo "Limpando a Comarca", provén dese tesouro.[9]

Smaug de Erebor, a Montaña Solitaria, foi asasinado por Bard o Arqueiro en Dale, tal como se conta na obra O hobbit. Smaug foi o principal antagonista de Thorin e compañía, os cales pretenden recuperar o reino anano de Erebor que tomara Smaug.[T 37]

Notas

editar
  1. ↑ O Silmarillion, "Ainulindalë"
  2. ↑ O Silmarillion, "Valaquenta", "Of the Maiar" e "Of the Enemies"
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Essay on "The Istari" in Unfinished Tales.
  4. ↑ The History of Middle-earth, Vol. XII (The Peoples of Middle-earth), p. 384–385.
  5. ↑ O Silmarillion, "Valaquenta"
  6. ↑ O Silmarillion, "Quenta Silmarillion", capítulo 3 "Of the Coming of the Elves and the Captivity of Melkor"
  7. ↑ A Irmandade do Anel, libro 2, cáp. 5 "A ponte de Khazad-Dûm"
  8. ↑ O Señor dos Aneis, As Dúas Torres, Libro 3, capítulo IV 'Bárbore'
  9. ↑ 9,0 9,1 O Silmarillion, "Of the Coming of the Elves and the Captivity of Melkor"
  10. ↑ Tolkien, J. R. R. (1977). Christopher Tolkien, ed. O Silmarillion, The Sundering of the Elves. Boston: Houghton Mifflin. ISBN 0-395-25730-1. 
  11. ↑ O Regreso do Rei, Libro 5, cáp. 5, "A cabalgada dos Rohirrim".
  12. ↑ As Dúas Torres, Libro 3, cáp. 4: "Bárbore".
  13. ↑ O Regreso do Rei, Libro 6, cáp. 6 "Moitas despedidas"
  14. ↑ As Dúas Torres, Libro 3, cáp. 7 "O Abismo de Helmo"
  15. ↑ A Irmandade do Anel, Prólogo.
  16. ↑ O Silmarillion, "Of the Rings of Power and the Third Age"
  17. ↑ O Silmarillion, "The Akallabêth"
  18. ↑ Unfinished Tales, 4. "The Hunt for the Ring" i. "Of the Journey of the Black Riders"
  19. ↑ As Dúas Torres, "Os xinetes de Rohan"
  20. ↑ As Dúas Torres, Libro 3, cáp. 9 "Refugallos e reboutallos"
  21. ↑ Tolkien, J. R. R. (1954). A Irmandade do Anel, O Señor dos Aneis. Boston: Houghton Mifflin (publicado en 1987). ISBN 0-395-08254-4. 
  22. ↑ O Regreso do Rei Apéndice F "Of Other Races"
  23. ↑ A Irmandade do Anel, Libro 2, cáp. 5 "A ponte de Khazad-dûm"
  24. ↑ O Regreso do Rei, Libro 5, cáp. 4 "O asedio de Gondor"
  25. ↑ O Regreso do Rei, Libro 5, cáp. 10, "A Porta Negra ábrese"
  26. ↑ A Irmandade do Anel, Libro 1, cáp. 8 "Néboa nas Lombas das Antas"
  27. ↑ Letters, #19 to Stanley Unwin, 16 de decembro de 1937
  28. ↑ Letters, #144 to Naomi Mitchison, 25 de abril de 1954
  29. ↑ A Irmandade do Anel Libro 1, cáp. 6, "O bosque vello"
  30. ↑ A Irmandade do Anel Libro 1, cáp. 7, "Na casa de Tom Bombadil"
  31. ↑ O hobbit, "Over Hill and Under Hill"
  32. ↑ J. R. R. Tolkien (1947), On Fairy-Stories, Unwin Paperbacks (1975), p. 44; ISBN 0 04 820015 8
  33. ↑ O Silmarillion, "Glaurung and his brood..."
  34. ↑ O Silmarillion, "Of the Ruin of Beleriand and the Fall of Fingolfin"
  35. ↑ Tolkien, J. R. R. (1987). Christopher Tolkien, ed. The Lost Road and Other Writings, The Etymologies. Boston: Houghton Mifflin, The Etymologies. pp. 348, 362. ISBN 0-395-45519-7. 
  36. ↑ O Silmarillion, "Of the Voyage of Eärendil and the War of Wrath"
  37. ↑ Tolkien, J. R. R. (1937). Douglas A. Anderson, ed. The Annotated Hobbit (publicado en 2002). Boston: Houghton Mifflin. ISBN 0-618-13470-0. 

Referencias

editar
  1. ↑ Suxeriuse que o seu nome está tomado do deus eslavo Radegast. Orr, Robert (1994). "Some Slavic Echos in J. R. R. Tolkien's Middle-earth". Germano-Slavica 8: 23–34. 
  2. ↑ Evans, Jonathan (2013) [2007]. "Dwarves". En Drout, Michael D. C. The J. R. R. Tolkien Encyclopedia. Routledge. pp. 134–135. ISBN 978-0-415-86511-1. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Dickerson, Matthew (2013) [2007]. "Elves: Kindreds and Migrations". En Drout, Michael D. C. The J. R. R. Tolkien Encyclopedia. Routledge. pp. 152–154. ISBN 978-0-415-86511-1. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Straubhaar, Sandra Ballif (2013) [2007]. "Men, Middle-earth". En Drout, Michael D. C. The J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. Routledge. pp. 414–417. ISBN 1-135-88034-4. 
  5. ↑ Shippey, Tom (2005) [1982]. The Road to Middle-Earth (Third ed.). HarperCollins. pp. 74, 149. ISBN 978-0261102750. 
  6. ↑ Hammond, Wayne G.; Scull, Christina (2005). The Lord of the Rings: A Reader's Companion. HarperCollins. pp. 137, 142–146. ISBN 978-0-00-720907-1. 
  7. ↑ Rateliff, John D. (2007). Mr Baggins. HarperCollins. pp. 50, 59. ISBN 978-0007235551. 
  8. ↑ Shippey's discussion is at Shippey, Tom (2001). J. R. R. Tolkien: Author of the Century. HarperCollins. pp. 36–37. ISBN 978-0261-10401-3. ; it is summarized in Lee, Stuart D.; Solopova, Elizabeth (2005). The Keys of Middle-earth: Discovering Medieval Literature Through the Fiction of J. R. R. Tolkien. Palgrave. pp. 109–111. ISBN 978-1403946713. 
  9. ↑ Drout, Michael D. C.; Hitotsubashi, Namiko; Scavera, Rachel (2014). "Tolkien's Creation of the Impression of Depth". Tolkien Studies 11 (1): 167–211. ISSN 1547-3163. doi:10.1353/tks.2014.0008. 
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pobos_da_Terra_Media&oldid=6812933»