Invasións bárbaras

Para o filme véxase: Les Invasions barbares.

As invasións bárbaras, período das grandes migracións ou migracións xermánicas é un período situado entre os século III e VII que afectou extensas rexións da zona temperada de Eurasia e acabou provocando a caída ou desestabilización de grandes imperios consolidados como o Romano, o Sasánida, o Gupta ou o Han.

Invasións bárbaras no imperio romano

Nun sentido máis restrinxido, as denominacións "invasións bárbaras" ou "migracións xermánicas" son distintas denominacións historiográficas para o período histórico caracterizado polas migracións masivas de pobos denominados bárbaros ("estranxeiros", que non falaban unha lingua "civilizada" como o latín ou o grego) cara ao Imperio romano, que chegaron a invadir grandes extensións deste, ocupándoas violentamente ou chegando a acordos políticos, e que foron a causa directa da caída do imperio romano de occidente (a deposición do último emperador de Occidente produciuse en 476, aínda que o seu poder xa non era máis ca unha ficción xurídica).

Tiveron lugar ao longo dun ciclo histórico de longa duración, entre os século III e VII, e afectaron case a totalidade de Europa e a conca do Mediterráneo, marcando a transición entre a idade antiga e a idade media que se coñece como antigüidade tardía. Estas migracións foron as máis importantes, mais existiron outras invasións que tiveron o seu momento de maior relevancia arredor do século IX e que xeraron un período de grande inestabilidade e inseguridade na cristiandade latina.

Denominación historiográfica

Variación das temperaturas globais, nos últimos dous milenios entre o 400 e o 800 houbo temperaturas medias anormalmente baixas

Aínda que a historiografía tradicional empregou o termo "invasións", desde un punto de vista etnocéntrico, tratouse de migracións de pobos seminómades que buscaban lugares de asentamento máis favorables, en que non existía un liderado militar claro ou intencións expansionistas. Se ben houbo algunhas incursións bélicas lideradas por caudillos militares xermanos e hunos en occidente e dos heftalitas no norte da India, moitos dos continxentes de poboación cruzaron as fronteiras relativamente desarmados e non como unha invasión militar organizada. De feito, as migracións cara ás rexións máis temperadas continuaron a producirse ata ben entrado o período cálido medieval. Antes dese período tivo lugar a formación do primeiro imperio búlgaro por parte de pobos procendentes do río Volga ou a migración dos maxiares ata a actual Hungría.

Movemento de poboación

Entre os século II e VI houbo unha gran cantidade de migracións e desprazamentos de poboación. As causas non son ben coñecidas, mais parece que afectou numerosas rexións temperadas de Eurasia, polo que tras elas pode que houbese un empeoramento do clima, en concreto un período frío. Sábese que entre os anos 535 e 536 se deu un período de frío extremo documentado tanto arqueoloxicamente como polas crónicas da época. Os rexistros de xeos árticos suxiren que durante a época das grandes migracións houbo temperaturas relativamente frías, o que empurraría os pobos das rexións frías a migrar cara ao sur, empurrando á súa vez outros pobos que acabaron facendo presión sobre a fronteira dos imperios da zona temperada como os imperios romano, sasánida e Gupta.

Europa

Migracións en Europa entre os séculos III e VI

Os autores clásicos deron o nome de "bárbaros" a todos os estranxeiros das rexións fronteirizas co Imperio Romano. A partir do século III algúns continxentes de pobos xermanos e outros pasaron a fronteira oriental do imperio; ocasionalmente o exército romano combateu algunhas incursións como as dos godos tervinxios na batalla de Adrianópole (378). A partir do período microglaciar iniciado arredor de 400 foron máis numerosas as incursións militares e os desprazamentos de poboación nas fronteiras do imperio. Atendendo á súa condición etnolingüística, estes pobos eran moi diferentes entre si, podendo distinguirse catro grupos culturais:

• Pobos túrquicos: ávaros, hunos e posteriormente os búlgaros do Volga.
• Pobos eslavos: vendos, no que hoxe é Polonia, e posteriormente os eslavos meridionais nos Balcáns.
• Pobos iranios: escito-sármatas, entre o Danubio e o Tisza, e os alanos, nas beiras do mar Negro.
• Pobos xermánicos: godos, suevos, vándalos, hérulos, anglos, saxóns, xutos, francos, burgundios, longobardos e outros.

A excepción dos pobos túrquicos, a lingua dos outros tres grupos pertence á rama indoeuropea.

Migración dos croatas en Panonia (620)

Durante a decadencia do Imperio Romano, foron moitos os pobos bárbaros que aproveitando as disidencias internas se aproximaron ás súas fronteiras e se estableceron nelas, facendo unha presión permanente para entrar. Os bárbaron lograron penetrar paseniño entre os séculos I e IV e establecerse no interior ata que empuxados por outros pobos o fixeron de forma violenta.

Entre os xermanos as afeccións guerreiras móstranse en alto grao, á vez que o traballo se considera menos digno. Había homes privilexiados, nobres e plebeos, existindo tamén a escravitude. A patria potestade tiña un concepto bastante análogo ao dos romanos. Aínda que en xeral se practicaba a monogamia, a poligamia aparece admitida entre os nobres.

Os "bárbaros" no Imperio Romano

Entre os pobos xermanos invasores están os godos, divididos en visigodos en occidente e ostrogodos en oriente. Os francos, os suevos, os burgundios, os anglos, os saxóns e os xutos, os vándalos, os frisóns, os alanos (iranios) e os alamáns constituían o resto dos pobos.

• Os vándalos arrasaron as Galias, pasaron por Hispania, dirixíronse ao norte de África, conquistaron Cartago, e desde o seu porto dedicáronse á piratería, asolando o Mediterráneo.
• Os ostrogodos detentaron o poder, co ascenso de Teodorico o Grande, que matou a Odoacro. Os visigodos tiveron que retirarse de Italia, dirixíndose ao oeste, á Galia, establecendo o seu goberno no sur da rexión e en case toda Hispania.
• Os suevos establecéronse en Gallaecia, fundando un dos primeiros reinos de Europa.
• Os francos situáronse no norte das Galias, adoptando a relixión católica tradicional e converténdose nos defensores do catolicismo.
• Os saxóns, aliados cos anglos e cos xutos, instaláronse en Britania, con costumes moi diferentes ás romanas.

Agás casos illados, a maioría eran respectuosos coa cultura romana e fusionaron os costumes romanos cos propios. A aristocracia xermánica comezou a empregar o latín como a súa lingua, o que acabaou por dar lugar ás linguas románicas.

Persia, a India e a China

Durante o mesmo período en que Europa notou presións migratorias procedentes do norte e do nordeste de Europa, na China e na India rexistráronse migracións de pobos procedentes do centro e do norte de Asia que, igual que sucedeu no Imperio Romano, ocasionaron fragmentación política dos imperios establecidos nesas áreas.

O Imperio Gupta e o Imperio sasánida sufriron as migracións dos heftalitas ou "hunos brancos", que igual que os hunos que atacaron o Imperio Romano parece que eran un pobo túrquico. Mentres que no Imperio Han rexeitáronse as incursións militares dos xiongnu (posiblemente relacionados cos hunos), finalmente durante o período dos Tres Reinos os tuoba, un pobo mongol, chegou a establecer o seu propio reino, o reino Wei do norte (386-534).

Cambios sociais e estruturais

Ladrillo co emplema de Teodorico o Grande atopado no templo de Vesta en Roma

Europa

Os pobos xermánicos adoptaron, ás veces tras un período de aculturación prolongado, tanto a lei escrita, segundo a modalidade romana, xa que eles se rexían polo dereito consuetudinario (costumes), como a relixión. Os xermanos aceptaron o sistema da personalidade da lei, polo que cada quen debía ser xulgado polas súas propias leis. Os romanos carecían de normas e por iso tiveron que redactarse as que os rexerían no sucesivo.

Teodorico o Grande, rei do ostrogodos, redactou a primeira recompilación de leis no ano 500, coñecida como o Edicto de Teodorico, para godos e romanos, sendo unha excepción ao principio de personalidade das leis. Estaba composto de 154 artigos baseados en resumos de fontes romanas.

Asia

Na China, producíronse adaptacións similares, e os tuoba do período dos Tres Reinos adoptaron o sistema de administración da civilización chinesa, limitándose en gran parte os cambios no norte da China ao cambio das elites dominantes.

En Persia e na India, pola contra, os heftalitas foron derrotados militarmente e apartados do poder. Na India foron abatidos polos pobos túrquicos en 528 mentres que, en Persia, Cosroes I (aliado cos túrquicos) esmagou os heftalitas establecidos en Irán. Os heftalitas sufriron un revés adicional en 563 cando foron derrotados pobos rivais (en especial polos köktürks), e dese xeito desapareceron como grupo recoñecible das fontes históricas.

Os hunos

Encontro de Atila con León I, Rafael, Museos Vaticanos

Os hunos eran un pobo nómade procedente da zona de Mongolia, na Asia Central, que comezou a emigrar cara ao oeste no século III, probablemente a causa de cambios no clima. O caudillo desta confederación durante o máximo apoxeo foi Atila, probablemente un guerreiro ligado á nobleza (Kan) de orixe túrquica.

Os cabalos tiñan unha grande importancia para este pobo, habituado a combater montados, empregando como armamento lanzas e arcos. Emigraron coas súas familias e grandes rabaños de cabalos e outros animais domésticos na procura de pastos onde instalárense.

Pola súa destreza e disciplina militar, ninguén foi quen de detelos e desprazaron todos os que atoparon no seu camiño. Provocaron así unha vaga de migracións, xa que os pobos fuxían antes de que chegasen para non enfrontárense a eles.

Atila

Atila (contra 406-453) foi o último e máis poderoso rei dos hunos. Gobernou o maior imperio do seu tempo desde 434 ata a súa morte. As súas posesións estendíanse desde Europa central ata o mar Negro, e desde o Danubio ata o mar Báltico.

Durante o seu reinado foi un dos máis acérrimos inimigos dos imperios romanos Oriental e Occidental. Invadiu dúas veces os Balcáns, tomou a cidade de Roma e chegou a sitiar Constantinopla na segunda das ocasións. Conseguiu facer fuxir o emperador Valentiniano III da súa capital, Rávena, en 452. Marchou a través de Francia ata chegar mesmo a Orleáns, que saqueou, antes de que o obrigasen a retroceder na batalla dos Campos Cataláunicos (Châlons-sur-Marne).

Aínda que o seu imperio desapareceu con el e non deixou ningunha herdanza salientable, converteuse nunha figura lendaria da historia de Europa.

Comezo das invasións no Imperio Romano

Entre os anos 235 e 285 Roma estivo sumida nun período de anarquía e guerras civís. Isto debilitou as fronteiras. Os xermanos, na procura de novas terras, desprazáronse ata a fronteira norte do imperio. Os emperadores da época permitiron a entrada dos xermanos baixo dúas condicións: debían actuar como colonos e traballar as terras, ademais de exercer como vixiantes de fronteira. Porén, esta pacificación rematou cando Atila comezou a fustigar os xermanos que invadiran o imperio.

Despois da retirada dos hunos, os pobos bárbaros establecéronse no interior do imperio: os francos e os burgundios tomaron a Galia; os suevos, os vándalos e os visigodos asentáronse en Hispania; os hérulos tomaron a Península Itálica tras derrotar e destituír o último emperador romano, Rómulo Augústulo (476). Posteriormente, os hérulos enfrontáronse aos ostrogodos, saíndo estes últimos vitoriosos, e facéndose co control de toda a Península Itálica. Cómpre salientar que se ben os xermanos non estaban moi desenvolvidos culturalmente, asimilaron moitos dos costumes romanos, desenvolvéndose así como parte da cultura occidental.

Causas da caída do Imperio Romano

Tralos séculos dourados do Imperio Romano, período denominado Pax Romana, comezou unha deterioración do imperio, particularmente a do propio emperador. A consecuencia das cativas administracións da dinastía dos Severos, en particular a de Heliogábalo, e trala morte do último deles, Alexandre Severo, o imperio caeu nun estado de ingobernabilidade ao que se denominou crise do século III.

Entre 238 e 285 houbo dezanove emperadores que incapaces tomar as rendas do goberno e actuar de xeito acorde co Senado acabaron por situar Roma nunha auténtica crise institucional. Durante este mesmo período comezou a chamada invasión pacífica, en que varios pobos bárbaros se situaron nun principio nos limes do imperio debido á falta de disciplina por parte do exército, ademais da ingobernabilidade producida no poder central, incapaz de actuar en contra desta situación.

Por outra banda, as guerras civís arruinaron o imperio, a desorde interna non só rematou coa industria e o comercio, senón que debilitou a tal punto as defensas das fronteiras imperiais que, privadas da vixilancia anterior, convertéronse en portas francas por onde penetraron as tribos bárbaras.

Tras unha breve estabilización do imperio en mans dalgúns emperardores fortes como Diocleciano, Constantino I o Grande e Teodosio I, o imperio dividiuse definitivamente á morte deste último, deixando a Flavio Honorio o sector de Occidente con capital en Roma, e a Arcadio o sector Oriental, con capital en Constantinopla.

Consecuencias do colapso

As invasións provocaron a paralización do comercio e da industria, a destrución do Imperio Romano de Occidente, é dicir, dunha civilización antiga avanzada, e tamén do comezou dunha nova era en Europa, a idade media.

Os cimbrios eran poboacións que incorporaban continxentes celtas e xermánicos; aínda que a súa orixe última se sitúa en Xutlandia, o compoñente celta puido proceder de Alemaña, e agás por algúns nomes propios que ás veces poden explicarse como celtas e outras como xermánicos, non se sabe nada virtualmente da situación sociolingüística destes pobos. Os cimbrios emigraron ao sur durante o século II a.C. e mantiveron batallas contra pobos celtas como os boios. Estes estandíanse principalmente por Chequia, Eslovaquia, Hungría e Austria e a súa influencia era notoria tamén no sur de Alemaña. Seguramente falaban unha variedade do galo.

Os pobos xermánicos do norte de Alemaña eran diversos e en época romana falarían linguas diferentes, cun grao de intelixibilidade mutua difícil de establecer. Os que ocuparon o territorio da actual Alemaña na súa maior parte falaban linguas do grupo xermánico occidental, máis especificamente xermánico do Elba e xermánico do Rin. O primeiro grupo sería a orixe das linguas baixoxermánicas e o segundo o das altoxermánicas, entre elas o moderno alemán estándar. Na idade media está ben testemuñado o alto alemán antigo, antecesor medieval do alto alemán; esta lingua estaría emparentada co lombardo falado pola nobreza xermánica de Italia e Panonia durante a alta idade media.

Segundas invasións

Coñécese coa expresión segundas invasións a entrada de pobos estranxeiros nalgúns territorios do occidente que tiveron lugar no século IX. Algúns destes reinos tiveron problemas internos que facilitaron a entrada destes pobos sen apenas oposición. Entre estes destacan os viquingos, os maxiares, os eslavos e os piratas sarracenos.

Viquingos

Os viquingos eran parentes dos xermanos que ocasionaron no século V as primeiras invasións. Este pobo viquingo procedía de Escandinavia e estaban divididos en noruegueses, dinamarqueses e suecos. Na actualidade non se sabe con seguridades cal era a intención que tiñan estes pobos ao saír do seu territorio, senón que só se coñecen as zonas polas que se estenderon.

Os noruegueses exploraron o océano Atlántico. Os dinamarqueses adoitan ser considerados como os verdadeiros viquingos e foron saqueadores: o seu obxectivo era conseguir botíns e terras. Establecéronse en Inglaterra apropiándose de dous territorios, Normandía e Danelag. Por último, os suecos ou varegos, que eran comerciantes e soldados mercenarios, estendéronse desde o mar Báltico ata o Negro e o Caspio. Unha característica que tiñan en común é que eran excelentes navegantes.

Maxiares

Os maxiares, eran unha poboación nómade que procedía de Asia central. Estes asentáranse en Panonia, unha chaira húngara, desde o primeiro milenio.

Ao igual que os viquingos, provocaron un gran medo na poboación. Este pobo estaba formado por xinetes expertos que empregaban arcos e frechas para atacar as poboacións que habitaban os territorios que saqueaban. O seu obxectivo non era conseguir terras, senón botín. Entre estes botíns incluíanse homes e mulleres para que cultivasen as súas terras en Panonia. A partir do último cuarto do século IX comezaron a introducirse en Italia, Alemaña e Francia. En 955 foron derrotados por Otón I nas ribeiras do río Lech.

Eslavos

Os eslavos foron un pobo que se introduciu na zona sur do Danubio e se instalou no Imperio Bizantino como un estado independente. A medida que mantiñan un maior contacto cos bizantinos acabaron por converterse ao cristianismo mostrando un maior grao de aculturación.

Piratas sarracenos

Os piratas sarracenos foron un grupo que se estableceu fóras das autoridades de Al-Andalus e do norte de África. Estes adoitaban asentarse nas zonas costeiras, xa que desde esa contorna podían realizar saqueos nalgunhas cidades e capturar persoas.

Estes piratas conseguiron establecerse na Península Itálica e na costa da Provenza. En 972 foron expulsados destes lugares.

Véxase tamén

Bibliografía

• Barford, Paul M (2001). The Early Slavs: Culture and Society in Early Medieval Eastern Europe. Cornell University Press. ISBN 0-8014-3977-9. 
• Börm, Henning (2013), Westrom. Von Honorius bis Justinian, W. Kohlhammer, ISBN 978-3-17-023276-1
• Curta, Florin (2001). The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, C. 500–700. Cambridge University Press. ISBN 0-521-80202-4. 
• Dumville, David (1990). Histories and pseudo-histories of the insular Middle Ages. Aldershot, Hampshire: Variorum. 
• García de Cortázar, José Ángel e Sesma Muñoz, José Ángel. (2014): Manual de Historia Medieval, Madrid, Alianza Editorial, pp. 126-129.
• Geary, Patrick (2003). Myth of Nations. The Medieval Origins of Europe. Princeton Paperbacks. ISBN 0-691-11481-1. 
• Fouracre, Paul, ed. (2006). The New Cambridge Medieval History, Vol. 1: c. 500 – c. 700. Cambridge University Press. ISBN 0-521-36291-1. 
• Halsall, Guy (2006). "The Barbarian invasions". En Fouracre, Paul. The New Cambridge Medieval History, Vol. 1: c. 500 – c. 700. Cambridge University Press. ISBN 0-521-36291-1. 
• Halsall, Guy (2008). Barbarian migrations and the Roman West, 376–568. Cambridge University Press. ISBN 0-521-43491-2. 
• Heather, Peter J (1998). The Goths. Wiley-Blackwell. ISBN 0-631-20932-8. 
• Kleineberg, A.; Marx, Chr.; Knobloch, E.; Lelgemann, D.: Germania und die Insel Thule. Die Entschlüsselung von Ptolemaios' "Atlas der Oikumene". WBG 2010. ISBN 978-3-534-23757-9.
• Koenigsberger, H.G. (1991): Historia de Europa: La Edad Media, 400 – 1500, Barcelona, Editorial Crítica, pp. 71-102.
• Kulikowski, Michael (2007). Rome's Gothic Wars: from the third century to Alaric. Cambridge University Press. ISBN 0-521-84633-1. 
• Noble, Thomas; Goffart, Walter (2006). From Roman provinces to Medieval kingdoms. Routledge. ISBN 0-415-32742-3. 
• Pohl, Walter (1998). "Conceptions of ethnicity in Early Medieval Studies". En Little, Lester K; Rosenwein, Barbara. Debating the Middle Ages: issues and readings. Wiley-Blackwell. ISBN 1-57718-008-9. 
• RODRÍGUEZ, Gerardo Fabián. (2015): Manual de Historia Medieval: siglo III al XV. Grupo de investigación y estudios medievales: Universidade de Mar del Plata. pp. 145-146.
• Todd, Malcolm (2004). The Early Germans. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-19904-7. 
• Wolfram, Herwig (2001). Die Goten. Von den Anfängen bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts. München: C. H. Beck.