Provenza
- Para a rexión francesa actual véxase: Provenza-Alpes-Costa Azul
A Provenza[1][2] (Provença segundo a norma clásica do provenzal, variante da lingua occitana, Prouvènço seguindo a grafía moderna de Frédéric Mistral e Proença na grafía da Idade Media) é unha antiga provincia do sueste de Francia, que se estende desde o leste do Ródano até a cidade de Niza.
| |||||||||||||
| Himno | Copa Santa (en)   | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Epónimo | provincia (en) | ||||||||||||
| Localización | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Estado | Francia | ||||||||||||
| Xeografía | |||||||||||||
| Punto máis alto | Aiguille de Chambeyron (en) (3.412 m) | ||||||||||||
| Datos históricos | |||||||||||||
Evento clave
| |||||||||||||
Xeografía
editarDivisións administrativas
editarOs departamentos herdeiros da antiga Provenza foron incluídos na rexión administrativa de Provenza-Alpes-Costa Azul que está composta polos departamentos de Alpes da Alta Provenza (04), Altos Alpes (05), Alpes marítimos (06), Bocas do Ródano (13), Var (83) e Vaucluse (84). Culturalmente e historicamente tamén se pode considerar que os departamentos de Ardèche (07), do Drôme (26) e do Gard (30) son provenzais.
Clima e topografía
editarProvenza é unha rexión de clima privilexiado, beneficiado da influencia do mar Mediterráneo, cos veráns cálidos e secos e os invernos suaves e húmidos. A vexetación é do tipo garriga, a sequidade do verán vólvea particularmente vulnerable aos incendios.
O relevo está caracterizado polos vales, a erosión debida ás tormentas violentas de verán poden provocar a aparición de torrentes bastante escarpados.
Historia
editarAntigüidade
editarO seu nome procede da época romana, de cando era coñecida como Provintia (unha das numerosas provincias romanas). Provenza formou parte da Galia Transalpina (isto é de alén dos Alpes, para os romanos), rebautizada Galia Narbonense (do nome da capital da provincia romana, Narbona) no século I.
- A Provenza independente
O litoral provenzal foi colonizado polos gregos: arredor do -600, os fenicios instaláronse en Marsella (en grego, Massalia; en latín Massilia). Asentáronse tamén en Niza, Agde e Cannes.
- A conquista romana no século II.
- Cronoloxía básica
- -181: Marsella apela a Roma para se protexer dos piratas ligures.
- -154: Niza e Antibes colonizadas polos ligures dos Alpes marítimos, expedición de Opimius.
- -125/-124: Coalición de tribos celto-ligures (os salios) apoiados polos voconces, allobroges e Arvernos: o cónsul Fulvius Flaccus atravesa os Alpes e vénceos. En -123, nova campaña que remata coa destrución do oppidum de Entremont.
- En -123/-122: Fundación de Aix-en-Provence para controlar os salios.
- -122: O procónsul Cn. Domitio Ahenobarbo derrota os allobroges.
- -120: Ahenobarbo en campaña; atribúeselle a fundación e organización da Provincia.
- -117: Comezo da construción da Via Domitia (na honra de Cn. Domitio Ahenobarbo) en dirección aos Pireneos. Foi construída sobre a antiga Via Heráclea grega. A súa organización é o símbolo da romanización e proporciona un desenvolvemento dos trocos comerciais.
- -109/-105: Incursións dos pobos xermánicos (cimbros, teutóns, tigures e ambróns): Mario derrota os teutóns en Aix-en-Provence (-102) e os cimbros en Verceil (-101).
- Cronoloxía básica
Idade Media
editarNa Idade Media, foi un marquesado e un condado.
No 843, o tratado de Verdún doou a Provenza a Lotario I. O seu fillo, Carlos da Provenza fundou o reino de Provenza-Viennois ou de Borgoña cisxurásica no 855. Bosón V da Provenza, cuñado de Carlos o Calvo, fíxose proclamar reino do segundo reino da Provenza no 879. Bosón entrou en loita cos carolinxios. O fillo de Bosón, Lois o Cego, emperador, confiou o goberno da Provenza a Hugo de Arlés, quen o doará, á súa vez no 934 a Rodolfo II, rei da Borgoña transxurásica. O novo conxunto será o segundo reino de Borgoña-Provenza tamén coñecido como Reino de Arlés. Subsistirá até 1032.
No 947, o bosónida Bosón de Arlés, conde de Arlés foi investido na Provenza. Á morte dos seus dous fillos, Guilhem, chamado o libertador, e Roubaud repartíronse as divisións do condado, divisións que manterán os seus descendentes. O brazo herdeiro de Guilhem dará lugar aos condes da Provenza e o de Roubaud dará lugar aos condes de Forcalquier, que se dividirá en 1054 (estes últimos son tamén coñecidos como marqueses da Provenza).
En 1037, Emma, marquesa da Provenza, casa con Guillerme III Taillefer, conde de Tolosa, transmitíndolle os dereitos da liña de Roubaud á casa de Tolosa. En 1112, Douce da Provenza, herdeira dos dereitos da liña de Guilhem, casa con Ramón Berenguer III, conde de Barcelona, que se converte en Ramón Berenguer I da Provenza. As casas de Tolosa e de Barcelona entran agora en conflito polo marquesado. Para chegar a un tratado en 1125 entre Ramón Berenguer e Afonso Xordán de Tolosa, que repartía o condado entre un marquesado ao norte do Durance, doado a Tolosa, e o condado ao sur, doado a Barcelona. En 1193 Afonso II da Provenza casa con Gersande de Forcalquier, o que dá lugar ao nacemento do condado da Provenza-Forcalquier.
Durante este período, o condado de Orange, vasalo da Provenza, erixiuse en principado en 1181.
En 1245, morre Ramón Berenguer V da Provenza, cuxos catro fillos estaban casados: Margarida con Lois IX de Francia (San Lois), Sancha con Ricardo de Cornualla, Leonor con Henrique III de Inglaterra e Beatriz con Carlos I de Anjou, conde de Anjou e do Maine, irmán de San Lois. É este último quen recibe en herdanza os dous condados da Provenza e Forcalquier, transmitíndoos á primeira casa capeta de Anjour.
Acumulando os títulos reais (Nápoles-Sicilia, Xerusalén, Chipre, Acre, Salónica etc.), os condes fanse chamar rei, dos cales o máis coñecido foi René de Anjou, da segunda casa capeta de Anjou.
Pero no entanto, o condado da Provenza-Forcalquier fora desmembrado. Conforme ao tratado de Meaux-París (1229) que implicou a fin da cruzada albixense, á morte de Afonso de Poitiers, en 1271, o marquesado pasa ao rei de Francia Filipe III de Francia que o cede desde 1274 ao papa Gregorio X para que se convertese no condado Vennesino.
En 1388, a cidade de Niza e a súa vigairía -a división administrativa correspondente- a cidade de Puget-Théniers e os vales do Tinée e do Vésubie constitúense nas terras novas da Provenza e póñense baixo a protección da casa de Savoia, é a desdición de Niza a Savoia. Estas terras tomarán o nome de condado de Niza en 1526.
En 1382, á morte da raíña Xoana, acábase a primeira casa capeta de Anjou, polo que esta adopta o irmán do rei Lois I de Anjou, conde e despois duque de Anjou, fundando a segunda casa capeta de Anjou. Esta dinastía acábase con Carlos III de Anjou, 1491, e o rei de Francia Lois XI toma posesión do condado.
Xa na idade contemporánea, o 15 de agosto de 1944: Desembarco na Provenza (Operación Dragoon).
Soberanos da Provenza
editar- Carlos da Provenza (845- † 863), rei da Provenza (855-863), fillo de Lotario I e Ermengarda de Tours.
- Bosón V da Provenza (?- † 887), rei da Provenza (863-887), fillo de Bivin.
- Lois III o Cego (c.880- † 928), rei da Provenza (887-928), rei de Italia (900), emperador de Occidente (901-905), fillo de Bosón V da Provenza e Ermengarda. O seu alcume provén do feito de que foi cegado por Berenguer I, o seu rival á cabeza do imperio.
Notas
editar- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para provenzal.
- ↑ Ver entrada de «Occitania». Diciopedia do século 21 3. Isaac Díaz Pardo, Víctor F. Freixanes, Antón Mascato (edición). Editorial Galaxia. 2007. p. 1498. ISBN 9788482893600.