Wikipedia

Moisés

profeta e guía que conduce os Fillos de Israel fóra de Exipto, onde estaban reducidos á escravitude

Moisés (hebreo: מֹשֶׁה, pron. estándar: Moshé, pron. tiberiana: Mōšeh; grego antigo: Mωϋσῆς, Mōüsēs; latín: Moyses; árabe: موسىٰ‎, Mūsa), chamado na tradición xudía Moshe Rabbenu (מֹשֶׁה רַבֵּנוּ, Moisés o noso mestre),[1] é o profeta máis importante para o xudaísmo, liberador do pobo hebreo da escravitude de Exipto e encargado por Deus de entregar a lei escrita e, segundo os rabinos, a lei oral, codificada máis tarde na Mishná.[2]

Infotaula de personaMoisés

Editar o valor em Wikidata
Nome orixinal(he) מֹשֶׁה Editar o valor em Wikidata
Biografía
Nacemento1689 a. C. ↔ 1391 a. C. Editar o valor em Wikidata
Terra de Gósen (Antigo Exipto) Editar o valor em Wikidata
Morte1473 a. C. ↔ 1271 a. C. Editar o valor em Wikidata
Monte Nebo (Moabitas) Editar o valor em Wikidata
Causa da morteMorte natural e castigo divino (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
Juiz de Israel (pt) Traducir
Profeta xudaísmo, Islam
Editar o valor em Wikidata
Datos persoais
ResidenciaExipto
Península do Sinaí
Midiã (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
País de nacionalidadesen valor Editar o valor em Wikidata
Grupo étnicoIsraelitas (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
RelixiónMosaic Judaism (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Educaciónvalor descoñecido Editar o valor em Wikidata
Actividade
Campo de traballoMoral philosophy (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Ocupaciónlíder militar , taumaturgo , pastor , lexislador , líder relixioso , gobernante Editar o valor em Wikidata
Período de actividade(Con vida en: século XIII a. C. Editar o valor em Wikidata)
AlumnosXosué, Eleazar (pt) Traducir e Fineias (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
LinguaLinguas cananeas, Lingua exipcia e Hebreo bíblico Editar o valor em Wikidata
Enaltecemento
CelebraciónMosaic Judaism (en) Traducir, cristianismo, Fe Bahá'í, xudaísmo e Islam Editar o valor em Wikidata
Día de festividade relixiosa4 de setembro (Igrexa católica)
September 4 (en) Traducir (Igrexa ortodoxa) Editar o valor em Wikidata
Obra
Obras destacables
Familia
CónxuxeZípora
Tharbis
FillosGérson (personagem bíblico) (pt) Traducir
 () Zípora (pt) Traducir
Eliezer (pt) Traducir
 () Zípora (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
PaisAnrão (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata  e Joquebede (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
IrmánsAharón e Miriã (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
Cronoloxía
visión
O Êxodo (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
Moisés por Miguelanxo. Nótense os cornos na fronte, explicábeis pola ambigüidade do termo hebreo qaran de Éxodo 34.29, traducido literalmente «corno» en vez de por «fonte de luz» como evoca o contexto.

O cristianismo herdou esta imaxe de Moisés, a quen venera como redentor e lexislador e, por iso, anticipo de Cristo. En ambas as tradicións, Moisés é o autor do Pentateuco, en hebreo Tora, os cinco primeiros libros da Biblia, que conteñen a Lei, chamada por iso Lei de Moisés. No islam, Moisés é un dos profetas que máis veces (cento trinta e seis) noméase no Corán. Nas devanditas referencias dise que Moisés é o mensaxeiro enviado ao pobo de Israel e o único en escoitar directamente a Deus, polo cal llo chama kalîm Allah. Os relatos do Corán retoman e ás veces reelaboran as narracións sobre Moisés contidas na Biblia e na Hagadá, para remarcar o paralelismo entre Moisés e Mahoma, a quen o primeiro anunciaría. En todas as relixións abrahámicas, Moisés é unha figura central como profeta e lexislador.

O Éxodo constitúe a fonte primaria e a máis antiga sobre Moisés, o libro sacro relata a vida e obra do profeta, así como os seus parentes e legado. O seu nacemento dáse en Exipto, fillo de Amram e de Jocabed, ambos da tribo de Leví. Naquel tempo, o Faraón (descoñécese o nome) para controlar a poboación hebrea, emite que todo fillo home sexa botado ao Nilo, a nai de Moisés votao nunha cesta ao río de onde é recolleito pola filla do Faraón (o midrash a chama Bitia), quen o cría como propio. Na súa mocidade, mata a un exipcio que maltrataba a un hebreo e foxe ao país de Madián no deserto. Alí casa e ten unha revelación divina no Monte Sinaí. [3] Regresa a Exipto por orde divina e xunto ao seu irmán Aharón demandan ao Faraón (descoñécese o nome) a liberdade dos hebreos; ante a negativa do soberano invocan sobre Exipto as dez pragas bíblicas. Por mor delas, os hebreos son liberados e Moisés condúceos cara ao Sinaí. Alí, recibe a Lei, a entrega ao pobo de Israel e organiza as súas institucións e culto. Finalmente, despois de pasar corenta anos no deserto, leva ao pobo ata a Terra Prometida, pero morre no monte Nebo (Transxordania) antes de poder ingresar nela. A Biblia non menciona onde sepultaron a Moisés.

O xudaísmo rabínico considera que a vida de Moisés esténdese desde o ano 1391 a. C. ata o 1271 a. C.,[4][5] mentres que San Xerome sitúao non 1592 a. C.[6] e James Ussher no 1571 a. C.[7]

A partir do século XVII, a atribución do Pentateuco a Moisés foi posta en dúbida, entre outros, por Baruch de Spinoza. No século XVIII, Jean Astruc reforzou esta noción con argumentos de crítica textual; en ambos os casos non se negou a existencia de Moisés. A partir do século XIX tentouse situar a Moisés no Imperio Novo de Exipto, relacionándoo con figuras como Akhenatón ou Ramsés II.

O consenso actual é que se trata dun personaxe lendario, aínda que algún líder tribal tipo Moisés puido existir a finais da Idade de Bronce.[8][9][10][11][12]

Etimoloxía do nome editar

 
O achado de Moisés, pintura de Sir Lawrence Alma-Tadema, 1904

Unha raíz exipcia. msy ('fillo de') considerouse como unha posible etimoloxía, posiblemente unha abreviatura dun nome teofórico, por exemplo en nomes exipcios como Thutmose ('nacido de Thoth') e Ramsés ('nacido de Ra'),[13] co nome do deus omitido. Con todo, o biblista Kenneth Kitchen argumentou que isto -ou calquera orixe exipcia do nome- era pouco probable, xa que os sons do hebreo m-š-h non se corresponden coa pronuncia do exipcio msy no período de tempo relevante.[14] O lingüista Abraham Yahuda, baseándose na grafía dada no Tanakh, sostén que combina "auga" ou "semente" e "estanque, extensión de auga", dando así o sentido de "fillo do Nilo". (mw-š).[15]

O relato bíblico do nacemento de Moisés proporciónalle unha etimoloxía popular para explicar o significado ostensible do seu nome.[13][16] Dise que o recibiu da filla do faraón: "converteuno no seu fillo. Ela púxolle por nome Moisés [מֹשֶׁה, Mōše], dicindo: 'Saqueino [מְשִׁיתִֽהוּ, mǝšīṯīhū] da auga.'."[17][18] Esta explicación relaciónao coa raíz משׁה do semítico, m-š-h, que significa "sacar".[18][19] O tosafista do século XI Isaac b. Asher haLevi sinalou que a princesa o nomea co participio activo 'drawer-out' (מֹשֶׁה, mōše), non o participio pasivo 'sacado' (נִמְשֶׁה, nīmše), profetizando en efecto que Moisés sacaría a outros (de Exipto); isto foi aceptado por algúns eruditos.[20][21]

A etimoloxía hebrea do relato bíblico pode reflectir un intento de anular as pegadas das orixes exipcias de Moisés.[21] O carácter exipcio do seu nome foi recoñecido como tal por antigos escritores xudeus como Filón e Xosefo.[21] Filón relacionou o nome de Moisés (grego antigo: Μωϋσῆς romanizado: Mōysēs, lit. 'Mōusḗs') ao exipcio (copto) palabra para "auga".' (möu, μῶυ), en referencia ao seu achado no Nilo e á etimoloxía popular bíblica.[n. 1] Xosefo, nas súas Antigüidades xudías (Ιουδαϊκή αρχαιολογία), afirma que o segundo elemento, -esês, significaba "os que se salvan". O problema de como unha princesa exipcia, coñecida por Josefo como Thermutis (identificada como Tharmuth)[18] e no Libros de crónicas 4:18 como Bithias.[22] Moisés podería saber hebreo o que desconcertou a comentaristas xudeus medievais como Abraham ibn Ezra e Hezekiah ben Manoah. Ezequías suxeriu que ou ben se converteu ou recibira un consello de Xocabed.[23][24]

Ibn Ezra deu dúas posibilidades para o nome de Moisés, cría que era unha tradución do nome exipcio en lugar dunha transliteración, ou que a filla do faraón sabía falar hebreo.[25][26]

Moisés na Biblia editar

Infancia editar

O Libro do Éxodo comeza moitos anos despois do final do Libro da Xénese, no cal os israelitas vivían en relativa harmonía cos nativos exipcios na Terra de Goshen, a parte oriental do Delta do Nilo. Nalgún momento da convivencia os exipcios volvéronse hostís e escravizaron os israelitas.

Segundo o Libro do Éxodo, era o fillo de Amram, un membro da tribo Levita, descendente de Xacob, e a súa esposa Ioquébed. Aharón era o irmán máis vello de Moisés. Ambos formaban parte dunha segunda xeración de israelitas nacidos en Exipto.

No relato do Éxodo, o nacemento de Moisés aconteceu nun tempo no que o Faraón reinante dera orde de que todos os nenos nacidos homes fosen matados botándoos no río Nilo.

 
Achado de Moisés, por Giovanni Battista Tiepolo.

Ioquébed, deu a luz e gardou o neno oculto durante tres meses. Cando non puido agochalo máis tempo, antes que matalo, deixouno nas augas do Nilo metido nunha pequena cesta de xunco impermeabilizado con betume. Segundo a narración da Biblia, María, irmá de Moisés, espía o movemento do fráxil bote, ata que este chega a un lugar onde a filla do Faraón estaba a se bañar acompañada das súas damas de compañía. Dise que ela sentiu o neno na cesta e fixo que unha doncela o collese. Nese intre, María apareceu e preguntoulle á filla do Faraón se querería unha muller hebrea para criar o neno. Xocabede resulta collida como ama de leite do neno, que medra e é levado á filla do Faraón que o adopta como fillo seu. Esta filla do Faraón non está identificada no Éxodo. Aínda que o Faraón fose Ramsés II, o Faraón da Opresión, como se cre tradicionalmente, identificar a Princesa é dificilísimo, porque Ramsés tivo sobre un centenar de fillos. A Princesa deulle por nome Mosheh, que é semellante á palabra hebrea mashah "o botado fóra". Na tradución grega foi helenizado, e de aí para nós é Moisés.

Pastor en Madián editar

Cando Moisés se fixo maior, foi ver como vivían os seus irmáns escravizados. Vendo como un exipcio batía nun hebreo, matou o exipcio e soterrouno na area, supondo que ninguén que vise o incidente o contaría. Do outro día, vendo dous hebreos discutindo, tratou de separalos, mais un deles botoulle en cara que asasinase o exipcio. Moisés despois descubriría que o asunto era coñecido, e que o Faraón estaba disposto a darlle morte por iso. Entón escapou para a Península do Sinaí, morando alí con Ietró, sacerdote en Madián, (no Leste do actual golfo de Aqaba). Coñeceu a súa filla, Séfora, coa que logo casaría. Alí viviu catro anos, como pastor, nacendo nese tempo o seu fillo Guerxom.

Un día Moisés levou o rabaño ao Monte Horeb, tradicionalmente identificado co Monte Sinaí (posibelmente, segundo hoxe se pensa, estaría máis a Oriente, en Madián). No Monte Horeb, veu un arbusto ardendo que non se consumía. Cando quixo mirar máis de preto, Deus faloulle desde o arbusto, revelando o seu nome a Moisés.

Retorno a Exipto. As dez pragas editar

Deus encargouno de volver a Exipto e librar os hebreos do cativerio. Regresou a Exipto, onde se encontrou co seu irmán máis vello Aharon, obtendo o recoñecemento da súa liñaxe opresa*. Vimos a saber que durante a ausencia de Moisés, o Faraón da Opresión (identificado ás veces con Ramsés II) morrera, e fora sucedido polo que se denominará o Faraón do Éxodo, que correspondería a Mernetaph, sempre que o antecesor fose Ramsés II. Como o que o relato de Éxodo describe Exipto como catastrófico -- pragas horríbeis, perda de centos de escravos, innumerábeis mortes (incluída a do Faraón mesmo, aínda que isto non queda claro no Éxodo) --, resulta chocante que as fontes históricas non-exipcias que citen os israelitas en Exipto non teñan sido atopadas. Porén, sabemos que Mernetaph foi un gobernante mediocre, e, de certo máis débil que Ramsés II. Feitas estas salvedades*, prosegue o relato contando como Moisés acabou por convencer ao Faraón, logo de que o Deus de Moisés enviase Dez Pragas sobre os exipcios, ante a negativa inicial do monarca. A primeira praga, foi a transformación da auga do Nilo en sangue. A segunda foi unha enxurrada de rás que saíran do Nilo. A terceira foi unha praga de pulgas, piollos e mosquitos. A cuarta un ataque de bestas salvaxes. A quinta unha praga de enfermidades que afectaron o gando exipcio. A sexta a aparición de bóchegas na pel dos exipcios. A sétima, sarabia e tormentas que arrasaron o país. A oitava unha invasión de lagostas. A novena unha completa tebra que se apoderou de Exipto. A novena praga culminou coa morte dos nenos varóns acabados de nacer. De resultas, tal terror se apoderou dos exipcios que foi ordenado que os hebreos puidesen abandonar o país do Nilo ("o Éxodo"). Estes acontecementos son conmemorados na Pascua.

Así Moisés guiou o seu pobo cara a Oriente, comezando a longa viaxe a Canaán. O desfile movíase con lentitude, séndolle necesario acampar tres veces antes de chegar á fronteira de Exipto. Entrementres, o Faraón tivo un trasacordo, e iniciou a persecución dos hebreos cun grande exército. Collidos entre ese exército e o mar, os israelitas dubidaron, pero o Éxodo conta que Deus dividiu as augas, de modo que pasasen seguros a través do chan seco. Cando o exército faraónico tentou seguilos, Deus permitiu que as augas volvesen ao seu ser e os soldados afogasen. Se o Faraón afogou tamén non está claro no relato bíblico, mais na documentación exipcia non aparece nada de tales sucesos.

No Monte Sinaí editar

 
Escena do Becerro de Ouro nunha miniatura medieval (facsímile).

Cando os israelitas chegaron ao Sinaí, plantaron o campamento cerca da montaña. Moisés ordenou que non se achegasen a ela. Recibiu os Dez Mandamentos oralmente (non aínda en táboas), así como outras leis morais. Logo Moisés subiu ao monte con Aharón, Nadab, Abihu e 70 anciáns, para ver o Deus de Israel. Mentres Moisés estaba no monte Sinaí recibindo instrucións sobre as leis para a comunidade israelita, o pobo acudiu onde Aharón para que lle fixese un deus. Aharón logo de recibir pendentes de ouro da xente, fabricou un becerro de ouro, e dixo: "Velaí o voso deus, Ou Israel!, o que vos sacou de Exipto". Unha "festa de Deus" foi anunciada para o día seguinte, que comezou pola mañá con sacrificios e seguiu con folión. Ascendeu Moisés á montaña, onde recibiu os Dez Mandamentos, escritos en dúas táboas cadansúa por ambas caras. Logo de que Moisés persuadise o Señor para que non destruíse o pobo de Israel, descendeu do monte e encontrouse con Xosué. Moisés, encolerizado, rompeu as táboas da Lei, e logo destruíu o becerro, rifando con Aharón polo pecado que cometera perante o pobo. Vendo que o pobo estaba desatado, Moisés foi ata a entrada do campo e dixo: "Quen está ao lado do Señor? Que veña xunto a min?". Todos os fillos de Leví reuníronse con el, e mandoulles que fosen dunha entrada a outra do campamento matando os idólatras. Logo Deus ordenoulle a Moisés facer unhas novas táboas e subir de novo ao Sinaí para volver gravar os mandamentos.

Con milagres, Deus afianzou a autoridade de Moisés sobre do pobo probando que era o seu enviado. Porén o pobo non cesara de murmurar contra el e Deus, clamando que polo menos en Exipto, vivía mellor. Chegaron as proximidades da Terra Prometida e Moisés enviou doce espías para que recoñecesen o país. Dez deles desanimaron o pobo para que non invadisen o país, a pesar do apoio divino. De xeito que Deus se enfadou e decidiu facelos vagar polo deserto durante 40 anos, a fin de que ningún dos que saíra de Exipto puidese entrar na Terra Prometida salvo Xosué e Caleb, os dous espías favorábeis á conquista.

Morte de Moisés editar

Segundo a Biblia (Números, 20, 7-13), para dar de beber ao pobo hebreo, golpeou co seu bastón dúas veces a rocha de Meribah - en vez de falarlle á pedra como Deus lle mandara - polo que non foi autorizado a entrar en Israel. Mais foille concedido que a puidese mirar, desde o cumio do Monte Nebó, onde morrería aos 120 anos de idade (Deuteronomio, 34, 1-9). Antes de morrer, nomeou a Xosué como sucesor. Foi soterrado na terra de Moab.

Retratos e referencias culturais editar

Arte editar

 
Moisés, con cornos, de Michelangelo, 1513-1515, na basílica San Pietro in Vincoli, Roma

Moisés aparece a miúdo na arte cristiá, e a capela privada do Papa, a Capela Sistina, ten unha gran secuencia de seis frescos da vida de Moisés na parede sur, fronte a un conxunto coa vida de Cristo. Foron pintados en 1481-82 por un grupo de artistas, na súa maioría florentinos, entre os que se atopaban Sandro Botticelli e Pietro Perugino. Debido a unha ambigüidade na palabra hebrea קֶרֶן (keren) que significa tanto corno como raio ou viga, na tradución da Biblia de Xerome á Vulgata latina descríbese o rostro de Moisés como cornutam ("con cornos") cando descende do monte Sinaí coas táboas, Moisés adoita mostrarse na arte occidental ata o Renacemento con pequenos cornos, que polo menos servían como atributo identificativo conveniente.[27]

Co profeta Elías, é unha figura necesaria na transfiguración de Xesús na arte cristiá, un tema cunha longa historia na arte ortodoxa oriental, e popular na arte occidental entre 1475 e 1535 aproximadamente.[28]

Estatua de Michelangelo editar

Artigo principal: Moisés (Michelangelo).

O estatua de Moisés de Michelangelo (1513-1515), na igrexa de San Pietro in Vincoli, Roma, é unha das estatuas máis coñecidas do mundo. Os cornos que o escultor incluíu na cabeza de Moisés son o resultado dunha mala tradución da Biblia hebrea á Biblia Vulgata latina, coa que Michelangelo estaba familiarizado. A palabra hebrea tomada do Éxodo significa "corno" ou "irradiación". Expertos do Instituto Arqueolóxico de América demostran que o termo se utilizou cando Moisés "regresou ao seu pobo despois de ver tanta Gloria do Señor como o ollo humano podía soportar", e o seu rostro "reflectía resplandor".[29] Na primitiva arte xudía, ademais, Moisés é a miúdo "mostrado con raios saíndo da súa cabeza".[30]

Representación en edificios gobernamentais dos EE.UU. editar

 
Escultura na Cámara de Representantes dos Estados Unidos

Moisés aparece representado en varios edificios gobernamentais dos Estados Unidos debido ao seu legado como lexislador. Na biblioteca do Congreso hai unha gran estatua de Moisés xunto a outra do apóstolo Paulo. Moisés é un dos vinte e tres lexisladores representados en baixorrelevos de mármore na Cámara de Representantes do Capitolio dos Estados Unidos . O resumo da placa di: "Moisés (c. 1350-1250 a.C.) Profeta e lexislador hebreo; transformou un pobo errante nunha nación; recibiu os Dez Mandamentos."[31]

As outras 22 figuras teñen o perfil volto cara a Moisés, que é o único baixorelevo que mira cara adiante.[32][33]

Moisés aparece oito veces nas tallas que percorren o teito da Gran Sala do Tribunal Supremo. O seu rostro aparece xunto a outras figuras antigas como Salomón, o deus grego Zeus e a deusa romana da sabedoría, Minerva. O frontón este do edificio do Tribunal Supremo representa a Moisés sostendo dúas táboas. As táboas que representan os Dez Mandamentos atópanse talladas nas portas de carballo da sala de vistas, no marco de apoio das portas de bronce da sala e na carpintaría da biblioteca. Unha imaxe controvertida é a que se atopa xusto encima da cabeza do Presidente do Tribunal Supremo dos Estados Unidos. No centro da talla de mármore español de 12 metros de longo hai unha taboiña que mostra números romanos da I á X, con algúns números parcialmente ocultos.[34]

Literatura editar

  • Sigmund Freud, no seu último libro, Moisés e o monoteísmo de 1939, postulou que Moisés foi un nobre exipcio que se adheriu ao monoteísmo de Akhenatón. Seguindo unha teoría proposta por un crítico bíblico contemporáneo, Freud cría que Moisés foi asasinado no deserto, producindo un sentimento colectivo de culpa patricida que estivo no corazón do xudaísmo desde entón. "O xudaísmo fora unha relixión do pai, o cristianismo converteuse nunha relixión do fillo", escribiu. A posible orixe exipcia de Moisés e da súa mensaxe foi obxecto de grande atención por parte dos estudosos.[35][cómpre nº de páxina][36] Quen se opoñen a este punto de vista observan que a relixión da Torá parece diferente do atonismo en todo excepto na característica central da devoción a un único deus,[37] aínda que isto foi rebatido con diversos argumentos, por exemplo, sinalando as similitudes entre o Himno a Atón e o Salmo 104.[35][cómpre nº de páxina][38] A interpretación de Freud do Moisés histórico non é ben aceptada entre os historiadores e moitos a consideran pseudohistoria.[39][cómpre nº de páxina]

Cine e televisión editar

 
Charlton Heston en Os dez mandamentos, 1956

Críticas a Moisés editar

 
As mulleres de Madián levadas cativas polos hebreos, James Tissot c. 1900

A finais do século XVIII, o deísta Thomas Paine comentou cumpridamente as Leis de Moisés en A idade da razón (1794, 1795 e 1807). Paine consideraba a Moisés un "detestable vilán", e cita do capítulo 31 do libro Números exemplos das súas "atrocidades sen parangón".[45] Na pasaxe, despois de que o exército israelita regresase da conquista de Madián, Moisés ordena a matanza dos madianitas coa excepción das raparigas virxes que debían ser conservadas para os israelitas.

Salvastes con vida a todas as mulleres? Velaquí, estas fixeron que os fillos de Israel, por consello de Balaam, cometesen prevaricación contra Xehová no asunto de Peor, e houbo praga entre a congregación de Xehová. Agora, pois, matade a todo home de entre os pequenos, e matade a toda muller que coñecese home deitándose con el; pero a todas as mulleres-nenas que non coñecesen home deitándose con el, conservádeas vivas para vós.[46]
Números 31

O rabino Joel Grossman argumentou que a historia é unha "poderosa fábula de luxuria e traizón", e que a execución das mulleres por parte de Moisés era unha condena simbólica de quen pretende converter o sexo e o desexo en fins perversos.[47] Di que as mulleres madianitas "utilizaban o seu atractivo sexual para apartar aos homes israelitas do Deus [Yahvé] e dirixilos cara á adoración de Baal Peor [outro deus cananeo]".[48] O rabino Grossman sostén que o xenocidio de todas as mulleres madianitas non virxes, incluídas as que non seduciron a homes xudeus, foi xusto porque algunhas delas mantiveron relacións sexuais por "motivos impropios".[12] Alan Levin, especialista en educación do movemento reformista, suxeriu de forma similar que a historia debería tomarse como un conto con ensinanza, para "advertir ás sucesivas xeracións de xudeus que vixíen o seu propio comportamento idólatra".[49] Chasam Sofer subliña que esta guerra non se librou a pedimento de Moisés, senón que foi ordenada por Deus como un acto de vinganza contra as mulleres madianitas,[50] que, segundo o relato bíblico, seducira aos israelitas e levábaos ao pecado. O lingüista Keith Allan comentou: "Obra de Deus ou non, trátase dun comportamento militar que hoxe sería tabú e podería dar lugar a un xuízo por crimes de guerra".[51]

Moisés tamén foi obxecto de numerosas críticas feministas. A estudosa da teoloxía feminista Nyasha Junior argumentou que Moisés pode ser obxecto de investigación feminista.[52]

Notas editar

  1. ↑
    εἶτα δίδωσιν ὄνομα θεμένη Μωυσῆν ἐτύμως διὰ τὸ ἐκ τοῦ ὕδατος αὐτὸν ἀνελέσθαι· τὸ γὰρ ὕδωρ μῶυ ὀνομάζουσιν Αἰγύπτιοι
    Filón de Alexandría, De Vita Mosis, I:4:17.
    "Como fora sacado da auga, a princesa deulle un nome derivado desta, e chamouno Moisés, pois Möu é a palabra exipcia para auga".
    Colson, F. H., trans. 1935. On Abraham. On Joseph. On Moses, (Loeb Classical Library 289). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. pp. 284–85.
Referencias
  1. ↑ Maimónides. Trece principios de la Fe [Trece principios da fe]. Principio séptimo. .
  2. ↑ Albert de Pury (ed.) e Thomas Römer (ed.), Le Pentateuque en question : les origines et la composition des cinq premiers livres de la Bible à la lumière des recherches récentes, (en francés) Labor et Fides, 2002, (ISBN 978-2-8309-1046-9, p. 12 -14
  3. ↑ Douglas K. Stuart (2006). Exodus: An Exegetical and Theological Exposition of Holy Scripture. B&H Publishing Group. pp. 110–13. 
  4. ↑ Seder Olam Rabbá
  5. ↑ Rabí Yosef ben Halafta, Seder Olam Rabá, 160 E.C. Texto inicialmente incluído no Talmud de Babilonia como "Seder Olam" (Shab. 88a; Yeb. 82b; Nazir 5a; Meg. 11b; Ab. Zarah 8b; Niddah 46b); publicado como Seder Olam Rabbah en Mantua en 1514 (Jewish Encyclopedia: Seder Olam Rabbah, consultado o 14 de setembro do 2023). Trátase dunha fonte rabínica en hebreo (סדר עולם רבה), provista dunha extensa cronoloxía. Desde un punto de vista científico, o historiador Michael Brenner indica que "a historia de Israel ata comezos do primeiro milenio anterior á era cristiá énos en gran parte descoñecida" (Breve historia dos xudeus [2008], Buenos Aires, 2012, p. 23), pero o seu colega Gabrielle Sede-Rajna sitúa o Éxodo cara a 1250 a. C. e o establecemento dos hebreos en Canaán cara a 1220 a. C. (L'abecedaire du Judaïsme, París: Flammarion, 2000, p. 116), datas tamén sostidas pola arqueóloga Sarah Kochav (Grandes Civilizacións do Pasado: Israel, Barcelona: Folio, 2005, p. 26).
  6. ↑ Jerónimo; Chronicon
  7. ↑ Ussher, James (1658) Annals of the World, párrafo 164.
  8. ↑ Miller II, Robert D. (25 de noviembre de 2013). Illuminating Moses: A History of Reception from Exodus to the Renaissance. BRILL. p. 21. ISBN 978-90-04-25854-9. Van Seters conclúe: "A procura polo Berce histórico é un exercicio fútil. Pertence unicamente á lenda" 
  9. ↑ William G. Dever (2001). What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 99. ISBN 978-0-8028-2126-3. 
  10. ↑ Avraham Faust (2015). Israel's Exodus in Transdisciplinary Perspective: Text, Archaeology, Culture, and Geoscience. Springer. p. 476. ISBN 978-3-319-04768-3. 
  11. ↑ Denver, William G (1993). ""What Remains of the House That Albright Built?".". Near Eastern Archeology. doi:10.2307/3210358. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Faust, Avraham (2015). The Emergence of Iron Age Israel: On Origins and Habitus. Springer International Publishing. pp. 467–482. Consultado o 14 desetembro do 2023. While there is a consensus among scholars that the Exodus did not take place in the manner described in the Bible, surprisingly most scholars agree that the narrative has a historical core, and that some of the highland settlers came, one way or another, from Egypt... 
  13. ↑ 13,0 13,1 Hays, Christopher B. 2014. Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East. Presbyterian Publishing. p. 116.
  14. ↑ Kenneth A. Kitchen, On the Reliability of the Old Testament (2003), pp. 296–97: "En xeral, considérase que o seu nome é exipcio, e a súa forma adoita ser malinterpretada polos biblistas. Con frecuencia equipárase coa palabra exipcia "ms" (Mose), que significa "neno", e afírmase que é unha abreviatura dun nome composto co dunha deidade cuxo nome omitiuse. E de feito temos moitos exipcios chamados Amen-mose, Ptah-mose, Ra-mose, Hor-mose, etcétera. Pero esta explicación é errónea. Tamén temos moitos exipcios que en realidade chamábanse simplemente "Mose", sen omitir ningunha deidade en particular. O máis famoso polo longo preito da súa familia co escriba de clase media Mose (do templo de Ptah en Menfis), baixo Ramsés II; pero tiña moitos homónimos. Así pois, a explicación da omisión da deidade debe descartarse por errónea ... Hai algo peor. O máis probable é que o nome de Moisés non sexa exipcio. As sibilantes non coinciden como deberían, e isto non se pode explicar. De forma abafadora, a 's' exipcia aparece como 's' (samekh) en hebreo e semítico occidental, mentres que a 's' (samekh) hebrea e semítica occidental aparece como 'tj' en exipcio. Á inversa, "sh" exipcia = "sh" hebrea, e viceversa. É mellor admitir que o neno foi nomeado (Éxodo 2:10b) pola súa propia nai, nunha forma vocalizada orixinalmente 'Mashu', 'o sacado' (que se converteu en 'Moshé', 'o que saca', é dicir, ao seu pobo da escravitude, cando o sacou). No Exipto do século XIV/XIII, "Mose" pronunciábase en realidade "Masu", polo que é perfectamente posible que un mozo hebreo Mashu fose alcumado Masu polos seus compañeiros exipcios; pero trátase dun xogo de palabras, non dun préstamo."
  15. ↑ Ulmer, Rivka. 2009. Egyptian Cultural Icons in Midrash. de Gruyter. p. 269.
  16. ↑ Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littman (2005), A Concise History of the Jewish People, Rowman & Littlefield, p. 5.
  17. ↑ HE "2:10". BibleGateway (en castelán). 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Maciá, Lorena Miralles. 2014. "Judaizing a Gentile Biblical Character through Fictive Biographical Reports: The Case of Bityah, Pharaoh's Daughter, Moses' Mother, according to Rabbinic Interpretations". pp. 145–175 in C. Cordoni and G. Langer (eds.), Narratology, Hermeneutics, and Midrash: Jewish, Christian, and Muslim Narratives from Late Antiquity through to Modern Times. Vandenhoeck & Ruprecht.
  19. ↑ Dozeman 2009, pp. 81–82.
  20. ↑ "Riva on Torah, Exodus 2:10:1". Sefaria. Consultado o 14 de setembro do 2023. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Greifenhagen, Franz V. 2003. Egypt on the Pentateuch's Ideological Map: Constructing Biblical Israel's Identity. Bloomsbury. pp. 60ff [62] n.65. [63].
  22. ↑ Scolnic, Benjamin Edidin. 2005. If the Egyptians Drowned in the Red Sea where are Pharaoh's Chariots?: Exploring the Historical Dimension of the Bible. University Press of America. p. 82.
  23. ↑ Salkin, Jeffrey K. (2008). Righteous Gentiles in the Hebrew Bible: Ancient Role Models for Sacred Relationships. Jewish Lights. pp. 47ff [54].
  24. ↑ Harris, Maurice D. 2012. Moses: A Stranger Among Us. Wipf and Stock. pp. 22–24.
  25. ↑ "Did Pharaoh's Daughter Name Moses? In Hebrew?". TheTorah.com. Consultado o 14 de setembro do 2023. 
  26. ↑ Danzinger, Y. Eliezer (2008-01-20). "What Was Moshe's Real Name?". Chabad.org. Consultado o 14 de setembro do 2023. 
  27. ↑ Hall, James (1996). Hall's Dictionary of Subjects and Symbols in Art (2nd ed.). John Murray. p. 213. ISBN 0-7195-4147-6. 
  28. ↑ Schiller, Gertud (1971). Iconography of Christian Art I. London: Lund Humphries. pp. 146–152. ISBN 0-85331-270-2. 
  29. ↑ MacLean, Margaret, ed. (1917). Art and Archaeology VI. Archaeological Institute of America. p. 97. 
  30. ↑ Devore, Gary M. (2008). Walking Tours of Ancient Rome: A Secular Guidebook to the Eternal City. Mercury Guides. p. 126. ISBN 978-0-615-19497-4. 
  31. ↑ "Moses, Relief Portrait". Architect of the Capitol. Consultado o 15 de decembro do 2023. 
  32. ↑ "Relief Portraits of Lawgivers: Moses". Architect of the Capitol. 2009-02-13. Arquivado dende o orixinal o 2010-03-02. Consultado o 28 de decembro do 2023. 
  33. ↑ "Courtroom Friezes: North and South Walls: Information Sheet" (PDF). Supreme Court of the United States. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2010-06-01. Consultado o 28 de decembro do 2023. 
  34. ↑ "In the Supreme Court itself, Moses and his law on display". Religion News Service (Christian Index). Arquivado dende o orixinal o 2009-12-07. 
  35. ↑ 35,0 35,1 Assmann 1997.
  36. ↑ Yerushalmi, Y. Freud's Moses (monograph). 
  37. ↑ "Order of the Aten Temple". Atenism. Arquivado dende o orixinal o 2006-09-01. 
  38. ↑ Atwell, James E. (2000). "An Egyptian Source for Genesis 1". Journal of Theological Studies 51 (2): 441–77. doi:10.1093/jts/51.2.441. 
  39. ↑ Bernstein, Richard J. (1998). Freud and the Legacy of Moses. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-63096-2. 
  40. ↑ Britt, Brian (2004). Rewriting Moses: The Narrative Eclipse of the Text. Bloomsbury Publishing. p. 28. ISBN 978-0-567-38116-3 – vía Google Books. 
  41. ↑ Cournos, John (26 de xullo de 1942). "Moses Reconstructed; All the Trumpets Sounded. By W. G. Hardy". The New York Times. Consultado o 31 de marzo do 2024. 
  42. ↑ "Books By Orson Scott Card – Stone Tables". Hatrack. Consultado o 31 de marzo do 2024. 
  43. ↑ Shales, Tom (10 de abril de 2006). "'The Ten Commandments': Exodus Comes to ABC". The Washington Post. Consultado o 3 de abril do 2024. 
  44. ↑ Ross, Steven J. (1 de agosto de 2011). Hollywood Left and Right: How Movie Stars Shaped American Politics (en inglés). Oxford University Press. p. 277. ISBN 978-0-19-972048-4. 
  45. ↑ Paine, Thomas (1796) The Age of Reason, part II.
  46. ↑ 31:13–18 "Numbers". BibleGateway (en castelán). 
  47. ↑ Grossman, Joel (2008), "Matot" Arquivado 2016-03-04 en Wayback Machine.. Temple Beth Am Library Minyan.
  48. ↑ Grossman, Joel (2008), "Matot" Arquivado 2016-03-04 en Wayback Machine.. Temple Beth Am Library Minyan.
  49. ↑ Levin, Alan J. "Some messages are hard to deliver" Arquivado 17 de xullo de 2014 en Wayback Machine.. My Jewish Learning.
  50. ↑ Aliya-by-Aliya Sedra Summary. Torah Tidbits. OU. Arquivado dende o orixinal o 2003-08-02. .
  51. ↑ Allan, Keith (2019). The Oxford Handbook of Taboo Words and Language. Oxford: Oxford University Press. p. 15. ISBN 9780198808190. Retrieved 14 March 2021.
  52. ↑ Sherwood, Yvonne (2017). The Bible and Feminism: Remapping the Field. Oxford University Press. p. 228. ISBN 978-0-19-103419-0. 

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Moisés&oldid=6693617»