Akhenatón

faraón da dinastía XVIII de Exipto

Neferjeperura Amenhotep[1], Neferjeperura Akhenatón,[2] foi o décimo faraón da dinastía XVIII de Exipto. O seu reinado está datado ao redor de c. 1353/2 a 1338/6 adC.[3] e pertence ao período denominado Imperio Novo de Exipto.

Akhenatón
Faraón da dinastía XVIII de Exipto
Escultura de Akhenatón no coñecido como estilo de Amarna. Museo Exipcio do Cairo.

Reinadoc. 1352 a 1335 a. C.
Nome completoNeferjeperura Amenhotep
Nacementoc. 1372 a. C.
Antigo Exipto
Falecementoc. 1336 a. C.
Amarna
SepulturaTumbas reais en Akhetaton, Exipto, probablemente trasladado á tumba KV55 no Val dos Reis
PredecesorAmenhotep III
SucesorSemenkhkare
ConsorteNefertiti como Gran Esposa Real, Kiya
DescendenciaTutankhamon, Ankhesenamon, Neferneferuatón, Setepenra, Neferneferura, Meritatón, Meketatón, Ankhesenpaaten Tasherit, Meritatón-Tasherit
Liñaxe / DinastíaDinastía XVIII
ProxenitoresNebmaatra Amenhotep (Amenhotep III)
Tiy

Na rede
Find a Grave: 7718959 Editar o valor em Wikidata

Tamén é coñecido como Akhenatón, Ecnatón, Ijnatón, Amenhotep IV, ou Amenofis IV, nome helenizado.[4] A transcrición dos xeroglíficos do seu primeiro nome de Trono e de nacemento é Nefer-Jeperu-Ra Amen-Hotep.

Foi fillo de Amenhotep III e da raíña Tiy. Sucedeu ao seu pai tras a prematura morte do príncipe Thutmose, sucesor por orde de primoxenitura, practicamente á vez que a de Amenhotep. De feito, non figura como herdeiro en ningún documento nin monumento da época do seu pai.

Busto do faraón Akhenatón

O nome do faraón editar

Akhenatón chegou ao trono co mesmo nome monárquico que o seu pai: Amenhotep (transcrito Amen-Hotep e máis tarde helenizado como Amenofis[5] ), que no antigo idioma exipcio significa "Amón está satisfeito" ou "fágase a vontade do deus Amón".

Con todo, como consecuencia da súa reforma relixiosa, tras catro ou cinco anos de reinado cambiou o seu nome: Amenhotep, polo de Aj-en-Iten (Akhenatón), que significa "Atón está satisfeito", "útil a Atón" ou "que agrada a Atón".

 
Nefertiti. Altes Museum.

Familia editar

O cargo de Gran Esposa Real ou Ta hemet nesu foi Nefertiti quen era dunha gran beleza, e posiblemente tiña uns grandes dotes, pois con ela a figura da Gran Esposa Real alcanzou cotas nunca vistas. Cabe mencionar que non existen rexistros dun faraón reinante e a súa principal esposa, ambos portando cartuchos reais. Unha teoría sostén que chegou a ser correxente xunto ao seu marido co nome de Neferneferuatón. Ata se pensa que, á morte do seu marido converteuse en raíña-faraón durante un curto período de tempo co nome de Semenkhkare.

Tamén cabe destacar a figura de Kiya, mencionada como "A amada esposa" esposa secundaria de Akhenatón, quen moi probablemente cobre relevancia por dotar dun fillo home ao rei (o príncipe Tut-ankh-atón, o futuro Tutankhamón).

Así mesmo, como era costume nos reis da dinastía XVIII, herdou do seu pai Amenhotep III o harén real, contendo á princesa mitannia Taduhepa froito de tratados diplomáticos, enviada para fortalecer aínda máis as relacións entre Exipto e Mitanni durante o reinado do seu pai Amenhotep III.

Akhenatón tivo unha numerosa prole da súa unión con Nefertiti, practicamente todo nenas. A continuación vemos cales foron os seus nomes:

 
Filla de Akhenatón. Louvre

Reinado editar

Durante os primeiros cinco anos do seu reinado non acaeceu ningún problema, estábase xestando o cambio. Mantívose en Tebas, e levantou varias construcións. Entre as obras edificadas neste período xa xorden algunhas dedicadas a Atón, simbolizado polo disco solar, e como novidade artística: a nova técnica de utilizar bloques pequenos de pedra calcaria, que facilitaba o seu transporte e construción.

Reformador relixioso editar

Para oporse ao poder da hexemónica clase sacerdotal, Akhenatón xerou unha reforma relixiosa ao redor dun novo culto monoteísta,[6] o atonismo, ao redor dun Deus-Sol (como o era anteriormente Ra) único, chamado Atón. Atón simbolizábase cun gran disco solar alado, do que saían brazos en disposición radial, que acababan en mans co signo ankh da vida, para recoller as ofrendas, dando a cambio luz e vida). Representábase cunha serpe. O faraón era o único profeta de Deus e intermediario ante os homes. (Quizais este foi o comezo da primeira relixión monoteísta.)

 
Busto do faraón Akhenatón. Museo do Cairo.

Para iniciar a súa revolución buscou apoio do clero de Heliópolis. Ordenou pechar todos os templos do deus Amón. Aos sacerdotes quitoulles os privilexios e confiscou todas as posesións dos templos. Como sumo sacerdote de Atón, non aceptaba a autoridade do sumo sacerdote de Amón, que tiña o título de Xefe dos sacerdotes de todos os deuses e un gran poder político, e tamén suprimiu o culto a Osiris, xa que o destino no máis aló dependía da lealdade ao faraón. Pero o pobo seguía adorando aos deuses antigos. Atón era un deus universal, creador de todas as cousas e anterior ao mundo. O seu culto non enraizou no pobo xa que ata na propia capital acháronse estatuas doutros deuses instaladas nesa época.

Erixiu unha nova capital no deserto, Ajetatón, que significa "o horizonte de Atón" ou "próxima a Atón" (actualmente as súas ruínas son coñecidas co nome árabe de Tell o-Amarna). A cidade quedou consagrada ao deus Atón. Alí retirouse Akhenatón para adorar ao seu deus. Fixo construír templos con grandes patios, xa que o culto solar debía facerse ao aire libre.

Co cambio de relixión promoveu tamén un cambio nos usos artísticos, polo que as representacións humanas volvéronse moito máis realistas e abandonáronse as convencións usadas ata entón (pero que se volveron a usar logo da morte de Akhenatón).

Antecedentes editar

Durante os reinados de Amenhotep III e Thutmose IV, o clero de Amón fora desprazado polo de Ra e introduciuse o culto a Atón, aínda que como un deus secundario.

O seu pai protexera o culto solar, e deificouse en vida. Akhenatón levou ao límite este sentido relixioso de adoración do símbolo solar, convertendo a Atón no deus persoal do Faraón e polo tanto no de todos e cada un dos seus súbditos. O ano dez do seu reinado, Akhenatón ordenou borrar o nome de Amón e a súa esposa Mut de todos os monumentos, (ata dos cartuchos cos nomes de todos os faraóns, incluído o seu pai) e pechar os templos de todos os deuses. Este decreto traía consigo unha consecuencia económica: ao pechar os templos, os beneficios económicos de que gozaban os sacerdotes desaparecían, e as terras asignadas a eles e as súas rendas revertían á coroa, deixando aos sacerdotes sen as inmensas riquezas que acumulaban cada ano.

Motivos editar

 
Akhenatón. Museo do Cairo.

Esta consecuencia é a que fai dubidar de que a súa reforma fose unicamente de índole relixiosa, dada a perigosa influencia que o clero de Amón alcanzara en Exipto. Esta hipótese vese reforzada polo feito de que non é certo que se encerrase en Amarna abandonando totalmente o mundo, xa que mantivo certo interese na política: aínda que é certo que a destrución do seu recordo non deixou moitos documentos de política interior, a correspondencia con outros reis contemporáneos gardouse nos arquivos destes, demostrando que se mantivo activo, aínda que posiblemente derivou moitas das súas obrigacións nos seus colaboradores: A imaxe de Akhenatón abandonando total ou parcialmente o seu cargo debido a unha relixiosidade extrema e levando a Exipto ao declive (sobre todo no exterior) foi perdendo forza: É claro que mantivo o status quo en Canaan e Libia.

A revolución de Amarna editar

Ademais do aspecto relixioso (intento de monoteísmo), o goberno de Akhenatón intentou debilitar o poder dos diversos grupos sacerdotais ao longo do Alto Exipto e Baixo Exipto, que acapararan grandes riquezas, o control de extensas propiedades e un gran poder político. Para isto valeuse do monoteísmo e da creación dunha nova capital, fuxindo da proximidade do templo de Amón.

Aínda que efémera, a chamada «revolución amarniana» significou un período moi interesante na arte exipcia, pasouse do hieratismo monumental a un curioso e descarnado naturalismo no cal nótanse escintileos de tenrura (tal cal se aprecia no ronsel que representa a Nefertiti cos seus fillos pequenos, ou no famoso busto que representa á soada soberana). Tal naturalismo chega ao descarnado ata o punto que parece exceder o naturalismo aínda que sen volver ás idealizacións hieráticas, isto é patente nas poucas representacións que nos chegaron de Akhenatón. Alí vemos a un personaxe bastante deforme, tales deformidades foron atribuídas a que posiblemente Akhenatón padecese dunha enfermidade xenética e hereditaria chamada síndrome de Marfan.[7]

Himno a Atón editar

 
Akhenatón, Nefertiti e as súas fillas, baixo Atón

Nalgunhas tumbas dos funcionarios de Akhenatón, particularmente na de Aya, atopáronse fragmentos do Himno a Atón onde o propio faraón expresou os conceptos da nova relixión, e é sorprendente o seu parecido co salmo 104 da Biblia. Di así:

Es ti quen desenvolve o embrión na femia,
ti quen crea a semente no home,
ti quen dá vida ao fillo no seo da nai,
ti quen lle mandas o consolo que tranquiliza as súas bágoas,
ti, a ama de cría de quen aínda estea no ventre materno,
ti o que non deixa de dar alento á vida de cada criatura.
Cando saen do seo materno para respirar, o día do seu nacemento,
ti abres ao instante a súa boca e dáslles o necesario.
(tradución de G. Fatás)

Fin dun reinado editar

Ben pouco se sabe dos últimos anos do reinado de Akhenatón. Case todas as súas fillas morreron entre o ano 14 e o 17, a raíña nai Tiyi xa non estaba, e posiblemente a esposa secundaria Kiya caera en desgraza. Doutra banda, Nefertiti seguía escalando posicións e, convertida en correxente do rei, absorbía cada vez máis poder. E, a falta dunha raíña para os dous correxentes, Akhenatón casou coas súas fillas maiores e elevou á primoxénita, Meritatón, ao rango de gran esposa real.

Akhenatón preocupouse máis das cuestións relixiosas que da política. Durante o seu reinado foi asasinado Rib-Adda, o rei de Biblos, a pesar de que o exército exipcio acudiu na súa axuda. Os hititas aliados cos seus veciños amorreos e babilonios aproveitaron esta ocasión para chegar ata as mesmas fronteiras de Exipto, e todas as colonias sirias perdéronse.

Descoñécense as causas da morte de Akhenatón, pero se padecía da síndrome de Marfan, o que explicaría as súas características físicas e a prematura morte das súas fillas, foi froito da enfermidade. Tras o fin do seu reinado, Exipto volveu atrás na súa política (sospéitase que puido haber loitas internas, aínda que non é seguro).

Sucesores editar

A súa morte non foi lamentada pola antiga clase dirixente. A sucesión de Akhenatón foi problemática, téndose moi pouca información da mesma, o que indicaría unha etapa de caos político. O seu inmediato sucesor foi Ankhkheprure Semenkhkare, posiblemente a raíña Nefertiti, que cambiara o seu nome polo de Anjjeperura-Nefertiti, e accedera á correxencia poucos anos antes da morte do rei. Parece ser que ao falecer el, volveu cambiar a Anjjeperura-Semenejkara e durante un ano, como máximo, viuse por fin convertida en raíña-faraón.

Logo da súa morte, a coroa pasou ao novo rei Tutankhatón, ao parecer único fillo home de Akhenatón e unha esposa secundaria, Kiya, e casado con Anjesenpatón, a terceira filla de Akhenatón e Nefertiti. Tería uns dez anos, polo que os funcionarios maquinaron para anular todas as reformas anteriores, de tal forma que aos catro ou cinco anos de reinado xa cambiaran os seus nomes por Tutanjamón e Anjesenamón: de adoradores de Atón a seguidores do deus Amón. A corte regresou a Tebas, rehabilitaron os templos de Karnak, restableceuse o culto aos vellos deuses para conseguir o apoio da caste sacerdotal e trataron de canalizar a complexa política exterior, todo iso vixiado de cerca por Ay, o seu avó e sucesor.

Tumba editar

Horemheb destruíu sistematicamente todo o relacionado con Akhenatón e a súa familia, incluíndo o referente a Tutankhamón e Ay, para aparentar continuidade con Amenhotep III, polo que non queda constancia do seu enterramento.

Con todo, tras descubrir a tumba KV55, cun santuario no seu interior dedicado á raíña Tiyi, a raíña nai, e polos estudos realizados á momia alí enterrada, que deron como resultado que correspondían a un home duns 35 anos, co mesmo grupo sanguíneo que Tutankhamón, suposto fillo do faraón, e que ten o cranio proporcionalmente máis grande que o corpo, gardando certo parecido coas estatuas esculpidas durante o seu reinado; todo iso fai supor que se trata da tumba de Akhenatón.

Notas editar

  1. Neferjeperura Amenhotep é a transcrición do seu primeiro nome de trono e de nacemento, segundo as convencións académicas.
  2. Neferjeperura Akhenatón é a transcrición do seu nome de trono e de nacemento, logo de adoptar o culto preferente a Atón, segundo as convencións académicas.
  3. Cronoloxía segundo Grimal, Shaw, Krauss, Murnane e Málek.
  4. Outras grafías do seu nome: Aamakhaf, Achantaji, Achnaton, Akhnaton, Amenhotp, Amenhotpe, Amenofis, Amenophis, Anjenmaat, Ankhenmaat, Imenhotep, Khanakhtqaishuti, Naapkharriya, Naapkhurariya, Naapkhururia, Neferkheperure, Niipkhuurririya, Uaenre, Waenre.
  5. Amenofis é o nome grego dado nos epítomes de Manetón aos faraóns Amenhotep I e Amenhotep III, que por simplicidade, e erro, asignouse a este faraón, aínda que ningún exipcio ou grego o denominase así. Nome do faraón segundo os epítomes de Manetón:
    Horus (Flavio Xosefo, Contra Apión)
    Horus (Flavio Josefo, de Teófilo)
    Horus (Xulio Africano, versión de Sincelo)
    Horus (Eusebio de Cesarea, versión de Sincelo)
    Horus (Eusebio de Cesarea, versión armenia)
  6. Algúns académicos consideran este culto a Atón máis próximo ao henoteísmo que ao monoteísmo.
  7. descrición da síndrome de Marfan.

Véxase tamén editar

Outros artigos editar

Ligazóns externas editar


Predecesor:
Amenofis III
 Faraón 
Dinastía XVIII
Sucesor:
Semenkhkare