Mondoñedo

concello da comarca da Mariña Central, na provincia de Lugo
(Redirección desde «Concello de Mondoñedo»)

Mondoñedo (do latín mindunietum, medieval) é un concello da provincia de Lugo, pertencente á comarca da Mariña Central. Segundo o IGE en 2014 tiña 3.991 habitantes, cunha densidade de poboación de 28 hab./km². O seu xentilicio é «mindoniense».

Modelo:Xeografía políticaMondoñedo
Imaxe

Localización
lang=gl Editar o valor en Wikidata Mapa
 43°25′41″N 7°21′46″O / 43.428055555556, -7.3627777777778
EstadoEspaña
Comunidade autónomaGalicia
ProvinciaProvincia de Lugo Editar o valor en Wikidata
Capital de
CapitalMondoñedo Editar o valor en Wikidata
Contén a división administrativa
Poboación
Poboación3.439 (2023) Editar o valor en Wikidata (24,11 hab./km²)
Xentiliciomindoniense Editar o valor en Wikidata
Xeografía
Parte de
Superficie142,66 km² Editar o valor en Wikidata
Altitude141 m Editar o valor en Wikidata
Comparte fronteira con
Organización política
• Alcalde Editar o valor en WikidataManuel Ángel Otero Legide (2020–) Editar o valor en Wikidata
Eleccións municipais en Mondoñedo Editar o valor en Wikidata
Identificador descritivo
Código postal27740 Editar o valor en Wikidata
Fuso horario
Código INE27030 Editar o valor en Wikidata
Outro
Irmandado con

Páxina webconcellomondonedo.es Editar o valor en Wikidata

Mondoñedo ten sé episcopal compartida con Ferrol. O bispo da diocese de Mondoñedo-Ferrol reside alternativamente nunha e noutra cidade.

Xeografía

editar

O concello de Mondoñedo atópase na metade norte da provincia de Lugo, e ten unha superficie de 142,7 km². Fai fronteira polo norte cos concellos de Alfoz e Foz, polo sur, coa Pastoriza e Riotorto, polo leste, con Lourenzá e polo oeste, con Abadín. A poboación de Mondoñedo distribúese ao longo das 15 parroquias que forman o concello.

É a capital da comarca da Mariña Central, malia ser a terceira cidade en poboación, despois de Foz e Burela.

Entre o seu patrimonio natural destaca a cova do Rei Cintolo, situada no lugar de Supena (parroquia de Argomoso), e que cos seus 7.500 metros de lonxitude constitúe a maior cova de Galicia[1], e os saltos naturais da Fervenza, formada polo río Tronceda afluente do Masma e o Salto do Coro, formado polo rego de Argomoso, afluente do río Valiñadares.

Alfoz Foz Lourenzá
Alfoz e Abadín   Lourenzá
Abadín A Pastoriza Riotorto

Demografía

editar

A evolución demográfica do concello presenta unha perda demográfica dende principios do século XX. Dende a década de 1900 ata a década dos 40 os censos decenais mostraban unha progresiva mingua da poboación mindoniense, ata o momento en que ten lugar unha certa recuperación vencellada á finalización da guerra civil (1936-1939), empezando de novo a diminución da poboación ata a década dos 70, a partir da cal produciuse un estancamento da poboación ata o día de hoxe. A consecuencia desta diminución da poboación é debido ao crecemento vexetativo de signo negativo e a emigración (1950-1970).

Porén, nos últimos anos, o aumento da taxa de natalidade e a crecente chegada de inmigrantes á cidade auguran, cando menos, unha estabilización da situación. En Mondoñedo, actualmente, o índice de natalidade vai en aumento. Se ata finais do século XX o índice descendía co paso dos anos, a partir do 2001 comezou unha importante tendencia ascendente. Chegouse, nun único lustro, a case duplicar os valores de natalidade obtidos no ano 2000.

Outro factor importante á hora de falar de tendencias demográficas é a inmigración. Nos últimos anos medrou considerablemente o número de persoas chegadas ao concello dende fóra de España. Os inmigrantes, en boa parte africanos e americanos, veñen traballar maioritariamente no sector da construción. Se no ano 1996 só residían 11 estranxeiros en Mondoñedo, situación que se mantivo ata 1999, os datos do último censo confirman un considerable incremento. En 2006 xa había 136 estranxeiros na cidade, dos cales 36 chegaran de África e 55 de América.

Censo total (habitantes) 3.991 (2014)
Menores de 15 anos 351 (8,79 %)
Entre 15 e 64 anos 2.249 (56,35 %)
Maiores de 65 anos 1.391 (34,85 %)
Evolución da poboación de Mondoñedo   Fontes: INE e IGE.
1900 1930 1950 1981 2004 2009 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
10.590 8.673 8.533 6.946 4.904 4.508 4.299 4.183 4.074 3.991 3.876 3.820 3.722 3.639 3.568
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Historia

editar
 
Ponte do Pasatempo.

O val no que se atopa o concello conserva numerosos restos arqueolóxicos como dolmens, castros, coma o de Zoñán e petróglifos, os cales amosan que xa existían asentamentos na vila dende o neolítico.

A primeira mención a Mondoñedo é de 1112: a raíña Urraca trasladou a sé episcopal de San Martiño de Mondoñedo (da que herda o nome) a Vilamaior do Val de Brea (ou Vilamaior de Brea), ou Valibria (ou Vallibria), a actual Mondoñedo [2]. En 1156 Afonso VII concedeulle a categoría de cidade. A sé episcopal trasladouse a Ribadeo entre 1182 e 1230 para fomentar o poboamento desta vila.

A vila é onde se celebrou a primeira Festa da Árbore de Europa (1569).[3]

O episodio máis soado da historia antiga de Mondoñedo foi a decapitación do mariscal Pardo de Cela. Acusado de traizón e apresado no seu castelo da Frouseira, a súa muller obtivo o perdón da raíña Isabel a Católica, pero os inimigos do Mariscal detiveron os portadores do indulto real na ponte do Pasatempo o tempo preciso para que fose executado.

O seu casco vello foi declarado Conxunto Histórico-Artístico en 1985, nel destacan a praza da catedral, monumento nacional construído no século XIII e cara onde conflúen todas as rúas da vila. En Mondoñedo destacan outros edificios coma o Santuario dos Remedios, construído a mediados do século XVIII, o Hospital de San Paulo, construído na mesma época, o Convento da Concepción, o Mosteiro dos Picos e o Seminario Conciliar. A paisaxe arquitectónica da vila caracterízase polos tellados de lousa das casas que rematan nuns picos de pedra típicos chamados "ameas" para protexerse contra o vento. A vila de Mondoñedo é un dos puntos polos que pasa o Camiño de Santiago, sendo lugar de descanso para os peregrinos. Aparece vencellada historicamente coa diocese de Britonia-moi posibelmente abranguendo terras entre a serra do Xistral e a foz do río Navia- e coa chegada de poboación bretoa procedente da illa do mesmo nome no século V. Entre estes sobrancea a figura do bispo Mailoc.

Foi capital da provincia de Mondoñedo, unha das sete provincias galegas históricas até 1833.

Cultura

editar

Toponimia

editar

O topónimo Mondoñedo procede probablemente do termo preindoeuropeo *mund (que significa 'monte'), mais a forma celta onna ('fonte' o 'río', como en Oñate, Santoña o Garona) co engadido do sufixo de reforzo -etu, o que se correspondería coa abundancia de ríos e fontes na zona.[4]

Patrimonio

editar

Patrimonio histórico e artístico

editar
 
Catedral de Mondoñedo en día de feira, coa estatua sedente de Cunqueiro á esquerda
 
Hospital de San Paulo
  • Hospital de San Paulo, construído tamén na mesma época. Por riba da porta destacan o escudo de Mondoñedo e o propio de Sarmiento. Disque Sarmiento tiña a "doenza da pedra" polas moitas construcións que fomentou e que quixo abrir unha canle polo Masma para traer a auga do mar até Mondoñedo.
  • Mosteiro dos Picos:
  • A Alameda, situada entre o Santuario dos Remedios e os Hospital de San Paulo, foi plantada en 1594 polo rexedor Luís de Luaces, que celebrou a primeira Festa da Árbore de Europa. Hai un monólito conmemorativo.
  • Mosteiro de Alcántara, do século XVIII, abandonado na actualidade.
  • Convento da Concepción, de comezos do século XVIII, construído para acoller as monxas concepcionistas que habitaban no pazo de Couto do Outeiro, sen se ateren aos canons do Concilio de Trento.
 
Santuario dos Remedios.
editar
  • Arriba, putas, que aí veñen as san Lucas [6].
  • Se as penas de Oirán se volveran pan, a Frouseira manteiga e o río de Ouro viño mouro, non había terra coma o Valadouro [7].

Galería de imaxes

editar

Lugares de Mondoñedo

editar

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Mondoñedo vexa: Lugares de Mondoñedo.

Parroquias

editar
Galicia | Provincia de Lugo | Parroquias de Mondoñedo

Argomoso (San Pedro) | O Carme (Nosa Señora do Carme) | A Couboeira (Santa María Madanela) | Figueiras (San Martiño) | Lindín (Santiago) | Masma (Santo André) | Mondoñedo (Nosa Señora do Carme) | Oirán (Santo Estevo) | Os Remedios (Nosa Señora dos Remedios) | San Vicente de Trigás (San Vicente) | Santa María Maior (Santa María) | Santiago de Mondoñedo (Santiago) | Sasdónigas (San Lourenzo) | Vilamor (Santa María) | Viloalle (Santa María)

  1. http://www.mondonedo.net/content/view/35/52/lang,gl/ Arquivado 08 de xaneiro de 2009 en Wayback Machine. Cova do Rei Cintolo
  2. Concello de Foz. "Catedral de San Martiño". Consultado o 14 de outubro de 2014. San Martiño foi sede episcopal dende o ano 870 ata o 1112. Chegaron a pasar por esta sede 15 bispos, entre eles San Rosendo e D. Gonzalo, último bispo da diocese, que non se debe confundir co San Gonzalo, Bispo Santo, da lenda das naves. Á morte do bispo Gonzalo, no ano 1112, a raíña Urraca traslada a sede a Vallibria ou Vilamaior de Brea, actual Mondoñedo. 
  3. "Una fiesta centenaria, la del árbol, cumple hoy 450 años en Mondoñedo". La Voz de Galicia (en castelán). 2019-02-02. Consultado o 2019-02-02. 
  4. *VV.AA. (2000). Real Academia de la Historia, ed. "Boletín de la Real Academia de la Historia. TOMO CXCVII. NÚMERO I.": 37. 
  5. "Un día para la historia de Mondoñedo". La Voz de Galicia (en castelán). 2019-03-02. Consultado o 2019-03-03. 
  6. San Lucas celébrase o 18 de outubro, e en Mondoñedo celébranse unhas afamadas festas, chamadas as San Lucas.
  7. Oirán é parroquia de Mondoñedo; A Frouseira, unha montaña entre os concellos de Foz e Alfoz; e o río Ouro nace e desemboca no concello de Foz. O Valadouro é concello ó norte da provincia de Lugo.

Véxase tamén

editar

Outros artigos

editar

Ligazóns externas

editar

 
 Este artigo sobre concellos de Galicia é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.
 Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.