Nacido no seo dunha familia de comerciantes parisienses, aos 21 anos asóciase cunha ducia de amigos, entre eles tres membros da familia Béjart,[n. 2] para formar a compañía de teatro Illustre Théâtre, que, a pesar duns comezos prometedores e a colaboración de dramaturgos de renome, non logra ter un impacto duradeiro en París. Alistado en Pascua de 1646 nunha prestixiosa "compañía de campo" mantida polo duque de Épernon, gobernador de Güiena, e logo por varios mecenas sucesivos, Molière e os seus amigos Béjart percorreron as provincias do sur do reino durante doce anos. Durante este período, Molière escribiu algunhas farsas ou comedias curtas en prosa e as súas dúas primeiras comedias en cinco actos e en verso. Ao seu regreso a París en 1658, á fronte da súa compañía, converteuse rapidamente no actor e dramaturgo favorito do novo rei, Lois XIV de Francia e da súa corte, para quen ideou numerosos espectáculos en colaboración cos mellores arquitectos escénicos, coreógrafos e músicos da época. Morreu repentinamente á idade de 51 anos.
Gran creador de formas dramáticas, Molière protagonizou a maioría das súas obras, explotando os diversos recursos da comedia e practicando todos os xéneros da comedia, desde a farce até a comedia de carácter. Creou personaxes individualizados cunha psicoloxía complexa, que se converteron rapidamente en arquetipos. Observador lúcido e penetrante, retratou as morais e o comportamento dos seus contemporáneos, sen escatimar aos eclesiásticos e altos dignatarios da monarquía, para deleite do seu público, tanto na cour como na cidade. Lonxe de limitarse a un entretemento inofensivo, as súas grandes comedias desafiaron principios ben establecidos de organización social, provocando sonoras polémicas e a hostilidade duradeira dos círculos devotos.
A obra de Molière -unha trintena de obras en verso ou en prosa, con ou sen ballet e música- é un dos alicerces da educación literaria en Francia. Segue gozando de grande éxito en Francia e en todo o mundo, e segue sendo un dos referentes da literatura universal.[1],[2].
A súa axitada vida e a súa forte personalidade inspiraron a dramaturgos e cineastas. Como recordo do emblemático papel que desempeñou na cultura francesa e francófona, o francés é comunmente referido coa perífrase "a lingua de Molière".
Considerado como o "xefe" da Comedie Francaise, aínda é o autor máis actuado. Sen piedade para o pedantismo dos falsos científicos, as mentiras dos médicos ignorantes, a pretensión dos burgueses enriquecidos, Molière ama a mocidade e quere liberala das súas limitacións absurdas.
Nas 30 comedias que escribiu despois do seu regreso a París, mostra un coñecemento profundo das incongruencias da vida humana e da sociedade francesa do seu tempo. É capaz de tratar temas serios, e aínda tráxicos, sen renunciar á alegría e a exuberancia da comedia. Foi un mestre no manexo dos diálogos e no uso da xerga.[3]
Os Poquelins de París, numerosos naquela época, procedían de Beauvais e da rexión de Beauvaisis.[4],[5]. Os pais do futuro Molière vivían no popular barrio de Halles de París, nunha casa coñecida como o «Pavillón dos Monos»,[n. 6] na esquina oriental da rúa des Vieilles-Étuves (actual rúa Sauval) e a rúa Saint-Honoré.[n. 7], onde o seu pai, Jean, comerciante tapiceiro, establecera o seu negocio dous anos antes, antes de casar con Marie Cressé.[6] As fiestras dan á praza coñecida como a encrucillada da Croix-du-Trahoir , que desde a Alta Idade Media é un dos principais lugares sinistros da capital.[n. 8]
Os dous avós de Jean-Baptiste tamén tiñan un negocio de mobles e tapices a poucos pasos, na rúa de la Lingerie. Poquelin e Cressé eran burgueses acomodados, como demostra o inventarios tras o falecemento.[n. 9] Por parte materna, un dos seus tíos, Michel Mazuel, contribuíu á música do ballets de cour e en 1654 foi nomeado compositor da música de Vingt-Quatre Violons du Roi. Tamén actuou nas comedias e ballets do seu sobriño.[7].
En 1631, Jean Poquelin pai comprou ao seu irmán menor, Nicolas,[n. 10] o despacho de "tapiceiro ordinario da casa do rei [n. 11]que cinco anos despois conseguiu para o seu fillo maior. Ese mesmo ano, perdeu á súa muller, sen dúbida esgotada polos seis embarazos que se produciron entre xaneiro de 1622 e maio de 1628.[8], e casou de novo con Catherine Fleurette, que á súa vez morreu en 1636, despois de darlle outros tres fillos[9].
O colexio Louis-le-Grand circa 1789.Claude-Emmanuel Luillier, dit Chapelle.
Non existen documentos fiables sobre os estudos do futuro Molière. Os testemuños son tardíos e contraditorios. Segundo os autores do prefacio de Œuvres de Monsieur de Molière (1682)[n. 12], O mozo Poquelin cursaría os seus estudos de humanidades e filosofía no prestixioso colexio xesuítas de Clermont (o actual liceo Louis-le-Grand), onde tería "a vantaxe de seguir ao defunto príncipe de Conti en todas as súas clases."[n. 13] Co seu avó, foi ver representacións teatrais ao Hõtel de Bourgogne, tamén foi ás representacións de improvisacións do teatro italiano. O 18 de decembro de 1637, presta o xuramento de tapiceiro real, repetindo así a carga do seu pai preto do rei Lois XIII. Non sabemos se Molière exerce ou non o seu novo oficio, o certo é que en 1640 coñece a unha familia de comediantes, os Béjart e namórase de Madeleine, protexida do duque de Modène. No seu Vie de M. de Molière publicado en 1705, Grimarest dálle como compañeiros de estudos a dous personaxes que máis tarde se converterían nos seus amigos, o filósofo, médico e viaxeiro François Bernier e o poeta libertino Chapelle[n. 15]. Algúns, sinalando que "o seu teatro é froito dunha lenta maduración, non da aplicación respectuosa das regras aprendidas no colexio mediante o estudo dos modelos clásicos, chegan a dubidar mesmo de que Molière curse estudos regulares, sen excluír, con todo, a posibilidade de que fora alumno de Gassendi entre 1641 e 1643".[13].
Ao terminar a escola secundaria, se queremos crer a un contemporáneo,[n. 16] o mozo converteuse en avogado. As opinións respecto diso están divididas, pero, en calquera caso, Molière nunca se atribuíu o título de avogado e o seu nome non figura nin nos rexistros da Universidade de Orleans, onde era posible estudar e adquirir a licenciatura en Dereito, nin nos do colexio de avogados de París.[14]. O caso é que "numerosas pasaxes das súas comedias supoñen pola súa banda un coñecemento preciso das normas e procedementos xudiciais".[15]
A principios de 1643, Jean-Baptiste Poquelin, xa emancipado pola súa idade,[n. 17] e que renunciou á supervivencia da carga do seu pai, recibe deste unha importante parte da herdanza materna. Abandonou a casa da rue Saint-Honoré e agora vive na rua de Thorigny, no barrio do Marais, non moi lonxe dos Béjart.[16].
O 30 de xuño asociouse, ante notario, con nove compañeiros, entre eles o tres irmáns maiores dos Béjart (Joseph, Madeleine e Geneviève), para formar unha compañía de actores baixo o nome de Illustre Théâtre (Teatro Ilustre).[17]. Será a terceira compañía permanente en París, xunto coa dos "grandes comediantes" do Hôtel de Bourgogne e a dos "pequenos comediantes" do Marais.[18].
Armande Béjart.
Todo, comezando polos propios termos do contrato de colaboración, suxire que o mozo Poquelin entrou no teatro para interpretar os papeis de heroes tráxicos xunto a Madeleine Béjart, catro anos maior ca el.[19].
Interior dun teatro parisiense, na década de 1640, probablemente un antigo local onde se practicaba o xogo de palma (Jeu de paume); debuxo de François Chauveau[20].
En 1644, a tropa vai actuar por Francia adiante. En xullo están de volta a París, Jean-Baptiste noméase "Molière" e faise director da tropa. Sobre a escolla deste nome de escena, Grimarest, o seu primeiro biógrafo, escribiu: "xamais lle quixo dicir a razón, ata aos seus mellores amigos". A tropa actúa na sala do Jeu de Paume en París e sofre un fracaso agudo.
A tropa creba en 1645 e Molière está encarcerado no Châtelet durante algúns días, logo o seu pai paga as débedas da tropa para facerlle saír e, unha vez liberado, a tropa vaise por Francia adiante e atópase con outra tropa dirixida polo comediante Charles Dufresne, ao servizo do duque de Épernon, gobernador de Guyenne (antigo nome da rexión actual de Aquitania). Entre xaneiro de 1646 e marzo de 1657, a tropa actúa en Nantes, Albi, Tolosa, Carcasona, Poitiers, Vienne, Narbona, Agen, Pézenas, Grenoble, Lión, Montpellier, Dijon, Aviñón, Bordeos, Béziers e Ruán. En 1653, a tropa pasa ao servizo do príncipe de Conti, irmán do gran Condé e novo gobernador de Guyenne. Pero este acaba por ceder ás presións relixiosas do momento e efectúa unha conversión de "relixiosidade". O teatro vólvese entón para el sinónimo de perdición e bota fóra da súa casa a tropa que pasa entón ao servizo do gobernador de Normandía.
Molière renuncia ás súas pretensións tráxicas: é unha grande estrela cómica e volve ser xefe de tropa en 1650. Compón farsas sobre o modelo italiano. Crea o personaxe de Mascarille nas súas primeiras verdadeiras pezas: L'Étourdi ("O Atolondrado") en Lión no 1655, Le Dépit amoureux ("O Despeito amoroso") en Béziers no 1656. En 1658 coñece a Pierre Corneille que xa está envellecido e actúa en Ruán.
Molière regresa a París en 1658. Protexido por Monsieur, irmán do rei, representa entón diante de Lois XIV unha traxedia de Corneille, Nicomède, que aburre, e unha farsa, Le docteur amoureux ("O doutor namorado") que resulta ser un triunfo. Molière dispón dun gran talento cómico: a súa voz e as súas mímicas dan hilaridade ao público. A tropa de Molière goza pronto dunha fama importante no cómico, e o rei instálao ao Petit-Bourbon, onde actúa alternativamente coa tropa italiana de Scaramouche.
En 1659 a tropa perde a Joseph Béjart e os Du Parc déixano para irse á tropa do Théâtre du Marais. Contratan aos novos comediantes La Grange e Du Croisy. O 18 de novembro, é o éxito clamoroso da peza Les Précieuses ridicules, onde Molière no papel de Ascarille dálle a réplica a Jodelet, comediante famoso contratado para a ocasión, e o favor do rei. O teatro do Petit-Bourbon logo é destruído para as necesidades da construción da columnata do Louvre, o que arrastra por tres meses de paro para a tropa. O rei instala a Molière en 1660 no Palais-Royal, onde Molière dá a Sganarelle ou o cornudo imaxinario. É consagrado por Antoine Baudeau de Somaize (autor do Grand Dictionnaire des Précieuses) como "o primeiro farsante de Francia". O seu irmán máis novo morre, e Molière convértese así no único herdeiro da carga real do seu pai con quen se reconciliou.
Molière comparte, en 1661, o teatro do Palais-Royal coa tropa de Domenico Biancolelli, alias Arlequín. Presenta a peza Dom Garcie de Navarre que é un fracaso e a peza L'École des maris que triunfa. O mesmo ano, Molière instálase fronte ao Palais-Royal. O 17 de agosto crea Les Fâcheux ("Os lastemosos"), a súa primeira comedia-ballet, para o castelo de Vaux-le-Vicomte, residencia de Nicolas Fouquet na ocasión na que Fouquet recibe ao rei.
En 1662, Molière casa con Armande Béjart, vinte anos menor ca el, coa que terá un fillo, Louis, sendo o rei o seu padriño, bautizado o 24 de febreiro de 1664 e morto á idade de oito meses e medio, unha nena, Esprit-Madeleine, bautizada o 4 de agosto de 1665, e outro fillo, Pierre, bautizado o 1 de outubro de 1672 e morto o mes seguinte.
↑A familia Béjart foi unha ilustre familia francesa de actores. Os Béjart asociaronse con Molière, e algúns deles xogaron un papel importante na súa vida. É principalmente por iso que aínda hoxe son coñecidas como unha familia do século XVII dedicada á interpretación e ao teatro
↑ Inicialmente chamado Jean, non se lle chamou "Jean-Baptiste" até despois do nacemento do seu primeiro irmán, tamén chamado Jean, que naceu en 1624. A partida de bautismo de Molière, transcrita por Clément-Edmond reverendo de Mesnil(Mesnil 1879, p. 66), di: "O sábado 15 de xaneiro de 1622 foi bautizado Jean, fillo de Jean Pouquelin, comerciante tapiceiro, e de Marie Cresé [sic], a súa esposa, que viven na rúa Sainct-Honoré. O padriño [sic] Jean-Louis Pouquelin, transportista de gran, a madriña [sic] Denise Lescacheux, viúva de Sébastien Asselin, de vivo mestre tapiceiro.(Jurgens 1963, p. 212.)
↑Georges Forestier cre que Molière "naceu moi probablemente o 15 de xaneiro, xa que era costume bautizar o mesmo día do nacemento, sobre todo cando se temía pola vida dun recentemente nado que chegaba prematuramente", habéndose casado os seus pais o 27 de abril de 1621(Forestier 2018, p. 11). "A menos", di o autor nunha nota final, "que os seus pais consumasen antes da cerimonia nupcial...".
↑Os rexistros parroquiais de Saint-Eustache foron destruídos no incendio do Hôtel de Ville de París en 1871. Pero a acta de bautismo de Molière fora transcrita e publicada cincuenta anos antes polo antigo comisario L.-F. Beffara na súa Disertación sobre J.-B. Poquelin-Molière (páx.6). Non se indica a data de nacemento do neno.
↑Está adornada cun magnífico esquineiro que representa unha laranxeira, pola que sube unha tropa de monos novos.
↑A inscrición que pode lerse hoxe nunha fachada do número 31 da rúa du Pont-Neuf baixo un busto de Molière (véxase foto o lado) é incorrecta. Molière non naceu nesta casa. [Richard Wagner, que viviu na casa en 1839, cría que si e estaba orgulloso diso.
↑Varias veces ao ano, ou mesmo ao mes, ante multitudes reunidas para un ritual que era en parte espectáculo, en parte festa e en parte cerimonial, aforcaban, facían rodar, decapitaban e retorcían as mans de "servos indelicados", e tras esnaquizalos, os libros condenados polas autoridades civís ou relixiosas eran entregados ás chamas. Até 1535, tamén se queimaban aquí homes.Rey 2010, p. 29
↑ Na familia materna, o bisavó, Guillaume Cressé, falecido en 1617, era tapiceiro; o seu tío, Guillaume Cressé, era tapiceiro provedor de Richelieu; un curmán do avó de Molière, Pierre Cressé, era mestre ourive en París e axudante de cámara do príncipe Condé; outro Pierre Cressé era médico en París. Véxase Maxfield-Miller 1958.
↑Nicolas Poquelin foi máis tarde conserxe-recividor do Hôtel de Liancourt ou do Hôtel da Rochefoucauld, na rúa de Seine. (Delay 1979, p. 102 et 104.)
↑Había oito tapiceros ordinarios que servían de dous en dous durante un trimestre do ano. O cargo era máis honorífico que lucrativo (aínda que non ennoblecía o título de escudeiro), pero un tapiceiro do rei debía ser un astuto home de negocios con boa liquidez ou crédito sólido.
↑Vexa Thierry-Barbin 1682. A única fonte que nos permite coñecer o nome destes autores é Jean-Nicolas de Tralage, sobriño do tenente de policía Gabriel Nicolas de La Reynie, quen, nunha nota manuscrita que pode datarse de 1696, escribe:
Os encargados da nova edición das «Œuvres de Molière», publicada en París por Thierry en 1682, en oito volumes in-12, son M. Vivot e M. de La Grange. O primeiro era un dos amigos íntimos do autor e sabíase case todas as súas obras de memoria. O segundo era un dos mellores actores da compañía […]. O prefacio que figura ao comezo deste libro é obra de ambos.
[«Notas e documentos sobre a historia dos teatros de París no século XVII», por Jean Nicolas Du Tralage; extractos ordenados e publicados a partir do manuscrito orixinal polo bibliófilo Jacob, cunha nota sobre a recompilación do señor Du Tralage, París, 1880, p.30-31,][10] Sobre a identidade do señor Vivot, véxase o artigo moi documentado de Mesnard 1992.
↑Dado que o príncipe era sete anos menor que o fillo do tapiceiro, este detalle parece dubidoso aos historiadores modernos.
↑Máis tarde, Molière interesouse polo epicureísmo na versión «radical» que ofrece o De rerum natura de Lucrecio, do que traduciu fragmentos do segundo libro nunha mestura de verso e prosa, da que hoxe non queda nada. Nada menos que seis testemuños contemporáneos dan conta desta «tradución». Véxase o texto destes testemuños na páxina Molière-Corneille e con data do 26 de febreiro de 1659 nos Éphémérides de François Rey, accesible en liña. Mais s'il faut en croire Michel de Marolles, cette traduction, qui était plutôt une adaptation comme d'autres avant lui s'y étaient exercés (en particulier Charles Cotin dans son Théoclée de 1646), avait été faite d'après la traduction en prose que Marolles lui-même avait fait paraître en 1650, puis en 1659. Celui-ci écrit dans la préface des Six livres de Lucrèce. De la nature des choses, troisième édition, 1677 :
Moitos ouviron falar dalgúns versos [segundo] a tradución en prosa que se fixo de Lucrecia en 1649 [sic], da que se publicaron dúas edicións. Estes versos só viron a luz grazas ao actor Molière, que os compuxo [é dicir, non se impresaran] […] Non os compuxo de forma consecutiva, senón segundo os diversos temas extraídos dos libros deste poeta que máis lle gustaron, e escribiunos en diferentes métricas. Non sei si tomouse a molestia de traballar sobre os puntos de doutrina e os razoamentos filosóficos deste autor, que son tan difíciles, pero non hai moitos motivos para crelo, porque para iso tería que dedicar un esforzo extraordinario, que non creo que o seu tempo libre, ou quizais algo máis, permitiulle, por moita axuda que puidese ter, como el mesmo non negouno a quen quixeron saberlle como fixera para ter tanto éxito, mencionandolles máis dunha vez que serviuse da versión en prosa dedicada [por Marolles, en 1650] á Serenísima Raíña Cristina de Suecia.
↑ Con todo, non hai ningún documento que permita afirmar que Bernier e Chapelle fosen alumnos dos xesuítas en Clermont. Grimarest 1705, p. 9. Este último tivo como preceptor ocasional a Pierre Gassendi, redescubridor de Epicuro e do materialismo antigo, quen, segundo escribe Grimarest, "observando en Molière toda a docilidade e toda a perspicacia necesarias para adquirir os coñecementos da filosofía", admitiuno nas súas clases xunto con Chapelle, Bernier e Cyrano de Bergerac[n. 14]. Con todo, a propia presenza de Jean-Baptiste Poquelin no colexio de Clermont é cuestionable. Así, François Rey sinala que «ningún dos dous xesuítas, René Rapin e Dominique Bouhours, que eloxiaron a Molière tras a súa morte, suxeriu que recibise a mesma formación que eles. O primeiro, en particular, que era o seu contemporáneo e dicíase o seu amigo...».i[11], fora durante varios anos profesor no colexio de Clermont.[12]
↑Charles Boullanger de Challuset (ou Le Boulanger de Chalussay), autor dunha comedia satírica titulada «Élomire hypocondre, ou Lles Médecins vengés» (Élomire é un anagrama de Molière). Sobre este personaxe, que parece estar ben informado sobre certos feitos da mocidade de Molière, véxase Madeleine Jurgens (1972-4). Qui était Boullanger de Challuset ?. Revue d'histoire du théâtre. pp. 428–440.. A súa comedia, que probablemente nunca se representou, é considerada polos historiadores como "un texto de gran importancia". A edición orixinal de 1670 foi suprimida tras as accións legais emprendidas por Molière (das que dá conta un "Aviso ao lector" que se atopa nas reimpresións), é "dispoñible en liña en Gallica".. Podemos ler "no mesmo sitio". a edición crítica realizada por Louis Moland no século XIX.
↑A maioría de idade civil en París fixouse entón en 25 anos.
↑O primeiro espectáculo interpretouse diante do rei Lois XIV.
↑O primeiro acto e o limiar do segundo acto, logo o autor renunciou aos versos por razóns de tempo.
Madeleine, Jurgens; Elizabeth, Maxfield-Miller (outubo-decembro de 1972). "Les origines beauvaisiennes de Molière". Revue d'histoire du théâtre: 333-339. Jurgens 1972..
Elizabeth, Maxfield-Miller (1959). "Molière and His Homonym Louis de Mollier". Modern Language Notes(en inglés)74 (7). pp. 619–620. JSTOR3040311. Maxfield-Miller 1959.
Elizabeth, Maxfield-Miller (1975). "Molière and the court painters, especially Pierre Mignard". En University Press of Mississippi. Molière and the Commonwealth of Letters : Patrimony and Posterity(en inglés). Jackson. p. 5-30. Maxfield-Miller 1975..
_-_Google_Art_Project_(cropped).jpg)
