Lingua grega

A lingua grega (en grego moderno: ελληνικά, elliniká, e en grego antigo: Ἑλληνική, hellēnikḗ) é unha lingua indoeuropea, que constitúe unha rama helénica independente dentro da familia de linguas indoeuropeas. É orixinaria de Grecia, Chipre, Italia (en Calabria e Salento), o sur de Albania e outras rexións dos Balcáns, o Cáucaso, a costa do mar Negro, Asia Menor e o Mediterráneo oriental. Ten a historia documentada máis longa de calquera lingua indoeuropea, a cal abrangue 3 400 anos de rexistro escrito. O seu sistema de escrita é o alfabeto grego, que foi usado durante 2 000 anos; anteriormente, utilizou sistemas de escrita como o lineal B e o silabario chipriota. O alfabeto grego xurdiu do alfabeto fenicio, e á súa vez foi a base do alfabeto latino, cirílico, armenio, copto e gótico, entre outros sistemas de escrita.

Lingua grega Ελληνικά
Falado en:	Grecia, Chipre
Total de falantes:	13,5 millóns (2012)
Posición:	74
Familia:	Indoeuropea  Helénica   Ática    Lingua grega
Escrita:	Alfabeto grego
Status oficial
Lingua oficial de:	Grecia Chipre Unión Europea
Regulado por:	Academia da Lingua Grega
Códigos de lingua
ISO 639-1:	el
ISO 639-2:	gre (B)	ell (T)
ISO 639-3:	ell
SIL:	GRK
Mapa
Status
O grego está clasificado como "en estado seguro" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO

A lingua grega ocupa un importante lugar na historia do mundo occidental. Comezando cos poemas épicos de Homero, a literatura grega antiga inclúe moitas obras de importancia para o canon europeo. O grego tamén é a lingua de moitos textos fundacionais da ciencia e da filosofía. O Novo Testamento da Biblia cristiá tamén foi escrito en grego. Xunto cos textos en latín e as tradicións do mundo romano, o estudo dos textos e da sociedade grega da antigüidade constitúen a disciplina dos estudos clásicos.

Durante a antigüidade, o grego era falado como lingua franca no mundo Mediterráneo. Posteriormente converteríase na lingua do Imperio Bizantino e evolucionou no grego medieval. Na súa forma moderna, o grego é a lingua oficial de Grecia e Chipre, e é unha das 24 linguas oficiais da Unión Europea. É falado por, cando menos, 13,5 millóns de persoas en Grecia, Chipre, Italia, Albania, Turquía e pola diáspora grega.

As raíces lingüísticas gregas son empregadas a miúdo para crear novas palabras noutras linguas, e o grego e o latín son as fontes predominantes para o vocabulario científico internacional.

Historia

Artigo principal: Histora da lingua grega.

Historia da lingua grega (ver tamén: alfabeto grego)

Protogrego (c. –2000)

Micénico (c. -1600–-1100)

Grego antigo (c. –800–-300) Dialectos: Eolio, Arcadochipriota, Ático, Dórico, Macedonio, Xónico

Koiné (desde c. -300)

Grego bizantino (c. -330–1453)

Grego moderno (desde 1453) Dialectos: Capadocio, Chipriota, Demótico, Griko, Katharevousa, Póntico, Tsakonio, Ievánico

O grego foi falado na península dos Balcáns dende o terceiro milenio a.C., ou posiblemente mesmo antes. A evidencia escrita máis antiga é unha táboa de barro en lineal B atopada en Mesenia e que data do 1450 ó 1350 a.C., convertendo o grego na lingua viva co rexistro histórico máis antigo. Entre as linguas indoeuropeas, a súa data do rexistro escrito máis antiga só coincide coas hoxe extintas linguas anatólicas.

Períodos

Área do protogrego de acordo do lingüista Vladimir I. Georgiev.

A historia da lingua grega divídese polo xeral nos seguintes períodos:

• Protogrego: o máis antigo devanceiro, non rexistrado mais asumido, de tódalas variedades coñecidas do grego. A unidade do protogrego podería ter rematado coa entrada de migrantes helénicos na península grega, nun período entre a era do Neolítico e a Idade de Bronce.
• Grego micénico: a lingua da civilización micénica. Existen rexistros en táboas escritos en lineal B que datan do século -XV.
• Grego antigo: nos seus diversos dialectos, foi a lingua dos períodos arcaico e clásico da antiga civilización grega. Era amplamente coñecida ó longo do Imperio Romano. O grego antigo caeu en desuso na Europa occidental durante a Idade Media, mais mantívose oficalemnte en uso no mundo bizantino, e foi reintroducido ó resto de Europa coa caída de Constantinopla e a migración dos gregos cara ó oeste.
• Koiné: a fusión do xónico e o ático, a variedade de Atenas, comezou o proceso que resultou na creación da primeira variedade común de grego, que se converteu na lingua franca ó longo do Mediterráneo oriental e Oriente próximo. O grego koiné era falado polos exércitos e nos territorios conquistados de Alexandre o Grande e despois da colonización helenística do mundo coñecido, era falado dende Exipto até os límites da India. Despois da conquista romana de Grecia, estabeleceuse un bilingüismo non oficial entre o grego e o latín na cidade de Roma, e o grego koiné converteuse na primeira ou segunda lingua do Imperio Romano. A orixe do cristianismo tamén está vinculado co grego koiné, xa que os doce apóstolos usaron esta forma da lingua para estender o cristianismo. Tamén é coñecido como grego helenístico, grego do Novo Testamento e ás veces como grego bíblico xa que foi a lingua orixinal do Novo Testamento, e o Antigo Testamento foi traducido nesta mesma lingua na Biblia dos Setenta.

Distribución das variedades do grego en Anatolia, 1910. Demótico en amarelo. Póntico en laranxa. Grego capadocio en verde, cos puntos verdes sinalando as vilas gregas capadocias.

• Grego medieval, tamén coñecido como grego bizantino: a continuación do grego koiné ata a desaparición do Imperio Bizantino no século XV. O grego medieval é un termo que abrangue un continuo lingüístico de diferentes falas e estilos de escrita, as cales van dende as continuacións vernáculas do koiné falado que xa se estaban ahegando ó grego moderno en moitos aspectos, a formas moi aprendidas que imitan o ático clásico. Gran parte do grego escrito que se utilizou como lingua oficial do Imperio Bizantino era unha variedade ecléctica de termo medio baseada na tradición do koiné escrito.
• Grego moderno (neohelénico): A partir do grego medieval, os usos do grego moderno remóntanse ó período bizantino, xa no século XI. É o idioma empregado polos gregos modernos e, ademais do grego moderno estándar, conta con varios dialectos.

Grego moderno	Grego antigo
1 Στην αρχή ήταν ο Λόγος, και ο Λόγος ήταν μαζί με τον Θεό, και ο Λόγος ήταν Θεός.	1 Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος.
/stin ar'çi 'itan o 'loɣos ke o 'loɣos 'itan ma'zi me ton θe'o ke o 'loɣos 'itan θe'os/	/en arkʰέì έὲn ho lógos kaí ho lógos έὲn prós tón tʰeón kaí tʰeón έὲn ho lógos/
2 Αυτός ήταν στην αρχή μαζί με τον Θεό.	2 Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν.
/af'tos 'itan stin ar'çi me ton θe'o/	/hóòtos έὲn en arkʰέì prós tón tʰeon/
1 Ao principio era o Verbo e o Verbo era Deus. 2 Estaba ao principio con Deus.

Diglosia

Artigo principal: Cuestión lingüística grega.

Na era moderna, a lingua grega entrou nun estado de diglosia: a coexistencia de formas escritas vernáculas e arcaizantes da lingua. O que chegou a coñecerse como a cuestión lingüística grega foi unha polarización entre dúas variedades competidoras do grego moderno: o demótico, a forma vernácula do grego moderno, e o katharevousa, que quere dicir 'purificado', unha variedade a medio camiño entre o demótico e o grego antigo que foi desenvolvida no século XIX e que foi usado na literatura e con motivos oficiais polo novo estado grego. En 1976, o demótico foi declarado a lingua oficial de Grecia, logo de ter incorporado trazos do katharevousa e de crearse o grego moderno estándar, o cal é o usado de maneira oficial polo estado e na educación.

Unidade histórica

Distribución das principais áreas dialectais do grego moderno.

A unidade histórica e a continuidade da identidade lingüística entre os diferentes períodos da lingua grega son unha das súas principais características. Malia que o grego sufriu transformacións morfolóxicas e fonolóxicas comparables ás doutras linguas, dende a antigüidade clásica, a súa tradición cultural, literaria e ortográfica nunca se viu interrompida, até o punto de que se poida falar dunha nova lingua emerxente. Os falantes de grego hoxe en día aínda tenden a considerar as obras literarias do grego antigo como parte da súa propia lingua e non como unha lingua allea. Tamén se adoita afirmar que os cambios históricos foron relativamente leves en comparanza con outras linguas. Segundo unha estimación, "grego homérico está probablemente máis achegado ó demótico que o inglés medio do século XII respecto do inglés moderno falado".

Distribución xeográfica

Véxase tamén: Pobo grego.

Distribución xeográfica do idioma grego no Imperio ruso (censo de 1897)

O grego fálano hoxe en día polo menos 13 millóns de persoas, principalmente en Grecia e Chipre, xunto cunha considerable minoría de fala grega en Albania preto da fronteira grecoalbanesa. Unha porcentaxe significativa da poboación de Albania ten coñecementos de grego debido, en parte, á onda de inmigración albanesa a Grecia nos anos 80 e 90 e á comunidade grega no país. Antes da guerra greco-turca e o conseguinte intercambio de poboación en 1923, tamén existía unha gran poboación de falantes de grego en Turquía, aínda que hoxe en día quedan moi poucos. Tamén hai unha pequena comunidade de fala grega en Bulgaria, preto da fronteira entre Grecia e Bulgaria. O grego tamén o fala en todo o mundo a considerable diáspora grega, que conta con importantes comunidades nos Estados Unidos, Australia, Canadá, Suráfrica, Chile, |Brasil, Arxentina, Rusia, Ucraína, Reino Unido, e en toda a Unión Europea, especialmente en Alemaña.

Historicamente, atopáronse importantes comunidades e rexións de fala grega en todo o Mediterráneo oriental, no que hoxe son Italia meridional, Turquía, Chipre, Siria, Líbano, Israel, Palestina, Exipto, e Libia; na zona do mar Negro, no que hoxe son Turquía, Bulgaria, Romanía, Ucraína, Rusia, Xeorxia, Armenia e Acerbaixán; e, en menor medida, no Mediterráneo occidental, en e ao redor de colonias gregas como Massalia, Monóikos e Mainake. Tamén se utilizou como lingua oficial do goberno e a relixión nos reinos cristiáns de Nubia, durante a maior parte da súa historia.

Status oficial

O grego, na súa forma moderna, é a lingua oficial de Grecia, onde é falado por case toda a poboación. Tamén é a lingua oficial de Chipre (nominalmente xunto co turco) e o Territorio Británico de Ultramar de Akrotiri e Dhekelia (xunto co inglés). Debido á pertenza de Grecia e Chipre á Unión Europea, o grego é unha das 24 linguas oficiais da organización. O grego é recoñecido como lingua minoritaria en Albania, e úsase cooficialmente nalgúns dos seus municipios, nos distritos de Gjirokastër e Sarandë. Tamén é unha lingua minoritaria oficial nas rexións de Apulia e Calabria en Italia. No marco da Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias, o grego está protexido e promovido oficialmente como lingua rexional e minoritaria en Armenia, Hungría, Romanía e Ucraína. Está recoñecida como lingua minoritaria e protexida en Turquía polo Tratado de Lausana de 1923.

Escritura e pronunciación

O grego moderno escríbese cun alfabeto de vinte e catro letras, herdado do inicio do período arcaico (século VIII antes da nosa era). Cada letra correspondía ao principio a un son diferente (con ambigüidades, principalmente no caso das vogais), pero en grego moderno a pronunciación evolucionou, e varias letras ou grupos de letras se pronuncian da mesma maneira, cousa que fai que a súa ortografía sexa tan complexa como a do francés, por exemplo (oír unha palabra non é a miúdo suficiente para poder escribila: por exemplo, existen cinco grafías para o son «i», en razón do iotacismo). A táboa inferior dá a pronunciación das letras. O acento agudo (ou recto, segundo os tipos de letra) marca o acento tónico, en letra grosa na transcrición.

O grego moderno segue regras de sandhi tanto internes como externas. Por exemplo, un /n/ final adapta o seu punto de articulación á consoante inicial da palabra que segue (ante unha velar, pasa a [ŋ]; en posición final dalgunhas palabras gramaticais como την, τον, δεν, desaparece ante unha fricativa; sonoriza unha oclusiva xorda que o segue e pode impedir que unha sonora se espirantice, as asimilacións poden ser progresivas: τον πατέρα [tɔm ba'tεɾa]).

Letra	Nome	Pronunciación
Α α	άλφα (alpha)	/a/
Β β	βήτα (vita)	/v/ do francés “voiture”
Γ γ	γάμμα (ghama)	ante os sons /a/, /o/ e /u/ (), /ɣ/ próxima do r francés de rien pero velar e non uvular; ante os sons /i/ e /ɛ/, iode /j/ como o i de Noia.
Δ δ	δέλτα (dhelta)	/ð/ th inglés de «this»
Ε ε	έψιλον (epsilon)	/ɛ/de apertura intermedia
Ζ ζ	ζήτα (zita)	/z/
Η η	ήτα (ita)	/i/
Θ θ	θήτα (thita)	/θ/, th inglés de «to think»
Ι ι	γιώτα (iota)	/i/
Κ κ	κάππα (kapa)	/k/
Λ λ	λάμδα (lamdha)	/l/
Μ μ	μυ (mi)	/m/
Ν ν	νυ (ni)	/n/
Ξ ξ	ξι (ksi)	/ks/ como o x de sexo (en xeral: ξέρω /'ksɛrɔ/ «eu sei») ou /gz/ como o x de exame (tras n: δεν ξέρω = /ðɛŋg'zɛrɔ/ podendo chegar ata /ðɛg-/ = «eu non sei»)
Ο ο	όμικρον (omicron)	/ɔ/
Π π	πι (pi)	/p/
Ρ ρ	ρω (ro)	/ɾ/ (mono)vibrante (italiano Roma, galego cara)
Σ σ/ς	σίγμα (sighma)	/s/ alveolar (/z/ ante consoante sonora: σβέλτος, σμάλτο /sv-, sm-/ «esvelto, esmalte»)
Τ τ	ταυ (taf)	/t/
Υ υ	ύψιλον (ipsilon)	/i/, agás como segundo elemento de ditongo: ου pronúnciase /u/ como en “música”, αυ e ευ pronúncianse respectivamente /af/ e /ɛf/ ou /av/ e /ɛv/ (segundo que o son que siga sexa sonoro ou non: αυτό = /af'tɔ/ = «iso», αύριο = /'avriɔ/ = «mañá»)
Φ φ	φι (fi)	/f/
Χ χ	χι (chi)	/ç/: ch alemán de ich ante os sons /i/ e /ɛ/ (un iode /j/ non sonoro); /x/: ch alemán de ach ante os sons /a/ e /u/ (versión non sonora do /ɣ/)
Ψ ψ	ψι (psi)	/ps/ como en psicoloxía
Ω ω	ωμέγα (omegha)	/ɔ/

Ademais, algúns grupos de letras que forman dígrafos teñen unha pronunciación especial:

Letras	Pronunciación
αι	como ε: /ɛ/
γγ e γκ	/g-/ en inicial, /-ng-/ [-ŋɡ-] noutras posicións
ει, οι, υι	como ι, υ, η: /i/
μπ	/b-, -mb-/ como en bar (que en grego se escribe μπαρ…)
ντ	/d-, -nd-/ como en demo
ου	/u/ como en cu
τσ	/ʦ/ (africada) pero alveolar
τζ	/ʣ/ (africada) pero alveolar
λι + V	/ʎ/ como en galego solla

Exemplos

Palabra	Transcrición	Significado
αίμα	èma	‘sangue’ (pensar en «hematoma», «hematoloxía»)
καλοριφέρ	kalorifèr	‘radiador’  :-)
είναι	inè	‘el/ela é’ ou ‘eles/elas son’
μπαρμπάς	barbas	‘tío’
εντάξη	èndaksi	'de acordo'

Gramática

O grego moderno é unha lingua con declinacións (como o alemán, por exemplo): a terminación das palabras cambia segundo a función da palabra na frase. Mesmo os nomes propios se declinan: por exemplo, dirase ο Φίλιππος έφυγε (o Phílippos éfiye: «Filipe marchou»), βλέπω τον Φίλιππο (vlépo ton Phílippo: «Vexo a Filipe»), είναι το σπίτι του Φίλιππου (íne to spíti tou Phílippou: «é a casa de Filipe»).

Ademais, o grego distingue dous aspectos para cada verbo, marcados cada un por unha forma distinta: unha forma continua (calcada sobre o presente) e unha forma instantánea (calcada sobre o pasado, chamado aoristo). Esta diferenza é moi viva e vólvese atopar no futuro e no subxuntivo. Un Grego non ha confundir θα τον δω (tha ton dho) e θα τον βλέπω (tha ton vlépo): os dous significan «eu vereino», pero o primeiro sobreentende «unha vez» mentres que o segundo significa «continuamente».

Léxico

O grego moderno conserva moito léxico herdado do grego antigo, pero tomou prestadas tamén moitas palabras do latín, do turco, e, máis modernamente do francés e do inglés.

Véxase tamén

Bibliografía

• Alexiou, Margaret (1982). "Diglossia in Greece". En Haas, William. Standard Languages: Spoken and Written. Manchester: Manchester University Press. pp. 156–192. ISBN 978-0-389-20291-2. 
• Androutsopoulos, Jannis (2009). "'Greeklish': Transliteration Practice and Discourse in a Setting of Computer-Mediated Digraphia". En Georgakopoulou, Alexandra; Silk, Michael. Standard Languages and Language Standards: Greek, Past and Present. Aldershot: Ashgate Publishing Limited. pp. 221–249. 
• Atkinson, Quentin D.; Gray, Russel D. (2006). "Chapter 8: How Old is the Indo-European Language Family? Illumination or More Moths to the Flame?". En Forster, Peter; Renfrew, Colin. Phylogenetic Methods and the Prehistory of Languages. Cambridge, England: McDonald Institute for Archaeological Research. pp. 91–109. ISBN 978-1-902937-33-5. 
• Babiniotis, George (1992). "The Question of Mediae in Ancient Macedonian Greek Reconsidered". En Brogyanyi, Bela; Lipp, Reiner. Historical Philology: Greek, Latin and Romance. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. pp. 29–40. ISBN 9789027277473. 
• Beekes, Robert Stephen Paul (2009). Etymological Dictionary of Greek. Leiden and Boston: Brill. ISBN 978-90-04-17418-4. 
• Browning, Robert (1983) [1969]. Medieval and Modern Greek. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-23488-7. 
• Dawkins, Richard McGillivray; Halliday, William Reginald (1916). Modern Greek in Asia Minor: A Study of Dialect of Silly, Cappadocia and Pharasa with Grammar, Texts, Translations and Glossary. Cambridge, England: Cambridge University Press. 
• Dosuna, Julián Víctor Méndez (2012). "Ancient Macedonian as a Greek Dialect: A Critical Survey on Recent Work". En Giannakis, Georgios K. Ancient Macedonia: Language, History and Culture (en grego). Thessaloniki: Centre for the Greek Language. pp. 65–78. 
• Gamkrelidze, Tamaz V.; Ivanov, Vyacheslav (marzo de 1990). "The Early History of Indo-European Languages". Scientific American 262 (3). pp. 110–116. Bibcode:1990SciAm.262c.110G. doi:10.1038/scientificamerican0390-110. Arquivado dende o orixinal o 06 de xaneiro de 2014. Consultado o 10 de marzo de 2021. 
• Georgiev, Vladimir Ivanov (1981). Introduction to the History of the Indo-European Languages. Sofia: Bulgarian Academy of Sciences. 
• Gray, Russel D.; Atkinson, Quentin D. (2003). "Language-tree Divergence Times Support the Anatolian Theory of Indo-European Origin". Nature 426 (6965). pp. 435–439. Bibcode:2003Natur.426..435G. PMID 14647380. doi:10.1038/nature02029. 
• Hamp, Eric P. (agosto de 2013). "The Expansion of the Indo-European Languages: An Indo-Europeanist's Evolving View" (PDF). Sino-Platonic Papers 239. 
• Holm, Hans J. (2008). "The Distribution of Data in Word Lists and its Impact on the Subgrouping of Languages". En Preisach, Christine; Burkhardt, Hans; Schmidt-Thieme, Lars; Decker, Reinhold. Data Analysis, Machine Learning, and Applications. Proceedings of the 31st Annual Conference of the Gesellschaft für Klassifikation e.V., Albert-Ludwigs-Universität Freiburg, March 7–9, 2007. Berlin-Heidelberg: Springer-Verlag. pp. 628–636. ISBN 978-3-540-78246-9. 
• Hooker, J.T. (1976). Mycenaean Greece. Londres: Routledge & Kegan Paul. ISBN 9780710083791. 
• Jeffries, Ian (2002). Eastern Europe at the Turn of the Twenty-First Century: A Guide to the Economies in Transition. Londres e Nova York: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 978-0-415-23671-3. 
• Ralli, Angeliki (2001). Μορφολογία [Morphology] (en grego). Athens: Ekdoseis Pataki. 
• Renfrew, Colin (1973). "Problems in the General Correlation of Archaeological and Linguistic Strata in Prehistoric Greece: The Model of Autochthonous Origin". En Crossland, R. A.; Birchall, Ann. Bronze Age Migrations in the Aegean; Archaeological and Linguistic Problems in Greek Prehistory: Proceedings of the first International Colloquium on Aegean Prehistory, Sheffield. Londres: Gerald Duckworth and Company Limited. pp. 263–276. ISBN 978-0-7156-0580-6. 
• Renfrew, Colin (2003). "Time Depth, Convergence Theory, and Innovation in Proto-Indo-European: 'Old Europe' as a PIE Linguistic Area". En Bammesberger, Alfred; Vennemann, Theo. Languages in Prehistoric Europe. Heidelberg: Universitätsverlag Winter GmBH. pp. 17–48. ISBN 978-3-8253-1449-1. 
• Renfrew, Colin (1990) [1987]. Archaeology and Language: The Puzzle of Indo-European Origins. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-38675-3. 
• Scheler, Manfred (1977). Der englische Wortschatz [English Vocabulary] (en alemán). Berlin: E. Schmidt. ISBN 978-3-503-01250-3. 
• Tsitselikis, Konstantinos (2013). "A Surviving Treaty: The Lausanne Minority Protection in Greece and Turkey". En Henrard, Kristin. The Interrelation between the Right to Identity of Minorities and their Socio-economic Participation. Leiden e Boston: Martinus Nijhoff Publishers. pp. 287–315. ISBN 9789004244740. 

Outros artigos

• Lingua grega antiga
• Dialectos gregos
• Wikipedia en grego