Bautismo anticipado

O bautismo anticipado, tamén chamado bautismo prenatal ou bautismo no ventre da nai é un rito supersticioso que se practicaba en distintos lugares de Galicia e que consistía en bautiza-lo feto, aínda no ventre da nai xestante, sobre unha ponte con poderes máxicos e ás 12 da noite, co fin de asegura-lo embarazo nas mulleres que sufriran anteriormente algún aborto. Tamén se realizaba no norte de Portugal.

Ilustracións de Benigno L. Sanmartín representando La suerte del pajarito e un bautismo anticipado na Ponte do Burgo, publicadas en Extracto de Literatura o 4/2/1893.

Antonio Reigosa asegura que este costume estaba moi estendido por toda Galicia. E Eliseo Alonso escribía en 1990 que "tal vez por esta creencia [a da súa completa eficacia] o vello rito higromántico aínda se mantén en vixencia".

O ritual

Coas lóxicas variantes locais que cabe esperar neste tipo de rituais populares, o bautismo prenatal comezaba coa chegada da nai á ponte pouco antes da medianoite, acompañada de, como mínimo, dúas persoas (o seu home –que non era realmente necesario-, familiares, amigos). A comitiva levaba consigo todo tipo de comidas e bebida, como se foran celebrar un bautizo normal. Tamén tiñan que levar un caldeiro e unha corda tan longa como a altura da ponte no seu punto medio.

A muller colocábase no centro da ponte, agardando, e os acompañantes nas dúas entradas á ponte. Estes debían impedir que ninguén, persoa ou animal, cruzase a ponte ata as doce en punto.

Chegada a hora, convidaban ó primeiro home ou muller que se achegara a se-lo padriño ou madriña neste particular bautizo: "¡Home / muller de boa ventura, bautízame esta criatura!". Fraguas recolleu unha variante na que se lle pedía "enxéndrame esta criatura", entendendo aquí por enxendrar a rexeneración por medio da auga bautismal.

Ponte da Ramallosa, a presenza dunha imaxe relixiosa na ponte, neste caso San Telmo, evidencia de ritos relixiosos ou máxicos, como o bautismo anticipado.

A invitación debía ser voluntaria, sen forzar nin obrigar a ninguén, pero se non aceptaba, non se lle permitía o paso. Cando un viandante aceptaba o encargo, o cal era o habitual por ser tido como unha obra de caridade, achegábase el só ata a muller, ó medio da ponte, e co caldeiro que esta lle entregaba, collía un pouco de auga do río. Logo verquía a auga sobre o ventre da muller, directamente ou, ás veces, cun hisopo feito dunha póla de oliveira, á vez que recitaba as mesmas palabras que pronunciaría o crego nun bautizo normal: "No nome do Pai, do Fillo e do Espírito Santo", pero coidando de non rematar, nin el nin ninguén, coa palabra "Amén" pois, se o fixera, o neno non nacería.

Eliseo Alonso recolle unha fórmula máis completa:

Eu bautízote coa auga do Xordán como o señor San Xoán bautizou ó señor Xesucristo.

Se meniña has nacer, o nome da Virxe has ter.

Se de varón tiveres condición, tera-lo nome de San Amaro glorioso que se senta á mesa de Deus o Noso Señor Todopoderoso.

Rematado o bautizo, deixábase libre o paso pola ponte e comezaba a celebración e a festa, agrupándose todos nunha das entradas da ponte ou na beira do río a comer todo o que levaran disposto (noutros casos, a comida celébrase na casa da futura nai). Por fin, cando xa non poidan comer nin beber máis, regresaban ó medio da ponte e guindaban ó río todo o sobrante, incluído o mantel, vasos e cubertos, a modo de pago ós poderes máxicos do río por asegura-lo feliz nacemento do meniño. Luís Bouza Brey, que recolleu esta tradición na Ponte dos Padriños, entre Cambados e Ribadumia, engade que isto de bota-lo sobrante ó río había que facelo de costas e por riba do ombreiro, fórmula eficaz para romper calquera maleficio .

Cando, por fin, chegaba o momento do nacemento repetíase a cerimonia do bautismo, pero desta volta xa na igrexa e co cura, asistindo como padriño ou madriña a persoa que realizou o bautismo na ponte. Usualmente, o meniño recibía o nome deste padriño.

As pontes

Esta práctica supersticiosa realizábase sobre determinadas pontes que tivesen certas características. Tiñan que ser vellas, preferiblemente construídas polos romanos ou polos mouros . Outra característica da ponte para ser eficaz era que posuíra unha cruz ou cruceiro no centro ou estar ó pé dunha capela, aínda que o certo é que moitas pontes nas que se realizaba este bautismo non a cumpren.

Diferentes etnógrafos recolleron a práctica do bautismo no ventre da nai nas seguintes pontes:

Ponte dos Padriños, Ponte Arnelas.

• Ponte do Burgo (Pontevedra.
• Ponte das Partidas (Moreira, Ponteareas).
• Ponte de Cernadela (Riofrío, Mondariz), sobre o Tea.
• Ponte vella de Andón (Aciveiro, Forcarei).
• Ponte de Pedre (Pedre, Cerdedo-Cotobade), sobre o río Lérez.
• Ponte do Tamuxe (Tabagón, no Rosal).
• Ponte da Ramallosa (entre A Ramallosa e Santa Cristina da Ramallosa) sobre o río Miñor.
• Ponte de Fillaboa (Salvaterra de Miño), sobre o río Tea.
• Varias pontes sobre o Caselas, en Salceda de Caselas.
• Ponte de Mourentán (Mourentán, Arbo), sobre o Deva.
• Ponte de Ponte Sampaio (entre Ponte Sampaio e Arcade), sobre o Verdugo.
• Ponte dos Padriños ou de Ponte Arnelas (entre Leiro e Baión) sobre o río Umia.
• Ponte romana de Ourense, sobre o río Miño.
• Ponte do Porco, (entre Miño e Paderne), sobre o río Lambre.

Xosé María Álvarez Blázquez recolleu este rito na Ponte do Burgo, en Pontevedra, e Agustín Portela Paz ilustrou o momento ("O afillado", en Pontevedra, boa vila, Consellería da Presidencia da Xunta de Galicia, 1985).

O mesmo ritual, e coa mesma intención protectora do embarazo, tense recollido tamén en certas encrucilladas, como por exemplo no Alto do Caño, en Bornalle, Abelleira, Muros.

Risco tamén cita, sen especificar onde, a práctica destes bautismos á beira do río, debaixo dunha ponte.

A escritora inglesa Nina Epton conta no seu libro Uvas e granito. Unha viaxe por Galicia que asistiu a este rito preto de Corme, en Ponteceso

Véxase tamén

Bibliografía

• Alonso, E. (20 de decembro de 1990). "Os bautismos da media noite". La Voz de Galicia. 
• Fernández, M. (2002). Ponteareas máxica. Mitos, ritos e lendas. Asociación de Comerciantes de Ponteareas. 
• Fraguas Fraguas, A. (1990). La Galicia insólita. Tradiciones gallegas (2ª ed.). Sada: Ediciós do Castro. pp. 25–27. 
• Risco, V. (1962). "Etnografía: cultura espiritual". En Otero Pedrayo, R.. Historia de Galiza I. Buenos Aires: Nós. pp. 489–490. 
• Vila Fariña, X. L. (8 de agosto de 1990). "A Ponte dos Padriños, testigo mudo del nacimiento de los 'Albertos' de O Salnés". La Voz de Galicia. 

Outros artigos

• Bautismo

Ligazóns externas

• Fernández, Manrique. "O bautizo prenatal na ponte das Partidas, en Moreira (Ponteareas)". Galciia Encantada. Arquivado dende o orixinal o 29 de xuño de 2013. Consultado o 22 de decembro de 2007. 
• O bautismo prenatal (Nigrán) (VTelevisión, 4.12.2011)
• Poesía na que a avoa lle explica á súa neta o que ten que facer para non perde-lo fillo, na ponte de Moreira (Ponteareas)