Hervás

Hervás é un municipio español da provincia de Cáceres, en Estremadura, cuxa capital é a vila homónima. Con 4102 habitantes en 2017, é o centro administrativo e comercial da mancomunidade do Val do Ambroz e o municipio máis poboado de devandita comarca natural. Goza de clima continental suave, con veráns cálidos e invernos fríos.

Hervás

Localización
40°16′26″N 5°51′57″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Estremadura
Provincia	Provincia de Cáceres
Capital de	Vale do Ambroz (pt)
Capital	Hervás
Poboación
Poboación	3.907 (2023) (65,36 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Q107553777 Vale do Ambroz (pt) Rede de Xudarías de España
Superficie	59,78 km²
Altitude	688 m
Comparte fronteira con	Aldeanueva del Camino Jerte (pt) Cabezuela del Valle (pt) Candelario (pt) Baños de Montemayor (pt) La Garganta (pt) Gargantilla (pt)
Organización política
• Alcaldesa	Sergio Perez Martin (pt) Patricia Valle Corriols (pt) (2015–)
Identificador descritivo
Código postal	10700
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	10096
Páxina web	hervas.es

O pobo pertenceu á localidade salmantina de Béjar até 1816, cando se lle concedeu o título de vila. Até 1833 non pertenceu á provincia de Cáceres. A vila é famosa pola súa xudaría.

Elementos identitarios

Toponimia

Existen dúas teorías sobre a orixe do topónimo de Hervás. Unha delas sinala que se debe á abundancia de herbas no territorio. Outra teoría afirma que ten a súa orixe na ermida de San Gervasio.

En España hai 21.587 persoas que se apellidan Hervás, 10.695 como primeiro apelido, 10.742 como segundo e 150 con ambos, sendo as provincias de Xaén e Cidade Real onde existe unha maior concentración deste apelido. No entanto, non está clara a relación entre o apelido e o topónimo, xa que o apelido parece ser orixinario de Galicia e non aparece na provincia de Cáceres até o século XVI.

Símbolos

O escudo de Hervás ten a súa orixe na Idade Media. Ao principio soamente se compuña do león rampante entre as dúas medias lúas e o piñeiro. En 1212, Afonso VIII concedeulle a cruz floreteada de ouro pola súa participación na batalla das Navas de Tolosa. En 1227, Fernando III concedeu ao señor de Hervás a bordura de goles coas oito aspas.

Xeografía física

Localización

Termo municipal de Hervás na provincia de Cáceres.

Hervás está situado no norte da provincia de Cáceres, situado nas abas da serra de Béjar, no val do Ambroz. Atópase a 113 km de Cáceres e a 98 km de Salamanca.

O termo municipal de Hervás limita con:

• Baños de Montemayor, La Garganta e Candelario ao norte
• Aldeanueva del Camino e Gargantilla ao suroeste
• Jerte e Cabezuela del Valle ao sueste

Hidrografía

O municipio de Hervás está bañado polo río Ambroz, xunto cos seus dous afluentes: Santihervás e Gallego. O Ambroz é afluente do río Alagón, que o é á súa vez do Texo.

Clima

Hervás posúe un clima entre continental e mediterráneo de tipo Csa segundo a clasificación climática de Köppen.

Historia

O municipio de Hervás, xorde alá polo século XII dunha ermida situada á ribeira do río Santihervás, do cal procede o seu nome, edificada no seu día por monxes templarios, os cales axudaron a repoboar zonas tras a conquista dos cristiáns, creando asentamentos nos que edificaban ermidas baixo a advocación de mártires. Tras a expulsión dos mesmos, a principios do século, construíuse un castelo onde se foron asentando diversas familias.

Panorámica de Hervás.

No século  estableceuse unha importante comunidade hebrea xunto ao río Ambroz, fundándose co padroado de San Gervasio e San Protasio, que darían nome ao pobo. Aínda que hai quen atribúe este a a raíz latina de "herba". Vestixios hebreos importantes que perduran como legado no municipio, son as armazóns de rúas e edificios xudeus que conforman, a agora soada Xudaría de Hervás.

Rúa da Xudaría de Hervás.

De importancia foi o castelo da Orde do Temple en tempos da Reconquista polo rei Afonso VIII de Castela, época na que Hervás era unha aldea do alfoz de Béjar, pasando a depender do Señorío dos Zúñiga en 1396. Até entón, a vila pertencera á Comunidade de Vila e Terra de Béjar (pertencente inicialmente ao Reino de Castela e posteriormente ao Reino de León), feito que motivou a pertenza de Hervás á provincia de Salamanca na Idade Moderna.

Tras a elevación do Señorío de Béjar a Ducado en 1485 por concesión dos Reis Católicos, Hervás foi unha das localidades baixo o dominio dos duques de Béjar, ata que en 1816, por concesión de Fernando VII, foi declarada vila libre e cabeza dunha xurisdición que antes estivo suxeita a Granadilla, "por ter todas as proporcións para ser un dos pobos máis felices do reino", segundo consta no Real Privilexio de Exención e Villazgo.

Posteriormente, con motivo da reforma administrativa do 30 de novembro de 1833, Hervás pasou a depender da provincia de Cáceres e, con iso, quedou adscrito á rexión de Estremadura.

A finais do século, durante a Primeira República, a cidade declarouse cantón durante a Revolución Cantonal.

En 1893 abriuse parcialmente ao tráfico a liña Plasencia-Astorga, que permitiu a conexión da zona co resto da rede ferroviaria española. O trazado sería inaugurado na súa totalidade en 1896 e durante moitos anos formou parte do corredor ferroviario entre Xixón e Sevilla. O municipio contaba cunha estación propia, que dispuña dun edificio de pasaxeiros e instalacións para mercadorías. A estación sería pechada ao tráfico de pasaxeiros en 1985, mentres que a liña foi clausurada en 1996.

O seu lugar paisaxístico é privilexiado e o atractivo do conxunto urbano é moi notable, tanto polos seus edificios histórico-artísticos, como por textura e trazado urbano popular e tradicional. En febreiro de 2019, a localidade cumpriu o 50 aniversario do seu nomeamento como Conxunto Histórico Artístico.

Administrción e política

Na seguinte táboa móstranse os votos nas eleccións municipais de Hervás, co número de concelleiros entre parénteses, desde as primeiras eleccións municipais democráticas:

Socialistas	Populares	Esquerda	Outros
PSOE: 770 (4)	Non se presentaron	PCE: 221 (1)	UCD: 950 (6)
PSOE: 1347 (7)	AP-PDP-UL: 689 (4)	Non se presentaron	Non houbo máis candidaturas
PSOE: 991 (6)	AP: 521 (3)	EU: 90 (0)	AIH: 406 (2) EU: 154 (0)
PSOE: 1697 (9)	PP: 543 (2)	Non se presentaron	Non houbo máis candidaturas
PSOE: 1658 (8)	PP: 707 (3)	EU-LV: 139 (0)	Non houbo máis candidaturas
PSOE: 1584 (7)	PP: 651 (3)	EU-CE: 240 (1)	Non houbo máis candidaturas
PSOE: 1393 (7)	PP: 881 (4)	EU-CE: 130 (0)	Non houbo máis candidaturas
PSOE: 1622 (8)	PP-EU: 788 (3)	Non se presentaron	Non houbo máis candidaturas
PSOE: 1304 (7)	PP-EU: 917 (4)	Non se presentaron	Non houbo máis candidaturas
PSOE: 856 (4)	PP: 748 (3)	QHQ: 780 (4)	Non houbo máis candidaturas
PSOE: 891 (5)	PP: 792 (4)	QHQ: 428 (2) Podemos EU: 157 (0)	VOX: 58 (0)

Asociación de municipios

Mancomunidade

Hervás é a capital da Mancomunidade Vale do Ambroz, unha mancomunidade composta por 8 municipios do norte da provincia de Cáceres que ten competencias sobre a promoción e o fomento da cultura, o turismo e o desenvolvemento económico da zona. A mancomunidade, inscrita no Rexistro de Entidades Locais desde 1992, ten a súa sede na Praza González Fiori, xunto á casa consistorial de Hervás.

Hervás tamén forma parte da Mancomunidade para a Xestión Urbanística dos Municipios do Norte de Cáceres, mancomunidade creada en 2015 para xestionar o urbanismo en diversos municipios dispersos do noroeste da provincia de Cáceres.

Comarca

O territorio da asociación da que Hervás é capital corresponde xeograficamente á comarca natural do Val de Ambroz, á que pertencen os 8 concellos pertencentes á citada asociación e outros municipios adscritos a outras mancomunidades veciñais, como La Granja, Zarza de Granadilla, Jarilla, Cabezabellosa e Villar de Plasencia. Non existe ningún órgano administrativo de xestión autonómica á marxe da mencionada mancomunidade. Non obstante, ten a súa sede en Hervás unha asociación sen ánimo de lucro integrada pola asociación e diversas asociacións económicas, a Asociación para o Desenvolvemento Integral do Val de Ambroz (DIVA), que ten funcións de cooperación económica e desenvolvemento comarcal. Esta asociación ten a súa sede na rúa Magdalena Leroux, a carón da praza onde se sitúa o concello e a asociación.

Administración xudicial

Ao crearse os partidos xudiciais contemporáneos en 1834, o municipio de Hervás foi incluído no partido xudicial de Granadilla. En xaneiro de 1872, a capital do partido foi trasladada a Hervás por ser unha localidade de maior tamaño, pero un real decreto de xullo do mesmo ano restableceu en Granadilla a sede do rexistro da propiedade e outro do mes de agosto restituíu a capital do partido en Granadilla, debido ás queixas dalgúns municipios de que Hervás estaba situada moi lonxe. Ao ano seguinte, instaurada a Primeira República Española, o presidente do goberno Francesc Pi i Margall decretou o regreso definitivo da capital do partido a Hervás, alegando que para a administración de xustiza é máis importante situar os xulgados no lugar máis importante e non no máis céntrico. En 1876, sendo xa rei Afonso XII, restableceuse en Hervás a sede do rexistro da propiedade.

A capital do partido en Hervás durou ata 1988, cando a Ley de Planta Judicial incluíu a Hervás no partido xudicial n.º 4 da provincia, con capital en Plasencia. En 2021, o xulgado de paz de Hervás forma parte do partido xudicial de Plasencia e é capital dunha secretaría de agrupación de xulgados de paz da que forman parte catorce municipios: Abadía, Aldeanueva del Camino, Baños de Montemayor, Cabezabellosa, Casas del Monte, La Garganta, Gargantilla, La Granja, Hervás, Jarilla, Oliva de Plasencia, Segura de Toro, Villar de Plasencia e Zarza de Granadilla.

Economía

Cabina telefónica de madeira.

Hervás é un pobo rico en produción madeireira e frutícola, sendo un lugar de grande aceptación para o turismo estival. As súas principais árbores froiteiras son as cerdeiras; as cales proporcionan unha madeira excelente para a fabricación de mobles, actividade económica típica neste pobo.

Industria

A principal industria de Hervás desde o século  até o XIX foi a téxtil, chegando a contar con até cinco empresas téxtiles a principios do século . Posteriormente, a industria da madeira, baseada no castiñeiro, foi a que lle deu a esta poboación notoriedade a nivel suprarrexional. Esta industria, xunto coa artesanía segue, hoxe en día, puxante e chea de forza. No século XXI, o turismo, con todos os servizos que acompañan a esta actividade, é o principal motor económico de Hervás.

Transportes

Gasolineira no cruzamento das estradas N-630 e EX-205.

Antiga estación de ferrocarril de Hervás, actualmente Centro de Interpretación do Ferrocarril en Estremadura.

Estradas

O transporte en Hervás está marcado historicamente pola antiga calzada romana coñecida como Vía da Prata, que unía Astorga con Mérida a través do val de Ambroz. Debido a isto, Hervás sitúase a uns tres quilómetros ao leste da estrada da Ruta da Prata ou A-66, na que a saída de Hervasense é 436, así como da súa estrada de servizo N-630. Desde a saída da A-66 pódese ir cara ao sur directamente á capital provincial Plasencia, á capital provincial Cáceres e á capital comarcal Mérida, seguindo a estrada cara ao oeste de Andalucía; ao norte pódese ir a Béjar, Salamanca e Asturias. Hervás está situado a 113 km de Cáceres e a 98 km de Salamanca.

Por motivos históricos, a estrada secundaria N-630 marca o límite occidental do termo de Hervás, pois na Idade Media a Vía da Prata delimitaba nesta zona os reinos de León e Castela. A A-66 discorre paralela á N-630, pero no termo de Baños de Montemayor. O acceso a ambas as estradas faise polo suroeste da vila, na estrada autonómica EX-205. Esta estrada, cuxo trazado discorre paralelo á N-630 xunto a Aldeanueva del Camino, une Hervás con Portugal pasando por Zarza de Granadilla, Villanueva de la Sierra e Villasbuenas de Gata. Ao noroeste de Hervás sae a estrada provincial CC-82, que leva a Baños de Montemayor a través da N-630.

Existen camiños rurais, asfaltados pero coas dificultades propias dun camiño de montaña, que unen directamente Hervás coas veciñas localidades de La Garganta, Gargantilla e Cabezuela del Valle. O de Cabezuela é coñecido oficialmente como estrada provincial CC-102 e máis comunmente como porto de Honduras e é famoso polas espectaculares vistas que ofrece das serras da zona.

Camiños de ferro

A vila conserva unha estación abandonada do tramo Plasencia-Astorga do Ferrocarril Vía da Prata, unha antiga liña que discorría paralela á N-630 até finais do século. A estación, aberta en 1893, situábase entre as de Aldeanueva e Baños e por alí pasaron por última vez trens o 31 de decembro de 1984, día no cal os trens foron bloqueados na estación por manifestantes que protestaron contra o peche da liña. A antiga estación alberga o Centro de Interpretación do Ferrocarril en Estremadura, que pertence á rede de Museos de Identidade de Estremadura.

Autobús interurbano

A estación de autobuses da vila atópase na avenida de España. Operan aquí as empresas ALSA, CEVESA e O Tres Alicerces, cuxas liñas centran o seu percorrido na Autovía da Prata.

Servizos públicos

Educación

Hervás conta cun IES (Instituto de Educación Secundaria), o IES Vale do Ambroz. A devandito instituto asisten alumnos do oito municipios do val do Ambroz. Para educación infantil e primaria, a localidade conta co CP Santísimo Cristo da Saúde.

Sanidade

Hervás é a capital dunha zona de saúde dentro da área de saúde de Plasencia. Debido a iso, a vila conta cun centro de saúde con punto de atención continuada na rúa El Prado. Pertencen á zona de saúde de Hervás os municipios veciños de Baños de Montemayor e La Garganta, que contan cada un co seu propio consultorio local.

En 2013 Hervás contaba, en canto a sanidade pública, co citado centro de saúde. En sanidade privada, ese ano había na vila unha consulta médica, tres consultas doutros profesionais sanitarios, tres clínicas dentais, un servizo sanitario integrado nunha organización non sanitaria e unha óptica.

No municipio hai dúas farmacias, cuxas quendas de garda se planifican coordinadamente co resto de farmacias das zonas de saúde de Aldeanueva del Camino e Hervás.

Medios de comunicación

En Hervás ten a súa sede un xornal comarcal de tirada mensual, La Aldaba.

Desde a vila emiten as seguintes emisoras de radio:

• Kiss FM: 104.1 FM;
• Radio Hervás: 107.4 FM.

Hervás conta cos seus propios repetidores de televisión, pero non ten canles de TDT local propios.

Patrimonio

Barrio Xudeu

Arquitectura tradicional.

A partir do século, diversas familias de orixe xudía instálanse en Hervás. Froito da súa permanencia nesta poboación, créase o hoxe coñecido como Barrio Xudeu, conxunto de edificacións da época, conservadas, nalgúns casos, tal e como foron orixinalmente, que se poden atopar na zona baixa da vila, as máis próxima ao río Ambroz. É esta zona a que máis fama outorgou a esta poboación.

Declarada conxunto histórico-artístico, pasear polas súas rúas é mergullarse nunha época pasada aínda que viva e real. A súa estreitas ruas, con fortes costas e algún pasadizo dan lugar a grandes e irregulares mazás, formadas por casas de adobe e madeira revogadas de tella. Así todos os recunchos resultan únicos e o conxunto, irrepetible. Estamos ante unha das xudarías mellor conservadas de España. Está incluída na Rede de Xudarías de España.

Patrimonio relixioso

Igrexa de San Juan Bautista.

Destacan no seu conxunto dous edificios singulares: a igrexa parroquial de Santa María e a de San Juan Bautista, hoxe parroquia, antes convento de Los Trinitarios.

Portada da igrexa de Santa María.

A igrexa de San Juan Bautista, ao sueste da Vila, pertence ao antigo convento dos Padres Trinitarios que fundaron Juan López Hontineros e María López Burgalés, en 1664. A fachada garda unha ampla similitude coa portada da igrexa de San Nicolás en Valladolid, antiga dos Padres Trinitarios Descalzos.

Hai que sinalar especialmente os retablos, maior e laterais, do cruceiro. Son barrocos do século XVIII, de excelente dourado e calidade xeral.

A igrexa de Santa María, ou Santa María da Asunción de Augas Vivas, está situada no punto máis alto da vila, que ocupara por privilexio estratéxico o antigo castelo ou fortaleza antes citado, como o demostran restos de muralla que en parte rodean a igrexa e a zona máis antiga da torre.

Sobresae polo seu interese artístico a portada principal, ao sur, de cantaría e de traza clasicista da primeira década do século , con moitos elementos manieristas.

Edificios civís

Outro edificio interesante é o palacio dos Dávila de estilo barroco do dezaoito, que alberga o museo do escultor Enrique Pérez Comendador. Nas súas salas o visitante atopará boa parte a súa produción escultórica e a pintura da súa muller, a pintora francesa Madeleine Leroux (1902-1984). O edificio debe o seu nome á familia a quen pertenceu até a súa transformación en museo xa que foi residencia de Dona María Dávila García-Canas até 1959.A sede do actual Concello, ocupa a antiga enfermaría do mosteiro franciscano da Bien Parada; é unha construción do século XVII avanzado ou do XVIII. A portada exterior e as interiores do corredor son adinteladas, de cantaría, con distintas solucións ornamentais. É interesante o patio interior, cadrado, de pequenas dimensións pero moi armonioso, con oito columnas ventrudas toscanas, de pedra, sobre altos plintos prismáticos.

Museo da Moto e o Coche clásico

Modelo exhibido no Museo da Moto e o Coche Clásico.

O primeiro museo en toda Europa destas características, é de admirar a súa arquitectura única, así como a súa localización, e a súa extensa colección privada de coches e motos clásicas.

Patrimonio natural

A ponte de Pedregoso ou Pedrogoso, é un precioso recuncho moi recomendable para visitar de camiño á ermida do Cristo de Saúde, no bosque de castiñeiros de San Andrés.

Encoro de Hervás visto desde a ruta á Chorrera.

Un dos lugares emblemáticos é este salto de auga, a hora e media de camiño atravesando un frondoso bosque de castiñeiro e carballo en dirección ao pico Pinajarro.

Castañar galego de Hervás: Bosque de castiñeiros declarado como paisaxe protexida. Hai tres rutas de sendeirismo para percorrelo que parten desde o pobo.

La Tejea: Na estrada dirección a La Garganta existe esta charca de río, onde poder bañarse.

Cultura

Os Conversos

Desde 1997, todos os anos durante unha fin de semana do mes de xullo, teñen lugar en Hervás as xornadas denominadas "Conversos: hervás en busca de raíces". No Barrio Xudeu prodúcese unha recreación histórica que rememora, un día de mercado, coa mutua tolerancia entre xudeus e cristiáns de Hervás anterior ao edicto de expulsión dos xudeus, ordenado polos Reis Católicos en 1492.

Ademais durante eses días, un grupo de actores afeccionados hervasenses representa a obra de teatro Os conversos de Solly Wolodarsky, que trata o drama que supuxo a expulsión dos xudeus de Estremadura (obra que, fai ben pouco, recibiu un premio a nivel europeo). A partir do ano 2000 representouse unha nova versión chamada A conversa de Hervás e desde 2008 A estrela de Hervás, unha obra escrita por Miguel Murillo que se realiza na ribeira do Río Ambroz. En 2013, e para a súa XVII edición, representouse A calumnia, tamén de Miguel Murillo, que está baseada nun feito documentado no Arquivo Xeral de Simancas sobre un roubo da hostia consagrada, por parte de novos cristiáns de Aldeanueva del Camino. En 2016, e para a súa XX edición, estreouse Alma negra, traxicomedia escrita por Miguel Gómez Andrea.

Feira de Hervás

Do 14 ao 17 de agosto. Actividades lúdicas, como charangas e pasarúas de xigantes e cabezudos, verbenas populares na Praza da Corredera, así como actividades deportivas e taurinas amenizan estes días. Antigamente, tiña lugar na poboación unha prestixiosa feira de gandos, que desapareceu co desenvolvemento das comunicacións.

Festividades

Nevada en Hervás.

San Antón: a primeira festa do ano é o día de San Antón, o 17 de xaneiro. Celébrase na ermida do santo, onde se acode para bendicir aos animais despois da misa. Tras iso, é tradición comer o bolo de San Antón, composto por un pan redondo que contén unha tortilla de chourizo.

Semana Santa: xa pasado o clásico Entroido, continúan, do mesmo xeito que en toda España as celebracións relixiosas con desfiles procesionais. O luns e martes de Pascua, os hervasenses comen o tradicional hornazo e doces.

Festas patronais do Cristo da Saúde: do 14 ao 17 de setembro, as festas do Cristo ou as festas de setembro. Son as festas máis queridas polos hervasenses e son en honra do Santísimo Cristo da Saúde, patrón do pobo. Previamente, celébranse cunha novena desde o día 5 até o 13 en honra ao Cristo. As festividades realízanse na ermida que se atopa nos arredores do pobo, xunto á praza de touros, no medio do castañar. Tras a misa, tómanse peixes e bacallau nos chozos que hai polos arredores, antes de continuar de viños polo pobo.

Vaca ou Touro de lume: tanto nas feiras de agosto, como nas festas patronais de setembro, realízase na praza do pobo (Plaza de la Corredera) unha verbena popular, en cuxo descanso aparece en escena o famoso touro de lume. Unha vaca de latón que corre ao redor da praza mentres, o xogo pirotécnico de bengalas e foguetes que porta, fai o deleite de visitantes e aldeáns.

Gastronomía

Prato de chanfaina.

A gastronomía hervasese é rica e variada, con notables influencias das culturas das cales é herdeira, como a árabe e a sefardí, ademais de influencias da vida pastoril e gandeira, sobre todo na gastronomía máis caseira.

Algúns pratos teñen ingredientes con denominación de orixe de Estremadura, como o porco ibérico, a tenreira, o cordeiro, o aceite, o pemento, o viño, os queixos e sopapos, a cereixa e o mel.

Entre os moitos pratos típicos da gastronomía hervasense atópanse a chanfaina, as faragullas estremeñas, as patacas en escabeche (escabechás), a caldereta estremeña todos os produtos da matanza e os doces conventuales artesanais (entre eles as floretas, os pestiños, as perrunillas ou os mantecados e o hornazo).

Deportes

O municipio conta cun equipo de fútbol que, desde a tempada 2010/11 xoga na Primeira Rexional de Estremadura, o Club Polideportivo Hervás.

= Ligazóns externas

• Hervás en OpenStreetMap.
• Ayuntamiento de Hervás Arquivado 16 de abril de 2016 en Wayback Machine.