Castanea
Castiñeiros (xénero Castanea) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Castiñeiro común, Castanea sativa | |||||||||||||
Clasificación científica | |||||||||||||
| |||||||||||||
Especies | |||||||||||||
|
Castanea é un xénero de plantas da familia das fagáceas, nativas das rexións temperadas do hemisferio norte, coñecidas comunmente coma castiñeiros. Os froitos dos castiñeiros son noces comestíbeis coñecidas coma castañas ou bullotes[1]
O castiñeiro común é unha das árbores de maior importancia na economía e historia de Galiza. Os lugares poboados de castiñeiros denomínanse castiñeiras ou castañais. Os soutos son un tipo de formación de castiñeiros para o aproveitamento de leña e froitos típicos de Galiza.
Descrición editar
As especies de Castanea son árbores de folla caediza, que necesitan certo grao de humidade. Prefire solos silíceos descarbonatados. Son lonxevas, atopándose individuos milenarios, como o castiñeiro de Pumbariños.
Presentan follas alternas co bordo denticulado. Son plantas monoicas: a flor masculina nunha longa candea erecto con periantio soldado pola base e 12 a 8 estames; a flor feminina na base do dicasio masculino. Dicasio feminino completo (3 flores). Ovario trígono unilocular con 7 a 9 estilo. Froito en cúpula con longas espñas, xeralmente con 3 aquenios. A madeira de castiñeiro é de cor amarelenta, de aspecto semellante ao do carballo, porén máis doada de traballar e máis estábel. É un pau de dureza media, elástica, tenaz e flexíbel.
Especies editar
Os castiñeiros pertencen á mesma familia, que os carballos e as faias, as Fagáceas. Hai catro especies principais, habitualmente coñecidos coma castiñeiros europeos, chineses, xaponeses e americanos[2]:
- Especies europeas: Castiñeiro común (Castanea sativa) é a única especie europea de castiñeiro, é a común en Galiza.
- Especies asiáticas: Castanea crenata (castiñeiro do Xapón[3]), Castanea mollissima (castiñeiro da China ou chinés), Castanea davidii (China), Castanea henryi e Castanea seguinii (China).
- Especies americanas: Inclúen Castanea dentata (o castiñeiro americano[4] - estados do leste dos EUA), Castanea pumila (Estados do leste dos EUA), Castanea alnifolia (Estados do sur), Castanea ashei (Estados do sur), Castanea floridana (Estados do sur) e Castanea paupispina (Estados do sur).[5][6]
Cómpre non confundir os castiñeiros co xénero Aesculus, o castiñeiro de bruxas, que non está relacionado con Castanea e se lles chamou así por producir froitos de aparencia semellante mais non comestíbeis. Outra árbore que se adoita confundir co castiñeiro é a especie de carballo: (Quercus prinus) e tamén a faia americana (Fagus grandifolia) pola semellanza das follas.[7]
Galiza editar
En Galiza só contamos cunha especie considerada autóctona, o castiñeiro común ou europeo; algúns historiadores sinalan a chegada dos castiñeiros a Galiza e, en xeral á Península Ibérica na época do Imperio Romano, os romanos espallaron a especie por todo o seu Imperio. Porén algunhas pescudas realizadas[8] sinalan que xa existía con anterioridade téndose atopado pole e restos de carbón de castiñeiro moi anteriores á conquista romana. Así, podemos considerar o castiñeiro unha especie autóctona de Galiza. O castiñeiro da China e o castiñeiro do Xapón poden atoparse en arboredos e novas plantacións, ás veces hibridados ou coma padróns do castiñeiro común para mellorar producións ou obter individuos resistentes a doenzas fúnxicas coma o chancro ou a tinta.
Enfermidades editar
- Micosphaerella maculiformis , fungo ascomiceto que ataca ás follosas en xeral. Causa a antracnose do castiñeiro. Óllanse manchas pardas principalmente nas follas e máis raramente nos pecíolos e os ourizos. Os danos non son graves.
- Cryphonectria parasitica, o coñecido chancro do castiñeiro, chegou á Península Ibérica nos anos 40. É hoxe en día a doenza máis devastadora que afecta ás castiñeiras de Galiza e Asturias. As follas muchan e marelecen, secando as pólas. Inchazón e formación de fendas lonxitudinais na casca que se torna avermellada; presenza do micelio do fungo por baixo da casca. Para controlar esta enfermidade o método máis estendido é o uso de virus de cepas resistentes, ou a loita química.
- Phytophthora cambivorae Phytophthora cinnamomi, a tinta do castiñeiro, xéneros de protistas da clase Oomycetes, que destrúen o castañal; é a doenza radicular máis importante que afecta a esta frondosa. Os síntomas da enfermidade son: podremia do sistema radicular, marelecemento das follas, secado da punta das pólas e aborto dos froitos. Ademais as raíces aparecen ennegrecidas se se elimina a casca.
- Armillaria mellea, fungo basidiomiceto que pode causar podremias radiculares en diferentes especies de leñosas.[9]
Os castiñeiros tamén poden verse afectados por distintos tipos de pestes, principalmente larvas de avelaíñas.
Aproveitamento editar
Valor nutricional por 100 g | |
---|---|
Enerxía | 820 kJ (200 kcal) |
44 g | |
Azucres | 11 g |
1.3 g | |
1.6 g | |
Vitaminas | Cantidade %DV† |
Vitamina A equiv. | 0% 1 μg |
Tiamina (B1) | 13% 0.144 mg |
Riboflavina (B2) | 1% 0.016 mg |
Niacina (B3) | 7% 1.102 mg |
Vitamina B6 | 27% 0.352 mg |
Ácido fólico (B9) | 15% 58 μg |
Vitamina B12 | 0% 0 μg |
Vitamina C | 48% 40.2 mg |
Minerais | Cantidade %DV† |
Calcio | 2% 19 mg |
Ferro | 7% 0.94 mg |
Magnesio | 8% 30 mg |
Fósforo | 5% 38 mg |
Potasio | 10% 484 mg |
Sodio | 0% 2 mg |
Cinc | 5% 0.49 mg |
Outros constituíntes | Cantidade |
Auga | 60.21 g |
| |
†As porcentaxes son aproximadas empregando a recomendación de US para os adultos. Fonte: Base de datos USDA Nutrient |
Actualmente o principal uso dos castiñeiros é a obtención da súa madeira, moi valorada para fabricar mobles, chans, instrumentos musicais etc. Antigamente empregábase, ademais de para a fabricación de mobles, para trabes e pezas do carro.
Outro dos aproveitamentos destas especies é o froito: tradicionalmente empregouse coma fonte enerxética (especialmente en Galiza até a chegada da pataca) e como alimento para o gado (fundamentalmente porcos). É por iso que aínda nalgunhas zonas de Galiza chamen ás patacas castañas de terra (igual que en francés as patacas reciben o nome de pommes-de-terre, mazás de terra). Tradicionalmente a castaña pode consumirse crúa, aínda que tamén cocida ou asada. O marrón-glacé é un doce de receita francesa que aumenta enormemente o valor enerxético das castañas. En Galiza salientan os magostos coma festas de enxalzamento deste froito.
Recentemente fomentouse o reaproveitamento da castaña mediante a oferta de produtos tradicionais coma a augardente de castaña, a crema de castaña, o pan de castaña etc., con todo nos últimos anos continuou unha tendencia á caída da produción e mais o consumo.
Taxonomía editar
O xénero foi descrito por Philip Miller e publicado en The Gardeners Dictionary ...Abridged...fourth edition 1: vol. 1. 1754.[10]
Castanea: nome xenérico que deriva do nome dado en latín ao froito e é probábel que o nome do xénero derive directamente desta palabra.[11] Algúns, porén, avanzan na hipótese de que o nome deriva da cidade grega de Kastania en Tesalia, mais o máis probábel e que a vila tomase o nome da a´rbore e non en troques.[5][12][13]
Notas editar
- ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 22 de xullo de 2013. Consultado o 19 de febreiro de 2013.
- ↑ Industry information Arquivado 08 de agosto de 2008 en Wayback Machine. por David McLaren. De The Chestnut Growers Information Book, Chestnut Australia Inc.
- ↑ Nome vulgar recomendado por Diccionario das ciencias da natureza e da saúde, A Coruña, Deputación da Coruña, 2000
- ↑ Nome vulgar galego recomendado polo Servizo de Normalización Lingüística da USC
- ↑ 5,0 5,1 The Grocer's Encyclopedia - Encyclopedia of Foods and Beverages Arquivado 12 de febreiro de 2010 en Archive-It. Por Artemas Ward. Nova York. 1911.
- ↑ Postharvest Physiology and Pathology of Chestnuts. En Postharvest Handling and Storage of Chestnuts. Por Fabio Mencarelli. Food and Agriculture Organisation United Nations. Novembro de 2001.
- ↑ Chestnut Tree en chestnuttree.net.
- ↑ GUILLÉN OTERINO, A.: "Sobre la introducción del castaño en el Mediterráneo occidental" ZEPHYRVS, XXXIV-XXXV, 1982. Págs. 99-102.
- ↑ http://www.serida.org/publicacionesdetalle.php?id=2208
- ↑ "Castanea". Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultado o 12 de febreiro de 2013.
- ↑ New RHS Dictionary of Gardening. By A. Huxley ed. 1992. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
- ↑ Chestnut Tree.
- ↑ En Nombres Botánicos
Véxase tamén editar
Outros artigos editar
Ligazóns externas editar
- Flora Europaea: Castanea sativa
- Flora of North America:Castanea Arquivado 04 de marzo de 2016 en Wayback Machine.
- Flora of China:'Castanea'
- Información sobre Castanea Sativa en Wikisilva (Universidad de Vigo)Arquivado 17 de marzo de 2013 en Wayback Machine.
- Rushforth, K. (1999). Árboles de Bretaña y Europa. HarperCollins ISBN 0-00-220013-9.