Aranga

concello da comarca de Betanzos, na provincia da Coruña

Coordenadas: 43°14′02″N 8°00′57″O / 43.233888888889, -8.0158333333333

Aranga é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca de Betanzos. Segundo o IGE, o 1 de xaneiro de 2014 tiña 2033 habitantes, 1023 homes e 1010 mulleres (2.072 no 2012, 2113 no 2011, 2126 no 2010). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é «arangués»[9].

Aranga
Escudo de Aranga
Casa do Concello
Situación
Xentilicio[1]arangués/aranguesa
Xeografía
ProvinciaProvincia da Coruña
ComarcaComarca de Betanzos
Poboación1.837 hab. (2022)[2][3]
Área119,6 km²[3]
Densidade15,36 hab./km²
Entidades de poboación6 parroquias[4]
Capital do concelloPonte Aranga
Política (2023 [5][6])
AlcaldeAlberto Platas (PPdeG[7])
Concelleiros
PPdeG: 5
PSdeG-PSOE: 4
Eleccións municipais en Aranga
Uso do galego[8] (2011)
Galegofalantes92,39%
Na rede
www.aranga.gal
editar datos en Wikidata ]
Mapa de Aranga coas súas parroquias.
Aranga no Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar de Pascual Madoz (1845).

Xeografía Editar

Situación Editar

Ten unha superficie de 119,6 km². Limita cos concellos de Guitiriz (da provincia de Lugo), Curtis, Oza-Cesuras, Coirós, Irixoa e Monfero. O concello está atravesado polo río Mandeo. Está situado a 40 km ao sueste da capital da provincia. Ten unha altitude media de 262 m sobre o nivel do mar.

Demografía Editar

É un dos dous únicos concellos da provincia da Coruña que se considera concello rural marxinal (a poboación agraria supera o 70 % do total de poboación activa).

Censo total 2014 2033 habitantes
Menores de 15 anos 118 (5,8 %)
Entre 15 e 64 anos 1136 (55,88 %)
Maiores de 65 anos 779 (38,32 %)
Evolución da poboación de Aranga   Fontes: INE e IGE.
1900 1930 1950 1981 2004 2009 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
4710 4980 4618 2723 2274 2142 2113 2072 2051 {{{13}}} {{{14}}} {{{15}}} {{{16}}} {{{17}}}
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Patrimonio Editar

Patrimonio arqueolóxico Editar

Consérvanse restos prehistóricos. Xunto á ermida de San Vitorio hai varios campos de dolmens e un castro. Na Costa do Sal hai varios petróglifos, mámoas e outros restos.

En Fervenzas existen tres castros: Castro do Valló, nos Casarellos e o castro das Cotorras. Aprézase ben toda a súa estrutura, as murallas e o antecastro. Na parroquia atopáronse outros restos arqueolóxicos, como pequenos utensilios, machados, puntas de frechas, e restos de enterramentos, especialmente nos arredores do Mato.

En Muniferral hai un castro, no que se aprecia ben toda a súa estrutura. En Feás está documentada a existencia dun castro denominado Castro de Flores, no lugar coñecido como Flores ou A Feira. Nas inmediacións do mesmo produciuse o achado dun torque, actualmente depositado no Museo Arqueolóxico Nacional, en Madrid, e que aparece catalogado como torque de Ois (o lugar de Flores, e o propio castro, sitúanse da cabalo dos concellos de Coirós, parroquia de Santa María de Ois, e Aranga, parroquia de Feás), pero que tamén é coñecido como torque de Flores.

Arquitectura relixiosa Editar

A igrexa de Muniferral é un templo románico, do século XII. A igrexa de San Paio é barroca, do século XVII. Na capela do Cristo consérvase a Santa Cruz, de latón do século X.

Son numerosos os cruceiros existentes nas distintas parroquias do concello. O cruceiro de San Vicente de Fervenzas está datado entre finais do século XV e principios do XVI. A capela de San Salvador de Fervenzas aparece citada no Catastro de Ensenada.

Arquitectura civil Editar

A ponte sobre o río Mandeo en Ponte Aranga, data do século XVII. A Ponte Vella, na Castellana, tamén sobre o río Mandeo, data do século XVI, sendo posteriormente reformada. Por esta ponte pasaba o camiño real da Coruña a Lugo.

Existen varias pazos ou casas grandes de interese, como é o caso da casa do Vinculeiro, no lugar da Lagoa, na parroquia de Feás, hoxe en deficiente estado de conservación, e que presenta un interesante portalón de pedra.

Aranga na cultura popular Editar

A lenda conta que hai séculos ían unhas mulleres camiñando preto da igrexa e escoitaron soar unha campaíña. Contáronllo ó cura e este mandou cavar no lugar, ata que atoparon unha cruz de ferro e unha coroa de prata. Cando sacaron estes obxectos comezou a abrollar auga, que deu lugar á actual fonte; ó seu pé hai unha cruz gravada na pedra. Co tempo levantouse unha ermida a carón da fonte.

A Santa Cruz e a fonte de Aranga teñen propiedades curativas, ó dicir dos veciños. Para curar dalgunha enfermidade, o doente debe lavarse coa auga que se vai acumulando na cruz de pedra. Do mesmo xeito, para conseguir ter fillos, os interesados deben lavar as súas partes con esta auga, e disque tamén é eficaz para protexer as colleitas das diferentes pragas [10].

Cantigueiro Editar

  • A verdadeira Cruz de Aranga / queda sentada na porta / mirando para os romeiros / como lle soben a costa.[11]
  • Pasei a ponte de Aranga, / non a pasei por ladrón, / paseina por bo mozo, / porque tamén eu son.[12]
  • Verdadeira cruz de Aranga/ que has de dar ós teus romeiros/ auguiña da túa fonte,/ sombra dos teus castiñeiros.[10][11]

Aparece tamén Aranga na terceira estrofa da «Cantiga da montaña» de Aurelio Ribalta: De Trasanquelos á Curtis, / dende Vilacoba a Aranga, / dende Monfero a Sobrado, / dende Libureiro a Caldas, dende Santiago a Millide[13]

Política Editar

Eleccións municipais de 2019 Editar

Eleccións municipais de 2019
Partido político Concelleiros Votos Porcentaxe
PPdeG 5 (-1) 751 53,30%
PSdeG-PSOE 4 (=) 526 37,33%
BNG 0 (=) 123 8,73%

Pasaron dos 11 escanos aos 9 escanos.

Eleccións municipais de 2015 Editar

Eleccións municipais de 2015
Partido político Concelleiros Votos Porcentaxe
PPdeG 6 (=) 728 48,08%
PSdeG-PSOE 4 (=) 521 34,41%
i Aranga 1 (-) 193 12,75%
BNG 0 (-1) 58 3,83%

Eleccións municipais de 2011 Editar

Eleccións municipais de 2011
Partido político Concelleiros Votos Porcentaxe
PPdeG 6 (=) 846 50,39%
PSdeG-PSOE 4 (=) 593 35,32%
BNG 1 (=) 231 13,76%

Eleccións municipais de 2007 Editar

Eleccións municipais de 2007
Partido político Concelleiros Votos Porcentaxe
PPdeG 6 853 48,41%
PSdeG-PSOE 4 656 37,23%
BNG 1 240 13,62%

Galería de imaxes Editar

Artigo principal: Galería de imaxes de Aranga.

Parroquias Editar

Galicia | Provincia da Coruña | Parroquias de Aranga

Aranga (San Paio) | Cambás (San Pedro) | Feás (San Pedro) | Muniferral (San Cristovo) | San Vicente de Fervenzas (San Vicente) | Vilarraso (San Lourenzo)


Lugares de Aranga Editar

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Aranga vexa: Lugares de Aranga.

Notas Editar

  1. Véxase no Galizionario.
  2. Instituto Nacional de Estadística, ed. (27 de decembro de 2019). "Cifras oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de enero". Consultado o 2 de xuño de 2020. (en castelán).
  3. 3,0 3,1 Instituto Galego de Estatística. (2022) "Aranga".Información municipal. Sociedade e poboación. Xunta de Galicia.
  4. Nomenclátor de Galicia. Busca directa. Xunta de Galicia
  5. Goberno de España, Ministerio del Interior (ed.). "Elecciones 2023" (en castelán). Consultado o 20 de xuño de 2023. 
  6. "El PSdeG gobernará sobre 1,2 millones de gallegos, el PP a 667.000, y el BNG a 360.000". La Voz de Galicia (en castelán). Consultado o 20 de xuño de 2023. 
  7. Saúdo do alcalde, consultado o 14-09-2019
  8. Neira, Carlos. "Evolución do uso do galego por concellos". Arquivado dende o orixinal o 5 de decembro de 2019. Consultado o 14 de outubro de 2014. Fonte: IGE. Datos dispoñibles nas Táboas Dinámicas de Google 
  9. Costas González, X.-H. (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Universidade de Vigo. p. 40. ISBN 978-84-8158-706-7. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de novembro de 2018. Consultado o 08 de setembro de 2019. 
  10. 10,0 10,1 Gran Enciclopedia Galega III, s. v. Aranga.
  11. 11,0 11,1 Castro Santamariña, Manuel (2013). Cancioneiro das terras de Aranga. Deputación da Coruña. p. 104. ISBN 978-84-9812-210-7. 
  12. "Lugar de referencia: Aranga". Portal de ditados tópicos galegos. 
  13. Ribalta, Aurelio (7.11.1897). "Cantiga da montaña". Revista Gallega (A Coruña) (139): 4. Arquivado dende o orixinal o 18 de agosto de 2019. Consultado o 25 de agosto de 2019. 

Véxase tamén Editar

Bibliografía Editar

Outros artigos Editar

Ligazóns externas Editar