Aranga
Coordenadas: 43°14′00″N 08°00′57″O / 43.23333, -8.01583
Aranga é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca de Betanzos. Segundo o IGE, o 1 de xaneiro de 2014 tiña 2033 habitantes, 1023 homes e 1010 mulleres (2.072 no 2012, 2113 no 2011, 2126 no 2010). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é «arangués»[8].
| Aranga | |
|---|---|
 | |
 Casa do Concello | |
 | |
| Situación | |
| Xentilicio[1] | arangués/aranguesa |
| Xeografía | |
| Provincia | Provincia da Coruña |
| Comarca | Comarca de Betanzos |
| Poboación | 1.837 hab. (2022)[2][3] |
| Área | 119,6 km²[3] |
| Densidade | 15,36 hab./km² |
| Entidades de poboación | 6 parroquias[4] |
| Capital do concello | Ponte Aranga |
| Política (2019[5]) | |
| Alcalde | Alberto Platas (PPdeG[6]) |
| Concelleiros | PPdeG: 5 PSdeG-PSOE: 4 |
| Eleccións municipais en Aranga | |
| Uso do galego[7] (2011) | |
| Galegofalantes | 92,39% |
| Na rede | |
| www.aranga.gal | |
| [ editar datos en Wikidata ] | |
XeografíaEditar
SituaciónEditar
Ten unha superficie de 119,6 km². Limita cos concellos de Guitiriz (da provincia de Lugo), Curtis, Oza-Cesuras, Coirós, Irixoa e Monfero. O concello está atravesado polo río Mandeo. Está situado a 40 km ao sueste da capital da provincia. Ten unha altitude media de 262 m sobre o nivel do mar.
DemografíaEditar
É un dos dous únicos concellos da provincia da Coruña que se considera concello rural marxinal (a poboación agraria supera o 70 % do total de poboación activa).
| Censo total 2014 | 2033 habitantes |
|---|---|
| Menores de 15 anos | 118 (5,8 %) |
| Entre 15 e 64 anos | 1136 (55,88 %) |
| Maiores de 65 anos | 779 (38,32 %) |
| Evolución da poboación de Aranga Fontes: INE e IGE. | ||||||||||||||||
| 1900 | 1930 | 1950 | 1981 | 2004 | 2009 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |
| 4710 | 4980 | 4618 | 2723 | 2274 | 2142 | 2113 | 2072 | 2051 | {{{13}}} | {{{14}}} | {{{15}}} | {{{16}}} | {{{17}}} | |||
| (Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.) | ||||||||||||||||
PatrimonioEditar
Patrimonio arqueolóxicoEditar
Consérvanse restos prehistóricos. Xunto á ermida de San Vitorio hai varios campos de dolmens e un castro. Na Costa do Sal hai varios petróglifos, mámoas e outros restos.
En Fervenzas existen tres castros: Castro do Valló, nos Casarellos e o castro das Cotorras. Aprézase ben toda a súa estrutura, as murallas e o antecastro. Na parroquia atopáronse outros restos arqueolóxicos, como pequenos utensilios, machados, puntas de frechas, e restos de enterramentos, especialmente nos arredores do Mato.
En Muniferral hai un castro, no que se aprecia ben toda a súa estrutura. En Feás está documentada a existencia dun castro denominado Castro de Flores, no lugar coñecido como Flores ou A Feira. Nas inmediacións do mesmo produciuse o achado dun torque, actualmente depositado no Museo Arqueolóxico Nacional, en Madrid, e que aparece catalogado como torque de Ois (o lugar de Flores, e o propio castro, sitúanse da cabalo dos concellos de Coirós, parroquia de Santa María de Ois, e Aranga, parroquia de Feás), pero que tamén é coñecido como torque de Flores.
Arquitectura relixiosaEditar
A igrexa de Muniferral é un templo románico, do século XII. A igrexa de San Paio é barroca, do século XVII. Na capela do Cristo consérvase a Santa Cruz, de latón do século X.
Son numerosos os cruceiros existentes nas distintas parroquias do concello. O cruceiro de San Vicente de Fervenzas está datado entre finais do século XV e principios do XVI. A capela de San Salvador de Fervenzas aparece citada no Catastro de Ensenada.
Arquitectura civilEditar
A ponte sobre o río Mandeo en Ponte Aranga, data do século XVII. A Ponte Vella, na Castellana, tamén sobre o río Mandeo, data do século XVI, sendo posteriormente reformada. Por esta ponte pasaba o camiño real da Coruña a Lugo.
Existen varias pazos ou casas grandes de interese, como é o caso da casa do Vinculeiro, no lugar da Lagoa, na parroquia de Feás, hoxe en deficiente estado de conservación, e que presenta un interesante portalón de pedra.
Aranga na cultura popularEditar
A lenda conta que hai séculos ían unhas mulleres camiñando preto da igrexa e escoitaron soar unha campaíña. Contáronllo ó cura e este mandou cavar no lugar, ata que atoparon unha cruz de ferro e unha coroa de prata. Cando sacaron estes obxectos comezou a abrollar auga, que deu lugar á actual fonte; ó seu pé hai unha cruz gravada na pedra. Co tempo levantouse unha ermida a carón da fonte.
A Santa Cruz e a fonte de Aranga teñen propiedades curativas, ó dicir dos veciños. Para curar dalgunha enfermidade, o doente debe lavarse coa auga que se vai acumulando na cruz de pedra. Do mesmo xeito, para conseguir ter fillos, os interesados deben lavar as súas partes con esta auga, e disque tamén é eficaz para protexer as colleitas das diferentes pragas [9].
CantigueiroEditar
- A verdadeira Cruz de Aranga / queda sentada na porta / mirando para os romeiros / como lle soben a costa.[10]
- Pasei a ponte de Aranga, / non a pasei por ladrón, / paseina por bo mozo, / porque tamén eu son.[11]
- Verdadeira cruz de Aranga/ que has de dar ós teus romeiros/ auguiña da túa fonte,/ sombra dos teus castiñeiros.[9][10]
Aparece tamén Aranga na terceira estrofa da «Cantiga da montaña» de Aurelio Ribalta: De Trasanquelos á Curtis, / dende Vilacoba a Aranga, / dende Monfero a Sobrado, / dende Libureiro a Caldas, dende Santiago a Millide…[12]
PolíticaEditar
Eleccións municipais de 2019Editar
| Partido político | Concelleiros | Votos | Porcentaxe |
|---|---|---|---|
| PPdeG | 5 (-1) | 751 | 53,30% |
| PSdeG-PSOE | 4 (=) | 526 | 37,33% |
| BNG | 0 (=) | 123 | 8,73% |
Pasaron dos 11 escanos aos 9 escanos.
Eleccións municipais de 2015Editar
| Partido político | Concelleiros | Votos | Porcentaxe |
|---|---|---|---|
| PPdeG | 6 (=) | 728 | 48,08% |
| PSdeG-PSOE | 4 (=) | 521 | 34,41% |
| i Aranga | 1 (-) | 193 | 12,75% |
| BNG | 0 (-1) | 58 | 3,83% |
Eleccións municipais de 2011Editar
| Partido político | Concelleiros | Votos | Porcentaxe |
|---|---|---|---|
| PPdeG | 6 (=) | 846 | 50,39% |
| PSdeG-PSOE | 4 (=) | 593 | 35,32% |
| BNG | 1 (=) | 231 | 13,76% |
Eleccións municipais de 2007Editar
| Partido político | Concelleiros | Votos | Porcentaxe |
|---|---|---|---|
| PPdeG | 6 | 853 | 48,41% |
| PSdeG-PSOE | 4 | 656 | 37,23% |
| BNG | 1 | 240 | 13,62% |
Galería de imaxesEditar
- Artigo principal: Galería de imaxes de Aranga.
Fonte de Santa Cruz.
Pico montañoso.
Reflexos no río Mandeo.
Pisada de Roldán.
ParroquiasEditar
Lugares de ArangaEditar
Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Aranga vexa: Lugares de Aranga.
NotasEditar
- ↑ Véxase no Galizionario.
- ↑ Instituto Nacional de Estadística, ed. (27 de decembro de 2019). "Cifras oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de enero". Consultado o 2 de xuño de 2020.(en castelán).
- ↑ 3,0 3,1 Instituto Galego de Estatística. (2022) "Aranga".Información municipal. Sociedade e poboación. Xunta de Galicia.
- ↑ Nomenclátor de Galicia. Busca directa. Xunta de Galicia
- ↑ "Resultado eleccións municipais de 2019". Arquivado dende o orixinal o 25 de xuño de 2019. Consultado o 14 de setembro de 2019.
- ↑ Saúdo do alcalde, consultado o 14-09-2019
- ↑ Neira, Carlos. "Evolución do uso do galego por concellos". Arquivado dende o orixinal o 5 de decembro de 2019. Consultado o 14 de outubro de 2014.
Fonte: IGE. Datos dispoñibles nas Táboas Dinámicas de Google
- ↑ Costas González, X.-H. (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Universidade de Vigo. p. 40. ISBN 978-84-8158-706-7. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de novembro de 2018. Consultado o 08 de setembro de 2019.
- ↑ 9,0 9,1 Gran Enciclopedia Galega III, s. v. Aranga.
- ↑ 10,0 10,1 Castro Santamariña, Manuel (2013). Cancioneiro das terras de Aranga. Deputación da Coruña. p. 104. ISBN 978-84-9812-210-7.
- ↑ "Lugar de referencia: Aranga". Portal de ditados tópicos galegos.
- ↑ Ribalta, Aurelio (7.11.1897). "Cantiga da montaña". Revista Gallega (A Coruña) (139): 4. Arquivado dende o orixinal o 18 de agosto de 2019. Consultado o 25 de agosto de 2019.
Véxase taménEditar
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Aranga  |
BibliografíaEditar
- Cabanas López, Fernando D. (2018). Territorio de Aranga (en castelán). ISBN 978-84-09-07272-9.
- —————— (2019). Vida municipal en Aranga durante la II República. Municipio precursor de la II República en Galicia: 1931-1939 (en castelán).
- Monteoliva Díaz, Ángel L. (2013). PXOM de Aranga. Información xeográfica e histórica (PDF) (Informe). Concello de Aranga. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 01/11/2018. Consultado o 1/11/2018.
- Navaza, Gonzalo (2021). Os nomes dos concellos da provincia da Coruña. Real Academia Galega. ISBN 978-84-17807-09-2. doi:10.32766/rag.377.
Outros artigosEditar
Ligazóns externasEditar
Aranga en OpenStreetMap.
