Aranga, Aranga
San Paio de Aranga[1] é unha parroquia que se localiza no centro-leste do concello coruñés de Aranga na comarca de Betanzos. Segundo o IGE en 2018 tiña 476 habitantes (250 homes e 226 mulleres) distribuídos en 31 entidades de poboación, o que supón unha diminución en relación ao ano 1999 cando tiña 643 habitantes.
Aranga | |
---|---|
Igrexa parroquial de San Paio de Aranga. | |
Concello | Aranga[1] |
Provincia | A Coruña |
Coordenadas | 43°13′22″N 8°01′07″O / 43.2228, -8.0186 |
Área | 36,84 km² |
Poboación | 476 hab. (2018) |
Densidade | 12,92 hab./km² |
Entidades de poboación | 31[1] |
[ editar datos en Wikidata ] |
Eclesiasticamente pertence ó arciprestado de Pruzos.[2]
Xeografía
editarA parroquia de Aranga ten unha superficie de 36,84 km²[3] e 31 núcleos de poboación.[4]
Situación
editarEstá situada no centro-leste do concello de Aranga, estendéndose de norte a sueste do municipio, e no extremo sur do arciprestado de Pruzos.
Limita ó norte coa parroquia de Verís (do concello de Irixoa), ó nordeste coa de Cambás, ó leste coa de Santa Mariña de Lagostelle (Guitiriz), ó sur coa de Foxado (Curtis) e ó oeste coas de Muniferral e Vilarraso.
Noroeste: Muniferral | Norte: Verís (Irixoa) | Nordeste: Cambás |
Oeste: Muniferral e Vilarraso | Leste: Santa Mariña de Lagostelle (Guitiriz) | |
Suroeste: Vilarraso | Sur: Foxado (Curtis) | Sueste: Santa Mariña de Lagostelle (Guitiriz) |
Historia
editarNa reforma parroquial de 1867, levada a cabo persoalmente polo arcebispo de Santiago de Compostela, García Cuesta, os lugares de Carballo Torto, A Graña, Orosa e Santiso pasaron a formar parte da nova parroquia de Vilarraso.[6] Así e todo, no censo de 1887 aínda aparecían incluídos na parroquia de Aranga.[7]
Demografía
editarNo Censo de Pecheros de 1528, a parroquia aparece con 114 pecheros ―os que teñen que pagar un tributo― mentres no censo de 1591 ten 161 veciños, dos cales 153 son pecheros.[8]
Século XVIII
editar1752[9] | 1768[10] | 1787[11] |
---|---|---|
Veciños | Habitantes | |
206 | 960 | 1052 |
Século XIX
editar1816/17[12] | 1826[13] | 1836[14] | 1845[5] | 1857[15] | 1860[16] | 1887[7] | 1900[17] | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Veciños | 147 | 184 | 158 | 200 | 288 | 295 | – | – |
Habitantes | – | 892 | 632 | 1500 | 1542 | 1657 | 2006[b] | 1640 |
Expediente de alistamento militar do arquivo de Betanzos Dicionarios xeográficos Boletín Oficial da Provincia da Coruña (BOPC) Censos (poboación de feito)
Século XX
editar1910[17] | 1920[17] | 1930[17] | 1940[17] | 1950[17] | 1960[17] | 1970[17] | 1981[17] | 1986[18] | 1991[17] | 1999[19] | 2000[20] | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Habitantes | 1439 | 1432 | 1542 | 1580 | 1318 | 1158 | 865 | 707 | 675 | 640 | 643 | 625 |
Censos (poboación de feito) Padrón municipal
Século XXI
editar2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
620 | 607 | 595 | 588 | 576 | 570 | 566 | 553 | 549 | 540 |
2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
544 | 528 | 520 | 512 | 502 | 503 | 488 | |||
Fonte: IGE (padrón municipal)[21] |
Gráfica de evolución demográfica de Aranga entre 1887 e 2017 |
Poboación de feito segundo o censo de poboación; incluíndo Orosa, Carballo Torto e Santiso que pasaron a Vilarraso. Poboación de feito segundo os censos de poboación. Poboación segundo o padrón municipal. |
Etnografía
editarAranga na cultura popular
editar- A verdadeira Cruz de Aranga / queda sentada na porta / mirando para os romeiros / como lle soben a costa.[22]
- Pasei a ponte de Aranga, / non a pasei por ladrón, / paseina por bo mozo, / porque tamén eu son.[23]
- Verdadeira Cruz de Aranga / que has de dar aos teus romeiros? / auguiña da túa fonte, / sombra dos teus castiñeiros.[22]
Galería de imaxes
editar-
Igrexa de San Paio.
-
Casa do concello en Ponte Aranga.
-
A ponte de Ponte Aranga sobre o río Mandeo.
-
O río Mandeo visto desde dita ponte.
-
Área recreativa en Ponte Aranga, na ribeira do Mandeo.
-
A ponte do muíño.
-
Fonte ao pé do adro da igrexa.
-
Fonte de Santa Cruz.
-
Baliza quilométrica do Plan Peña de 1939 no pk 1 da antiga C-544, actual N-634.
Lugares e parroquias
editarLugares de Aranga
editarLugares da parroquia de Aranga no concello coruñés de Aranga | |
---|---|
O Apeadeiro | As Barbudas | O Barreiro | A Bragaña | O Cal | O Carballal | Congostro | As Cubas | A Follanzá | A Fraga | Gomil | A Igrexa | A Irixe | Manide | Maques | Montemeá | Outeiro | Pasarín | Pedramaior | Penelas | Pereira | Ponte Aranga | O Pousadoiro | A Reborica | Roibos | Santo Estevo | Seoane | Soutullo | A Veiga | Vilares | Vilaúxe |
Parroquias de Aranga
editarNotas
editar- ↑ O número de habitantes de Aranga non se conserva no Censo de Floridablanca (faltan case tódalas parroquias galegas que comezan coa letra ‹A›). Porén, pódese obter ó ser a única parroquia da xurisdición de Sobrado que falta.
- ↑ Este é o último censo no cal aínda se contabilizan os lugares de Orosa (220 habitantes), Carballo Torto (136 habitantes) e Santiso (38 habitantes). Após a reforma parroquial de 1867 pasaron a formar parte da nova parroquia de Vilarraso.
- Referencias
- ↑ 1,0 1,1 1,2 DECRETO 189/2003, do 6 de febreiro, polo que se aproba o nomenclátor correspondente ás entidades de poboación da provincia da Coruña.
- ↑ "Arciprestado de Pruzos". Arquidiocese de Santiago de Compostela. Arquivado dende o orixinal o 08 de decembro de 2018. Consultado o 8.12.2018.
- ↑ Monteoliva Díaz 2013 (mapa).
- ↑ "Nomenclátor de Galicia: Aranga (San Paio)". Xunta de Galicia. Consultado o 8.12.2018.
- ↑ 5,0 5,1 Madoz, Pascual (1845). Aranga (San Pelayo de). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar (en castelán) II (Madrid). p. 428.
- ↑ "A reforma parroquial de 1867: a diocese de Santiago de Compostela". A parroquia en Galicia: pasado, presente e futuro (PDF). Xunta de Galicia. 2009. pp. 127–128, 142. ISBN 978-84-453-4777-5. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 03 de agosto de 2017. Consultado o 08 de decembro de 2018.
- ↑ 7,0 7,1 "Provincia de La Coruña". Nomenclátor de las ciudades, villas, lugares, aldeas y demás entidades de población de España en 1.º de enero de 1888 (en castelán). III: Ciudad Real á Gerona. Madrid. 1892. p. 11.
- ↑ Censo de Pecheros. Carlos I 1528 (PDF) (en castelán) I. Madrid: INE. 2008. pp. 148 e 160.
- ↑ Censo de Población de la Corona de Castilla. Marqués de la Ensenada 1752 (PDF) (en castelán). II: Nomenclatores. Madrid: INE. 2016 [1993]. p. 120. ISBN 978-84-260-2716-0.
- ↑ Censo de Aranda (PDF) (en castelán). IX: Diócesis de Santiago, Segorbe y Segovia. Madrid: INE. 2013 [2011]. p. 33. ISBN 978-84-260-3760-2.
- ↑ Censo de 1787 “Floridablanca” (PDF) (en castelán). IV: Comunidades autónomas del Norte Atlántico. Madrid: INE. 2016 [1990]. pp. 3776, 3839, 3840, 3842, 3850, 3857, 3860, 3878, 3886, 3887, 3891. ISBN 978-84-260-1970-7.[a]
- ↑ Erias Martínez, Alfredo; González Fernández, Juan Miguel (1989). "O marco xurisdiccional na antiga provincia de Betanzos" (PDF). Anuario Brigantino. 12. Betanzos. p. 37. ISBN 84-505-9464-2.
- ↑ Miñano, Sebastián (1826). Aranga (San Pelagio de). Diccionario geográfico-estadístico de España y Portugal (en castelán) I (Madrid). p. 234.
- ↑ Fariña Jamardo, Xosé (1990). Os concellos galegos. Parte Xeral. Fundación Barrié. p. 145. ISBN 978-84-87819-06-3.
- ↑ Nomenclátor de los pueblos de España (en castelán). Madrid. 1858. p. 250.
- ↑ Nomenclátor estadístico de las parroquias que componen la provincia de La Coruña (en castelán). A Coruña. 1863. pp. 6–7. Arquivado dende o orixinal o 17 de novembro de 2018. Consultado o 16 de novembro de 2018.
- ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 Pazo Labrador, Alberto Xosé; Santos Solla, Xosé Manuel (1995). Poboación e territorio. As parroquias galegas nos últimos cen anos. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. p. 31. ISBN 978-84-605-3156-2.
- ↑ Torres Luna, María Pilar de; Pérez Fariña, María Luisa; Santos Solla, Xosé Manuel (1989). Municipios y parroquias de Galicia (en castelán). Universidade de Santiago de Compostela. p. 24. ISBN 978-84-7191-529-0.
- ↑ "Nomenclátor estatístico de Galicia. Ano 1999" (XLS). Instituto Galego de Estatística (IGE).
- ↑ "Nomenclátor estatístico de Galicia. Ano 2000" (XLS). Instituto Galego de Estatística (IGE).
- ↑ Nomenclátor estatístico de Galicia. Anos "2001" (XLS); "2002" (XLS); "2003" (XLS); "2004" (XLS); "2005" (XLS); "2006" (XLS); "2007" (XLS); "2008" (XLS); "2009" (XLS); "2010" (XLS); "2011" (XLS); "2012" (XLS); "2013" (XLS); "2014" (XLS); "2015" (XLS); "2016" (XLS) e "2017" (XLS). Instituto Galego de Estatística (IGE).
- ↑ 22,0 22,1 Castro Santamariña, Manuel (2013). Cancioneiro das terras de Aranga. Deputación da Coruña. p. 104. ISBN 978-84-9812-210-7.
- ↑ "Lugar de referencia: Aranga". Portal de ditados tópicos galegos.
Véxase tamén
editarBibliografía
editar- Monteoliva Díaz, Ángel L. (2013). Aranga: Poboación (Mapa). 1:25.000. Plan Xeral de Ordenación Municipal.
- Veiga Ferreira, Xosé María; Sobrino Ceballos, Juan (2017) [1994, corrixido e aumentado en 2016]. "San Paio de Aranga". Patrimonio da comarca da Mariñas (artigos publicados na revista A Xanela: Revista Cultural das Mariñas. Na sección O Noso Patrimonio). Betanzos: A. C. Eira Vella. pp. 41–46. ISBN 978-84-697-2988-5.