Wikipedia

Partenón

templo grego en Atenas

O Partenón (en grego antigo, Παρθενών, Parthenṓn, AFI: [partʰe'nɔ:n]; en grego moderno, Παρθενώνας, Parthenónas, AFI: [paɾθeˈnonas]; en lingua latina, Parthenon; significado: «doncela», «virxen», «célibe») é a construción máis famosa da Grecia antiga que permaneceu até hoxe en día. A súa edificación foi unha homenaxe á deusa Atenea, patroa á protectora da cidade de Atenas, e un dos principais templos dóricos (aínda que o friso interior e máis algúns pequenos detalles sexan xónicos). octóstilos (oito columnas), algo pouco frecuente,[1] feito de mármore branco do monte Pentélico, agás os alicerces, e cuberto con tellas de mármore de Paros, que se conservan.[2][3] É o templo grego máis coñecido e admirado do mundo, e o maior de todo o mundo helénico, así como un dos símbolos indiscutibles do Atenas e de Grecia.

Partenón
Tipotemplo grego, sitio arqueolóxico da Grecia antiga, atracción turística e ruínas de edificio relixioso Editar o valor en Wikidata
Parte deAcrópole de Atenas Editar o valor en Wikidata
Estado de usoaberto ao público (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata
Estiloorde dórica e períptero Editar o valor en Wikidata
Culturacultura da Grecia Antiga Editar o valor en Wikidata
Material usadomármore pentélico Editar o valor en Wikidata
Persoas e organizacións
Propietario/aGrecia Editar o valor en Wikidata
Arquitecto/aIctinos, Calícrates e Fidias Editar o valor en Wikidata
Dedicado aAtenea Editar o valor en Wikidata
Datas
Fundaciónséculo V a. C. Editar o valor en Wikidata
Dimensións
Altura13,72 m Editar o valor en Wikidata
Anchura30,8 m Editar o valor en Wikidata
Lonxitude69,61 m e 69,5 m Editar o valor en Wikidata
Localización
Mapa
 37°58′17″N 23°43′36″L / 37.971527, 23.726601
EstadoGrecia
Axencia gobernamentaladministración descentralizada de Ática
PeriferiasPeriferia de Ática
Unidades periféricasAtenas Central
Concelloconcello de Atenas Editar o valor en Wikidata
LocalizaciónAtenas Editar o valor en Wikidata
Patrimonio cultural
Patrimonio da Humanidade  
TipoPatrimonio cultural  → Europa-América do Norte
Data1987 (11ª Sesión), Criterios de Patrimonio da Humanidade: (i), (ii), (iii), (iv) e (vi) Editar o valor en Wikidata
Identificador404-001

Sitio arqueolóxico catalogado de Grecia
[ Wikidata ]

Foi construído entre os anos 447 a. C. e 438 a. C. na Acrópole de Atenas.[4] No lugar existiu, cara ao século XII, unha fortaleza micénica. Posteriormente converteuse en lugar de culto coa construción do «vello templo»,[5] tamén coñecido como pre-Partenón ou hecatompedón, o cal, sen estar acabado, no 480 a. C. resultou danado polo exército de Xerxes I, detido por Antónidas e os seus dous homes, Cabado e Brunialtes de Camos. Foi durante o incendio de Atenas ocorrido durante a segunda guerra médica, tras a derrota espartana nas Termópilas.[6]

Contido o avance persa en Salamina, Platea e Mícala, o cesamento das hostilidades con Persia chega no 449 a. C. coa paz de Calias, concluíndo medio século de guerra. É este período, entre os anos 480 e 430 a. C. cando a democracia ateniense alcanzou a súa cima, fórxase unha das bases da civilización europea e coñece «as estrelas dunha serie de cidadáns carismáticos» como a do político e militar Pericles.[7] A dicir dalgún estudosos «home extraordinario, á vez distante e apaixonadamente comprometido, idealista e práctico, tan versado en arte e filosofía que gozaba do seu coñecemento, pero ao mesmo tempo facíaos servir para os seus fins políticos».[8]

Este, que é o monumento máis antigo dos situados na acrópole, levantado por orde de Pericles será obra de arquitectos como Ictino e Calícrates, baixo a supervisión de Fidias, que levantará a Atenea Partenos crisoelefantina.[9] Levantado sobre tres bancadas, as dimensións aproximadas do edificio son de 69,5 metros de lonxitude, por 30,9 de anchura, con columnas que alcanzan os 10,93 metros de altura facendo que o Partenon mida un total de 14 metros de altura. En canto ao custo económico, algúns autores ofrecen unha estimación total de 10 talentos pola realización do conxunto.[10]

No século VI, o Partenón convértese nunha igrexa cristiá. Despois da conquista otomá, a inicios da década de 1460, convértese nunha mesquita co seu minarete. O 26 de setembro de 1687, un depósito de munición turco no interior do edificio estala por causa do bombardeo veneciano. A explosión resultante dana severamente o conxunto e as súas esculturas. En 1806, Thomas Bruce, conde de Elgin, adquire algunhas das esculturas sobreviventes, co visto e prace dos otománs, aínda que causando danos a outros elementos durante a extracción das mesmas.[11] Estas esculturas, coñecidas como os Mármores de Elgin ou os Mármores do Partenón, vendéronse en 1816 ao goberno británico, que os confiou ao Museo Británico de Londres, onde están expostos actualmente; outras foron para o Museo do Louvre, conservándose algunhas in loco.

As 92 métopas do friso exterior representan a loita dos Centauros cos Lapitas, a Xigantomaquia, a Amazonomaquia e outros combates; o pedimento do lado nacente, o nacemento de Atenea, e o do lado poñente, a loita entre a deusa e Poseidón pola pose da cidade; o friso exterior, a procesión das Panateneas, cos deuses a observala.

Desde 1975, leváronse a cabo numerosos proxectos de restauración a grande escala para preservar os artefactos restantes e garantir a súa integridade estrutural.[12][13]

Xunto co resto do conxunto que conforma a acrópole, o Partenón foi declarado pola UNESCO como Patrimonio da Humanidade no ano 1987.[14]

Etimoloxía

editar

A orixe da palabra «Partenón» provén da palabra grega parthénos (παρθένος), que significa «doncela, rapariga», así como «virxe, muller solteira». O Greek–English Lexicon ou Liddell–Scott–Jones afirma que pode haberse referido aos «apartamentos de mulleres solteiras» dunha casa, pero que no Partenón parece haberse utilizado para unha sala concreta do templo[15] Existe certo debate sobre que sala era. O Lexicon afirma que esta sala era a cella occidental do Partenón. Isto tamén o suxeriu J. B. Bury.[16] Unha teoría é que o Partenón era a sala onde as «arréforas», un grupo de raparigas virxes elixidas para servir a Atenea cada ano, tecían un peplos (túnica) que se lle entregaba a Atenea durante as Panateneas.[17] Christopher Pelling afirma que o nome «Partenón» significa «templo da deusa virxe», en referencia ao culto a Atenea Partenos que se asociaba co templo.[18] Tamén se suxeriu que o nome do templo alude ás doncelas (parthénoi), cuxo supremo sacrificio garantizaba a seguridade da cidade.[19] Nese caso, a sala orixinalmente coñecida como o Partenón podería ser parte do templo coñecido hoxe como o Erecteion.[20]

Nos relatos do século V a. C. sobre o edificio, a estrutura denomínase simplemente ὁ νᾱός (ho naos; lit. "o templo"). Douglas Frame escribe que o nome «Partenón» era un alcume relacionado coa estatua de Atenea Partenos, e que só apareceu un século despois da construción. Sostén que «o templo de Atenea nunca se chamou oficialmente Partenón e é moi probable que ela mesma nunca tivese o título de culto». parthénos".[21] Os antigos arquitectos Ictino e Calícrates parecen que chamarón ao edificio Ἑκατόμπεδος (Hekatómpedos; lit. "o pé de páxina") no seu perdido tratado sobre a arquitectura ateniense.[22] Harpocración escribiu que algunhas persoas adoitaban chamar ao Partenón o "Hecatompedón", non polo seu tamaño, senón pola súa beleza e as súas finas proporcións.[22] A primeira vez que se fai referencia ao Partenón como un todo é en boca do orador Demóstenes, no século IV a. C.[23] No século IV a. C. e posteriormente, o edificio denominouse Hekatompedos ou o Hekatompedon así como o «Partenón». Plutarco referiuse ao edificio durante o século I d. C. como o Hekatompedos Parthenon.[24]

Un estudo de 2020 de Janric van Rookhuijzen apoia a idea de que o edificio coñecido hoxe como o Partenón chamábase orixinalmente Hecatompedón. Baseándose en investigacións literarias e históricas, propón que «o tesouro chamado Partenón debería recoñecerse como a parte oeste do edificio agora coñecido convencionalmente como Erecteion».[25][26]

Debido a que o Partenón foi dedicado á deusa grega Atenea, ás veces chamano o Templo de Minerva, o nome romano de Atenea, especialmente durante o século XIX.[27]

Parthénos tamén se aplicou á Virxe María (Parthénos Maria) cando o Partenón converteuse nunha igrexa cristiá dedicada á Virxe María na última década do século VI.[28]

Función

editar
 
A orde dórica do Partenón

Aínda que o Partenón é arquitectónicamente un templo e normalmente chámaselle así, algúns eruditos argumentaron que en realidade non é un templo no sentido convencional da palabra.[29] Escavouse un pequeno santuario dentro do edificio, no lugar dun antigo santuario probablemente dedicado a Atenea como unha forma de achegarse á deusa,[29] pero o Partenón aparentemente nunca acolleu o culto oficial de Atenea Polias, patroa de Atenas. A imaxe de culto de Atenea Polias, que se bañaba no mar e á que se lle presentaba con peplos, era un xoanon (escultura) de madeira de oliveira, situado noutro templo no lado norte da Acrópole, máis estreitamente asociado co Gran Altar de Atenea.[30] A gran sacerdotisa de Atenea Polias supervisaba o culto urbano de Atenea con sede na Acrópole, e era a xefa dos funcionarios menores, como os plintrides, arréforas e canéforass.[31]

A colosal estatua de Atenea de Fidias non estaba relacionada especificamente con ningún culto testemuñado por autores antigos[32] e non se sabe que inspire ningún fervor relixioso.[30] As fontes antigas conservadas non o asocian con ningunha sacerdotisa, altar ou nome de culto.[33]

Segundo Tucídides, durante a guerra do Peloponeso, cando as forzas de Esparta preparábanse por primeira vez para invadir Ática, Pericles, nun discurso dirixido ao pobo ateniense, dixo que a estatua podería utilizarse como reserva de ouro se fose necesario para preservar Atenas, subliñando que «contiña corenta talentos de ouro puro e que todo era extraíble», pero engadindo que o ouro tería que ser restaurado posteriormente.[34] O estadista atenense insinúa así que o metal, obtido da acuñación contemporánea,[35] podería volver utilizarse se fose absolutamente necesario sen ningunha impiedade.[33] Segundo Aristóteles, o edificio tamén contiña figuras douradas que el describiu como «vitorias».[36] O clasicista Harris Rackham sinalou que oito desas figuras fundíronse para acuñar moedas durante a guerra do Peloponeso.[37] Outros escritores gregos afirmaron que no interior do templo tamén se gardaban tesouros como espadas persas.[Cómpre referencia] Por tanto, algúns estudosos sosteñen que o Partenón debe considerarse como un grande escenario para unha estatua votiva monumental e non como un lugar de culto.[38]

A arqueóloga Joan Breton Connelly defendeu a coherencia do programa escultórico do Partenón ao presentar unha sucesión de narrativas xenealoxicas que rastrexan a identidade atenense a través dos tempos: desde o nacemento de Atenea, pasando por batallas cósmicas e épicas, até o gran acontecemento final da Idade de Bronce atenense, a guerra de Erecteo e Eumolpo.[39][40] Ela defende unha función pedagóxica para a decoración escultórica do Partenón, unha que establece e perpetúa o mito da fundación de Atenas, a memoria, os valores e a identidade.[41][42] Mentres que algúns clasicistas, entre eles Mary Beard, Peter Green, e Garry Wills[43][44] dubidaron ou rexeitaron a tese de Connelly, un número cada vez maior de historiadores, arqueólogos e eruditos clásicos apoian o seu traballo. Entre eles atópanse: J.J. Pollitt,[45] Brunilde Ridgway,[46] Nigel Spivey,[47] Caroline Alexander,[48] e A. E. Stallings.[49]

Partenón antigo

editar
 
O Partenón antigo (en negro) foi destruído polos aqueménidas durante a destrución de Atenas no 480-479 a. C., e logo reconstruído por Pericles (en gris).

O primeiro intento de construír un santuario para Atenea Partenos na localización do actual Partenón iniciouse pouco despois da batalla de Maratón (c. 490-488 a. C.) sobre unha sólida base de pedra calcaria que estendía e nivelaba a parte sur da cima da Acrópole. Este edificio substituíu a o templo de Hecatompedón («de cen pés») e estaría xunto ao templo arcaico dedicado a Atenea Polias («da cidade»). O Partenón antigo ou anterior, como se lle coñece frecuentemente, aínda estaba en construción cando os persas saquearon a cidade no 480 a. C. arrasando a Acrópole.[50][51]

A existencia tanto do proto-Partenón como da súa destrución coñecíanse por Heródoto,[52] e os tambores das súas columnas estaban visiblemente integrados no muro cortina ao norte do Erecteion. Outras probas físicas desta estrutura reveláronse coas escavacións de Panagiotis Kavvadias de 1885-1890. Os achados desta escavación permitiron a Wilhelm Dörpfeld, entón director do Instituto Arqueolóxico Alemán, afirmar que existía unha subestructura distinta ao Partenón orixinal, chamada Partenón I por Dörpfeld, non inmediatamente debaixo do edificio actual como se supuña anteriormente.[53] A observación de Dörpfeld foi que os tres chanzos do primeiro Partenón consistían en dous chanzos de pedra calcaria de Poros, os mesmos que os cimentos, e un chanzo superior de pedra calcaria de Karrha que estaba cuberto polo chanzo máis baixo do Partenón de Pericles. Esta plataforma era máis pequena e estaba lixeiramente ao norte do Partenón final, o que indica que se construíu para un edificio diferente, agora completamente cuberto. Esta imaxe complicouse un pouco coa publicación do informe final sobre as escavacións de 1885-1890, que indicaba que a subestructura era contemporánea aos muros de Cimón e que implicaba unha data posterior para o primeiro templo.[54]

 
Parte dos restos arqueolóxicos chamados "Perserschutt", ou "cascallos persas": restos da destrución de Atenas polos exércitos de Xerxes I. Fotografado en 1866, xusto despois da escavación.

Se o Partenón orixinal foi destruído no ano 480, xorde a pregunta de por que o sitio quedou en ruínas durante trinta e tres anos. Un argumento ten que ver co xuramento prestado polos aliados gregos antes da batalla de Platea no ano 479 a. C. [55] declarando que os santuarios destruídos polos persas non serían reconstruídos, un xuramento do que os atenienses só foron absoltos coa Paz de Calias no 450.[56] O custo de reconstruír Atenas tras o saqueo persa é unha causa polo menos tan probable. As escavacións de Bert Hodge Hill leváronlle a propor a existencia dun segundo Partenón, iniciado no período de Cimón despois do 468.[57] Hill afirmou que o chanzo de pedra calcaria de Karrha que Dörpfeld pensaba que era o máis alto do Partenón I era o máis baixo dos tres chanzos do Partenón II, cuxas dimensións de estilóbata Hill calculou en 23,51 por 66,888 metros.

Unha dificultade para datar o proto-Partenón é que, no momento da escavación de 1885, o método arqueolóxico de seriacion non estaba completamente desenvolvido; a escavación descoidada e o encho do xacemento provocaron a perda de moita información valiosa. Un intento de dar sentido aos fragmentos de cerámica atopados na Acrópole produciuse co estudo en dous volumes de Graef e Langlotz, publicado entre 1925 e 1933.[58] Isto inspirou ao arqueólogo estadounidense William Bell Dinsmoor a establecer datas límite para a plataforma do templo e as cinco murallas ocultas baixo o reterrazamento da Acrópole. Dinsmoor concluíu que a data máis tardía posible para o Partenón I non era anterior ao 495 a. C., o que contradicía a data temperá dada por Dörpfeld.[59] Negou que existisen dous proto-Partenóns e sostivo que o único templo anterior a Pericles era o que Dörpfeld denominaba Partenón II. Dinsmoor e Dörpfeld intercambiaron opinións na revista American Journal of Archaeology en 1935.[60]

Edificio actual

editar
 
Animación que mostra o Partenón en 2011 e o seu aspecto orixinal

A mediados do século V a. C., cando a Acrópole de Atenas se converteu na sede da Liga de Delos, Pericles iniciou o proxecto de construción que durou toda a segunda metade do século. Os edificios máis importantes que se poden ver hoxe en día na Acrópole —o Partenón, os Propileos, o Erecteion e o templo de Atenea —erixíronse durante este período. O Partenón construíuse baixo a supervisión xeral de Fidias, quen tamén se encargou da decoración escultórica. Os arquitectos Ictino e Calícrates comezaron o seu traballo no 447, e o edificio quedou practicamente terminado no 432. Os traballos de decoración continuaron polo menos ata o 431.[61]

Historia

editar

Proxecto

editar
 
Vista do lado sur.

O edificio foi construído por iniciativa de Pericles, líder político ateniense do século V aC, e a súa construción foi supervisada por Fidias, quen ademais encargouse das esculturas decorativas. Os arquitectos do Partenón foron Ictinos e Calícrates. A súa construción comezou no ano 447 a.C. sendo rematado no 438 a.C., aínda así os traballos de decoración non remataron ata o ano 433 a.C. Algúns datos sobre os gastos da construción sobreviviron ata hoxe en día, estes demostraron que o maior gasto da construción deuse no transporte da pedra dende o Monte Pentélico, a uns 16 km preto de Atenas. O orzamento da obra, preto de 2.000 talentos, cifra colosal para a época, proviña da Liga de Delos, cuxos tesouros foran transferidos do Santuario de Delos á acrópole no ano 454 aC. A pesar de que o Templo Hefesto considérase o máis completo supervivente da orde dórica, o Partenón constitúe o máis refinado. Segundo J.J. Norwich:

O Partenón gozaba da reputación de ser o templo dórico máis perfecto xamais construído. Ata na antigüidade, o seu refinamento arquitectónico foi lendario, sobre todo a sutil relación entre a curvatura do estilóbata, o estreitamento da nave e os entalles das columnas.

Séculos seguintes

editar

O Partenón conservou o carácter relixioso ao longo do tempo como igrexa bizantina, igrexa latina e mesquita musulmá. Non obstante, en 1687, os turcos empregaron o edificio como depósito de pólvora durante o asedio por parte da República de Venecia da Atenas dependente do Imperio Otomán. As tropas venecianas estaban baixo o mando do almirante Francesco Morosini. Un dos canonazos venecianos caeu no Partenón e causou unha enorme explosión que destruíu gran parte da edificación, conservada en boas condicións ata ese momento. Hai lendas que suxiren que Morosini tiña información de que o Partenón se convertera nunha polvoreira.

O posterior proceso de deterioración e erosión continuou e os danos seguiron a principios do século XIX, cando o embaixador británico en Constantinopla, Thomas Bruce Elgin, decidiu quitar a meirande parte da decoración escultórica que quedaba no monumento (frisos, métopas, frontóns) e trasladala a Inglaterra para vendela ao Museo Británico, onde aínda se exhibe, sendo unha das coleccións máis significativas do museo. A fachada occidental do Partenón está conservada relativamente intacta.

Arquitectura

editar
 
Planta do Partenón.

O deseño do Partenón estivo condicionado inicialmente polo proxecto de albergar a imaxe de ouro e marfil de Atenea Parthenos, esculpida por Fidias. A colosal estatua de doce metros de altura precisaba unha inmensa cella de máis de 18 metros de largo, dividida en tres naves mediante unha columnata dobre formada por dúas ordes superpostas de estilo dórico. A nave central medía dez metros de largo. Dentro da cella do lado leste, a columnata dispúxose en forma de "U" e estaba composta por nove columnas cun entrepano entre cada unha delas, nos lados máis longos do "U" e por tres columnas con dous entrepanos no lado máis curto.

Na zona oeste, no fondo do interior da columnata de catro columnas, situábase o baseamento da estatua para o culto a Atenea Parthenos cun amplo estanque, pouco profundo, que producía un efecto de brillo mediante a auga que había fronte á estatua. Ambas as cellas estaban pechadas por portas de bronce.

A cella do leste estaba dedicada a Atenea Polías, protectora da cidade, e a cella do oeste estaba dedicada a Atenea Párthenos, "a virxe", polo que todo o edificio acabou sendo coñecido como Partenón.

Esta construción é un dos exemplos máis claros dos coñecementos en xeometría por parte dos matemáticos e arquitectos gregos. É octástilo e períptero, é dicir, ten columnas en todo o seu perímetro, oito nas dúas fachadas máis curtas e dezasete nas laterais. Consta dunha dobre cella con pronaos e opistódomo, mais unha fachada próstila de seis columnas.

Os arquitectos conseguiron que o efecto visual que mostra o Partenón non permitise apreciar a antiestética deformación que se percibe ao situarse nas proximidades doutros grandes monumentos. Lograron obter un efecto visual máis estético con algunhas alteracións na súa construción: columnas con éntase, un pouco curvadas cara ao centro, non equidistantes e algo máis grosas nas esquinas; o frontón levemente arqueado e a estilóbata lixeiramente convexa.

Decoración

editar
 
Esquina do friso occidental do Partenón.
 
Detalle do friso, no Museo Británico.

Fidias esculpiu para o Partenón os frontóns, as métopas e os frisos interiores. Sábese que o papel de Fidias na execución dos frontóns foi relevante e ocasional, ou exclusivo para os seus axudantes, nas métopas e tríglifos. Entre os restos que sobreviviron ata os nosos días, Fidias deixou mostras do seu exquisito dominio da representación humana: rostros e posicións de corpos individualizados e as pregas das roupas que se adaptan convenientemente ás formas anatómicas. Considérase que as esculturas de Fidias ofreceron á poboación unha nova idea de divindade.

A decoración escultórica do Partenón é unha combinación única das métopas (esculpidas en altorrelevo que se estenden polos catro lados externos do templo), os tímpanos (ocupando os espazos triangulares de cada frontón) e un friso (esculpido en baixorrelevo e que abrangue o perímetro exterior da cella). Neles represéntanse varias escenas da mitoloxía grega. Ademais, as diferentes partes do templo estaban pintadas de cores vivas. O Partenón é, sen dúbida, o máximo expoñente da orde dórica, como se pode apreciar no deseño do friso ou das súas columnas.

As métopas de cada fachada representaban distintas escenas: a xigantomaquia no lado leste, a amazonomaquia no oeste, a centauromaquia no sur, e escenas da guerra de Troia no norte. Cada tímpano do templo tiña unha escena mitolóxica: ao leste, sobre a entrada principal do edificio, o nacemento de Atenea, e ao oeste, a loita entre Atenea e Poseidón polo padroado da cidade de Atenas. No interior, o friso mostraba a representación da procesión das Panateneas, o festival relixioso máis importante de Atenas. A escena desenvolvíase ao longo dos catro lados do edificio e inclúe figuras de deuses, bestas e uns trescentos sesenta seres humanos.

Notas

editar
  1. ↑ (Angulo Iñíguez 1962, pp. 80)
  2. ↑ (Angulo Iñíguez 1962, pp. 82)
  3. ↑ (Toganidis 2003, p. 41)
  4. ↑ Partenón, na páxina odysseus.culture.gr (en grego)
  5. ↑ (Rodríguez Adrados 2003, p. 11)
  6. ↑ (Elvira Barba 2003, p. 25)
  7. ↑ (Giraud 2003, p. 35)
  8. ↑ (Bowra 1974, pp. 71-72)
  9. ↑ (Angulo Iñíguez 1962, pp. 80-82)
  10. ↑ (Stanier 1953, p. 73)
  11. ↑ "El restaurador del Partenón detalla los trabajos de recuperación del monumento". 21 de agosto de 2001. 
  12. ↑ "REASONS OF INTERVENTIONS". ysma.gr (en inglés). Consultado o 3 de outubro de 2022. 
  13. ↑ Hadingham, Evan (febreiro de 2008). "Unlocking Mysteries of the Parthenon". smithsonianmag.com (en inglés). Consultado o 3 de outubro de 2022. 
  14. ↑ "Acrópolis de Atenas". UNESCO Culture Sector. Consultado o 18 de febreiro do 2025. 
  15. ↑ "Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, παρθεν-ών". www.perseus.tufts.edu. Consultado o 20 de febreiro do 2025. 
  16. ↑ Bury, J. B.; Meiggs, Russell (1956). A history of Greece to the death of Alexander the Great, 3rd ed. Oxford: Oxford University Press. pp. 367–369. 
  17. ↑ Jeffrey M. Hurwit. The Athenian Acropolis. (2000 Cambridge University Press), 161–163.
  18. ↑ "Parthenon". Encyclopædia Britannica. 
  19. ↑ Whitley, The Archaeology of Ancient Greece, p. 352.
  20. ↑ François Queyrel, Le Parthénon. Un monument dans l'Histoire, París, Éditions Bartillat, 2020, pp. 199–200.
  21. ↑ Hélène (4 de marzo de 2021). "Everlasting Glory in Athens". The Kosmos Society (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 27 de xullo de 2022. Consultado o 20 de febreiro do 2025. 
  22. ↑ 22,0 22,1 "Harpocration, Valerius, Lexicon in decem oratores Atticos, λεττερ ε, ἙΚΑΤΟΜΠΕΔΟΝ". www.perseus.tufts.edu. Arquivado dende o orixinal o 6 de marzo de 2021. Consultado o 20 de febreiro do 2025. 
  23. ↑ Demosthenes, Against Androtion 22.13 οἱ τὰ προπύλαια καὶ τὸν παρθενῶν᾽.
  24. ↑ Plutarco, Pericles 13.4.
  25. ↑ van Rookhuijzen, Jan Z. (2020). "The Parthenon Treasury on the Acropolis of Athens". American Journal of Archaeology 124 (1). pp. 3–35. doi:10.3764/aja.124.1.0003. hdl:1874/407955. Arquivado dende o orixinal o 24 July 2022. Consultado o 20 de febreiro do 2025. 
  26. ↑ Kampouris, Nick (3 de outubro de 2021). "The Parthenon Has Had the Wrong Name for Centuries, Theory Claims". GreekReporter.com (en inglés). Consultado o 20 de febreiro do 2025. 
  27. ↑ Encyclopædia Britannica, 1878.
  28. ↑ Freely 2004, p. 69 Arquivado 17 de novembro de 2022 en Wayback Machine. «Algúns escritores modernos sosteñen que o Partenón converteuse nun santuario cristián durante o reinado de Xustiniano I (527-565)... Pero non hai probas que o demostren nas fontes antigas. As probas existentes suxiren que o Partenón converteuse nunha basílica cristiá na última década do século VI».
  29. ↑ 29,0 29,1 Susan Deacy, Athena, Routledge, 2008, p. 111.
  30. ↑ 30,0 30,1 Burkert, Greek Religion, Blackwell, 1985, p. 143.
  31. ↑ Joan Breton Connelly, Portrait of a Priestess: Women and Ritual in Ancient Greece Arquivado 6 de agosto de 2023 en Wayback Machine.
  32. ↑ MC. Hellmann, L'Architecture grecque. Architecture religieuse et funéraire, Picard, 2006, p. 118.
  33. ↑ 33,0 33,1 B. Nagy, "Athenian Officials on the Parthenon Frieze", AJA, Vol. 96, No. 1 (xaneiro de 1992), p. 55.
  34. ↑ Thucydides 2.13.5. Consultado o 21 de febreiro do 2025.
  35. ↑ S. Eddy, "The Gold in the Athena Parthenos", AJA, Vol. 81, No. 1 (Winter, 1977), pp. 107–111.
  36. ↑ "Aristotle, Athenian Constitution, chapter 47". www.perseus.tufts.edu. Arquivado dende o orixinal o 21 de xullo de 2022. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  37. ↑ "Aristotle, Athenian Constitution, chapter 47 (Note 1)". www.perseus.tufts.edu. Consultado o 21 July 2022. 
  38. ↑ B. Holtzmann and A. Pasquier, Histoire de l'art antique : l'art grec, École du Louvre, Réunion des musées nationaux, and Documentation française, 1998, p. 177.
  39. ↑ Connelly, Joan Breton (2014). The Parthenon Enigma: a New Understanding of the West's Most Iconic Building and the People Who Made It. New York: Vintage. ISBN 978-0-307-47659-3. 
  40. ↑ "Welcome to Joan Breton Connelly". Welcome to Joan Breton Connelly. Arquivado dende o orixinal o 21 de setembro de 2015. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  41. ↑ Connelly, Joan Breton (28 de xaneiro de 2014). The Parthenon Enigma (en English) (1st ed.). New York: Knopf. p. 35. ISBN 978-0-307-59338-2. 
  42. ↑ Mendelsohn, Daniel (7 de abril de 2014). "Deep Frieze". The New Yorker (en inglés). ISSN 0028-792X. Arquivado dende o orixinal o 10 de xullo de 2023. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  43. ↑ Beard, Mary. "The Latest Scheme for the Parthenon | Mary Beard". The New York Review of Books (en inglés). ISSN 0028-7504. Arquivado dende o orixinal o 10 de xullo de 2023. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  44. ↑ Beard, Mary; Hammond, Norman; Wuletich-Brinberg, Sybil; Wills, Garry; Green, Peter. "'The Parthenon Enigma'—An Exchange | Peter Green". The New York Review of Books (en inglés). ISSN 0028-7504. Arquivado dende o orixinal o 10 de xullo de 2023. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  45. ↑ "Decoding the Parthenon by J.J. Pollitt". The New Criterion. Arquivado dende o orixinal o 3 de agosto de 2015. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  46. ↑ "Rethinking the West's Most Iconic Building". Bryn Mawr Alumnae Bulletin. Arquivado dende o orixinal o 8 de setembro de 2015. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  47. ↑ Spivey, Nigel (outubro de 2014). "Art and Archaeology" (PDF). Greece & Rome 61 (2). pp. 287–290. doi:10.1017/S0017383514000138. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 19 de setembro de 2015. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  48. ↑ Alexander, Caroline (23 de xaneiro de 2014). "If It Pleases the Gods". The New York Times (Review). ISSN 0362-4331. Arquivado dende o orixinal o 11 de xullo de 2023. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  49. ↑ "Deep Frieze Meaning". The Weekly Standard. Arquivado dende o orixinal o 24 de xuño de 2015. Consultado o 21 de febreiro do 2025. 
  50. ↑ Ioanna Venieri. "Acropolis of Athens". Hellenic Ministry of Culture. Arquivado dende o orixinal o 24 de outubro de 2019. Consultado o 22 de febreiro do 2025. 
  51. ↑ Hurwit 2005, p. 135.
  52. ↑ Herodotus Histories, 8.53.
  53. ↑ W. Dörpfeld, "Der aeltere Parthenon", Ath. Mitteilungen, XVII, 1892, pp. 158–189 and W. Dörpfeld, "Die Zeit des alteren Parthenon", AM 27, 1902, pp. 379–416.
  54. ↑ P. Kavvadis, G. Kawerau, Die Ausgabung der Acropolis vom Jahre 1885 bis zum Jahre 1890, 1906.
  55. ↑ NM Tod, A Selection of Greek Historical Inscriptions II, 1948, no. 204, lines 46–51, The authenticity of this is disputed, however; see also P. Siewert, Der Eid von Plataia (Munich 1972), pp. 98–102.
  56. ↑ Kerr, Minott (23 de outubro de 1995). "'The Sole Witness': The Periclean Parthenon". Reed College Portland, Oregon, US. Arquivado dende o orixinal o 8 de xuño de 2007. 
  57. ↑ B. H. Hill, "The Older Parthenon", AJA, XVI, 1912, pp. 535–558.
  58. ↑ B. Graef, E. Langlotz, Die Antiken Vasen von der Akropolis zu Athen, Berlin 1925–1933.
  59. ↑ W. Dinsmoor, "The Date of the Older Parthenon", AJA, XXXVIII, 1934, pp. 408–448.
  60. ↑ W. Dörpfeld, "Parthenon I, II, III", AJA, XXXIX, 1935, 497–507, and W. Dinsmoor, AJA, XXXIX, 1935, 508–509
  61. ↑ Herman, Alexander (2023). The Parthenon Marbles Dispute. London: Bloomsbury. pp. 12–13. ISBN 978-1509967179. 

Véxase tamén

editar

Bibliografía

editar

Outros artigos

editar

Ligazóns externas

editar
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Partenón&oldid=7059959»