Vietnam

Vietnam (en vietnamita: Việt Nam viət˨ næm˧), oficialmente República Socialista de Vietnam (en vietnamita Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam ( listen)) é o país máis oriental da Península de Indochina, no sueste asiático. Cunha poboación estimada de 90 millóns de habitantes, é o décimo terceiro país máis poboado do mundo, e o oitavo de Asia. O nome Vietnam, que se traduce por "Viet do sur" (sinónimo do termo antigo Nam Viet), foi oficialmente adoptado en 1802 polo Emperador Gia Long, e foi recuperado de novo en 1945 coa fundación da República Democrática de Vietnam baixo Ho Chi Minh. O país limita con China ó norte, Laos ó noroeste, Camboxa ó suroeste e o mar da China Meridional ó leste. A capital é Hanoi dende a reunificación de Vietnam do Norte e do Sur en 1976.

Vietnam

Việt Nam (vi)
Bandeira Brasón
Himno	Tiến Quân Ca (pt)
Lema	«Độc lập – Tự do – Hạnh phúc» «Independence – Freedom – Happiness» «Независимост - свобода - щастие» «Annibyniaeth – Rhyddid – Hapusrwydd»
Epónimo	Nanyue
Localización
16°N 108°L
Capital	Hanoi
Contén a división administrativa	An Giang (pt) Ba Ria-Vung Tau (pt) Bac Giang (pt) ../... 63+
Poboación
Poboación	96.208.984 (2019) (290,06 hab./km²)
Lingua oficial	Lingua vietnamita
Relixión	budismo, catolicismo, protestantismo, Cao dai (pt) e Hòa Hảo
Xeografía
Parte de	Sueste asiático Indochina
Superficie	331.690 km²
Punto máis alto	Fan Si Pan (pt) (3.143 m)
Punto máis baixo	Mar da China Meridional (0 m)
Comparte fronteira con	República Popular da China Camboxa Laos
Datos históricos
Precedido por	Đại Việt (en)
Cronoloxía 1804 ↔ 14 de febreiro de 1839:  Nome 2 de setembro de 1945:  Declaración de independencia 2 de xullo de 1976:  Unión política
Organización política
Forma de goberno	Estado unitario unipartidismo república
• Presidente (pt)	Tô Lâm (2024–)
Órgano executivo	Governo do Vietnã (pt)
• Primeiro ministro	Phạm Minh Chính (2021–)
Órgano lexislativo	Assembleia Nacional do Vietnã (pt) , (Escano: 498)
Membro de	Organización Hidrográfica Internacional Organización Mundial da Saúde Grupo para as observacións da Terra ../... 22+
PIB nominal	366.137.590.718 $ (2021)
Moeda	Dong vietnamita
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC+07:00 Asia/Ho_Chi_Minh (en)
Dominio de primeiro nivel	.vn
Prefixo telefónico	+84
Teléfono de emerxencia	113, 115 e 114 (pt)
Código de país	VN
Sitio web	vietnam.gov.vn

Vietnam foi parte da China Imperial por máis dun milenio, dende o -111 ata o 938. Os vietnamitas conseguiron a independencia despois de conseguir a vitoria na Batalla do río Bạch Đằng. Floreceron sucesivas dinastías reais, e a nación estendeuse xeograficamente e politicamente no sueste asiático, ata que a Península de Indochina foi colonizada polos franceses a mediados do século XIX. Despois da ocupación xaponesa na década de 1940, os vietnamitas loitaron contra o goberno francés na primeira guerra de Indochina, expulsándoos en 1954. Vietnam foi dividida politicamente en dous estados, Vietnam do Norte e do Sur. Os conflitos entre os dous intensificáronse, coa forte intervención dos Estados Unidos, na que se coñece como guerra de Vietnam. A guerra rematou coa vitoria norvietnamita en 1975.

Vietnam foi unificado baixo un goberno comunista pero permaneceu empobrecida e politicamente illada. En 1986, o goberno iniciou unha serie de reformas económicas e políticas que significaron para Vietnam o camiño da integración no mundo económico. No 2000, estableceu relacións diplomáticas con moitas nacións. Dende o 2000, o crecemento económico de Vietnam situouse entre os máis altos do mundo, e, no 2011, tivo os máis altos indicadores de crecemento entre as 11 meirandes economías. As reformas económicas deron como resultado a súa unión á Organización Mundial do Comercio no 2007.

Porén, malia os avances que experimentou nos últimos anos, o país aínda padece de altos niveis de desigualdade, disparidade de acceso á asistencia sanitaria, e falta de igualdade de xénero.

Historia

Artigo principal: Historia de Vietnam.

Introdución

A maior parte da súa historia estivo gobernada por varias dinastías do Imperio Chinés e propias. Vietnam obtivo a súa independencia nos inicios do século X e a súa autonomía total un século despois. O período de goberno das dinastías nativas rematou a mediados do século XIX, cando o país foi colonizado por Francia. Durante a segunda guerra mundial, o Xapón ocupou Vietnam; pero respectou a autoridade francesa por ser o Goberno de Vichy colaboracionista coa súa aliada, a Alemaña nazi. Foi cara a fin deste conflito cando os xaponeses trataron de exterminar o poder francés por sospeitar dun apoio a unha invasión aliada. Nesta situación, Ho Chi Minh proclamou a República Democrática de Vietnam.

Ó rematar a guerra, Francia intentou restablecer o seu control; pero fallou e comezou a guerra de Indochina que finalmente perdeu. A Conferencia de Xenebra de 1954 dividiu o país en dous: Vietnam do Norte e Vietnam do Sur. Durante a guerra fría, o norte recibiu o apoio da República Popular da China e a Unión Soviética, mentres que o Sur obtivo o apoio dos Estados Unidos. Axiña as tensións levaron á guerra de Vietnam, que terminou coa retirada das tropas estadounidenses en marzo de 1973 e a toma de Saigón en abril de 1975. En 1976, Vietnam unificouse baixo o goberno de Vietnam do Norte e tomou o nome de República Socialista de Vietnam.

En 1978, Vietnam invadiu a Kampuchea Democrática de Pol Pot e precipitou a caída do seu réxime. Mantivo uns 100.000 soldados durante toda a década dos oitenta. A finais da década dos noventa, comezaron as negociacións para restabelecer relacións diplomáticas cos Estados Unidos e a comezos do século XXI, Vietnam comezou a recibir axuda estadounidense co que se considera superado o "Trauma Vietnam".

Era predinástica

Un tambor de bronce Dong Song, feito arredor do -800 durante a Idade de Bronce. Museo Guimet, París.

De acordo coas lendas vietnamitas, membros de varias tribos naceron do matrimonio entre Lạc Long Quân (rei dragón) e Âu Cơ (deusa madriña), e a historia de Vietnam data de hai máis de 4.000 anos. Porén, as fontes fiables indican que os vietnamitas ou a historia do seu país data de hai uns 2.700 anos. No ano de -258, Thuc Phan fundou o reino Áu Lac (formado pola unión de Áu Viet e Lac Viet - Van Lang), no norte de Vietnam.

Moitos historiadores consideran que a civilización Dong Son é común a moitos pobos do Sueste asiático. No 208 a.C., a Dinastía Qin, chamada tamén "Triệu Đà", estableceu un estado coñecido como "Nam Việt", o cal estaba localizado ó sur da China e do Delta do río Vermello. O significado histórico da orixe de Nam Việt é motivo de controversias xa que para algúns estudosos o devantido territorio estaba baixo rexencia chinesa, mentres que para outros constitúe xa un período de independencia. Dende o -111 a.C. ata o século X Vietnam estivo baixo o mando de diferentes dinastías chinesas.

Era dinástica

O templo da literatura en Hanoi, construído no século XI.

En 938, Ngô Quyền logrou derrotar ás forzas chinesas na Batalla do río Bạch Đằng e logrou a independencia despois dun milenio baixo control dos chineses. Denominada Đại Việt, a nación viviu a súa idade de ouro durante as Dinastías Lý e Trần. Durante o reinado desta última, Đại Việt puido defenderse de tres intentos de invasión dos mongois en 1257, 1284-85 e 1287-88. Despois da breve Dinastía Hồ, a independencia de Đại Việt foi brevemente interrrompida pola dinastía Ming da China, pero foi restaurada por Lê Lợi, o fundador da dinastía Lê.

Mapa da expansión do pobo vietnamita cara ao sur, Nam Tien, dende 1069 a 1757.

No século XV, o feudalismo acadou o seu máximo esplendor, especialmente durante o reinado do Emperador Lê Thánh Tông. Entre os séculos XI e XVIII, os vietnamitas expandíronse ó sur nun proceso que chamaron nam tiến (expansión sur e que os levou a conquistar o Reino de Champa (o cal desapareceu definitivamente como estado) e parte do imperio Khmer (Kampuchea Krom).

A finais da dinastía Lê, Vietnam sufriu conflitos civís, primeiro co apoio que os chineses deron á Dinastía Mac, a cal desafiou o poder da dinastía Lê, e despois, coa derrota da dinastía Mac que supuxo o retorno da anterior. Daquela, o poder foi dividido entre os Señores Trịnh do norte e os Señores Nguyễn do sur, o que levou ó país a un novo conflito: a guerra civil Trịnh-Nguyễn que durou máis dun século. A guerra rematou cando os irmáns Tây Sơn derrotaron ós señores e estableceron unha nova dinastía. Porén, o seu goberno non durou e foron derrotados polos remanentes dos Señores Nguyễn coa axuda dos franceses, quen estableceron a Dinastía Nguyễn.

Dominio francés (1887 — 1954)

Artigo principal: Guerra de Indochina.

Mapa da Indochina Francesa en 1913.

A independencia de Vietnam rematou a mediados do século XIX, cando o país foi colonizado polo Imperio francés. A administración francesa impuxo significativos cambios políticos e culturais na sociedade vietnamita. Impúxose un sistema de educación moderna occidental, o cristianismo, desenvolveuse o cultivo de tabaco, té e café. Os franceses ignoraron o clamor pola independencia e os dereitos civís, o que deu lugar ó xurdimento de movementos políticos nacionalistas e líderes como Phan Boi Chau, Phan Chu Trinh, o Emperador Ham Nghi e Ho Chi Minh. Os franceses mantiveron o dominio das súas colonias ata a segunda guerra mundial, cando os xaponeses invadiron a Península Indochina. Os recursos naturais de Vietnam foron explotados polo Xapón para as súas campañas militares en Myanmar, Malaisia e a India.

Nos últimos anos da guerra, o movemento nacionalista de Ho Chi Minh desafiou ós franceses. Despois da derrota do Xapón, as forzas nacionalistas de Indochina enfrontáronse a Francia no que se chamou a primeira guerra de Indochina (1945 - 1954). Os franceses foron derrotados e fixeron unha retirada das súas colonias. Porén, os países que combateran nesta primeira Guerra de Vietnam, dividiron o país polo paralelo 17 en Vietnam do Norte e Vietnam do Sur.

Política

Vietnam é unha república socialista. O dereito de voto é dado aos cidadáns de máis de 18 anos. O presidente é o xefe do estado, mentres que o primeiro ministro é o xefe do goberno. O presidente é nomeado polo parlamento. Nguyễn Phú Trọng é o presidente de Vietnam desde o ano 2016.

O sistema xudicial baséase sobre o dereito francés e sobre as teorías comunistas. O poder lexislativo é exercido por unha soa cámara composta de 450 asentos renovados cada 5 anos.

Vietnam é membro da ASEAN (Asociación das Nacións de Asia do sueste).

Linguas

Vietnam ten unha gran diversidade lingüística, pois conta con 55 linguas, repartidas en 6 a 7 grupos etnolingüísticos. A lingua oficial é o vietnamita, que se escribe con caracteres latinos. O vietnamita é unha das poucas linguas de Extremo Oriente que pasou dun sistema ideográfico (próximo á grafía chinesa) ao alfabeto latino. A utilización desta transcrición latina está en vigor no ensino dende 1918 e oficialízase a partir da independencia.

Provincias

Vietnam está dividido en 58 provincias (tinh) e 5 municipalidades controladas polo goberno central ao mesmo nivel que as provincias (thành phố trực thuộc trung ương).

As provincias divídense en distritos (huyện), cidades provinciais (thành phố trực thuộc tỉnh), e cidades (thị xã), que se subdividen en cidades (thị trấn) ou concellos (xã).

Provincias de Vietnam

Teito vietnamita.

Nome	Capital	Poboación (1 Xul 2006)	Superficie (1 Xan 2006)	Rexión
Bắc Ninh	Bắc Ninh	1,009,800	823.1 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Hà Nam	Phủ Lý	826,600	859.7 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Hải Dương	Hải Dương	1,722,500	1,652.8 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Hưng Yên	Hưng Yên	1,142,700	923.5 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Nam Định	Nam Định	1,974,300	1,650.8 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Ninh Bình	Ninh Bình	922,600	1,392.4 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Thái Bình	Thái Bình	1,865,400	1,546.5 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Vĩnh Phúc	Vĩnh Yên	1,180,400	1,373.2 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Hà Nội (concello)		5,760,200	3,119 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Hải Phòng (concello)		1,803,400	1,520.7 km²	Hà Nội Kinh-Dong Bang Song Hong
Hà Tĩnh	Hà Tĩnh	1,306,400	6,026.5 km²	Bắc Trung Bộ
Nghệ An	Vinh	3,064,300	16,498.5 km²	Bắc Trung Bộ
Quảng Bình	Đồng Hới	847,900	8,065.3 km²	Bắc Trung Bộ
Quảng Trị	Đông Hà	625,800	4,760.1 km²	Bắc Trung Bộ
Thanh Hoá	Thanh Hoá	3,680,400	11,136.3 km²	Bắc Trung Bộ
Thừa Thiên-Huế	Huế	1,143,500	5,065.3 km²	Bắc Trung Bộ
Bắc Giang	Bắc Giang	1,594,300	3,827.4 km²	Dong Bac
Bắc Kạn	Bắc Kạn	301,500	4,868.4 km²	Dong Bac
Cao Bằng	Cao Bằng	518,900	6,724.6 km²	Dong Bac
Hà Giang	Hà Giang	683,500	7,945.8 km²	Dong Bac
Lạng Sơn	Lạng Sơn	746,400	8,331.2 km²	Dong Bac
Lào Cai	Lào Cai	585,800	6,383.9 km²	Dong Bac
Phú Thọ	Việt Trì	1,336,600	3,528.4 km²	Dong Bac
Quảng Ninh	Hạ Long	1,091,300	6,099.0 km²	Dong Bac
Thái Nguyên	Thái Nguyên	1,127,200	3.546.6 km²	Dong Bac
Tuyên Quang	Tuyên Quang	723,300	5,870.4 km²	Dong Bac
Yên Bái	Yên Bái	740,700	6,899.5 km²	Dong Bac
Điện Biên	Điện Biên	459,100	9,562.5 km²	Tây Bắc
Hoà Bình	Hoà Bình	820,400	4,684.2 km²	Tây Bắc
Lai Châu	Lai Châu	319,900	9,112.3 km²	Tây Bắc
Sơn La	Sơn La	1,007,500	14,174.4 km²	Tây Bắc
Daklak	Buôn Ma Thuột	1,737,600	13,139.2 km²	Tây Nguyên
Dak Nông	Gia Nghĩa	407,300	6,516.9 km²	Tây Nguyên
Gia Lai	Pleiku	1,161,700	15,536.9 km²	Tây Nguyên
Kontum	Kontum	383,100	9,690.5 km²	Tây Nguyên
Lâm Đồng	Đà Lạt	1,179,200	9,776.1 km²	Tây Nguyên
Bình Định	Quy Nhơn	1,566,300	6,039.6 km²	Nam Trung Bộ
Khánh Hòa	Nha Trang	1,135,000	5,217.6 km²	Nam Trung Bộ
Phú Yên	Tuy Hòa	873,300	5,060.6 km²	Nam Trung Bộ
Quảng Nam	Tam Kỳ	1,472,700	10,438.3 km²	Nam Trung Bộ
Quảng Ngãi	Quảng Ngãi	1,295,600	5,152.7 km²	Nam Trung Bộ
Đà Nẵng (concello)		788,500	1,257.3 km²	Nam Trung Bộ
Bà Rịa-Vũng Tàu	Vũng Tàu	926,300	1,989.6 km²	Dong Nam Bo
Bình Dương	Thủ Dầu Một	964,000	2,696.2 km²	Dong Nam Bo
Bình Phước	Đồng Xoài	809,500	6,883.4 km²	Dong Nam Bo
Bình Thuận	Phan Thiết	1,163,700	7,836.9 km²	Dong Nam Bo
Đồng Nai	Biên Hòa	2,214,800	5,903.9 km²	Dong Nam Bo
Ninh Thuận	Phan Rang-Tháp Chàm	567,900	3,363.1 km²	Dong Nam Bo
Tây Ninh	Tây Ninh	1,047,100	4,035.9 km²	Dong Nam Bo
Cidade Ho Chi Minh (concello)		6,105,800	2,098.7 km²	Dong Nam Bo
An Giang	Long Xuyên	2,210,400	3,536.8 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Bạc Liêu	Bạc Liêu	820,100	2,584.1 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Bến Tre	Bến Tre	1,353,300	2,360.2 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Cà Mau	Cà Mau	1,232,000	5,331.7 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Đồng Tháp	Cao Lãnh	1,667,800	3,376.4 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Hậu Giang	Vị Thanh	796,900	1,601.1 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Kiên Giang	Rạch Giá	1,684,600	6,348.3 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Long An	Tân An	1,423,100	4,493.8 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Sóc Trăng	Sóc Trăng	1,276,200	3,312.3 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Tiền Giang	Mỹ Tho	1,717,400	2,484.2 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Trà Vinh	Trà Vinh	1,036,800	2,295.1 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Vĩnh Long	Vĩnh Long	1,057,000	1,479.1 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long
Cần Thơ (concello)		1,139,900	1,401.6 km²	Tây Nam Bo Đồng Bằng Sông Cửu Long

Mapa do Vietnam.

Municipalidades

Can Tho, Da Nang, Haifong, Hanoi, Cidade Ho Chi Minh (antes chamada Saigon), Nha Trang.

Xeografía

Vietnam é un país do sueste de Asia. Rodeado polo golfo de Tailandia, o golfo de Tonkín, o mar da China, China, Laos e Camboxa. Ocupa unha superficie de 329.560 km², con 4.200 km² de augas territoriais.

No sur, o clima é tropical mentres que no norte é un clima de monzón. Ngoc Linh, con 3.143 m, é o punto cumio do país.

Economía

Artigo principal: Economía do Vietnam.

Demografía

No ano 2007, Vietnam tiña unha poboación de 85.262.000 habitantes. A esperanza de vida é de 71 anos. O 94.3% da poboación está alfabetizada. A media de fillos por muller é de 1,89.

A etnia Kihn representa o 87 por cento da poboación e é a principal habitante das cidades e das terras chairas, deixando ao resto dos grupos étnicos o predominio das áreas montañosas.

O 50 % da poboación é menor de 25 anos.

Evolución da demografía entre 1961 e 2003 (cifra da FAO, 2005). Poboación en milleiros de habitantes.

Cultura

Festas

Festas

Data	Nome galego	Nome local	Notas
1 de xaneiro	Ano Novo solar	Tết dương lịch
entre xaneiro e o comezo de febreiro	Ano Novo Lunar	Tết Nguyên Đán	4 días. Dura do último do ano precedente ao 3º día do ano seguinte segundo o calendario lunar
30 de abril	Aniversario da liberación de Vietnam Sur	Ngày giải phóng	Caída de Saigon en 1975
1 de maio	Xornada internacional do traballo	Ngày Quốc tế Lao động
2 de setembro	Festa nacional da República socialista de Vietnam	Quốc khánh	Discurso de Ho Chi Minh en 1945

Gastronomía

Prato de canh chua

A cociña vietnamita caracterízase polo uso de salsas de peixe e o emprego de vexetais. Algúns dos pratos máis comúns son o "chả giò" (Roliño de primavera), "gỏi cuốn" (Rolo de verán), "phở" ou o "canh chua".

Patrimonio da Humanidade

Vietnam conta con oito lugares declarados Patrimonio da Humanidade, cinco culturais, dous naturais e un mixto:

• Conxunto de monumentos de Huế
• Baía de Hạ Long
• Cidade antiga de Hội An
• Santuario de Mỹ Sơn
• Parque Nacional de Phong Nha-Ke Bang
• Sector central da Cidadela Imperial de Thăng Long - Hanoi
• Cidadela da Dinastía Hồ
• Complexo paisaxístico de Tràng An

Véxase tamén

Bibliografía

• Herring, George C. (2001). America's Longest War: The United States and Vietnam, 1950–1975 (4th edition).
• Jahn, G.C. (2006). "The dream is not yet over". In Fredenburg P., Hill B. (eds.): Sharing rice for peace and prosperity in the Greater Mekong Subregion. Victoria, Australia: Sid Harta Publishers. p. 237–240.
• Karrnow, Stanley (1997). Vietnam: A History (2nd edition). Penguin. ISBN 0-14-026547-3.
• McMahon, Robert J. (1995). Major Problems in the History of the Vietnam War: Documents and Essays.
• Tucker, Spencer (ed.) (1998). Encyclopedia of the Vietnam War. 3-volume reference set; also one-volume abridged edition (2001).

Ligazóns externas

• General Statistics Office
• Country Profile
• Vietnam tourism website