Monarquía española

Os reis Católicos orixe da monarquía española
Isabel I de Castela	Fernando II de Aragón

A monarquía española, tamén coñecida como monarquía universal española, designa a organización política do goberno e do estado en España, e cuxa traxectoria vai desde a unión dinástica dos reinos peninsulares nos descendentes dos Reis Católicos, reformándose durante o novo réxime ata a actualidade en España, interrompida unicamente nos períodos da Primeira República (1873-1874), a Segunda República (1931-1939) e o réxime franquista (1936-1975)

Rendición de Boabdil ante os Reis Católicos.

Historia

Durante a Idade Media, os árabes conquistaran boa parte da Península Ibérica. A principios do século xv existían 3 grandes reinos que lograran expulsar aos musulmáns: Castela, Aragón e Navarra. O reino de Granada foi o último reduto musulmán na Península.

En 1469, Fernando de Aragón e Isabel de Castela contraeron matrimonio, unindo dinasticamente os dous reinos máis poderosos. Esta unión de forzas permitiu expulsar aos musulmáns de Granada e conquistar Navarra, para incorporar estes territorios á Coroa.

Considérase pois que a Monarquía española ten a súa orixe na unión persoal e dinástica entre Isabel I de Castela e Fernando II de Aragón, chamados Reis Católicos (Catholicos reges, et principes) polo papado desde o 4 de maio de 1493 en razón da expulsión da Península Ibérica do islam e o proxecto evanxelizador do Novo Mundo; e que procuraron levar unha política de acción común.

Consolidación

Xoana I de Castela, filla dos Reis Católicos, herdou a coroa de Castela ao morrer a súa nai, a raíña Isabel. O matrimonio de Xoana con Filipe o Fermoso fixo perigar a política que levaran os Reis Católicos, pero Filipe I morreu prematuramente, e o rei Fernando II de Aragón, pai de Xoana, inhabilitouna definitivamente e ocupouse da rexencia castelá ata a súa morte. Entón, Xoana herdou tamén o reino de Aragón, pero dada a súa incapacidade, o seu fillo Carlos autoproclamouse rei xunto coa súa nai nesta conxuntura, o cal foi aceptado polos reinos de España; e desta forma Carlos I consolidou a unión persoal de ambas as Coroas, sendo chamado rei Católico das Españas (Hispaniarum Rex Catholicus) polo papa León X na bula do 1 de abril de 1516.

Filipe II, Príncipe de Asturias desde 1528, accedeu ao trono por abdicación do seu pai, e usou en documentos e moedas a fórmula abreviada de rei das Españas e de Indias (Hispaniarum et Indiarum Rex), e tras a Crise sucesoria en Portugal (1580) adquiriu tamén a titularidade da Coroa portuguesa.

Cambio de réxime

A Monarquía española perde a súa condición monarquía absoluta, e adquire o seu carácter de monarquía parlamentaria coa transformación de España nun estado liberal.

1808-1812	1812-1815 Estado liberal	1815-1820 Absolutismo	1820-1823 Estado liberal	1823-1833 Absolutismo
Invasión napoleónica Estatuto de Baiona Xunta Suprema Central	Primeira Constitución española	Restauración absolutista de Fernando VII	Revolución do Trienio liberal	Intervención da Santa Alianza Década Ominosa

Desde o ano 1833, co pretexto da cuestión dinástica, sucedéronse tres guerras civís en España que balizaron intermitentemente unha parte do século XIX, onde os constitucionalistas («cristinos», «alfonsinos») opuñan o seu ideario do «estado liberal» contra o «absolutismo» e «foralismo» dos carlistas. A cuestión dinástica iniciouse cando Fernando VII promulgou a Pragmática Sanción de 1830, que era á súa vez a publicación da Pragmática Sanción de 1789, co que se anularon as disposicións, que impedían o acceso ao trono das mulleres ata non esgotarse toda a descendencia masculina, de Filipe V. Deste xeito, o irmán do rei Fernando VII, Carlos María Isidro foi relegado en favor da súa sobriña Isabel, filla do rei; e así, se Carlos María Isidro non tivo inconveniente en renunciar aos seus dereitos en 1830, en 1833 os seus argumentos cambiaran, e cos seus partidarios («carlistas») iniciou a Primeira Guerra Carlista.

Isabel II finalmente foi proclamada raíña, pero a súa nai a rexente María Cristina de Borbón-Dúas Sicilias que se aliñou cos liberais, con todo pretende o estatuto Real de 1834 o que deu lugar ao motín de La Granja (1836) e a volta ao período constitucional. Así o artigo 180 da Constitución de 1812 establecería o reinado lexítimo de Isabel II, e o artigo 50 da Constitución de 1837 e o artigo 49 de Constitución de 1845 indican que Isabel II era a lexítima raíña das Españas. Desde entón a lexitimidade da monarquía española foi vinculada coa Constitución de quenda (aínda que fose a posteriori).

O sentido patrimonial da unión baixo unha coroa de distintos reinos peninsulares desaparece tamén co período constitucional. O cambio non foi brusco, a denominación de Reino en singular data desde a Constitución de 1812 (non así o Estatuto de Baiona de 1808), pero o territorio denomínase en plural, Españas, na Constitución de 1812, de 1837 e 1845, coa excepción que xa aparece en singular nas dúas últimas. Pero na Constitución de 1869, coa afirmación da Nación española, o territorio pasou a denominarse en singular España, e así seguiu desde entón.

A monarquía como forma xurídica actual do estado

Artigo principal: Rei de España.

Actuais armas reais da dinastía Borbón

Árbore xenealóxica desde os primeiros reis cristiáns ata Xoán Carlos I.

A actual Constitución española de 1978 adopta como forma política do Estado español a monarquía parlamentaria, segundo aparece expresado no seu artigo 1.

No título II da mesma constitución figura o réxime regulador da Coroa, baixo este rótulo.

O actual réxime Monarquía en España reúne os caracteres típicos da forma de goberno de Monarquía parlamentaria, isto é:

• A sucesión hereditaria dos membros da Familia Real na Xefatura do Estado, co título de Reis de España.
• A xefatura do Estado corresponde ao Rei, o cal ten funcións cerimoniais e simbólicas, e non dirixe nin o poder lexislativo nin o executivo.
• O poder executivo, o goberno, goza da confianza do Congreso dos Deputados (poder lexislativo).

Poderes do Rei na Constitución

Deben distinguirse dentro das súas funcións ou poderes:

De carácter simbólico e representativo

As de carácter simbólico e representativo, recaen no Rei como personificación da Coroa e son:

• Xefe do Estado.
• Símbolo da súa unidade e permanencia.
• Árbitro e moderador do funcionamento regular das institucións.
• Representación a nivel internacional.

Facultades efectivas

• De carácter xeral
  • Mando supremo das Forzas armadas, atribúese directamente ao Rei, aínda que non pode exercerse sen referendo, parece que pode corresponder ao Rei, certa iniciativa
  • Exercer o dereito de graza con arranxo á lei, non podendo autorizar indultos xerais.
  • Patronazgo das Reais Academias.
• O rei e o poder executivo
  • Propor o candidato a Presidente do Goberno, e no seu caso, nomealo, esta é a facultade constitucional que ten maior transcendencia política.
  • Nomear e separar aos membros do Goberno, a proposta do seu presidente.
  • Expedir os decretos acordados no Consello de Ministros e conferir os empregos civís e militares e conceder honras e distincións con arranxo ás leis.
  • Ser informado dos asuntos do Estado e presidir cando estime oportuno as sesións do Consello de Ministros sempre a petición do Presidente do Goberno.
• En relación co poder lexislativo
  • Sancionar e promulgar as leis. Esta potestade do rei, constitúe un reflexo do poder lexislativo que noutros momentos encarnaba o rei. O rei non se pode negar, que dispón para iso de quince días.
  • Convocar e disolver as Cortes e convocar eleccións, segundo os termos previstos na Constitución. Esta prerrogativa precisa o referendo do Presidente do Congreso e noutro caso precisa a proposta do Presidente do Goberno.
  • Convocar referendo nos casos previstos na Constitución, mediante proposta do Presidente do Goberno.
• Política internacional
  • Acreditar os embaixadores e outros representantes diplomáticos
  • Ao rei correspóndelle manifestar o consentimento do Estado para obrigarse internacionalmente por medios de tratados, de conformidade coa Constitución e as leis, é distinto o órgano ao que corresponde prestar o consentimento e o Rei, ao que corresponde manifestalo.
  • Ao rei correspóndelle previa autorización das Cortes Xerais declarar a guerra e facer a paz.

Algúns datos

Contando con datos desde Carlos I incluído:

• A media de vida dos reis está ao redor dos 52/53 anos de idade.
• A media de reinado aproxímase aos 29/30 anos, cifra que xa pasa Xoán Carlos I.
• Os reinados máis longos corresponden a Filipe V (45 anos) e Filipe IV (44 anos).
• Os reinados máis curtos corresponden a Lois I (menos dun ano) e Afonso XII (case 11).

Notas

Véxase tamén

Outros artigos

• Casa Real de España
• Reis de España
• Monarquía Católica
• Inxurias á Coroa

Ligazóns externas

• Páxina web da Casa Real Española
• Páxina web sobre a Monarquía Española
• Sucesión dinástica desde los Reyes Católicos a Felipe VI (rtve.es)