Caso gramatical

(Redirección desde «Instrumental»)

En gramática, o caso gramatical é a forma que adquire unha palabra (substantivos, adxectivos, pronomes ou determinantes) dependendo da función sintáctica que desempeñe. Este concepto é aplicábel en principio ás linguas flexivas e ás linguas aglutinantes. Ao conxunto de casos que ten unha palabra dada chámaselle declinación. Así, por exemplo, en latín existían seis casos (nominativo, vocativo, acusativo, xenitivo, dativo e ablativo), en grego clásico cinco (nominativo, vocativo, acusativo, xenitivo e dativo). Nas dúas linguas existen tamén trazas dos antigos locativo e instrumental.

Os casos poderían clasificarse nos seguintes subtipos:

  • caso formal: expresa unha relación puramente sintáctica entre o predicado e os sintagmas nominais. En latín sería o nominativo e o acusativo.
  • caso relacional: establece unha relación entre dous sintagmas nominais ou entre un sintagma nominal e un verbo. En latín serían o xenitivo e o dativo.
  • caso posicional: indica o lugar onde se dá ou ten lugar unha acción. En latín sería o ablativo.

Existen linguas cun sistema de casos posicionais moi desenvolvido, como o tabasarano, que posúe cincuenta e dous: entre eles o inlativo, o elativo, o ablativo, o adlativo, o sublativo, o delativo, o supralativo, o postlativo, o interlativo, o inesivo, o adesivo, o subesivo, o interesivo, o postesivo, ou o superesivo.

No grupo dos casos relacionais existen dous grandes sistemas nas linguas do mundo. Aquí do que se trata é de ver quen leva as marcas formais entre o suxeito dos verbos transitivos e intransitivos e o complemento directo dos verbos transitivos:

  • Se se marca dalgún xeito o Complemento Directo estaremos ante un sistema acusativo (no que o suxeito se pon en nominativo e o Complemento Directo en acusativo) -este sería o caso do latín e, dalgún xeito, o do galego;
  • Se o que se marca é o suxeito dos verbos transitivos e non o dos intransitivos nin o Complemento Directo, o primeiro irá en caso ergativo e os outros en absolutivo. É o que se chama un sistema de ergativo, propio entre outros do éuscaro.

Listaxe de casos

editar

Esta é unha listaxe de casos tal e como se usan en varias linguas flexivas que teñen declinación.

Lugar e tempo

editar
Nota: a maioría dos casos que expresan lugar e movemento empréganse tamén para indicar tempo.
Caso Uso Exemplo Existe en
Adesivo lugar adxacente cerca de/xunto a/onda a casa estoniano | finés | húngaro | lituano
Inesivo dentro de algo dentro da casa erzya | estoniano | finés | húngaro
Locativo lugar na casa belaruso | checo | húngaro (só nalgúns topónimos tradicionais) | saami inari | letón | lituano | saami setentrional | polaco | sánscrito | serbio | eslovaco | turco
Temporal (só usado con expresións de tempo)
especifica un momento
ás sete húngaro
Superesivo na superficie enriba da casa húngaro

Movemento

editar
Caso Uso Exemplo atópase en
Ablativo movemento desde algo desde a casa erzya | estoniano | finés | húngaro | inuktitut | sánscrito | turco
Adlativo en húngaro e en finés:
movemento cara a (cerca de) algo
en finés:
movemento cara a algo
cara a casa

á casa
erzya | estoniano | finés | húngaro | lituano | turco | oseto
Delativo movemento desde a superficie desde (o alto d)a casa húngaro
Egresivo marca o inicio dun movemento ou tempo empezando desde a casa udmurt
Elativo fóra de algo fóra da casa erzya | estoniano | finés | húngaro
Inlativo movemento cara a dentro de algo cara a dentro da casa erzya | estoniano | finés | húngaro | saami inari | lituano | saami setentrional
Lativo movemento cara a un lugar á casa erzya | finés | turco
Prolativo movemento usando unha superficie ou vía a través da casa erzya | estoniano | finés
Prosecutivo por pola estrada kalaallisut
Sublativo movemento cara a superficie arriba cara a casa húngaro
Terminativo marca o final dun movemento ou tempo ata a casa estoniano | húngaro
Vial por, por medio de por medio da casa inuktitut

Cadro resumo dos principais casos

editar
  interior superficie adxacencia
desde Elativo Delativo Ablativo
onda Inesivo Superesivo Adesivo
cara a Ilativo Sublativo Adlativo

Nivel morfosintáctico

editar

Para os significados dos termos axente, paciente, experimentador, e instrumento, ver papeis theta.

Caso Uso Exemplo atópase en
Absolutivo (1) paciente, experimentador empurrou a porta e abriuna éuscaro
Absolutivo (2) paciente, experimentador involuntario ela cruzou o xeo; el esvarou linguas nominativo-absolutivas
Absolutivo (3) paciente, experimentador; instrumento el empurrou a porta coa súa man e abriuna inuktitut
Acusativo (1) paciente ela abriu a porta checo | erzya | Esperanto | finés | alemán | húngaro | saami inari | latín | lituano | saami setentrional | polaco | ruso | sánscrito | serbio | eslovaco
Acusativo (2) complemento directo dun verbo transitivo; feito de; acerca de; por un tempo eu véxoa inuktitut | persa | turco
Ergativo axente el empurrou a porta e abriuna éuscaro | checheno | xeorxiano | samoano
Ergativo-xenitivo axente, posesión el empurrou a porta e abriuna; o seu can. inuktitut
Instrumental/Instrutivo instrumento por medio da casa belaruso | checo | finés | xeorxiano | lituano | polaco | ruso | sánscrito | serbio | eslovaco
Instrumental-comitativo instrumento, na compaña de algo coa casa húngaro
Nominativo (1) axente el empurrou a porta e abriuna linguas nominativo-acusativas
Nominativo (2) axente; experimentador voluntario el abriu a porta; ela parou linguas nominativo-absolutivas
Obxectivo complemento directo ou indirecto dun verbo ou réxime dunha preposición; un caso xeral para calquera situación non sendo nominativo ou xenitivo eu vina; eu deille o libro; con ela. inglés
Oblicuo caso xeral; calquera situación excepto nominativo en relación á casa hindi
Pasivo ou paciente suxeito dun verbo intransitivo ou complemento lóxico dun verbo transitivo a porta abriuse linguas caucásicas

Relación

editar
Caso Uso Exemplo atópase en
Ablativo caso indirecto xeral en relación coa casa inuktitut | latín | lituano
Benefactivo para, en beneficio de para a casa éuscaro | quechua
Causal por, a causa de a causa da casa quechua
Causal-final causa eficiente ou final pola casa húngaro
Comitativo na compaña de algo coa casa estoniano | finés | saami inari | saami setentrional
Dativo mostra dirección ou destinatario para a casa belaruso | checo | erzya | xeorxiano | alemán | hindi | húngaro | inuktitut | latín | lituano | polaco | romanés | ruso | sánscrito | serbio | eslovaco
Dedativo (Respectivo) relacionado con relacionado coa casa quenya
Distributivo distribución en anacos casa por casa finés | húngaro
Distributivo-temporal con que frecuencia ocorre algo diariamente; os domingos húngaro
Xenitivo mostra relación, posesión da casa belaruso | checo | neerlandés | erzya | estoniano | finés | xeorxiano | alemán | grego | saami inari | latín | lituano | saami setentrional | polaco | romanés | ruso | sánscrito | serbio | eslovaco | sueco
Posesivo posesión directa de algo posuído pola casa inglés | quenya
Sociativo xunto con algo coa casa húngaro

Semántica

editar
Caso Uso Exemplo atópase en
Disxuntivo usado cando o suxeito se repite por énfase ou para especificar un suxeito plural a casa e o coche, ámbolos dous están aquí francés (só nos pronomes)
Partitivo usado para cantidades tres (das) casas estoniano | finés | saami inari
Preposicional cando unha preposición precede ao nome en/con/para a casa ruso
Vocativo usado para chamar a alguén, con ou sen preposición ou, casa!
O casa!
casa!
árabe | belaruso (raro) | checo | xeorxiano | grego | hindi | latín | lituano | polaco | romanés | sánscrito | serbio

Estado

editar
Caso Uso Exemplo atópase en
Abesivo falta de algo sen a casa erzya | estoniano | finés | saami inari
Esivo estado temporal de existencia como a casa estoniano | finés | saami inari | inuktitut | exipcio medio | saami setentrional
Esivo-formal marca unha condición como cualidade como unha casa húngaro
Esivo-modal marca unha condición como cualidade como unha casa húngaro
Excesivo marca unha transición desde unha condición a partir de ser unha casa estoniano | finés
Translativo cambio dunha condición a outra (chegando a estar) na casa erzya | estoniano | finés | húngaro

Véxase tamén

editar

Outros artigos

editar

Bibliografía

editar
  • Case (1994), de Barry J. Blake, editado en Cambridge University Press (ISBN 0-521-44661-9)
  • The Oxford handbook of case: studies in honor of Bernard Comrie (2008), editado por Greville G. Corbett, Michael Noonan en John Benjamins Publishing Company, Amsterdam & Philadelphia (ISBN 978-90-272-2994-6)