Gaita galega
A gaita galega é un instrumento de vento madeira propio de Galicia, norte de Portugal, occidente de Asturias e o Bierzo. É vista como un símbolo da música tradicional galega.
| Gaita | |
|---|---|
 Gaita fabricada por Xosé Manuel Seivane. | |
| Información | |
| Clasificación | vento madeira |
| Instrumentos relacionados | Gaita asturiana |
| Músicos notables | Carlos Núñez Cristina Pato Susana Seivane Xosé Manuel Budiño |
Partes
editar
A gaita galega consta de:
- un soprete, co que se introduce o aire no fol,
- un punteiro, co que se pode tocar en "aberto", ou en "pechado",
- un fol, onde se almacena o aire que fai que soe o instrumento,
- un roncón, o tubo que se apoia sobre o ombro do gaiteiro, que soa na mesma nota que o son do punteiro na posición de re, pero dúas oitavas máis abaixo. Componse de tres pezas: a tercia, ou parte final, por onde sae o son que remata na copa, a segunda e a prima.
- un ronquete ou ronqueta[Cómpre referencia], o tubo que se apoia sobre o antebrazo dereito do gaiteiro, que soa na mesma nota do roncón, pero unha oitava máis arriba que este e unha máis abaixo que a posición Re do punteiro. O ronquete está composto de dúas pezas respectivamente; copa e prima.
- un ronquillo ou chión[Cómpre referencia], que sae do fol paralelo ao ronquete, que soa con igual nota que a posición Re do punteiro, unha oitava máis arriba que o ronquete e dúas máis arriba que o roncón. O ronquillo é dunha soa peza.
O roncón, o ronquete e o ronquillo afínanse á nota do punteiro escorregando telescopicamente as súas partes compoñentes, de tal maneira que o tubo resultante é máis longo ou máis curto, adecuándose así á altura da nota emitida.
As gaitas adórnanse con gravuras sobre a madeira, deseños sobre o fol, farrapos e borlas. As cores máis empregadas son o negro con verde e vermello. A gaita galega adoita ser construída con madeira de buxo, pau santo e granadillo. As buxas (os tubos que conectan as pezas) fixéronse tradicionalmente de corno ou madeira de buxo, mais os modelos en metal ou marfil (ou de imitación) son cada vez máis frecuentes. Na actualidade utilízanse foles de gore-tex, pallóns sintéticos, válvulas máis incrementadas, estabilizadores de bordóns e controladores de humidade interna da bolsa.
Evolución
editar
As primeiras representacións gráficas da gaita son de mediados do século XIII. Constaba entón de fol, punteiro e soprete, sen roncón. Coincidindo co desenvolvemento da polifonía, engadíronselle os bordóns e na segunda metade do XIII e no XIV aparece xa cun roncón, con dous ou mesmo sen ningún. Nun principio, este tiña forma abucinada e posteriormente tomou a forma de copa.
Na segunda metade do século XIX introduciuse o ronquillo (tamén chamado chión) como apoio ao punteiro, colocado a carón deste. Ben entrado o século XX apareceu unha ronqueta, máis pequena que o segundo bordón dos séculos anteriores.
Na segunda década do século XIX, o musicólogo Pablo Carpintero, achou en Pontevedra a gaita máis antiga conservada no mundo. Un instrumento que pertenceu a Xan Tilve, o gaiteiro de Campaño, e que pode datarse entre 1420 e 1450, como demostran probas realizadas con carbono-14.[1]
Tipos de gaitas empregadas en Galicia
editar- Gaita tradicional: consta de fol, punteiro, roncón e soprete.
- Gaita con ronquete: engádeselle un ronquete pequeno frontal.
- Gaita con ronquete e chión: engádeselle un chión frontal.
- Gaita de barquín: gaita estendida na área do Baixo Miño a finais do século XIX e principios do XX na que, en vez de soprar, o aire insúflase cun barquín.
Execución
editar
Os gaiteiros insisten na dignidade do seu oficio, que se debe transmitir cunha postura correcta: a cabeza erguida, o fol ben situado baixo o brazo, o roncón nunca paralelo ao chan, o soprete ben colocado na boca e esta nunca inchada co aire que se ha de soprar.
Para a gaita existen dous modos de dixitación:
- "aberto": érguense os dedos até a nota que se desexa
- "fechada": só se ergue o dedo do que se desexa facer a nota.
Dado que o sopro de ar é continuo, para separar as notas do mesmo ton recórrese a dúas técnicas:
- "picado": realízase un golpe seco e rápido cos dedos, normalmente superiores á nota que se quer repetir, separándoos dos buracos que tapan.
- "batemento": golpéase cun ou varios dedos simultaneamente sobre os buracos abertos do punteiro.
Non é habitual que un gaiteiro toque só. Normalmente reúnense dous ou tres, que se acompañan de percusión: bombo e redobrante, pandeiro, pandeiretas, cunchas etc. Ademais destes grupos de gaitas, nos anos noventa do século XX apareceron numerosas bandas de gaitas baseadas no modelo escocés.
O mito celta
editarEntre as hipóteses menos consideradas por historiadores serios está o famoso mito celta. Para moitas persoas, a gaita estaría asociada aos "pobos celtas", os cales terían creado e desenvolvido o instrumento. Moitas influencias modernas terían contribuído para esa crenza, como o movemento New Age e a ignorancia doutros modelos alén da gaita das Highlands.
Notas
editar- ↑ "O musicólogo Pablo Carpintero localiza a gaita máis antiga do mundo en Pontevedra". culturagalega.org. 2022-04-21. Consultado o 2022-04-22.
Véxase tamén
editarWikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Gaita galega  |
Bibliografía
editar- Estévez Vila, Xaime (1987). A gaita no eido da música. auto-edición. ISBN 84-404-0315-1.
- Losada Castro, Óscar (2000). Alento de gaita. O sopro dun pobo. Noia: Editorial Toxosoutos. ISBN 84-89129-05-3.
- Novoa González, Mª del Carmen (1980). La gaita y la cornamusa en Galicia y Francia. Sada: Ediciós do Castro. ISBN 84-7492-021-3. (en castelán)
- Foxo, Xosé Lois (2004). Os segredos da gaita. Ourense. Escola de Gaitas da Deputación de Ourense. ISBN 84-96011-86-0. (6ª edición)
- Vaamonde Manteiga, Xesús (2000). Solo de Gaita. Vigo: Edicións do Cumio. ISBN 84-8289-105-7.
- Xesteira Losada, Xaquín (2004). Método de Gaita Galega I. Vigo: Edicións do Cumio. ISBN 84-8289-358-7.
- Xesteira Losada, Xaquín (2007). Método de Gaita Galega I. Vigo: Edicións do Cumio. ISBN 978-84-8289-359-4.
- A serie Cadernos de Gaita Galega da editorial Dos Acordes.