Belisardo Pumpido Flores

Belisardo Pumpido Flores, nado en Cádiz o 30 de decembro de 1818 e finado en Santiago de Compostela o 8 de agosto de 1875, foi un militar español. Participou nas guerras carlistas e recibiu a Cruz Laureada de San Fernando de primeira clase, a cruz da Orde de Carlos III, a cruz da Orde de San Hermenexildo e a cruz militar dos Defensores de Reus. Foi un dos primeiros oficiais do exército que se incorporou á Garda Civil, pouco despois da súa fundación polo Duque de Ahumada.

Belisardo Pumpido Flores

Biografía
Nacemento	30 de decembro de 1818 Cádiz, España
Morte	8 de agosto de 1875 (56 anos) Santiago de Compostela, España
Datos persoais
País de nacionalidade	España
Actividade
Ocupación	militar
Lingua	Lingua castelá
Familia
Fillos	Ramón Pumpido Puga

Traxectoria

Fillo de José Joaquín Pumpido Sibón, Oficial da Armada, e de Carmen Flores Montoro, natural de Puerto Real, e filla tamén dun oficial da mariña de guerra. Era descendente dun militar francés asentado en Cádiz no século XVIII, que castelanizara o seu apelido orixinal de Pompidou. Pola súa procedencia familiar optou por dedicar a súa vida á profesión militar, primeiro no exército de infantaría isabelino e máis tarde na Garda Civil, recentemente creada. O 16 de agosto de 1852 casou con Ramona Puga Blanco, irmá de Luciano Puga Blanco, relevante político e xurista galego que foi Fiscal do Tribunal Supremo entre 1885 e 1887. Polo seu heroísmo no combate recibiu as máis importantes condecoracións militares da época.

Guerras carlistas

Cruz Laureada de San Fernando.

A primeira guerra carlista tivo lugar en España entre 1833 e 1840, entre os partidarios do infante Carlos María Isidro de Borbón -coñecidos como carlistas, que apoiaban un réxime absolutista- e os de Isabel II, denominados cristinos e isabelinos por apoiar a rexente María Cristina de Borbón e a raíña Isabel. Terminou teoricamente en 1840, co Abrazo de Vergara, pero en Cataluña persistiron bandas carlistas que non se renderon tras o final da guerra, e que actuaban máis como bandoleiros (trabucaires) que como guerrilleiros. A segunda guerra carlista tivo lugar fundamentalmente en Cataluña entre setembro de 1846 e maio de 1849 debido ao fracaso dos intentos de casar a Isabel II co pretendente carlista, Carlos Luís de Borbón, matrimonio que se expuxo como unha forma de terminar definitivament co conflito dinástico, pero Isabel II casou co seu primo Francisco de Asís de Borbón. Esta segunda guerra carlista incluíu un levantamento popular en distintos puntos de Cataluña, por descontento social, e por iso as partidas de Matiners carlistas combateron conxuntamente con grupos de ideoloxía republicana.

Belisardo Pumpido incorporouse ao exército no Batallón Provisional Reus núm. 51, formando parte dos Corpos Francos de Cataluña, ás ordes directas do entón Coronel Joan Prim i Prats. En febreiro de 1843 interveu na súa primeira acción de combate participando na defensa da cidade de Reus. Como consecuencia desta acción en marzo de 1843 é condecorado coa Cruz Militar dos defensores de Reus e en abril ascendido a Subtenente, por méritos de guerra. A acción de Reus produciuse como consecuencia dun Pronunciamento do entón Coronel Joan Prim contra o Rexente Espartero.

Dado que a situación insurreccional persistía en devandita rexión a súa unidade trasládase á provincia de Barcelona, e en maio ascende a Segundo Tenente, pola súa participación na defensa de Mataró e na batalla de San Andrés. En setembro de 1843 é promovido ao emprego de Tenente efectivo de Infantaría, tamén por méritos de guerra, como recompensa pola súa participación no asedio de Figueres (provincia de Xirona).

O asedio de Figueres, no que participou o Tenente Belisardo Pumpido, ás ordes do Xeneral Prim, tivo lugar como consecuencia de que o 8 de xuño de 1843 levantáronse tropas en Cataluña para forzar o fin da minoría de idade da raíña Isabel II. O Xeneral Prim consegue, tras diversas negociacións, aplacar os ánimos dos sublevados e logra que se reúnan en Figueres para capitular. Pero unha vez na praza, os sublevados persistiron na súa actitude e forzaron ao Xeneral Prim a iniciar un novo bloqueo ao castelo. O 17 de novembro o xeral Prim declara traidores aos sublevados. Finalmente, os rebeldes capitularon o 10 de xaneiro de 1844.

Despois desta operación militar Belisardo Pumpido, realiza servizos de gornición ao longo de 1844 en Ávila e en Burgos e seguidamente é destinado ao Batallón Provincial núm. 19, con base en Ourense, onde ten o seu primeiro contacto con Galicia, rexión na que máis tarde se asentará definitivamente.

Pero pronto se traslada novamente a Cataluña, para participar na Segunda Guerra Carlista (1846-1849), desatada polo pretendente Carlos VI, actuando Belisardo Pumpido sempre dentro das tropas isabelinas e xa como oficial. Polo seu heroísmo no combate contra as forzas carlistas obtén en 1847 a Cruz Laureada de San Fernando de Primeira Clase, como recompensa polo seu enfrontamento a gromos revolucionarios, entrando en combate nos campos de Sabadell. En 1848 enrólase no Batallón de Cazadores de África, núm. 1, e xa como Tenente efectivo participa durante os anos 1848 e 1849 en diversas operacións militares contra as forzas carlistas por toda Cataluña, especialmente nas provincias de Lleida e Tarragona. O 14 de maio de 1849, aos trinta anos, ascende a Capitán Graduado.

Finalizada a segunda guerra carlista, na que Belisardo Pumpido se destacou como Capitán das tropas Isabelinas, en 1851 e á idade de 32 anos é destinado ao Rexemento Toledo núm. 29, con sede en Zamora, onde solicita pasar a prestar servizo no exército de Cuba ou Porto Rico. Pero antes de resolverse esta petición o seu Rexemento é destinado á rexión galega, tomando definitivo contacto con esta terra á que quedará ligado de forma permanente.

En efecto, xa en Galicia, o 16 de agosto de 1852, contrae matrimonio con Ramona Puga Branco, de 18 anos, filla do Coronel de Infantaría Manuel María Puga Feijoo, herdeiro da Condesa de Gimonde, un militar que na primeira guerra carlista participara no bando carlista, pero que co Abrazo de Vergara integrouse no exército isabelino, e irmá de Luciano Puga Blanco, destacado político conservador. Para devandito matrimonio Belisardo Pumpido solicitou expresa licenza á Raíña Isabel II, que lle foi concedida, segundo consta no seu expediente militar. Continúa, por tanto, en Galicia, sen desprazarse a América, encadrado no Rexemento da Princesa, núm 4.

Incorporación á Garda Civil

Cruz de Encoméndaa de Número da Orde de Carlos III.

Dado o grave problema de seguridade pública no ámbito rural tras finalizar a primeira guerra carlista, o primeiro Goberno tras as rexencias, cuxo Ministro da Gobernación era o Marqués de Peñaflorida, dispuxo no ano 1844 que se crease unha forza armada de dobre dependencia, ao estilo da xendarmería europea, que pode ser considerada sucesora da antiga Santa Irmandade, disolta pouco antes, e que cumpriu con funcións similares de 1476 a 1835.

O Mariscal de Campo Ramón María Narváez encargou a súa organización a Francisco Javier Girón e Ezpeleta, II duque de Ahumada e V marqués das Amarillas, quen entón ostentaba o cargo de inspector Xeral militar. Conforme se detallaba na norma fundacional, o novo corpo de natureza militar quedaba suxeito ao Ministerio da Guerra no concernente a organización, persoal, disciplina e percibo de haberes, e ao de Gobernación en canto a servizo e movementos.

Belisardo Pumpido Flores ingresou en 1853 no Corpo da Garda Civil. Os corpos de infantaría e cabalaría do Exército achegaron os homes necesarios para integrarse no novo Corpo, sendo os Xefes e Oficiais elixidos con exquisito esmero de entre os máis acreditados na última guerra civil, e propostos polo xeral encargado da organización ao Goberno. Belisardo Pumpido foi seleccionado e designado Tenente polo Duque de Ahumada indo destinado inicialmente a Valladolid.

Actuacións en Navarra

No mes de maio de 1853, Belisardo Pumpido é nomeado Tenente Xefe de Liña de Irurtzun (Navarra), no Décimo Terzo da Garda Civil, mandado naquel momento polo Coronel D. Miguel Sanz, onde novamente ten que enfrontarse ás partidas carlistas. O un de xuño toma posesión en Irurzun, permanecendo alí durante dous anos. No verán de 1854 realiza como Xefe de escolta un traslado relevante de caudais entre Vitoria e Pamplona sufrindo un accidente que lle ocasiona lesións en acto de servizo, cando debido á intensa calor o seu cabalo cae ao chan, tendo que ser sacrificado.

O río Bidasoa -ou Baztán- ao seu paso por Elizondo.

En febreiro de 1855 foi nomeado Xefe da Liña de Elizondo, capital do Val do Baztán, moi preto da fronteira francesa. Nese mesmo ano 1855 recibe unha nova condecoración: a cruz da Orde de Carlos III. Recíbea por enfrontarse, vencer e perseguir a unha facción de Montemolinistas (partidarios de Carlos VI, Conde de Montemolin), procedentes da localidade de Uharte, acosándoos até o seu completo exterminio e obrigando aos sobreviventes a refuxiarse en territorio francés. Pouco despois, e en unión da Gendarmeria francesa, asesta un novo golpe aos partidarios de Montemolin, descubrindo un importante almacén de armas e cartucheria. No Baztán permaneceu durante catro anos.

Estas accións contra os carlistas han de encadrarse nos intentos de recuperar o trono por parte de Carlos Luís de Borbón e Bragança (Madrid, 31 de xaneiro de 1818 - Trieste, 13 de xaneiro de 1861), Conde de Montemolín, fillo de Carlos María Isidro de Borbón, que foi pretendente carlista ao trono de España co nome de Carlos VI, tras a abdicación do seu pai o 18 de maio de 1845. Precisamente en 1855, cando se producen os enfrontamentos armados polos que Belisardo Pumpido foi condecorado coa cruz da Orde de Carlos III, o pretendente carlista desatou unha insurrección que se iniciou no mes de maio, e que foi consecuencia do fracaso das negociacións con Francisco de Asís para chegar a unha reconciliación entre as dúas ramas borbónicas. As campañas montemolinistas non pararon, por tanto, co fin da Guerra dos Matiners, ou Segunda Guerra Carlista, e concretamente en 1855, o capitán Corrales iniciou en Zaragoza a insurrección que se estendeu por Aragón e Navarra, na que se enmarcan as accións de Belisardo Pumpido á fronte da Garda Civil de Elizondo. Esta insurrección fracasou porque desde Madrid enviáronse aos mellores Xenerais, entre eles a Serrano, que esmagaron ás forzas montemolinistas.

Traslado a Galicia

Orde de San Hermenegildo.

O 19 de abril de 1861, aos 42 anos, é ascendido a capitán da Garda Civil veterana e outórgaselle o mando dunha compañía da comandancia de Lleida. Previo paso temporal por Villaviciosa, Asturias, a súa longa carreira de traslados péchase cando 1 de agosto de 1862 asígnaselle o mando da Compañía de Caldas de Reis, dentro do Sexto Terzo, de Galicia. Estando destinado en Galicia recibe a súa última condecoración, a cruz da Orde de San Hermenegildo, que lle outorga a raíña Isabel II por Real Cédula de 20 de xullo de 1863, con efectos de 9 de abril, con ocasión de cumprir vinte anos de servizo continuado e co fin de premiar a constancia militar e irreprochable conduta no servizo dos Oficiais dos Exércitos e Armada Nacionais, tal e como se prevé no Regulamento da Orde de 10 de xullo de 1815.

Na Real Cédula na que a Raíña Isabel Segunda noméalle cabaleiro da Orde de San Hermenegildo, e que se conserva no Arquivo Militar de Segovia, dise que se outorga o nomeamento unha vez consultado o Tribunal Supremo de Guerra e Mariña, pola súa constancia militar, e manda a todos os Capitáns Xerais, Gobernadores, Xustizas e demais autoridades do Reino que lle recoñezan como Caballero da Orde, e ao capitán xeneral da rexión de destino, que lle impoña a Cruz coas formalidades previstas no Regulamento. O 29 de marzo de 1863, aos 44 anos sofre un derramo cerebral, que lle inmobiliza a parte dereita do corpo e ocasiónalle a perda case total da fala. Como consecuencia diso o 8 de novembro de 1866, aos 48 anos, concédeselle o retiro Militar definitivo, por enfermidade, cumpridos 25 anos de servizo

Tras o seu retiro trasladouse a vivir a Santiago de Compostela coa súa numerosa familia, fixando a súa residencia na rúa San Francisco 18, fronte á Facultade de Medicina, nunha casa propiedade da súa esposa, Ramona Puga. O 27 de setembro de 1867 tomou o hábito segrar da Venerable Orde Terceira, de mans do Pai Visitador, Frei José Blanco. O 8 de agosto de 1875 faleceu en Santiago, aos 56 anos de idade, sendo enterrado no Cemiterio da Venerable Orde Terceira, no próximo convento de San Francisco.

Historia familiar

Ramona Puga Branco, esposa de Belisardo Pumpido Flores.

O capitán Belisardo Pumpido e a súa esposa Ramona Puga Branco, tiveron sete fillos, segundo o testamento de dona Ramona, outorgado en Santiago de Compostela o 7 de novembro de 1899, e deron lugar a unha longa saga familiar en Galicia, con extensións en Cuba, Florida, Nova York, Arxentina, Ecuador e outros lugares de América. Os seus fillos foron:

• Manuela, nada en Elizondo (Navarra) e casada con Cándido Conde Fernández, avogado e notario de Ferrol (A Coruña), entre cuxos descendentes se atopan:
  • Andrés Freire Conde, (1927-) tenente xeneral de artillaría e excelente pintor, que foi capitán xeneral de Valencia
  • Cándido Conde Dixon (1925-1997), destacado pintor e mariño, e
  • Cándido Conde-Pumpido (1949-), maxistrado do Tribunal Constitucional, que foi fiscal xeral do Estado,
• Ramón, militar, casado con María Manresa, que participou na guerra de Cuba, e instalouse en Cienfuegos, entre cuxos descendentes se atopan:

  

  América Pumpido, dama hispano cubana natural de Cienfuegos, neta de Belisardo Pumpido.

  • José W. Fernández, natural de Cienfuegos (Cuba), secretario de Estado adxunto de Economía, Enerxía e Asuntos Comerciais dos Estados Unidos, neto de América Pumpido Manresa e bisnieto de Ramón Pumpido Puga.
  • Fernando Bujones (1955-2005), famoso bailarín cubano-estadounidense, neto de Pura Pumpido Manresa, e bisnieto de Ramón Pumpido Puga, que contraeu matrimonio con Marcia Kubitschek, filla do Presidente da República do Brasil, Juscelino Kubitschek.
  • Alejandra Patricia Bujones Kubitschek, bisnieta de Pura Pumpido Manresa e neta do Presidente do Brasil.
• Antonio, médico, que se trasladou a Arxentina.
  • Un dos seus descendentes é Nery Pumpido, que foi porteiro da selección arxentina de fútbol cando Arxentina gañou o campionato do mundo en 1986.
• Carmen, casada con Andrés Regueiro, avogado e notario en Carballo (A Coruña).
• Manuel, casado con Herminia Esperante
  • Os irmáns Manuel e José Luís Calvo Pumpido, propietarios do importante grupo empresarial Conservas Calvo, son netos de Manuel Pumpido Puga e Herminia Esperante.
• Belisardo, falecido solteiro e sen descendencia.