Homomorfismo

mapa entre dúas estruturas

En álxebra, un homomorfismo é un mapa que preserva a estrutura entre dúas estruturas alxébricas do mesmo tipo (como dous grupos, dous aneis ou dous espazos vectoriais). A palabra homomorfismo provén da lingua grega antiga : ὁμός (homos) que significa "mesmo" e μορφή (morphe) que significa "forma" ou "forma". O termo "homomorfismo" apareceu xa en 1892, cando foi atribuído ao matemático alemán Felix Klein (1849–1925).[1]

Os homomorfismos dos espazos vectoriais tamén se denominan mapas lineares, e o seu estudo é obxecto da álxebra linear.

O concepto de homomorfismo foi xeneralizado, baixo o nome de morfismo, a moitas outras estruturas que ou ben non teñen un conxunto subxacente, ou non son alxébricas. Esta xeneralización é o punto de partida da teoría de categorías.

Un homomorfismo tamén pode ser un isomorfismo, un endomorfismo, un automorfismo, etc. (ver máis abaixo). Cada un destes pódese definir de forma que se poida xeneralizar a calquera clase de morfismos.

Definición

editar

Un homomorfismo é un mapa   entre dous conxuntos  ,   equipados coa mesma estrutura tal que, se   é unha operación da estrutura (suponse aquí, para simplificar, que é unha operación binaria), entón

 

para cada par  ,   de elementos de  . Podemos dicir que   conserva a operación ou é compatible coa operación.

Formalmente, un mapa   conserva unha operación   de aridade  , definido en ambos   e   se

 

para todos os elementos   en  .

Por exemplo:

Unha estrutura alxébrica pode ter máis dunha operación, e é necesario un homomorfismo para preservar cada operación. Así, un mapa que conserva só algunhas das operacións non é un homomorfismo da estrutura, senón só un homomorfismo da subestrutura obtido ao considerar só as operacións conservadas. Por exemplo, un mapa entre monoides que conserva a operación monoide e non o elemento identidade, non é un homomorfismo monoide, senón só un homomorfismo de semigrupo.

A notación para as operacións non precisa ser a mesma na orixe e no destino dun homomorfismo. Por exemplo, os números reais forman un grupo para a suma e os números reais positivos forman un grupo para a multiplicación. A función exponencial

 

satisfai

 

e é polo tanto un homomorfismo entre estes dous grupos. Incluso é un isomorfismo (ver máis abaixo), xa que a súa función inversa, o logaritmo natural, satisfai

 

e tamén é un homomorfismo de grupo.

Exemplos

editar
 
Homomorfismo monoide   do monoide   (N, +, 0) cara o monoide (N, ×, 1), definido por  . É inxectivo mais non sobrexectivo.

Os números reais comportanse coma un anel coas súas operacións de suma e multiplicación. O conxunto de todas as matrices 2×2 tamén é un anel, baixo a suma de matrices e a multiplicación de matrices. Se definimos unha función entre estes aneis do seguinte xeito:

 

onde r é un número real, entón f é un homomorfismo de aneis, xa que f conserva ambas as dúas sumas:

 

e multiplicación:

 

Velaquí outro exemplo, os números complexos distintos de cero forman un grupo baixo a operación de multiplicación, así como os números reais distintos de cero. (O cero debe ser excluído de ambos os grupos xa que non ten un inverso multiplicativo, que é necesario para os elementos dun grupo.) Definimos unha función   dos números complexos distintos de cero aos números reais distintos de cero por

 

É dicir,   é o valor absoluto do número complexo  , daquela   é un homomorfismo de grupos, xa que conserva a multiplicación:

 

Mais f non se pode estender a un homomorfismo de aneis desde os números complexos ata os números reais, xa que non conserva a suma:

 

Un outro exemplo mostra o diagrama superior, un homomorfismo monoide   do monoide   ao monoide  . Debido aos diferentes nomes das operacións correspondentes, as propiedades de preservación da estrutura satisfeitas por   descríbense como   e   .

A álxebra de composición   sobre un corpo   ten unha forma cadrática, chamada norma,  , que é un homomorfismo de grupos do grupo multiplicativo de   ao grupo multiplicativo de  .

Algúns tipos de homomorfismos

editar

Isomorfismo

editar

Un isomorfismo entre estruturas alxébricas do mesmo tipo defínese comunmente como un homomorfismo bixectivo. [2]

Máis precisamente, se

 

é un homomorfismo, ten unha inversa se existe un homomorfismo

 

tal que

 

Se   e   teñen conxuntos subxacentes e   ten unha inversa  , entón   é bixectiva. De feito,   é inxectiva, pois   implica  , e   é sobrexectiva, pois para calquera   en  , temos  , e   é a imaxe dun elemento de  .

No camiño contrario, se   é un homomorfismo bixectivo entre estruturas alxébricas, sexa   o mapa tal que   é o elemento único   de   tal que  . Temos que   e só falta demostrar que g é un homomorfismo. Se   é unha operación binaria da estrutura, para cada par  ,   de elementos de  , temos

 

e   é así compatible con   Como a proba é semellante para calquera aridade, isto demostra que   é un homomorfismo.

Endomorfismo

editar

Un endomorfismo é un homomorfismo cuxo dominio é igual ao codominio, ou, máis xeralmente, un morfismo cuxa orixe é igual ao seu destino.

O conxunto dos endomorfismos dun espazo vectorial ou dun módulo forman un anel. No caso dun espazo vectorial ou dun módulo libre de dimensión finita, a elección dunha base induce un isomorfismo de anel entre o anel de endomorfismos e o anel de matrices cadradas da mesma dimensión.

Automorfismo

editar

Un automorfismo é un endomorfismo que tamén é isomorfismo. Moitos grupos con nome son grupos de automorfismos dalgunha estrutura alxébrica. Por exemplo, o grupo linear xeral   é o grupo de automorfismos dun espazo vectorial de dimensión   sobre un corpo  .

Os grupos de automorfismos de corpos foron os que introduciu Évariste Galois para estudar as raíces dos polinomios, e son a base da teoría de Galois.

Monomorfismo

editar

Para estruturas alxébricas, os monomorfismos defínense comunmente como homomorfismos inxectivos

No contexto máis xeral da teoría de categorías, un monomorfismo defínese como un morfismo que é cancelable pola esquerda.[3] Isto significa que un (homo)morfismo   é un monomorfismo se, para calquera par  ,   de morfismos de calquera outro obxecto   a  , entón   implica  .

Epimorfismo

editar

En álxebra, os epimorfismos adoitan definirse como homomorfismos sobrexectivos. [4] :134[5] :43Por outra banda, na teoría de categorías, os epimorfismos defínense como morfismos cancelables pola dereita. [6] Isto significa que un (homo)morfismo   é un epimorfismo se, para calquera par  ,   de morfismos de   a calquera outro obxecto  , a igualdade   implica  .

Kernel (núcleo en alemán)

editar

Calquera homomorfismo   define unha relación de equivalencia   sobre   escrita como   se e só se  . A relación   chámase o kernel de  . É unha relación de congruencia sobre  . O conxunto cociente   entón pode dar unha estrutura do mesmo tipo que  , de xeito natural, definindo as operacións do conxunto cociente como  , para cada operación   de  . Nese caso a imaxe de   en   baixo o homomorfismo   é necesariamente isomorfo a   ; este feito é un dos teoremas do isomorfismo.

Cando a estrutura alxébrica é un grupo para algunha operación, a clase de equivalencia   do elemento identidade desta operación abonda para caracterizar a relación de equivalencia. Neste caso, o cociente pola relación de equivalencia denotase por   (normalmente lese como "  mod  "). Neste caso, é  a quen chamamos o kernel de  . O tipo de estrutura dos kernels é o mesmo que a estrutura orixinal no caso dos grupos abelianos, espazos vectoriais e módulos, mais é diferente e recibe un nome específico noutros casos, como subgrupo normal para os kernels de homomorfismos e ideais para kernels de homomorfismos de aneis (no caso de aneis non conmutativos, os núcleos son os ideais polos dous lados).

Estruturas relacionais

editar

Na teoría de modelos, a noción de estrutura alxébrica xeneralízase a estruturas que implican tanto operacións como relacións. Sexa L unha sinatura formada por símbolos de función e relación, e A, B dúas estruturas L. Entón, un homomorfismo de A a B é un mapeo h do dominio de A ao dominio de B tal que

  • h(F A (a1 ,..., an )) = F B (h(a1),..., h (an)) para cada símbolo de función n-aria F en L,
  • R A (a1 ,...,an ) implica R B (h (a1),..., h(an)) para cada símbolo de relación n-aria R en L.

No caso especial con só unha relación binaria, obtemos a noción de homomorfismo de grafo.

  1. Fricke, Robert (1892). Ueber den arithmetischen Charakter der zu den Verzweigungen (2,3,7) und (2,4,7) gehörenden Dreiecksfunctionen [On the arithmetic character of the triangle functions belonging to the branch points (2,3,7) and (2,4,7)]. Mathematische Annalen (en alemán) 41. pp. 443–468. doi:10.1007/BF01443421. 
  2. Birkhoff, Garrett (1967) [1940]. Lattice theory. American Mathematical Society Colloquium Publications 25 (3rd ed.). Providence, R.I.: American Mathematical Society. ISBN 978-0-8218-1025-5. MR 598630. 
  3. Mac Lane, Saunders (1971). Categories for the Working Mathematician. Graduate Texts in Mathematics 5. Springer-Verlag. Exercise 4 in section I.5. ISBN 0-387-90036-5. Zbl 0232.18001. 
  4. Birkhoff (1967). Lattice theory. American Mathematical Society. ISBN 978-0-8218-1025-5. Birkhoff, Garrett (1967) [1940], Lattice theory, American Mathematical Society Colloquium Publications, vol. 25 (3rd ed.), Providence, R.I.: American Mathematical Society, ISBN 978-0-8218-1025-5, MR 0598630
  5. S. Burris and H.P. Sankappanavar (2012). "A course in Universal Algebra" (PDF). ISBN 978-0-9880552-0-9. 
  6. Mac Lane, Saunders (1971). Categories for the Working Mathematician. Graduate Texts in Mathematics 5. Springer-Verlag. ISBN 0-387-90036-5. Zbl 0232.18001. 

Véxase tamén

editar

Bibliografía

editar

Outros artigos

editar