Caldas de Reis

Caldas de Reis
Localización
	42°36′10″N 8°38′18″O / 42.60278, -8.63833
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	provincia de Pontevedra
Capital de	Caldas
Capital	Caldas de Reis
Poboación
Poboación	9.614 (2024) (141,05 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Intermunicipal dos Vales do Ulla e Umia ; Caldas
Superficie	68,16 km²
Altitude	24 m
Comparte fronteira con	Moraña ; Catoira ; Valga ; Vilagarcía de Arousa ; Portas ; Vilanova de Arousa ; Cuntis
Organización política
• Alcalde	Jacobo Pérez Gulín (2024–)
	Eleccións municipais en Caldas de Reis
Identificador descritivo
Código postal	36650
Fuso horario	UTC+01:00; UTC+02:00
Código INE	36005
Sitio web	caldasdereis.com

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Caldas de Reis.

Caldas de Reis é un concello da provincia de Pontevedra, pertencente á comarca de Caldas. Segundo o IGE no ano 2015 tiña 9.834 habitantes. O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é caldense.^[1]^[2]

Localización

Limita cos concellos de Vilagarcía de Arousa, Catoira, Valga, Cuntis, Moraña, Portas e Vilanova de Arousa.

Está situado na depresión que cruza Galiza de norte a sur desde Santiago de Compostela até Tui, a 21 km de Pontevedra. Trátase dun concello densamente poboado que constitúe un dos centros comarcais de máis tradición e cuxa influencia se estende até Pontecesures, Cuntis e Campo Lameiro.

É cabeceira de Partido Xudicial desde 1988 (antes pertencía a Pontevedra). Pertence ao arciprestado de Moraña e á diocese de Santiago.

Poboación

A seguinte táboa describe o crecemento de poboación en Caldas de Reis:

Censo total	9.834 ⁽²⁰¹⁵⁾
Menores de 15 anos	1.340 (13.63 %)
Entre 15 e 64 anos	6.381 (64.89 %)
Maiores de 65 anos	2.113 (21.47 %)

Parroquias e lindes

Evolución da poboación de Caldas de Reis Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
7.505	8.319	9.376	8.702	9.522	10.036	10.060	10.008	10.019	9.895	9.834	9.830	9.825	9.860	9.785	9.775	9.788	9.678
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Orografía e climatoloxía

O río Umia percórreo de norte a sur. Predominan os terreos de pendente escasa, a excepción dunha franxa de montañas no leste e o monte Xiabre (647 m), o que, en combinación coas elevadas precipitacións, ocasiona inundacións con certa frecuencia. A temperatura oscila entre os 12 °C e os 14 °C con máximas en xullo (20 °C) e mínimas en xaneiro (7 °C).

Torre de Dona Urraca e vella ponte sobre o río Bermaña, por Ramón Gil Rey, 1842.

Historia

Os primeiros poboadores coñecidos foron os cilenos. Os romanos establecéronse atraídos polas fontes termais (de onde procede o nome da vila: Aquae Celenae. A vila aparece no itinerario de Antonino, dentro da vía XIX, que unía Bracara Augusta (Braga) e Asturica Augusta (Astorga).

Caldas foi sede episcopal até 569, ano en que esta pasou a Iria. Durante este tempo viuse axitada polo priscilianismo e foi sede dun concilio de bispos galegos.

Caldas denomínase "de Reis" porque aquí viviu (e probablemente naceu) o fituro rei de Galicia, León e Castela Afonso VII, fillo de dona Urraca e de Raimundo de Borgoña, conde de Galicia.

"O nome actual [Caldas de Reis] débeo a haber sido o posible berce , e residencia durante anos, do futuro Afonso VII... Existiu, en efecto, e próxima á ponte do río Bermaña, a inevitable torre de dona Urraca

José María Castroviejo: Galicia. Guía espiritual de una tierra, Madrid 1960, 203^[3]

O castelo que a raíña tiña, a coñecida torre de dona Urraca, foi derrubado en 1891^[4] para, coas súas pedras, construír a actual igrexa de San Tomé. Esta igrexa disque se dedicou a San Tomé de Canterbury, que pasou pola vila facendo o Camiño de Santiago, que transcorre por ela desde Portugal.

Caldas de Reis foi declarada vila de reguengo por Filipe II.

Tesouro de Caldas.

Patrimonio histórico-artístico

O principal achado arqueolóxico no concello de Caldas está representado polo tesouro de Caldas, valiosísimo conxunto de pezas datadas entre o 1500 e 1600 a.C. e descubertas casualmente en 1940. Suponse que o tesouro estaba formado por un total de 25 kg de ouro, dos que só se conservan 14,9 kg, no Museo de Pontevedra, formado por un peite, tres vasos, 31 lingotes (28 curvos e 3 barras) e 6 anacos dunha lámina de tiras, todo o cal constitúe a maior acumulación de ouro de toda a Prehistoria europea. No Auditorio de Caldas de Reis consérvase unha reprodución.^[5]

Ponte de Bermaña.

Hai varios castros (Santa María, Bemil, Follente, Outeiro e Castelo), pazos (O Monte, Casalnovo) e casas grandes (Santa María de Caldas, Santa María de Bemil, Santo Andrés de Cesar, Santo Estevo de Saiar).

A ponte de Bermaña, no centro da capital municipal, é de orixe romana (62 a. C. - 409 d. C.) e reformada en época de medieval (século XVI). Está formada por tres arcos de medio punto, con dobre pendente, e posúe catro apartadoiros, nun dos cales levantouse posteriormente un cruceiro. Outras pontes medievais son as de Castaños e de Segade.

Economía

O concello mantén relacións económicas importantes coa ría de Arousa e Pontevedra e ten un crecemento demográfico positivo. Predominan as actividades agrarias, se ben o sector secundario ocupa á metade da poboación entre a industria (química básica, leite (CLESA), alimentación (CLAVO), metalurxia, moble etc.) e a construción. As augas termais atraen a bastantes turistas.

Gastronomía

Na gastronomía destacan as empanadas de lamprea e o pan. No municipio é moi popular un tipo de pan de trigo coñecido coma pan de manteiga porque se usa na súa preparación manteiga de vaca. O pan é de miolo moi compacto sen apenas buratos, codia suave e branda, e o sabor moi lixeiramente graxo. Cócese en forma de pezas dun quilo ou en pezas pequenas (moletes e cornechos). Tamén é peculiar o roscón, típico da Semana Santa, que ten unha curiosa forma antropomorfa.

Caldas de Reis na literatura popular

Saariño ten a sona/ de viños e de augardentes/ 'y de las muchachas guapas/ y de los hombres valientes' ^[6].
Viva Saar, Saariño,/ viva Saar anque morra,/ que Saar é boa terra/ eu quero que corra a sona ^[7].
Vexo Caldas, vexo Vigo,/ tamén vexo Pontevedra,/ vexo a ponte de Sampaio/ camiño da miña terra ^[8].

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Caldas de Reis.

Muíños
No muíño
Caldas de Reis
Encoro do río Umia en Caldas de Reis
"Escaldarte", mural (2008)
Memorial (Xavi Muñoz, 2007)

Parroquias

Galicia \| Provincia de Pontevedra \| Parroquias de Caldas de Reis
Arcos da Condesa (Santa Mariña) \| Bemil (Santa María) \| Caldas de Reis (San Tomé e Santa María) \| Caldas de Reis (Santa María) \| Carracedo (Santa Mariña) \| Godos (Santa María) \| Saiar (Santo Estevo) \| San Clemente de Cesar (San Clemente) \| Santo André de Cesar (Santo André)

Lugares de Caldas de Reis

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Caldas de Reis vexa: Lugares de Caldas de Reis.

Notas

↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para caldense.
↑ Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Vigo: Universidade de Vigo. p. 43. ISBN 978-84-8158-706-7.
↑ Citado por Hipólito de Sa Bravo: "Caldas de Reis. Páginas históricas de la villa y de linajes de la misma y su contorno", en El Museo de Pontevedra XXXVIII, 1984, px, 165.
↑ O feito quedou recollido nunha fotografía datada o 1º de xullo de 1891, como data do comezo do derrubamento do que quedaba en pé da fortaleza e torre medieval.
↑ Museo de Pontevedra Arquivado 20 de xuño de 2012 en Wayback Machine..
↑ Refírese a Saiar, unha parroquia de Caldas. Fermín Bouza-Brey: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II], 172.
↑ Fermín Bouza-Brey: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II], 203.
↑ Fermín Bouza-Brey: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II], 201. No texto: San Paio.

Véxase tamén

Ligazóns externas

[1] Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para caldense.

[2] Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Vigo: Universidade de Vigo. p. 43. ISBN 978-84-8158-706-7.

[3] Citado por Hipólito de Sa Bravo: "Caldas de Reis. Páginas históricas de la villa y de linajes de la misma y su contorno", en El Museo de Pontevedra XXXVIII, 1984, px, 165.

[4] O feito quedou recollido nunha fotografía datada o 1º de xullo de 1891, como data do comezo do derrubamento do que quedaba en pé da fortaleza e torre medieval.

[5] Museo de Pontevedra Arquivado 20 de xuño de 2012 en Wayback Machine..

[6] Refírese a Saiar, unha parroquia de Caldas. Fermín Bouza-Brey: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II], 172.

[7] Fermín Bouza-Brey: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II], 203.

[8] Fermín Bouza-Brey: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II], 201. No texto: San Paio.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]