Picanzo real setentrional

O picanzo real setentrional, ou picanzo real, Lanius excubitor, é unha especie de ave da orde dos paseriformes, infraorde dos Corvida, suborde dos oscines, unha das 29 integrantes da familia dos lánidos.

Lanius excubitor Picanzo real setentrional, picanzo real
Lanius excubitor excubitor, coa súa presa cravada nuna espiña
Estado de conservación
Pouco preocupante
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Subfilo: Vertebrata Clase: Aves Orde: Passeriformes Suborde: Oscines Infraorde: Corvida Superfamilia: Corvoidea Familia: Laniidae Xénero: Lanius Especie: L. excubitor
Nome binomial
Lanius excubitor Linnaeus, 1758
Área de distribución de L. excubitor      Cría     Anual     Inverno Área de distribución de L. excubitor      Cría     Anual     Inverno
Subespecies
Véxase o texto
Sinonimia
Lanius borealis Viellot, 1808

Do tamaño dun merlo (uns 25 cm de lonxitude e ao redor de 36 cm de envergadura alar), vive en áreas de clima subártico, boreal e temperado da rexión holártica. Está presente tamén en zonas de estepas e montañas altas da Asia Central.

Unha ave moi semellante que vive no sur do continente europeo, o picanzo real meridional, que foi considerada ata hai pouco unha subespecie, é hoxe clasificada como especie separada co nome científico de Lanius meridionalis. Ambas as dúas especies, moi próximas, procuran hábitats diferentes nos lugares onde coinciden e non hibridan, o que, xunto coas diferenzas na plumaxe distinta, levou á súa separación en dúas especies.

Taxonomía

Descrición

A especie foi descrita en 1758 por Linneo, na décima edición do seu Systema Naturae.

Etimoloxía

Para a do xénero, véxase Lanius

O epíteto específico, excubitor, Linneo tomouno do substantivo do latín clásico excubitor, -ōris, 'sentinela', 'garda', 'vixiante', en referencia ao seu costume de vixiar o seu contorno.

Nomes vulgares noutras linguas

• Alemán: Nördlicher raubwürger.
• Español: Alcaudón real.
• Francés: Pie-grièche grise.
• Inglés: Great Grey Shrike.
• Neerlandés: Klapekster.
• Polaco: Srokosz.
• Sueco: Varfågel.

Subespecies

L. e. leucopterus

L. e. borealis inmaturo

L. e. melanopterus

Diferéncianse polo tamaño e pola coloración, especialmente pola extensión das áreas brancas nas ás e a cola e pola presenza ou non dun debuxo branco no peito e a barriga.

As subespecies adoitan separarse en dous grupos: o occidental, que está composto polas razas L. e. excubitor, L. e. galliae, L. e. melanopterus, L. e. homeyeri e L. e. leucopterus, e o oriental, que integran as variedades L. e. borealis, L. e. invictus, L. e. sibiricus, L. e. mollis, L. e. funereus e L. e. bianchii.

Os representantes do grupo occidental son máis claros, coas ás máis curtas e manchas alares meirandes canto máis ó leste viven. Non teñen debuxos en forma de ondas no peito e o ventre, que son, en xeral, de cor branca sucia. A parte superior ten diversos tons do gris. A única excepción sería a raza escura do extremo norte L. e. melanopterus, que, coma L. e. homeyeri aparece ocasionalmente no centro do continente. Os membros do grupo oriental son en xeral meirandes e máis escuros, amosando tons castaños na parte superior e cun debuxo no papo e a barriga.

• Grupo occidental:
  • L. e. excubitor (coas subespecies non universalmente recoñecidas L. e. galliae e L. e. melanopterus, unha forma escura que é probablemente un híbrido entre L. e. excubitor e L. e. sibiricus) espállase polo oeste, centro e norte de Europa ata a parte norte da Siberia occidental .
  • L. e. homeyeri: vive dende o sueste de Europa e Transcaucasia ata o centro de Siberia occidental. Máis claro que a forma típica con manchas brancas grandes nas ás.
  • L. e. leucopterus, do suroeste de Siberia. Moi claro, coa gorxa de cor branca pura, e grandes campos brancos nas ás.
• Grupo oriental:
  • L. e. sibiricus: Do leste de Siberia e norte de Mongolia. A parte superior ten tons castaños, a inferior ten listas castañas escuras sobre fondo branco agrisado. Este listado é máis escuro e definido nas dúas seguintes variedades.
  • L. e. mollis: das montañas periféricas das montañas Altai e noroeste de Mongolia.
  • L. e. funereus, a raza meirande, de plumaxe escura pouco contrastada. A parte inferior ten aspecto gris azulado con bandas negras. Vive sobre todo nas montañas altas do Tien Shan.
  • L. e. bianchii, que cría nalgunhas das illas Kuriles meridionais e en Sakhalin. Claramente menor que as razas anteriores, máis claro e cun barrado inferior pouco evidente..
  • L. e. invictus, do oeste de Norteamérica , dende o norte de Alberta ata o norte de Alasca, e posiblemente presente tamén no extremo nordeste de Siberia. Moi semellante á subespecie L. e. borealis, pero meirande e algo máis claro.
  • L. e. borealis, propio do nordeste de Norteamérica, sobre todo o norte do Quebec e norte de Ontario. Moi semellante a forma nominativa, aínda que a parte inferior do corpo e gris clara e non branca, cun lixeiro bandeado ondeante.

Características

É un paxaro de aspecto xeral agrisado coa cola longa, con partes das plumas negras e, dependendo das variedades, brancas.

É característico o tronco gris, máis escuro sempre pola parte superior có papo e o ventre, que pode ser case branco nalgunhas razas. Unha lista negra estreita vai da base do bico negro e ganchudo, pasando por sobre dos ollos ata a zona dos oídos, onde se fai algo máis ancha. En máis das variedades esta máscara facial ten unha beira branca estreita. As ás, relativamente anchas e arredondadas, son negras. Cando están pousados amosan unha pequena mancha branca nas ás, ou dúas nalgunhas subespecies. A área dos ombreiros ten unha beira clara, ás veces branca pura. As remeiras secundarias teñen tamén as beiras brancas. A cola ten unha coloración contrastada negra e branca.

O picanzo real do norte ten cando voa un aspecto branco-gris-negro, no que destacan a cola longa e, en xeral, arredondada, branca e negra e a mancha branca das ás.

O dimorfismo sexual e pouco marcado, limitándose a pequenas diferenzas de coloración. As femias teñen unha plumaxe menos contrastada, coas partes brancas de ás e cola máis pequenas e menos delimitadas da zona negra. As áreas que no macho son de cor negra pura poden ter un ton máis acastañado nas femias. As plumas remeiras primarias dos exemplares novos teñen unha orla ancha branca e o seu bico non é negro, senón castaño, con tons ocres na parte inferior.

Voan desde un punto de espreita a outro cun voo en forma de arco, que recorda algo o dun gorrión. Pouco antes de chegar o punto de destino fan unha elevación brusca. Cando se desprazan distancias longas, fano cun voo dereito e moi rápido. Poden planear ou voar a vela tramos curtos.

Voz

O canto, emitido polos dous sexos, do picanzo real do norte e moi variado e inclúe a miúdo elementos do canto doutros paxaros. Os seus berros amosan tamén unha gran variedade. Utilizan habitualmente de xeito melódico sons producidos co peteiro.

Exemplos de voz poden oírse en: Chamada de contacto, e Chío de alarma^{[Ligazón morta]}.

Hábitat

Precisan arbustos ou árbores mestos, vexetación baixa e grupos de árbores na área do niño, e puntos cunha boa visibilidade. Este tipo de estruturas atópannas en paisaxes abertas con zonas pechadas de arbustos e árbores, incluíndo hortas con árbores froiteiras, e beiras de bosques e pantanos. As paisaxes dos territorios de cría e de invernada non son iguais: no inverno prefiren paisaxes máis abertas con mato e mesmo áreas cultivadas. O bosque moi pechado e as áreas nas que non haxa arbustos, mato, árbores ou sebes en cantidade dabondo non se axeitan para a especie.

O tamaño do seu territorio de caza depende moito da cantidade de alimento da que poidan dispoñer, e poden variar desde territorios individuais de 40 ha a territorios dun km² compartido por varias parellas.

Distribución

O seu territorio de cría é moi extenso, centrado na taiga e na zona de transición entre esta e a tundra. En Europa crían no oeste e centro de Francia, no Benelux, en Dinamarca, Lituania e Letonia, ademais de Alemaña e Austria, nesta última en pequenas cantidades. Crían tamén no norte de Escandinavia, Estonia, Polonia e Belarús, na República Checa e en Eslovaquia. Polo sur e o sueste chegan a Romanía, Bulgaria, Moldavia e Ucraína.

Distribución do picanzo real do norte (Lanius excubitor)
verde: Principalmente sedentario, sobre todo os machos
laranxa: Migrador: de distancias longas no norte, de distancias curtas no sur
azul: Zona de invernada

Aparece tamén no leste de Turquía e na Transcaucasia. A área de distribución meirande está nas partes europea e asiática de Rusia, onde se espalla nunha faixa relativamente ampla cara ao leste ata a rexión de Anadyr, na ribeira do océano Pacífico.

A fronteira norte da súa distribución está entre os 65 e os 70° de lonxitude norte. Polo sur o límite é pouco uniforme. Se exceptuamos as illas de distribución no sur de Europa, a fronteira sur pasaría por Casaquistán, o noroeste da China, norte de Mongolia, Sakhalin e as Kuriles meridionais. En Norteamérica crían dende a península do Labrador ata Alasca, pasado polo centro do Canadá. A fronteira sur da área de cría está no Quebec.

A zona de invernada solápase en parte coa de cría, aínda que en xeral se atopa máis ó sur e, en Europa, cara ao noroeste, o que fai que no inverno aparezan nas illas Británicas.

Se atopa hábitats axeitados pode criar ata altitudes de máis de 2 000 msnm.

Alimentación e técnicas de caza

Como todas as especies do xénero Lanius, é un depredador, e ten un comportamento moi similar ao dos falcóns; co seu pico ganchudo adoita cazar outros paxaros como xílgaros, pequenos roedores como o rato de campo e insectos grandes.

Son case exclusivamente zoófagos. Unicamente no outono poden complementar a súa dieta con algunhas froitas. Os roedores pequenos, coma os do xénero Microtus, e insectívoros do xénero Sorex son as súas presas máis importantes, e poden constituír ata o 90 % da masa total da súa alimentación. Cabo deles os paxaros pequenos, que en épocas de grandes nevadas poden converterse na súa presa principal, cobren unha parte importante das súas necesidades nutricionais. Durante a cría dos polos os insectos de diversos tipos teñen tamén importancia alimenticia. Máis raramente capturan morcegos, anfibios, réptiles ou peixes. Moi ocasionalmente comen calaza. Poden matar presas do tamaño dun tordo ou dun lemming.

O picanzo real caza ao axexo, espreitando desde puntos situados case sempre a entre 3 e 8 m do chan. Cando localiza unha posible presa, déixase caer verticalmente e tenta golpeala despois dun voo curto preto do chan. Cambian frecuentemente de lugar de espreita. Poden tamén, máis raramente, buscar alimento desde o aire, cun voo lento. As presas son atacadas sobre todo no chan, aínda que se ten constancia de capturas en voo de insectos e paxariños. Ás veces cazan paxaros pousados nas pólas, cunha técnica semellante á do gabián. En condicións de moi mala visibilidade, procuran vítimas camiñando ou choutando polo chan.

Mata as presas con fortes golpes do bico, e adoita espetalas despois en espiñas ou suxeitalas nunha galla das polas, o que lle facilita o despece do cadáver e o almacenamento e vixilancia das presas. Unha despensa chea xoga tamén un papel importante na escolla dunha parella.

O papel das imitacións do canto doutros paxaros na caza non está ben estudado, aínda que é posible que as imitacións lles servan para atraer a posibles vítimas.

Comportamento

Son paxaros diúrnos, con períodos de actividade ocasionais durante o crepúsculo, sobre todo coincidindo coa presenza de enxames de insectos. Descansa entre o mato mesto ou entre as agullas de coníferas novas. Gustan de durmir, se os atopan, en agrupacións mestas de xenebreiros (Juniperus communis).

Báñanse moi frecuentemente, mergullando o corpo enteiro na auga. Despois de comeren, limpan o bico fregándoo contra unha pola.

Relacións sociais

Son aves territoriais. Fóra da época de cría defenden territorios de caza individuais; durante a reprodución a parella comparte territorio. Os territorios invernais adoitan ser meirandes. En ocasións, algunhas parellas forman unha sorte de agrupación de territorios, relativamente separados dos territorios veciños, e mesmo no inverno dáse unha certa relación entre territorios individuais. As fronteiras do territorio son regularmente inspeccionadas o que pode levar a encontros con membros das mesma agrupación territorial, contra os que a conduta agresiva é menor que no caso doutros conxéneres completamente alleos.

Tanto os territorios coma as agrupacións destes son enerxicamente defendidos fronte a outros membros da especie, aínda que case nunca se chega a agresión física, limitándose a demostracións de ameaza abrindo a cola e as ás e amosando o bico en posición horizontal. En casos de moita excitación ourizan as plumas da caluga e a cabeza. As posturas son acompañadas de chíos. Perante as aves de rapina reacciona de xeitos distintos: a presenza de aves cazadoras de paxaros coma o azor, o gabián ou os falcóns provoca que avisen con forza da presenza do inimigo e se agachen entre a maleza mesta. Outros tipos de aves coma miñatos, peneireiros ou córvidos son, na época de cría, atacados e mesmo perseguidos. Fóra do tempo da reprodución, só atacan cando o inimigo se achega moito. En moi raras ocasións pode atacar a seres humanos que estean moi preto do niño.

Toleran ben a presenza doutras especies de picanzos, e algúns paxaros amosan tendencia a facer o seu niño no territorio dun paxaro que espreita tan continuamente o seu territorio, o que lles ofrece certa protección.

Migracións

Segundo as poboacións compórtanse coma aves sedentarias ou coma migradores de longa ou curta distancia. Os exemplares que crían máis ao norte pasan o inverno na súa maior parte nos territorios dos que crían máis ao sur, mentres que estes vagabundean nunha área máis ampla ou se trasladan a lugares máis acolledores climática ou nutricionalmente. As rutas migratorias non son uniformes.

Os movementos migratorios adoitan ser postos en marcha pola escaseza de alimentos, sendo en xeral as femias as primeiras en marcharen cara a zonas máis cálidas.

Reprodución

Acadan a madureza sexual contra o final do primeiro ano de vida, aínda que moitos non se reproducen ata o segundo. Forman parellas monógamas estacionais, aínda que se dan cópulas ocasionais entre femias xa emparelladas e machos membros das unións territoriais antes citadas. A formación das parellas dura case un mes, e nas aves sedentarias empeza xa a finais de febreiro. Vén marcada por unha redución paulatina do comportamento agresivo intraespecífico. Nese tempo as femias vólvense cada vez menos independentes ata que no momento da posta son dependen completamente dos machos para alimentarse. Mesmo á hora de escoller os lugares para pousarse as femias emparelladas fano en puntos máis baixos e recollidos cós machos.

No tempo culmínante do cortexo, cando empeza a construción do niño, os machos fan voos altos para deslizarse despois sen presa cara á área do niño.

O niño

Ovos de Lanius excubitor

Cuculus canorus canorus + Lanius excubitor

Son os machos quen escollen a situación do niño: en xeral nunha árbore ou nun arbusto alto, sobre todo os que teñen espiñas. Poden face-los niños relativamente preto do chan (uns 2 metros) ou a alturas de 20 metros ou máis. Os niños arbóreos adoitan estar ben agachados nas zonas máis mestas da copa, invisibles dende abaixo e dende arriba. O niño sitúase a miúdo rodeado de árbores altas, que permiten ó macho bos puntos de observación.

Os traballos de construción son levados a cabo polos dous membros da parella, aínda que o macho é quen fornece máis do material. O niño é voluminoso dabondo, de aspecto irregular e algo chafalleiro, pero moi estable. Fano con coteliños, pallas e outros materiais. A parte exterior está formada moitas veces por plantas espiñentas. O forro interno é en xeral de plumas, pelos de animal ou anacos brandos de plantas. Algúns son reparados e utilizados máis dun ano.

Posta e cría

Poñen normalmente entre catro e sete ovos de cor variable, en xeral brancos con tons azulados ou verdosos con algunhas manchas castañas ou purpúreas, que miden de media 26,5 × 19,5 mm. Fan unha posta ó ano, que pode ser repetida se se malogra. Algúns dos exemplares sedentarios da Europa occidental comezan a posta xa a finais de marzo, as aves migradoras ben máis tarde, ás veces mesmo en xuño. A posta faise cunha separación de 14 horas entre cada ovo, e a incubación empeza coa posta do penúltimo. Incuban, só as femias, entre 15 e 17 días. Os primeiros días o macho fornece o alimento para a femia e os polos; a femia colabora máis tarde, aínda que está máis do tempo no niño. Os picanzos novos están en condicións de voar ós 19 días de vida, pero son coidados polos pais catro semanas máis antes de dispersárense.

Hai constancia de machos e femias sen parella que axudan á criar polos doutros picanzos reais. Os niños desta especie son parasitados polo cuco e dáse tamén un certo grao de parasitismo intraespecífico.

Especies semellantes

A grande área de distribución da especie fai que coincida con outras semellantes da mesma familia, en especial, no suroeste e sur de Europa, coa raza local do picanzo real meridional (Lanius meridionalis meridionalis), pero tamén co picanzo pequeno (Lanius minor); en Asia central o seu territorio coincide con outra raza da especie meridional (Lanius meridionalis pallidirostris) e no leste de Asia con outra especie de picanzo, o Lanius sphenocercus.

Diferéncianse do picanzo real meridional polo bico algo máis curto e menos forte, as ás máis longas e as patas máis curtas. As formas nominativas das dúas especies son boas de diferenciar pola súas cores: a especie meridional e gris chumbo por riba, mentres que L. e. excubitor é gris pizarroso, con só unha marca branca nas ás e a parte inferior do corpo con tons rosados.

Status e ameazas

A situación da especie e irregular e máis complexa que a doutros picanzos. Os seus números retroceden no oeste e centro de Europa, pero amósanse estables no norte e nordeste do continente. O uso de pesticidas, a falta de alimento, a perda de hábitats e series de invernos anormalmente fríos e longos son os principais responsables da redución de exemplares. En Suíza desapareceu en 1987. En América a situación das poboación parece máis estable no oeste, aínda que faltan, coma no caso de Asia, datos precisos.

A Unión Internacional para a Conservación da Natureza e dos Recursos Naturais (UICN), tendo en conta que a especie ten unha área de disprsión moi grande e que, polo tanto, non se achega aos limiares do criterio de tamaño vulnerábel (rango de ocorrencia máis de 20 000 km², combinado co tamaño da poboación, que e moi grande e, aínda que a tendencia da poboación parece estar diminuíndo, non se cre que a especie se achegue aos limiares para o criterio de tendencia da poboación vulnerábel (máis do 30 % de descenso en dez anos ou tres xeracións). Por estas razóns, a especie é avaliada como LC (pouco preocupante).

Notas

Véxase tamén

Bibliografía

• Tom J. Cade, Eric C. Atkinson: Northern Shrike (Lanius excubitor). In: The Birds of North America. Bd. 17. Hrsg. v. A. Poole u. F. Gill. The Birds of North America, Philadelphia PA 17.2002,671.
• Tony Harris, Kim Franklin: Shrikes & Bush-Shrikes. Including wood-shrikes, helmet-shrikes, flycatcher-shrikes, philentomas, batises and wattle-eyes. Christopher Helm, Londres 2000, S.58-61, 150-155. ISBN 0-7136-3861-3
• Evgenij N. Panov: Die Würger der Paläarktis. Westarp-Wissenschaften, Magdeburg 1996, S.187-198. ISBN 3-89432-495-3
• Jürgen Haffer: Passeriformes. Sittidae, Laniidae. Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Bd 13,2. Hrsg. von Kurt M. Bauer und Urs N. Glutz von Blotzheim. Aula, Wiesbaden 1993 (2.Aufl.), S.1262-1328. ISBN 3-89104-535-2
• Jochen Hölzinger (Hrsg.): Die Vögel Baden-Württembergs. Band 3.2 Singvögel 2. Eugen Ulmer, Stuttgart 1997, S.289-321. ISBN 3-8001-3483-7
• Viktor Wember: Die Namen der Vögel Europas. Bedeutung der deutschen und wissenschaftlichen Namen. AULA, Wiebelsheim 2005, S.145. ISBN 3-89104-678-2

Outros artigos

• Paseriformes
• Lánidos
• Lanius

Ligazóns externas

• factsheet birdlife international 2005 Arquivado 29 de setembro de 2007 en Wayback Machine.
• factsheet birdlife europe 2004 Arquivado 29 de setembro de 2007 en Wayback Machine.