Mondariz

concello da comarca do Condado, na provincia de Pontevedra

Coordenadas: 42°14′21″N 8°27′12″O / 42.23917, -8.45333

Mondariz é un concello da provincia de Pontevedra pertencente á comarca do Condado. Segundo o IGE en 2022 tiña 4.448 habitantes. O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é mondaricense.

Mondariz
Escudo de Mondariz
Casa do Concello
Praza de España
Casa do Concello e Praza de España.
Situación
Xentilicio[1]mondaricense
Xeografía
ProvinciaProvincia de Pontevedra
ComarcaComarca do Condado
Poboación4.444 hab. (2023)[2][3]
Área85,1 km²[3]
Densidade52,22 hab./km²
Entidades de poboación12 parroquias[4]
Capital do concelloMondariz
Política (2023 [5])
AlcaldeXoán Carlos Montes Bugarín (APORM[6])
ConcelleirosBNG: 2
PPdeG: 3
PSdeG-PSOE: 1
Outros: AporM 5
Eleccións municipais en Mondariz
Uso do galego[7] (2011)
Galegofalantes59,78%
Na rede
http://www.concellodemondariz.com
editar datos en Wikidata ]

Xeografía editar

Mondariz ten unha superficie de 85,8 km². Está situado ao suroeste da serra do Suído, no sur da provincia de Pontevedra. Limita ao norte con Fornelos de Montes e Pazos de Borbén, ao leste con Covelo, ao sur coa Cañiza e Salvaterra de Miño, e ao oeste con Mondariz-Balneario, Ponteareas e Pazos de Borbén.

Está sucado polo río Tea, que forma un val moi pronunciado. Os seus afluentes máis importantes son pola dereita o Caraño, Alén e o Aboal (tamén chamado Asaar), e pola esquerda o Lougariños e o Xabriña. O cumio máis alto do municipio é o Coto de Eira, de 881 m.

O concello ten 12 parroquias. Dúas delas, Queimadelos e Vilasobroso, son entidades locais menores.

Demografía editar

En 2022 tiña 4.448 habitantes, pero a poboación está moi diseminada en núcleos reducidos e distantes entre si. As zonas urbanas máis consolidadas son a vila que dá nome ao concello, e Vilasobroso, 4 km ao sur.

Censo Total (Habitantes) 4.742 (2014)
Menores de 15 anos 467 (9.85 %)
Entre 15 e 64 anos 2.875 (60.63 %)
Maiores de 65 anos 1.400 (29.52 %)
Evolución da poboación de Mondariz   Fontes: INE e IGE.
1900 1930 1950 1981 2004 2009 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
5.213 6.687 7.093 6.443 5.320 5.259 5.081 4.841 4.800 4.742 4.665 4.647 4.548 4.496 4.440 {{{16}}} {{{17}}} {{{18}}} {{{19}}}
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Historia editar

Na Idade Moderna as terras pertencían ao señorío de Sobroso. O marquesado de Sobroso foi concedido por Filipe IV de España o 18 de maio de 1625. Durante o reinado de Afonso XIII, os veciños da parroquia de Vilasobroso solicitaron constituírse como entidade local menor, sendo recoñecida como tal polo pleno municipal o 13 de setembro de 1924.

A parroquia de Queimadelos solicitou constituírse como ELM durante a II República, sendo recoñecida o 21 de febreiro de 1935.

Cultura editar

Toponimia editar

O topónimo Mondariz semella ter orixe xermánica. Porén, existen varias hipóteses sobre a súa orixe: antropónimo xermano en xenitivo Munderici; Mondariz < composto “monte + de + antropónimo xermano en xenitivo Alarici”; ou Mondariz < composto “monte + de + topónimo prerromano en xenitivo Ariti”[8].

Patrimonio editar

Patrimonio arquitectónico editar

Castelo de Sobroso
Artigo principal: Castelo de Sobroso.

O castelo de Sobroso está xunto ao monte Landín, nas inmediacións do concello de Ponteareas que ten a súa propiedade. Desde el divísase o sur do Condado e o val do río Miño alén da fronteira con Portugal. Ten a súa orixe no século XII, en 1130.

Ponte románica de Cernadela
Artigo principal: Ponte de Cernadela.
 
Ponte de Cernadela.

Está situada na parroquia de Riofrío, no lugar de Cernadela, sobre o río Tea. A construción servía de paso cara ás diferentes feiras. Augas arriba existe unha praia fluvial.

Escudo editar

Sobre cartela, escudo medio partido e cortado: 1º: En campo de prata unha fonte de ouro aclarada de azur. 2º: En campo de azur un monte de sinople, sumado todo el dunha muralla de ouro mazonada, sumada pola sinistra da torre e outra muralla. 3º: En campo de azur unha ponte de tres arcos apuntados. Acolado da cruz de Santiago. Ó timbre coroa real pechada.

Mondariz na literatura popular editar

Refraneiro
  • Imos con ledicia/ que vén a par noso/ a Virxe bendita/ de Vilasobroso [9].
Cantigueiro

As fontes non especifican a que Portela se refiren as cantigas, polo que non é posible sabelo. Pero agrúpanse aquí polo denominado Carballo do Campo, un carballo excepcional que se levanta no lugar da Portela, parroquia de Sabaxáns, no concello de Mondariz, incluído dentro do Catálogo de Árbores Senlleiras de Galicia desde 2011. A árbore ten unha altura de 35,80 m e un diámetro do fuste de 3,75 m (a 1,30 m de altura) [10].

  • Ó carballo da Portela/ pónselle a folla vermella: foi que veu por riba dil/ o demo dunha centella [11].
  • O carballo da Portela/ ten a folla revirada/ que lla revirou o vento/ unha mañán de xiada [12].
  • O carballo da Portela/ ten a folla revirada,/ que lla revirou o vento/ nunha mañá de xiada [13].
  • O carballo da Portela/ ten tres carros de madeira,/ un é meu e outro é teu,/ outro é de quen o queira [14].
  • O carballo da Portela/ xa non ten folla ningunha/ porque llas levou o vento/ seica todas, unha a unha [13].

Galería de imaxes editar

Artigo principal: Galería de imaxes de Mondariz.

Parroquias editar

Galicia | Provincia de Pontevedra | Parroquias de Mondariz

Frades (San Martiño) | Gargamala (Santa María) | Lougares (San Fiz) | Meirol (Santo André) | Mondariz (Santa Baia) | Mouriscados (San Cibrán) | Queimadelos (Santa María) | Riofrío (San Miguel) | Sabaxáns (San Mamede) | Toutón (San Mateo) | Vilar (San Mamede) | Vilasobroso (San Martiño)

Lugares de Mondariz editar

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Mondariz vexa: Lugares de Mondariz.

Notas editar

  1. Véxase no Galizionario.
  2. Instituto Nacional de Estadística, ed. (27 de decembro de 2019). "Cifras oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de enero". Consultado o 2 de xuño de 2020. (en castelán).
  3. 3,0 3,1 Instituto Galego de Estatística. (2023) "Mondariz".Información municipal. Sociedade e poboación. Xunta de Galicia.
  4. Nomenclátor de Galicia. Busca directa. Xunta de Galicia
  5. Goberno de España, Ministerio del Interior (ed.). "Elecciones 2023" (en castelán). Consultado o 20 de xuño de 2023. 
  6. "El PSdeG gobernará sobre 1,2 millones de gallegos, el PP a 667.000, y el BNG a 360.000". La Voz de Galicia (en castelán). Consultado o 20 de xuño de 2023. 
  7. Neira, Carlos. "Evolución do uso do galego por concellos". Arquivado dende o orixinal o 5 de decembro de 2019. Consultado o 14 de outubro de 2014. Fonte: IGE. Datos dispoñibles nas Táboas Dinámicas de Google 
  8. Celtiberos
  9. Vicente Risco 1962, 393.
  10. Galiciaconfidencial.com
  11. Xaquín Lorenzo Fernández, 116. No orixinal: de íl, de unha.
  12. Fermín Bouza Brey 1929, 162.
  13. 13,0 13,1 Xaquín Lorenzo Fernández, 116.
  14. Bouza Brey 1929, 162. Recollida en Vilagarcía, onde o Nomenclátor non recolle ningún lugar con ese nome.

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

  • BOUZA BREY, Fermín: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II].
  • LORENZO FERNÁNDEZ, Xaquín: Cantigueiro popular da Limia Baixa, Galaxia, Vigo 1973.
  • RISCO, Vicente: "Cultura espritual", en Historia de Galiza tomo I, 1962 (reed. Akal 1979, 255-777).

 
 Este artigo sobre concellos de Galicia é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.
 Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.