Problema da demarcación

O problema da demarcación, tamén denominado, máis raramente, criterio de demarcación e problema de fronteira, refírese, dentro da filosofía da ciencia, á cuestión de definir os límites que deben configurar o concepto "ciencia", á dificultade existente para distinguir entre teorías científicas e teorías non-científicas, á dificultade para definir as liñas en torno do que sexa "ciencia".

As fronteiras adoitan establecerse entre o que é coñecemento científico e non científico, entre ciencia e pseudociencia, e entre ciencia e relixión. Unha forma de expoñer este problema, coñecida como problema xeneralizado da demarcación, abarca estes tres casos. O problema xeneralizado en último termo o que intenta é encontrar criterios para poder decidir, entre dúas teorías dadas, cal delas é máis "científica".

Despois de máis dun século de diálogo entre filósofos da ciencia e científicos en diversos campos, e a pesar dun amplo consenso acerca das bases xerais do método científico, os límites que demarcan o que é ciencia, e o que non o é, continúan sendo debatidos.

Diagrama frenolóxico do século XIX. A frenoloxía é unha pseudociencia que no pasado foi considerada unha verdadeira ciencia.

Importancia do problema

Dispoñer dunha solución ao problema do criterio de demarcación non só ten importancia no eido teórico, desde unha dimensión estritamente filosófica, senón que é tamén importante en campos prácticos e cotiáns.

Distinguir o que é ciencia do que non o é, ten relevancia desde o punto de vista económico (á hora de financiar proxectos de investigación), xurídico e de policía científica (á hora de avaliar probas), sanitario (á hora de prescribir tratamentos médicos), e educativo (á hora de establecer programas de estudo), entre outros.

A demarcación entre ciencia e pseudociencia ten moito que ver coa crítica, a censura e a intolerancia na investigación científica. A teoría heliocéntrica de Copérnico foi condenada ao Índice de libros prohibidos pola Igrexa Católica, que tiña o poder político e "científico", en 1616. O Partido Comunista da Unión Soviética declarou, en 1949, pseudocientífica á xenética mendeliana "por burguesa e reaccionaria", e mandou aos seus defensores a morrer en campos de concentración.

En palabras de Lakatos, o problema da distinción entre o científico e o pseudocientífico "non é un pseudoproblema para filósofos de salón, senón que ten serias implicacións éticas e políticas".

Antecedentes históricos

O primeiro exemplo na historia acerca da cuestión da categorización e demarcación do coñecemento humano encóntrase na Grecia antiga, onde se trata o problema das diferenzas entre o verdadeeiro coñecemento (en grego ἐπιστήμη, epistéme) e a opinión (δόξα, dóxa). Para Platón, por exemplo, a epistéme só pode ter desenvolvemento no mundo das ideas (coñecemento intelectual puro) pero non no mundo sensíbel, que segundo el é enganoso.

Véxase tamén: Alegoría da caverna.

Moito máis tarde, Kant tratou de delimitar o campo das ciencias naturais do metafísico, e co seu traballo sentou un precedente metodolóxico para establecer os criterios de demarcación do que é e non é ciencia natural. (.

David Hume (1711-1776) establece os principios teóricos anti-metafísicos que tiñan grande influencia no positivismo lóxico. Será no Círculo de Viena con Rudolf Carnap (1891-1970), Alfred Jules Ayer (1910-1989), e con Karl Popper (1902-1994), cando se aborde o "criterio de demarcación" da ciencia con respecto á metafísica.

Se tomáramos calquera volume de teoloxía ou metafísica escolástica, por exemplo, e nos preguntáramos: contén algún raciocinio abstracto acerca do número ou a cantidade? Non. Contén algún razoamiento experiencial acerca de cuestións de feito e de existencia? Non. Entón, botémolo ás chamas, só pode conter sofismas e ilusión.

D. Hume Investigación sobre o entendemento humano. Sección XII, 132, páx. 211.

Charles Sanders Peirce (1839-1914) aborda os problemas modernos da ciencia, a verdade e o coñecemento, e é con el cando se forxa o concepto de falibilismo, que será un precursor da idea de falsabilidade.

Separación entre ciencia e relixión

Galileo Galilei perante a Santa Inquisición. Pintura de Cristiano Banti (1857).

A relación entre a ciencia e a relixión modificouse notabelmente no curso da historia. Na Idade Media, por exemplo, a verdade científica determinábase sobre a base dos coñecementos teolóxicos e, particularmente, da lectura das Sagradas Escrituras, ou sobre base dos textos de Aristóteles, que eran aceptados acriticamente segundo o principio de autoridade.

Esta situación empezou a cambiar no século XVI. En 1543, en efecto, publicouse unha obra fundamental desde o punto de vista da ciencia moderna: De Revolutionibus Orbium Coelestium de Nicolao Copérnico, no que se postulaba o heliocentrismo. En 1616 o Santo Oficio condenou tal teoría e puxo no Índice a obra de Copérnico. Un dos personaxes máis famosos que pagaron as consecuencias foi Galileo Galilei que, despois dunha serie de problemas coa Igrexa, foi finalmente obrigado á abxuración das súas ideas en materia de astronomía, que consistían nunha defensa do sistema copernicano (e da demostración da súa veracidade).

Véxase tamén: Galileo Galilei#Controversia coa Igrexa.

A teoría do heliocentrismo contradicía, segundo a Igrexa daquel tempo, a verdade expresada na Biblia. En particular facíase referencia ao feito de que unha pasaxe da Biblia rezaba "e o Sol detívose e a Lúa paróu, até que a xente se vingara dos seus inimigos" (Xosué 10, 13).

Esta teoría, arrincando á Terra do centro do universo e situándoa nunha órbita ao redor do Sol inmóbil negaba, segundo os teólogos da Igrexa daquel tempo esta pasaxe, que presupoñía o contrario, que era o Sol quen se movía e a Terra a que estaba inmóbil. Galileo Galilei, para defenderse da acusación de herexía, afirmou que a Biblia, que tiña como fin a definición dunha moral, tería que adaptarse á linguaxe e á capacidade de comprensión dun pobo rústico como era o hebreo. A Biblia, para facer comprensíbel a verdade moral a un pobo ignorante, adecuábase ás súas crenzas, e usaba imaxes que puideran comprender.

Tal afirmación de Galileo sentou as bases do distanciamento entre a verdade científica e a relixiosa, sobre todo durante o Iluminismo.

Situacións análogas a estes precedentes continuaron presentándose sucesivamente. E, contra á final do século XIX, a ciencia e a relixión comezaron a verse polo público como posicións enfrontadas, fenómeno gradual que alcanzou o clímax ao redor dos debates acerca da teoría da evolución de Charles Darwin. Xa antes da publicación por Darwin de A orixe das especies, en 1859, houbo precursores e precondicionantes, pero foi a raíz deste traballo cando o debate fíxose popular grazas á súa difusión na prensa británica, converténdose no mascarón de proa das tensións entre ciencia e relixión. Hai que engadir que este conflito se mantén, no esencial, nos nosos días.

A teoría se contrapoñía á da Igrexa do creacionismo. Tal contraposición está aínda presente, agás algunhas tentativas de conciliación.

O problema da demarcación é unha cuestión relativamente recente. O problema data máis ou menos do momento no que a ciencia e a relixión alcanzaron unha independencia substancial unha da outra. Pode datarse en 1874, cando o influente historiador da ciencia John William Draper publicou a súa Historia do conflito entre relixión e ciencia. Nel retrata a historia do desenvolvemento científico como unha confrontación contra a relixión. Esta visión fomentárona seguidores tan prestixiosos como Andrew Dickson White no seu ensaio Unha historia das guerras entre a Ciencia coa Teoloxía na cristiandade.

Grazas ao traballo destes dous científicos, saíron á luz numerosos conflitos entre o coñecemento científico, aberto a novas descubertas, e o dogmatismo relixioso, defensor do principio de autoridade.

A relación entre ciencia e fe, en verdade, é moito máis complexa do que describiu Draper: no pasado, de feito, houbo numerosos científicos (algúns moi importantes e de fama innegábel) que eran moi crentes, así como foron numerosos os homes de fe que se mostraron defensores do desenvolvemento do coñecemento científico. No curso do século XIX, as relacións entre estas dúas diferentes concepcións eran conflitivas, sobre todo despois dos descubrimentos de Darwin en materia de evolución.

Os traballos de Draper e White deben ser vistos como provenientes directamente deste clima social, e o seu modelo de ciencia e relixión como eternos opostos, que se converteu socialmente nun dos debates dominantes.

Positivismo lóxico

O positivismo é unha corrente filosófica caracterizada por adoptar, en xeral, unha actitude cientificista e antimetafísica, confiando plenamente na humanidade e no seu progreso indefinido. Este punto de vista proclama exclusivamente a lexitimidade e validez do coñecemento proporcionado polas ciencias empíricas. Por iso considérase que a filosofía tradicional, entendida principalmente como metafísica ou coñecemento especulativo sen necesidade de comprobación empírica, debe substituírse por outra que teña como único obxectivo entender a natureza e os métodos das ciencias, fundamentalmente as ciencias da natureza (astronomía, física, química e bioloxía). O positivismo enlázase habitualmente cunha ontoloxía materialista.

Auguste Comte.

Ludwig Wittgenstein.

Historicamente a filosofía positivista xorde no século XIX, sendo os seus máximos expoñentes Augusto Comte (1798-1857) e Ernst Mach (1838-1916). O primeiro usou a palabra "posititivismo", tomada do filósofo francés Saint-Simon (1760-1825), para designar o seu pensamento. Así mesmo, denominou estadio positivo á etapa do progreso humano na que a ciencia se converte na principal forza social, superando períodos anteriores de carácter metafísico e relixioso nos que dominaban as supersticións e as crenzas infundadas.

Curiosamente, nos últimos escritos da súa vida, Comte deriva cara posturas sentimentalistas e irracionais elaborando unha Relixión da Humanidade, na que se rendería culto aos grandes homes de ciencia, así como a toda unha serie disparatada de personalidades moi variadas, entre as que incluso se atopan amigos persoais seus. Esta relixión positiva gozou dalgunha implantación social en cidades como Londres, París e Río de Xaneiro. De todas as formas, a deriva relixiosa do positivismo non foi secundada por autores posteriores, por exemplo Mach, que se mantivo dentro das marxes dun cientificismo extremo.

Baixo a influencia deste último e a do austríaco Ludwig Wittgenstein (1889-1951), o positivismo cientificista transformouse no século XX dando lugar ao positivismo lóxico, neopositivismo ou empirismo lóxico.

O manifesto fundacional deste publicouse en 1929 co nome de Wissenschaftliche Weltauffassung: Der Wiener Kreis (Concepción científica do mundo: Círculo de Viena). O neopositivosmo caracterízase por presentar un enfoque da metodoloxía científica elaborado de forma precisa por medio da lóxica formal, así como por intentar reducir toda investigación científica ao método e linguaxe da física (fisicalismo). A través deste programa filosófico e científico o neopositivismo contribuíu a impulsar notablemente a filosofía da ciencia durante o século XX.

Aínda que os empiristas lóxicos intentaron ofrecer unha visión xeral da ciencia que abarcaba principalmente os seus aspectos gnoseológicos e metodolóxicos, talvez a sá tese máis coñecida é a que sostén que un enunciado é cognitivamente significativo só se, ou posúe un método de verificación empírica ou é un enunciado analítico, tese coñecida como "do significado por verificación".

Só os enunciados da ciencia empírica cumpren co primeiro requisito, e só os enunciados da lóxica e as matemáticas cumpren co segundo.

Entrada da universidade de Viena, o lugar do nacemento do Círculo de Viena nos anos 20.

Os enunciados tipicamente filosóficos non cumpren con ningún dos dous requisitos, así que a filosofía, como tal, debe pasar de ser un suposto corpo de proposicións a un método de análise lóxica dos enunciados da ciencia. As posicións dos empiristas lóxicos respecto dalgúns temas claves da filosofía da ciencia (a orixe do sentido dos enunciados, a posta a proba das teorías, o concepto de explicación científica e a unidade da ciencia, entre outros) coñécense co nome colectivo de "concepción herdada" (received view).

Esta concepción da ciencia como algo que non só é independente da relixión, senón que en realidade se opón a ela, provocou a inevitábel pregunta: que é o que separa ás dúas?

Entre os primeiros en desenvolver unha resposta encontrábanse os membros do Círculo de Viena (Moritz Schlick, Rudolf Carnap, Kurt Gödel e outros).

O positivismo do Círculo de Viena considera que un enunciado é científico cando pode deducirse doutros que foron obxecto de comprobación.

Entre os seus principios básicos destaca a verificabilidade como criterio de demarcación entre ciencia e non ciencia.

Falsacionismo. Karl Popper

Artigo principal: Falsacionismo.

O filósofo Karl Popper deuse de conta de que os filósofos do Círculo de Viena (ao cal el mesmo estivo moi vinculado, pero non como membro) mesturaran dous problemas diferentes para os que resolveran dar unha única solución: o verificacionismo. En contraposición a este punto de vista, Popper remarcou que unha teoría podería perfectamente ter significado sen ser científica e que, como tal, un criterio de significación podería non necesariamente coincidir cun criterio de demarcación. Así, pois, ideou o seu propio sistema, ao que se denomina falsacionismo (cabe sinalar que Popper non chama á súa metodoloxía falsacionismo, senón racionalismo crítico). Este non só é interpretábel como unha alternativa ao verificacionismo; supón tamén un acordo acerca da distinción conceptual que ignoraran as teorías previas.

Sir Karl Raimund Popper. Autor da obra A lóxica da investigación científica.

Popper veu a demarcación como un problema central na filosofía da ciencia. Propuxo o falsacionismo como unha forma de determinar se unha teoría é científica ou non. Simplificando, podería dicirse que se unha teoría é falseábel, entón é científica; se non é falseábel, entón non é ciencia. Algúns levaron este principio até o extremo de dubidar da validez científica de moitas disciplinas (tales como a macroevolución e a cosmoloxía física). A falsabilidade foi un dos criterios utilizados polo xuíz William Overton para determinar que o creacionismo non era científico e que non debería ensiarse nos colexios de Arcansas (Estados Unidos).

A falsabilidade é unha propiedade dos enunciados e das teorías e, en si mesma, é neutral. Como criterio de demarcación, Popper busca tomar esta propiedade e tomala como base para afirmar a superioridade de teorías falseábies sobre as non falseábeis, como parte da ciencia, establecendo así unha posición que podería chamarse falsacionismo con implicacións políticas.

Por exemplo, a afirmación "as esmeraldas son verdes ou non son verdes", é unha afirmación non falseábel. Calquera que sexa a observación que se faga sobre as esmeraldas, será compatíbel coa proposición. Por tanto, non é unha afirmación xenuinamente científica. Popper suxire que este é un criterio para distinguir entre as teorías que son xenuinamente científicas das que son pseudocientíficas.

De acordo con Popper, nin a teoría da historia de Marx, nin a teoría do inconsciente de Freud, poden suxeitarse á proba da falseabilidade. Popper argumenta que calquera que sexa a contraevidencia que poidamos recoller contra as teorías de Marx ou de Freud, hai sempre unha maneira de acomodar a teoría a esa contraevidencia. Tal tipo de consideración fíxose recentemente tamén con respecto da chamada teoria das cordas, na área da física. As propostas encontradas na "teoría do deseño intelixente" tamén se encontran en situación similar fronte á falseabilidade das ideas por feitos. Segundo Popper, estas teorías non son teorías científicas.

Véxase tamén: Deseño intelixente.

Porén, moitas cousas das que poden considerarse como dotadas de significado e utilidade non son falseábeis. Con toda certeza, os enunciados non falseábeis desempeñan unha función nas propias teorías científicas. O que no criterio popperiano permite chamarse científico está aberto a interpretación. Unha interpretación estrita concedería moi pouco, pois non existen teorías científicas de interese que estean completamente libres de anomalías. Do mesmo modo, se só consideramos a falsabilidade dunha teoría e non a vontade dun individuo ou dun grupo para obter ou aceptar instancias falseábeis, entón permitiriamos case calquera teoría.

En calquera caso, é moi útil coñecer se o enunciado dunha teoría é falseábel, aínda que só sexa polo feito de que nos proporciona un coñecemento acerca das formas coas que alguén podería avaliar unha teoría. A tese e Duhem-Quine argumenta que non é posíbel probar que un enunciado foi falseado; no seu lugar, a falsación ocorre cando a comunidade científica se pon de acordo en que foi falesado.

Esta é unha crítica importante ao falsacionismo, pois calquera enunciado observacional, por inocente que pareza, presupón certas concepcións acerca do mundo, e resulta imposíbel preguntarse se esas concepcións son científicas ou non. O filósofo da ciencia William Herbert Newton-Smith, expresa así a súa crítica:

...para Popper, ao aceptar o máis modesto dos enunciados de observación estamos implicitamente aceptando algunha teoría, e non podemos sentirnos máis xustificados ao crer nun enunciado observacional que nos enunciados teóricos pertinentes.

Newton-Smith, W. H.La racionalidad de la ciencia.

Kuhn e os cambios de paradigma

Esquema das tres fases da ciencia segundo Thomas Kuhn.

Thomas Kuhn, un historiador da ciencia moi influente na filosofía da ciencia e que a miúdo se encontra conectado co que se deu en chamar postpositivismo ou postempirismo, no seu libro de 1962, A estrutura das revolucións científicas, dividía o proceso de facer ciencia en dúas empresas diferentes, ás que chamou ciencia normal e ciencia extraordinaria (á que tamén en ocasións chamaba ciencia revolucionaria). O proceso da ciencia "normal" é o que a maioría dos científicos seguen cando traballan co que el chama o paradigma aceptado na actualidade pola comunidade científica e que, neste contexto das ideas de Karl Popper sobre o falsacionismo, así como a idea dun método científico, están vixentes hoxe en día.

Esta clase de traballo é o que Kuhn chama "resolución de problemas": traballar dentro dos límites da teoría actual e as súas implicacións con respecto a que tipo de experimentos deberían ou non seren frutíferos. Porén, durante o proceso de realizar ciencia "normal", Kuhn argumenta que se xeran anomalías, algunhas das cales conducen a unha extensión do "paradigma" dominante coa intención de explicalas, e outras para as que non se pode encontrar unha explicación satisfactoria co modelo actual. Cando se acumularon suficientes anomalías así, e os científicos pertencentes a cada campo as encontran significativas (o cal a miúdo é un xuízo moi subxectivo), comeza un "período de crise", e Kuhn sostén que algúns científicos comenzan a participar nunha actividade de ciencia "extraordinaria". Durante esta fase, recoñécese ao modelo antigo como fundamentalmente defectuoso e que non se pode adaptar para máis uso, de forma que ideas totalmente novas (ou moitas veces ideas vellas e abandonadas) son consideradas, a maioría das cales fallarán. Pero, durante esta etapa, créase un novo "paradigma" e despois dun tempo prolongado de "cambio de paradigma", acéptase o novo paradigma como norma pola comunidade científica integrándose no traballo previo, e o vello paradigma relégase aos libros de historia. Un clásico exemplo disto é o cambio da física de Maxwell/Newton á Mecánica Cuántica/einsteniana da física de principios do século XX.

Se o descarte das teorías científicas se baseara unicamente nunha simple falsación, de acordo con Kuhn, entón ningunha teoría sobreviviría durante o tempo suficiente como para ser frutífera, posto que todas as teorías conteñen anomalías.

Imre Lakatos e o seu programa de investigación científica

Imre Lakatos sinala diversos problemas do falsacionismo de Karl Popper no seu libro A lóxica da investigación científica no que o cualifica de falsacionismo inxenuo, apoiándose constantemente en casos da historia da ciencia. Critica tamén a idea de revolución científica de Kuhn, e a incomensurabilidade entre paradigmas de Kuhn e Paul Feyerabend pois defende que aínda que os paradigmas non sexan comparábeis nin inconsistentes entre si, coa axuda dun dicionario pódense facer inconsistentes e comparábeis.

Imre Lakatos, ca. 1960.

Lakatos, na súa obra Probas e refutacións, considera que a teoría de Karl Popper é incorrecta, xa que toda teoría (como a de Newton, a cal estudou en profundidade), nace cun conxunto de "feitos" que a refutan no mesmo momento en que é creada. A proposta de Lakatos é un falsacionismo sofisticado que ao seu xuízo subsana os problemas antes mencionados. Así, defende que as teorías non deben observarse individualmente, senón en conxuntos de teorías relacionadas, cunha serie de modificacións que conforman o que el denomina un "programa de investigación".

Imre Lakatos propuxo que a ciencia avanza mediante programas de investigación, non por hipóteses illadas de ensaios e erros, de conxecturas e refutacións. O seu núcleo está protexido das refutacións por un gran cinto protector de hipóteses auxiliares, tamén por unha heurística para a solución de problemas que, "coa axuda de técnicas matemáticas sofisticadas, asimila as anomalías e incluso as converte en evidencias positivas". A teoría da gravitación de Newton, a teoría da relatividade de Einstein, a mecánica cuántica, o marxismo, o freudismo, son todos programas de investigación pero non todos son "igualmente bos", é dicir, existen tanto programas científicos ou progresivos (a teoría leva ao descubrimento de feitos novos) e pseudocientíficos non científicos ou regresivos (as teorías fabrícanse só para se acomodar os feitos xa coñecidos).

Como criterio de demarcación entre ciencia e non-ciencia, establece que unha teoría é científica se é progresiva empiricamente (o cal implica ser progresiva teoricamente). É dicir, se predí feitos novos e explica parte destes ademais dos xa coñecidos. Un programa con estas características dirase que é progresivo.

Feyerabend e o problema da autonomía na ciencia

Paul Feyerabend.

Despois de Kuhn, existiu unha tendencia a atenuar a diferenza entre ciencia e non-ciencia, xa que o traballo de Kuhn levou a cuestionar amplamente o ideal popperiano de simple demarcación, e a salientar o carácter humano, a caulidade de subxectividade dos cambios científicos.

O filósofo da ciencia Paul Feyerabend levou estes argumentos ao seu límite, argumentando que a ciencia non ocupa un lugar especial en termos da súa lóxica ou do seu método, de forma que calquera intento de revestirse dunha autoridade especial por parte dos científicos non se sostén. Isto conduciu a un acercamento particularmente anarquista á formación de coñecemento. Argumentou que non se pode encontrar ningún método dentro da historia da práctica científica que non fora violado nalgún momento do avance no coñecemento científico.

A miña intención non é abolir as regras nin demostrar que non teñen valor ningún. A miña intención é máis ben ampliar o inventario de regras e propoñer un uso distinto das mesmas. Este uso é o que caracteriza a miña posición e non calquera contido determinado das regras.

Feyerabend, 1975

Tanto Lakatos como Feyerabend suxiren que a ciencia non é unha forma autónoma de razoamento, senón que é inseparábel do máis amplo corpus do pensamento humano e da busca do coñecemento. Sendo así, as preguntas acerca da verdade e a falsidade, e o entendemento correcto ou incorrecto, non son unicamente empíricas. Moitas preguntas significativas non se poden concluír empiricamente; non só na práctica, senón por principio.

De acordo con esta forma de pensar, a dificultade que teñen os teóricos de cordas para aplicar ciencia experimental non cuestionaría o seu status como científicos. Igualmente, no seu libro Adeus á razón, (1987), Cap. 3-7, Feyerabend advirte de que tampouco se poden desprezar como inútiles a astroloxía ou a medicina alternativa, ás que atribúe un status científico.

Método Thagard

Nos últimos anos diminuíu o interese no problema da demarcación. En parte debido a que existe a sospeita de que se trata dun problema inabordábel, en tanto que moitos intentos de darlle unha resposta definitiva non chegaron a termo.

Por exemplo, moitos exemplos "obvios" de pseudociencia mostraron seren falseábeis, ou verificábeis, ou revisábeis. Por tanto moitos dos criterios propostos para a demarcación non resultaron ser útiles.

Paul R. Thagard propuxo outro conxunto de principios para intentar superar estas dificultades. Segundo o método de Thagard, unha teoría non sería científica se:

1. evolucionou menos que outras teorías alternativas durante un período amplo de tempo, e se enfronta a moitos problemas non solucionados; e
2. os promotores da teoría que fan o esforzo para desenvolver unha teoría que supere os problemas aos que se enfronta, non mostran preocupación para avaliar a súa teoría enfrontándoa a outras alternativas, e son selectivos á hora de consideraren as confirmacións e as refutacións.

Rexeitamento da exposición do problema de Larry Laudan

Larry Laudan, despois de examinar varios intentos históricos de establecer un criterio de demarcación, concluíu que a filosofía fracasara no seu propósito de distinguir ciencia de non-ciencia e ciencia de pseudociencia. Ningunha das exposicións anteriores era aceptada como válida pola maioría dos epistemólogos nin, desde o seu punto de vista, debería ser aceptado por ningún. Remarcou que moitas crenzas ben fundamentadas eran acientíficas e que, por outro lado, moitas conxecturas científicas non estaban ben fundamentadas. Encontrou ademais que os criterios de demarcación foron historicamente usados como "machines de guerre" en polémicas disputas entre "científicos" e "pseudocientíficos". Usando exemplos cotiáns de actividades como o fútbol ou a carpintaría e de estudos non científicos como a crítica literaria e a filosofía, ilustraba a súa convicción de que a cuestión de se unha crenza está ben fundamentada ou non é máis un asunto práctico e de se ten relevancia filosófica que de se é científica ou non. Abordando así a cuestión, para el o criterio de demarcación entre ciencia e non-ciencia era un pseudoproblema que debería ser cambiado por un enfoque sobre a distinción entre coñecemento confiábel e non confiábel, sen entrar a discutir se o coñecemento é científico ou non. Laudan consideraría como palabras ocas "pseudociencia" ou "non científico" asociadas á retórica de políticos e sociólogos.

O problema da demarcación na actualidade

Os criterios para que un sistema de premisas, métodos e teorías se poidan cualificar como ciencia varían hoxe en día nos seus detalles de aplicación entre as ciencias naturais, as ciencias formais e as ciencias sociais. Os criterios inclúen tipicamente:

1. a formulación de hipóteses que cumpran o criterio lóxico de continxencia, derogación ou o falsacionismo e os criterios intimamente relacionados de practicidade e empirismo;
2. uns fundamentos baseados en evidencias empíricas, e
3. o uso do método científico.

Os procedementos da ciencia habitualmente inclúen un número de directrices heurísticas, tales como principios de economía conceptual ou parsimonia. Un sistema conceptual que fracase en reunir un número significativo destes criterios é probábel que sexa considerado como non científico.

A seguinte é unha lista de características adicionais que son altamente desexábeis nunha teoría científica.

• Consistente. Non xera contradicións lóxicas obvias e cumpre o formalismo científico, sendo consistente coas observacións.
• Parsimoniosa. Económica no número de presuposicións e de entidades hipotéticas.
• Pertinente. Describe e explica fenómenos observados.
• Falseábel e demostrábel.
• Reproducíbel. Fai predicións que poden ser comprobadas por calquera observador.
• Corrixíbel e dinámica. Suxeita a modificación a medida que se realizan novas observacións.
• Integradora, robusta, e corrixíbel. Considera as teorías previas como aproximacións e permite que futuras teorías a integren.
• Provisional ou tentativa. Non asevera a absoluta certeza da teoría.

A actual situación de crise e as súas consecuencias

Como se pode notar da historia do problema da demarcación, varios filósofos intentaron resolver o problema, chegando a conclusións extremadamente discordantes.

A gran dificultade de encontrar un criterio absolutamente inequívoco e aceptado abriu a sospeita de que o que é ciencia asume un valor de continxencia derivado da súa dependencia a un determinado marco sociocultural, e de asuncións metafísicas.

Temas vinculados

En todo estudo e discusión sobre os límites entre o coñecemento científico e non científico, entre ciencia e pseudociencia, e entre ciencia e relixión, non poden pasarse por alto, a parte do debate sempre subxacente (acerca da pseudociencia), teorías tan novas e suxestivas como o holismo, o reducionismo e o emerxentismo (este último, por exemplo, estuda a relación entre a perspectiva fenomenolóxica —subxectiva— e a fenoménica —obxectiva— da realidade), e incluso as máis exóticas, como a da viaxe a través do tempo ou a retrocausalidade (a posibilidade de acceder ao pasado, modificándoo).

Tampouco se deben esquecer os moitos filósofos, divulgadores e científicos de renome que abordaron, desde distintas perspectivas —algunhas destas, ao dicir de moitos, lindando coa pseudociencia e a superstición— as grandes cuestións ontolóxicas e epistemolóxicas en debate: Carl Gustav Jung e Wolfgang Ernst Pauli (concepto da sincronicidade), Hugh Everett (o multiverso), Frank J. Tipler (a idea dun Deus "informático" contida na súa teoría do Punto Omega; a máquina do tempo), Carl Sagan (busca de vida extraterrestre), Paul Davies (astrobioloxía, máquina do tempo), John Cramer (retrocausalidade), Kurt Gödel (teoremas da incompletitude, sobre os límites do coñecemento científico; viaxe no tempo; demostración lóxica da existencia de Deus), Ludwig Wittgenstein (filosofía da linguaxe, límites do coñecemento)... Este último, modelo e inspiración de positivistas no seu tempo, rematou a súa obra capital, Tractatus logico-philosophicus, coa seguinte frase lapidaria, unha e mil veces citada: "Do que non se pode falar hai que calar".

Véxase tamén

Bibliografía

• Feyerabend, Paul K. (1975): Tratado contra el método. Tecnos. ISBN 84-309-0887-0
• Feyerabend, Paul K. (1984): Adiós a la razón. Tecnos. ISBN 84-309-1071-9
• Kuhn, Thomas S. (2005): La estructura de las revoluciones científicas. FCE de España. ISBN 978-84-375-0579-4
• Lakatos, Imre (2002): La metodología de los programas de investigación científica. Alianza Editorial. ISBN 84-206-2966-9
• Popper, Karl Raimund (1995): La lógica de la investigación científica. Círculo de Lectores. ISBN 978-84-226-5628-9
• Shermer, Michael (2001): The borderlands of science: where sense meets nonsense. Oxford University Press US. ISBN 0-19-514326-4
• Wittgenstein, Ludwig (1987): Tractatus Logico-Philosophicus Madrid: Alianza Editorial. ISBN 84-206-2050-5

Outros artigos

• Cientificismo.
• Comunidade científica.

Ligazóns externas

• Sintesi a cura di Mario Trombino di "la scienza: congetture e confutazioni" di Karl Popper (en italiano).
• Epistemologia della scienza e della meditazione, di Paolo Pendenza Arquivado 28 de setembro de 2007 en Wayback Machine. (en italiano).
• Il pensiero di Larry Laudan su www.ildiogene.it Arquivado 29 de novembro de 2011 en Wayback Machine. (en italiano).