Carl Gustav Jung

Carl Gustav Jung, nado en Kesswil (Cantón de Turgovia) o 26 de xullo de 1875 e finado en Küsnacht (Cantón de Zúric) o 6 de xuño de 1961, foi un médico psiquiatra, psicólogo e ensaísta suízo, figura chave na etapa inicial da psicanálise; posteriormente, fundador da escola de psicoloxía analítica, tamén chamada Psicoloxía dos Complexos^{[Cómpre referencia]}.

Carl Gustav Jung

Biografía
Nacemento	26 de xullo de 1875 Kesswil (Suíza)
Morte	6 de xuño de 1961 (85 anos) Küsnacht (Suíza)
Causa da morte	Embolia cerebral (pt)  (Ictus )
Lugar de sepultura	Küsnacht Cemetery (en)
Datos persoais
Residencia	Suíza
País de nacionalidade	Suíza
Educación	Universidade de Basilea (1895–1900) Gymnasium am Münsterplatz (en) (1886–1895) Wilhelmsgymnasium (en)
Director de tese	Eugen Bleuler
Actividade
Campo de traballo	Psiquiatría, psicoloxía, Psicoloxía analítica, Psicoterapia, mitoloxía comparada, antropoloxía, alquimia, interpretación dos soños, arte, Relixión comparada e filosofía
Lugar de traballo	Zürich Basilea
Ocupación	psicoterapeuta , psiquiatra , psicólogo , ensaísta
Empregador	Universidade de Basilea Universidade de Zúric ETH Zürich
Membro de	Zofingia Eranos (pt) Leopoldina Instituto C. G. Jung (pt)
Profesores	Pierre Janet
Lingua	Lingua alemá e lingua inglesa
Obra
Obras destacables Ein moderner Mythus. Von Dingen die am Himmel gesehen werden (en) Os arquétipos e o inconsciente coletivo (pt) (1944) Psychology and Alchemy (en) (1952) Symbols of Transformation (en) (1952) Synchronicity: An Acausal Connecting Principle (en) (1955) Mysterium Coniunctionis (en) (1961) Memories, Dreams, Reflections (en) (1964) O Homem e Seus Símbolos (pt) (2021) Tipos Psicológicos (livro) (pt)
Arquivos en	ETH Zurich University Archives (en) [ CH-001807-7: Fonds_Jung_CG]
Familia
Cónxuxe	Emma Jung (1903–1955)
Pais	Johann Paul Achilles Jung (en)   e Emilie Preiswerk (en)
Parentes	Franz Riklin (pt) (curmán entregue) Karl Gustav Jung (pt) (avó paterno) Ernst Robert Fiechter (curmán entregue) Rudolf Jung (curmán entregue) Samuel Preiswerk (pt) (avó materno) Hélène Preiswerk (en) (curmá entregue)
Premios (1909)  honorary doctor of the Clark University (en)  Concedido por Clark University (en)  doutor honoris causa pola Universidade de Calcuta
Sinatura

É relacionado frecuentemente con Sigmund Freud, de quen fora colaborador nos seus comezos. Carl Jung foi un pioneiro da psicoloxía profunda,e un dos estudosos desta disciplina máis amplamente lidos no século XX. O seu abordaxe teórico e clínico, enfatizou a conexión funcional entre a estrutura da psique e a dos seus produtos (é dicir, as súas manifestacións culturais). Isto impulsouno a incorporar na súa metodoloxía nocións procedentes da antropoloxía, a alquimia, os soños, a arte, a mitoloxía, a relixión e a filosofía.

Carl Jung non foi o primeiro en dedicarse ao estudo da actividade onírica. No entanto, as súas contribucións á análise dos soños foron extensivas e altamente influentes. Escribiu unha prolífica obra. Aínda que, durante a maior parte da súa vida, centrou o seu traballo na formulación de teorías psicolóxicas, e na práctica clínica, tamén realizou incursións noutros campos das humanidades: dende o estudo comparativo das relixións, a filosofía e a socioloxía, até a crítica da arte e a literatura.

Traxectoria

Carl Gustav Jung naceu no seo dunha familia de ascendencia alemá e de tradición eclesiástica (o seu pai era pastor luterano). De neno foi introvertido e moi solitario. Aínda que a relación cos seus proxenitores era moi próxima e afectuosa, dende cedo sentiría certa decepción polo xeito en que o seu pai abordaba o tema da fe, á que consideraba tristemente precaria. Durante a súa adolescencia e mocidade foi un lector entusiasta, especialmente cativado pola obra literaria de Goethe. Tamén era profundo o seu interese polos ensaios de filósofos como von Hartmann e Nietzsche. Na súa autobiografía, describe o achegamento á obra deste último, Also sprach Zarathustra (Así falou Zaratustra), como unha experiencia conmocionante, só comparable á inspirada polo Fausto de Goethe.

Jung anhelaba estudar arqueoloxía na universidade, pero a súa familia carecía de recursos para envialo máis lonxe de Basilea, onde non proporcionaban esa carreira, polo que (contra os desexos da súa contorna) decidiu estudar medicina na Universidade de Basilea, entre 1894 e 1900.

O estudante, antes introvertido, volveuse moito máis vívido no novo contexto académico. Cara ao final dos seus estudos, as súas lecturas de Krafft-Ebing persuadírono para especializarse en medicina psiquiátrica. No ano 1900, como parte do seu especialización en psiquiatría, asistiu ás clases de Pierre Janet en París. En 1902, colaborou con Eugen Bleuler: tanto Janet como Bleuler foron pioneiros nesta disciplina. Máis tarde, traballou no Burghölzli, un hospital psiquiátrico en Zúric, que gozaba dunha gran reputación.

Sobre a base desta experiencia clínica, Jung deseñou a proba de asociación de palabras que leva o seu nome. Xa en 1905, foi designado profesor de psiquiatría na Universidade de Zúric, e publicou os dous volumes dedicados ao estudo das asociacións. En 1906, redactou e deu a coñecer a súa obra Sobre a Psicoloxía da Dementia Praecox (en referencia ao que logo coñeceríase como esquizofrenia), e enviou unha copia do seu libro a Freud, ao que seguiu unha intensa pero conflitiva amizade entre ambos.

Relación con Freud

Congreso Psicanalítico Internacional de 1911, presidido por Jung (no centro, á dereita de Freud)

A súa relación con Sigmund Freud consolidouse en 1907. En 1908, Jung participou no primeiro Congreso de psicanálise, realizado en Salzburgo. Nesa ocasión, foi nomeado director da publicación Anuario Internacional de Investigación Psicolóxica e Psicoterapéutica (Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschungen). Ao ano seguinte, acompañou a Freud e a Ferenczi na súa viaxe aos Estados Unidos, onde realizou conferencias na Universidade de Clark en Worcester, Massachusetts, e recibiu un doutoramento honoris causa. Foi por eses días cando Freud nomeou a Jung o seu "sucesor e príncipe herdeiro".

Fotografía pintada a man de Carl Gustav Jung en 1910, durante a súa visita aos Estados Unidos.

No Congreso de Nuremberg (1910), Jung sería designado presidente da recentemente fundada Asociación Psicanalítica Internacional (API). Con todo, ao ano seguinte, durante o Congreso Psicanalítico celebrado en Weimar, apareceron os primeiros síntomas de disensión á mantenta da concepción da libido. Cara a 1912, no curso de varias conferencias en Nova York, despois de que Jung publicase Transformacións e Símbolos da Libido (Wandlungen und Symbole der Libido), a diverxencia teórica alcanzara niveis intolerables. Pronto estarían enfrontándose, cada un atribuíndo ao outro a incapacidade de admitir o seu erro. En novembro dese ano, produciuse o último encontro persoal entre ambos psicanalistas. No Congreso de Múnic (1913) as diferenzas fixéronse de coñecemento público. Jung renunciou a seguir dirixindo o Anuario, mentres escribía Teoría da Psicanálise.

A continuación reprodúcese un extracto da misiva que Freud enviou a Jung en 1913, en medio da crise que afectaba a relación entre ambos: a imaxe de abaixo corresponde precisamente a esta carta; parte do texto traducido é o que aparece resaltado no orixinal.

Manuscrito orixinal da carta de Freud a Jung (1913)

O seu alegado de que trato aos meus seguidores como pacientes é evidentemente falso.... É unha convención entre os analistas que ningún de nós débese sentir avergoñado da súa propia neurose.... Pero un [referíndose a Jung] que, mentres se comporta anormalmente, segue berrando que é normal dá sustento á sospeita de que lle falta asumir a súa enfermidade. En consecuencia, propoño que abandonemos as nosas relacións persoais enteiramente.

Sigmund Freud, 1913.

Escalada bélica e posguerra

Seguidamente, en 1914, o psiquiatra suízo dimitiu do seu cargo na API e organizou, xunto con Alphonse Maeder, as bases da chamada escola de Zúric. Logo do episodio de ruptura, Jung experimentou un período de turbulencia emocional, exacerbado polas noticias emerxentes da Gran Guerra (primeira guerra mundial), que tiveron sobre el un efecto devastador, aínda cando radicase na Suíza neutral. Henri Ellenberger cualificou a experiencia de Jung como unha “enfermidade creativa” e comparouna co mesmo período para Freud, ao que definiu en termos de neurastenia e histeria.

No curso da primeira posguerra, Jung converteuse nun viaxeiro do mundo, grazas aos copiosos fondos que obtivo polas vendas dos seus libros, honorarios e cartos percibidos por alcanzar o status senior nas institucións médicas para as que traballaba. Pouco despois, percorreu amplamente o norte de África. A mediados dos anos 1920, visitou Novo México, onde tomou contacto con grupos nativos (en particular, os indios pobo), e conviviu con eles procurando coñecer de preto a súa cultura. Pouco despois, partiría cara a Kenya e Uganda. Foi nesa etapa cando Jung escribiu unha das súas obras fundamentais, e probablemente a máis coñecida entre todas as súas: Tipos Psicolóxicos, na que desenvolveu extensivamente a súa teoría da personalidade.

Réxime nazi e últimos anos

Primeira fileira:Sigmund Freud, Stanley Hall, Carl Gustav Jung; segunda fileira: Abraham Brill, Ernest Jones, Sandor Ferenczi. Universidade de Clark, Massachusetts, Estados Unidos de América, setembro de 1909

En 1930, Jung foi nomeado presidente honorario da Asociación Alemá de Psicoterapia e, en 1933, profesor de psicoloxía médica na Universidade Politécnica Federal de Zúric. Tralo ascenso de Adolf Hitler ao poder, ese mesmo ano, a mencionada asociación, á que se adheriran diversos psicoterapeutas xudeus, foi disolta e absorbida por outra máis grande, de alcance internacional, con Jung presidente: a Sociedade Médica de Psicoterapia.

O feito de que Jung aceptase ser presidente honorario da Sociedade Médica de Psicoterapia e director da Revista de Psicoterapia (Zentralblatt fur Psychotherapie), ambas de presunta matriz nazi, foi utilizado como un dos argumentos ao momento de atribuírselle inclinacións pro-nazis e antisemitas. Estas acusacións ensombrecerían a súa carreira até a fin dos seus días, malia os desmentidos, dando lugar a unha discusión que aínda hoxe permanece irresoluta.

En 1938, ditou a Cátedra Terry (Terry Lectures) na Universidade Harvard, presentando o seu traballo Psicoloxía e Relixión. Poucos meses despois, comezaría a segunda guerra mundial. Foi por eses tempos cando visitou India, onde renovou a súa axenda de prioridades, guiado pola convicción de que debía prestar máis atención á espiritualidade de Oriente. Os seus traballos tardíos mostran efectivamente un profundo interese na tradición oculta deste hemisferio e no Cristianismo esotérico e, especialmente, na alquimia.

Na antiga alquimia, a química experimental atopábase mesturada con especulacións xerais, intuitivo-imaxinativas (en parte, relixiosas) sobre a natureza e o home. No descoñecido da materia proxectáronse diversos símbolos que nós recoñecemos como contidos do inconsciente. O alquimista pescudaba o "misterio de Deus" na materia ignota e diso deducía procedementos de receitas que poden equipararse coa actual psicoloxía do inconsciente. Tamén esta vese enfrontada a un fenómeno obxectivo descoñecido: o inconsciente.

Carl Gustav Jung. Recordos, soños, e pensamentos (xa citado), páxina 408.

Xa en 1903, Jung casou con Emma Rauschenbach, con quen tería cinco fillos. O matrimonio estendeuse ata a morte da súa esposa en 1955, pero non estivo exento de momentos de crises, sobre todo por mor das relacións extramaritais que Jung sostivo con Sabina Spielrein e Toni Wolff. Jung continuou publicando libros até o final da súa vida, incluíndo un traballo que mostra o seu interese póstumo nos OVNI como fenómeno psicolóxico de masas. Tamén gozou da breve pero frutífera amizade do Pai Victor White, sacerdote católico inglés con quen mantivo correspondencia trala publicación do controvertido estudo sobre o Libro de Job (intitulado Resposta a Job). Carl Gustav Jung morrería o 6 de xuño de 1961, tras unha curta enfermidade, na súa casa xunto ao lago de Zúric, no apracible poboado de Küsnacht, Suíza, aos 86 anos de idade.

Legado

Psicoloxía junguiana

Mandala do buda Shakyamuni, pintura tibetana: esta clase de imaxes proceden, segundo Jung, dun modelo arquetípico común a todas as culturas.

Frecuentemente fálase de psicanálise junguiana, pero a denominación máis correcta para referir esta teoría e a súa metodoloxía é Psicoloxía analítica ou dos complexos. Aínda que Jung era remiso a fundar unha escola de psicoloxía —atribúeselle a frase: Grazas a deus, son Jung; non un junguiano—, de feito, desenvolveu un estilo distintivo na forma de estudar o comportamento humano. Desde os seus primeiros anos, traballando nun hospital suízo con pacientes psicóticos, e colaborando con Sigmund Freud e a comunidade psicanalítica, puido apreciar de preto a complexidade das enfermidades mentais. Fascinado por tales experiencias (e estimulado polas vicisitudes da súa vida persoal) dedicou a súa obra á exploración destas temáticas.

De acordo coa súa postura, para captar cabalmente a estrutura e función do psiquismo, era vital que a psicoloxía anexase ao método experimental (herdado das ciencias naturais), os achados provistos polas ciencias humanas. O mito, os soños e as psicopatoloxías constituirían un espectro de continuidade, manifestando in vivo trazos singulares, que operan sistematicamente nas profundidades da vida anímica inconsciente. Con todo, para Jung, o inconsciente per sei é, por definición, incognoscible. O inconsciente é necesariamente inconsciente— ironizaba. De acordo con isto, só podería ser aprehendido por medio das súas manifestacións.

Tales manifestacións remiten, segundo a súa hipótese, a determinados patróns, aos que chamou arquetipos. Jung chegou a comparar os arquetipos co que en etoloxía denomínase patrón de comportamento (ou pauta de comportamento), extrapolando este concepto, dende o campo dos instintos á complexidade da conduta humana finalista. Os arquetipos modelarían a forma en que a consciencia humana pode experimentar o mundo e autopercibirse; ademais, levarían implícitos a matriz de respostas posibles que é posible observar, nun momento determinado, na conduta particular dun suxeito. Neste sentido, Jung sostiña que os arquetipos actúan en todos os homes, o que lle permitiu postular a existencia dun inconsciente colectivo.

O home accedería a esa dinámica inconsciente en virtude da experiencia subxectiva destes símbolos, a cal é mediada profusamente polos soños, a arte, a relixión, os dramas psicolóxicos representados nas relacións interpersoais, e os propósitos íntimos. Jung sostiña a importancia de profundar no coñecemento desa linguaxe simbólica para consolidar a preeminencia da consciencia individual sobre as potencias inconscientes. En ton poético, sostiña que este proceso de individuación (principium individuationis) só é viable cando se deu resposta á pregunta: Cal é o mito que ti vives?. Consideraba, por outra banda, que estes aspectos da vida anímica están relativamente marxinados do sistema de crenzas da mentalidade moderna occidental.

Perspectiva

A nivel teórico, o comezo da separación de Jung respecto de Freud produciuse cando o primeiro extrapolou o concepto de libido máis aló das cuestións netamente sexuais. A noción de libido que empregaba o psiquiatra suízo, aludía máis ben a unha idea de enerxía psíquica en abstracto, cuxa orixe e cuxo destino non eran exclusivamente sexuais. Jung foi prolífico en acuñar termos que xa son típicos en psicanálise, e en psicoloxía en xeral, tales como: complexo (e máis especificamente: complexo de Electra), introversión, extraversión, inconsciente colectivo, arquetipo, individuación.

As súas investigacións a miúdo se adentraron en terreos aparentemente afastados do seu, como a alquimia (Psicoloxía e Relixión, 1937; Psicoloxía e Alquimia, 1944); profundando no estudo de conceptos como inconsciente colectivo, arquetipo (como fundamento para a existencia de mitos universalmente repetidos), ou si-mesmo (ente distinto do «eu», que alude á integridade do suxeito e abarca o seu inconsciente). Definiu, así mesmo, os tipos básicos de introvertido e extravertido. A heterodoxia deste autor valeulle xuízos contrapostos, que abarcan dende a indiferenza á admiración.

Como se mencionou, un concepto chave na súa obra é o de inconsciente colectivo, ao que Jung consideraba constituído por arquetipos. Exemplos destes arquetipos son a máscara, a sombra, a besta, a bruxa, o heroe, o animus e o anima. Tamén identificaba como arquetípicas certas imaxes en concreto, como as representacións do mandala. Para elaborar o seu concepto de arquetipo, Jung inspirouse na reiteración de motivos ou temas en diversas mitoloxías das máis remotas culturas: creu achar temas comúns inconscientes, que a humanidade reiterou apenas con lixeiras variantes, segundo as circunstancias.

Influencia

Criticouse a Jung pola súa presunta adhesión a un neolamarckismo. Moitas veces atribuíuselle a noción de que os arquetipos foron caracteres adquiridos, que logo puideron herdarse, na liña de tese como as de Michurin e Lisenko. No entanto, o propio Jung enfatizou que tales interpretacións dos seus postulados eran incorrectas.

	Extraversión	Apertura á experiencia	Afabilidade	Minuciosidade	Estabilidade emocional
E-I	0,65	0,06	-0,37	-0,15	0,31
S-N	0,12	-0,56	0,34	0,37	0,06
T-F	0,19	-0,25	-0,21	0,09	0,07
J-P	0,18	-0,15	0,10	0,55	0,08
Canto máis cercano está o número a 1,0 ou -1,0, máis alto é o grao de correlación.

Os conceptos quizabes máis recoñecidos da psicoloxía junguiana son os de introversión e extraversión, manados da súa teoría dos Tipos Psicolóxicos. A mesma tivo bastante aceptación, sentando as bases para o desenvolvemento ulterior de probas psicométricas, mediante as cales procúrase valorar, en termos cuantitativos, as características psicolóxicas dos individuos.

As máis importantes son o MBTI (acrónimo inglés de Myers-Briggs Type Indicator —"Inventario tipolóxico de Myers-Briggs") e Socionics; ademais da batería de test de David Keirsey. Á dereita, móstranse resultados xurdidos de correlacionar os tipos psicolóxicos e cinco grandes trazos da personalidade, avaliados en probas estándar.

En canto aos mandala (como a outras simbolizacións que se poden atopar na alquimia, o gnosticismo, o ioga, o esoterismo e a mitoloxía), Jung considerábaos representacións da orixe inconsciente para un proceso de individuación, é dicir, para que cada ser humano cumprimente o seu si-mesmo (en alemán: Selbst). Neste terreo, sobresaen os seus traballos en coordinación con outras figuras de renome, como os realizados co sinólogo Richard Wilhelm no libro chinés de ioga taoísta (ou ðaoísta) O Segredo da Flor de Ouro; ou con Károly Kerényi, en Ensaios sobre a Ciencia da Mitoloxía; e até o intercambio de ideas na súa correspondencia co filósofo budista zen xaponés, Daisetz Teitaro Suzuki. A influencia de Jung fíxose extensiva a importantes referentes en diversos campos da cultura, dende o pintor Wifredo Lam ao filósofo Gaston Bachelard, incluíndo ao escritor Hermann Hesse (a mesma é patente, por exemplo, na obra Demian deste último), ao filólogo Ernst Robert Curtius, ao psicólogo condutista Hans Eysenck, e ao ensaísta Joseph Campbell, famoso polos seus estudos sobre mitoloxía e historia das relixións. Así mesmo, foi inspirador e participante nos coloquios do Círculo de Eranos.

Jung intentou dar base científica a varios dos seus postulados, aínda que en moitos casos non achou os medios para conseguilo. Tal é o que intentaba cando suscitou o principio de sincronicidade (principio polo cal algúns pretenden explicar a suposta eficacia das mancias). Contrariando o que moitos supoñen, na mesma obra en que presentou esa hipótese (A Interpretación da Natureza e a Psique: traballo conxunto co físico Wolfgang Ernst Pauli), Jung descartaba de plano a solvencia metodolóxica de disciplinas como a astroloxía. Gran parte dos movementos que na actualidade denomínanse junguianos (particularmente aqueles que asimilaron as crenzas New Age), defenden argumentos que estarían en aberta contradición coas ideas orixinais do autor.

Ademais das súas importantes achegas á psicoloxía, a influencia de Jung estendeuse a outros campos en ocasións máis inesperados. Un exemplo é a súa indirecta colaboración na xénese da coñecida agrupación Alcólicos Anónimos. Un paciente seu, Rowland H., padecía alcolismo crónico, e cando todos os demais métodos fallaron, Jung comunicoulle que a súa recuperación era practicamente imposible a non ser que o enfocara desde un punto de vista centrado na espiritualidade e a experiencia mística. Rowland seguiu este consello e redescubriu o cristianismo evanxélico, difundindo trala súa recuperación devanditas ideas entre persoas aqueixadas de alcolismo, entre elas o que sería futuro cofundador de Alcólicos Anónimos, Bill Wilson.

Termos referenciados por Jung

Alma	Amplificación	Análise
Anima	Animus	Arquetipo
Circumambulación	Compensación	Complexo
Consciencia	Desintegración	Diferenciación
Disociación	Ego	Extroversión
Fantasía pasiva	Función auxiliar	Función inferior
Función Intuición	Función Pensamento	Función Sensación
Función Sentimento	Función superior	Función transcendente
Funcións da consciencia	Imaxinación Activa	Inconsciente colectivo
Inconsciente persoal	Individualización	Inflación
Instinto	Integración	Introversión
Libido	Mana	Mandala
Método redutivo	Método sintético (construtivo)	Mito
Neurose	Numinoso	Opostos
Participation Mystique	Perda da alma	Persoa
Personificación	Punto de vista prospectivo (finalista)	Posesión
Proxección	Psicoide
Psicoloxía Analítica	Psicose	Psique
Psique obxectiva	Puer Aeternus	Realidade psíquica
Regresión	Sacrificio	Si-mesmo
Significado	Símbolo	Sincronicidade
Sombra	Soños	Tipos psicolóxicos
Totalidade	Transformación	Unus Mundus

Obras completas

As obras completas de Jung publicáronse en alemán en 18 volumes co título de Gesammelte Werke entre 1958 e 1981.

Véxase tamén

Bibliografía

• Alnaes, Karsten (2004), La verdadera historia de Sabina Spielrein, Madrid: Editorial Siruela. ISBN 84-7844-820-9.
• Eliade, Mircea (1996), Herreros y alquimistas, Madrid: Alianza.
• Fierz-David, Linda (2007), La villa de los Misterios de Pompeya, Girona: Atalanta. ISBN 84-935313-1-6.
• Franz, Marie-Louise von (2006), El puer aeternus, Barcelona: Kairós. ISBN 978-84-7245-619-8.
• Freud, Sigmund (2005), Autobiografía: Historia Del Movimiento Psicoanalitico, Madrid: Alianza. ISBN 84-206-3926-5.
• Jaffé, Aniela (ed.) (1964/2005 [7ª edición]), Recuerdos, sueños y pensamientos, Madrid: Seix Barral. ISBN 84-322-0829-9.
• Jung, Carl Gustav (2008), Tipos Psicológicos, reedición e tradución directa do alemán: Andrés Sánchez Pascual. Colección: Los Libros de Sísifo. Barcelona: Edhasa. ISBN 978-84-350-2720-5.
• —— (2005 [2ª edición 2006]), Sobre el amor, Madrid: Trotta. ISBN 84-8164-774-8.
• —— (2004), Lo Inconsciente, Buenos Aires: Losada. ISBN 950-03-0009-5.
• —— (2003), Realidad del Alma: Aplicación y progreso de la nueva psicología, Buenos Aires: Losada. ISBN 950-03-7818-3.
• —— (1995), El hombre y sus símbolos, Barcelona: Paidos. ISBN 84-493-0161-0.
• —— (1994), Tipos Psicológicos, Barcelona: Edhasa. ISBN 978-84-350-1434-2.
• ——, e Wilhelm, R. (1955/2003 [7ª edición]), El secreto de la flor de oro, Barcelona: Paidos. ISBN 84-7509-066-4.
• Jung, Emma & Franz, Marie-Louise von (2005), La leyenda del Grial: desde una perspectiva psicológica, Barcelona: Kairós. ISBN 978-84-7245-424-8.
• Kerr, John (1993), A Most Dangerous Method: The Story of Jung, Freud, and Sabina Spielrein, Knopf. ISBN 0-679-40412-0.
• Meier, Carl A. (1996), Wolfgang Pauli e Carl G. Jung. Un intercambio epistolar 1932-1958, Madrid: Alianza. ISBN 84-206-2846-8.
• Ortiz-Osés, Andrés (1988), C.G. Jung. Arquetipos y sentido, Bilbao: Universidad de Deusto. ISBN 84-7485-086-X.
• Vander Post, L. (1978), Jung y la historia de nuestro tiempo, Buenos Aires: Editorial Sudamericana.
• Wehr, Gerhard (1991), Carl Gustav Jung. Su vida, su obra, su influencia, Buenos Aires: Paidós. ISBN 84-7509-721-9.
• Wilhelm, R. Prólogo de Jung, C.G. (1960/2007 [32ªedición]), I Ching. El Libro de las Mutaciones, Barcelona: Edhasa. ISBN 84-350-1902-0.
• Young-Eisendrath, Polly, e Dawson, Terence (1999/2003), Introducción a Jung, Madrid: Akal Cambridge. ISBN 84-8323-048-8.

Ligazóns externas

• Stiftung der Werke von C.G. Jung
• Sociedad Española de Psicología Analítica (SEPA)
• Fundación Carl Gustav Jung da Arxentina
• Teorías da personalidade Carl Jung.
• Instituto C.G.Jung en Zúric, Suíza
• International Association for Analytical Psychology (IAAP) Asociación Internacional de Psicoloxía Analítica.
• CGJungpage.org Referencia internacional sobre C.G.Jung.
• The Proceedings of the Friesian School, Fourth Series Carl Gustav Jung.
• Philosophical society.com Extracto do artigo Stages of life (Etapas da Vida), de Carl Jung.
• Jung, Carl G. (1921/1923). General description of the types. Capítulo 10 de Tipos psicolóxicos. H.G. Bayes (trad.); obra orixinal publicada en 1921.