Andes

Andes ; Antis (quechua)
	Monte Aconcagua
Localización
Continente/s	América do Sur
País/es	Chile; Arxentina; Bolivia; Perú; Ecuador; Colombia; Venezuela
Datos
Cordilleira	Cordilleira Americana
Subsistema	Andes Setentrionais, Centrais e Meridionais
Principais cumes	Aconcagua, nevado Ojos del Salado, monte Pissis, cerro Mercedario, nevado Huascarán, cerro Bonete, nevado Tres Cruces, volcán Llullaillaco, volcán Walther Penck, volcán Incahuasi, volcán Chimborazo, volcán Galeras, volcán Tungurahua, volcán Cotopaxi, El Plomo, Bolívar, Humboldt etc.
Cota	6960 msnm
Superficie	3 370 794 km²
Lonxitude	7240 km
Ancho	500 km
Orientación	Norte/Sur
	v; c; e;

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Andes (homónimos).

Os Andes (quechua: Antis, "rexión dos antis") é unha cordilleira montañosa de América do Sur. O seu percorrido é de norte a sur pola costa occidental do continente, dende Venezuela ata a Patagonia, pasando por Colombia, Ecuador, o Perú, Bolivia, Chile e a Arxentina. Ten unha lonxitude de máis de 7500 km, unha anchura que oscila entre uns 180 km ata 700 km e a súa altitude media sitúase ao redor dos 4000 metros. O seu punto máis elevado é o pico Aconcagua con 6.959 metros.

Na súa parte meridional únese e é fronteira natural entre Chile e a Arxentina. Na parte central divídese en dous cordóns, Cordilleira Occidental e Cordilleira Oriental, formando entre os dous cordóns unha meseta de grande altitude, chamada Altiplano. Esta separación continua ata Colombia onde antes de chegar ó mar Caribe divídese en tres cordóns.

Descrición física

Alpamayo no Perú.

A formación dos Andes data do período Terciario. A acción continua das forzas tectónicas o largo de zona de subducción entre as placas de Nazca e a Suramericana son as causantes da formación desta cordilleira, este fenómeno ocorre a través dos bordos converxentes. Esta actividade modificou a súa morfoloxía e composición, por efecto dos afundimentos e levantamentos da codia. Esta acción da como resultado que a zona sexa de grande actividade sísmica e volcánica. Así podemos destacar volcáns da zona como o Cotopaxi e Chimborazo en Ecuador, e Ojos del Salado en Chile. Os Andes poden ser divididos en tres seccións: Andes Setentrionais, Andes Centrais e Andes Meridionais.

Andes Setentrionais

Os Andes Setentrionais comezan en Venezuela, na cordilleira de Meriada, que chega a alcanzar os 5000 metros nalgúns puntos. Esta únese a cordilleira Oriental de Colombia constituíndo unha cadea montañosa paralela coa cordilleira Central e esta coa cordilleira Occidental. Entre elas constitúense o Valle del Cauca entre as cordilleiras Occidental e Central, e o Val do Magdalena entre a Central e o Oriental.

A cordilleira Occidental é polo xeral dunha altura menor. A Central é moito máis elevada con cumios de máis de 5000 metros. Pola su parte a Oriental e máis fragmentaria e contén numerosas cristas e mesetas altas, onde nunha delas está situada Bogotá. A cordilleira Central e a Oriental o chegar o Ecuador únense formando unha soa cordilleira. A partir de aquí só hai que distinguir a cordilleira Occidental e a cordilleira Oriental

Andes Centrais

Na altura do Perú as dúas cordilleiras que en Ecuador non tiñan máis que unha separación de 60 km chegan a alcanzar unha distancia entre si de ata 700 km, formando altas mesetas moldeadas pola erosión, nas que poden haber lagos, como é o caso do lago Titicaca. Neste sector dos Andes a cordilleira Oriental é aínda a máis alta de media. Pola contra a cordilleira occidental é unha das cadeas montañosas máis volcánicas do mundo.

A medida que os Andes vanse aproximando a Chile e a Arxentina a separación entre as dúas cordilleiras vaise diminuíndo ata chegar a desaparecer e formar un só bloque.

Andes Meridionais

Caracterízase pola progresiva desaparición ao sur, chegando a diminuír a súa altitude ata os 3000 metros. Hai que destacar a zona norte de Chile e a Arxentina onde se sitúan picos dunha grande altitude como é o caso do Aconcagua. Segundo se vai cara ao sur é característico o labor de erosión levado a cabo polos glaciares, moldeando a montaña.

Cumios máis altos

O maior cume da cordilleira dos Andes é o Aconcagua que, con 6960,8 msnm,^[2] é o punto máis alto do mundo fora do asiático sistema dos Himalaias, ademais de ser o cume de maior altitude dos hemisferios sur e occidental. Sitúase en Mendoza, Arxentina.

Arxentina e Chile comparten os picos máis altos dos Andes; entre eles, o Nevado Ojos del Salado, o volcán máis alto do mundo^[3]^[4] e o segundo cume máis alto do continente. Estes cumes son seguidos pola cordilleira Branca situada no Perú, a cordilleira Real de Bolivia e Andes ecuatorianos.

No sur do Perú, cerca do Cuzco, atópase a cordilleira de Vilcanota, onde está situado o glaciar Quelccaya, o glaciar máis extenso de toda a zona intertropical do mundo.^[5]^[6] Esta singularidade permitiu estudar nos seus xeos os cambios climáticos ocorridos no trópico desde a última era glacial.

Os 10 cumes máis altos da cordilleira dos Andes
Altitude	Nome	Cordilleira	Situación	País
6960,8^[2]	Aconcagua	Cordilleira Frontal	Provincia de Mendoza	Arxentina
6891,3^[3]	Nevado Ojos del Salado	Puna de Atacama	Provincia de Catamarca Rexión de Atacama	Arxentina Chile
6795	Monte Pissis	Puna de Atacama	Provincia de La Rioja Provincia de Catamarca	Arxentina
6770	Cerro Mercedario	Cordilleira de la Ramada	Provincia de San Juan	Arxentina
6768	Nevado Huascarán	Cordilleira Branca	Departamento de Ancash	Perú
6759	Cerro Bonete	Puna de Atacama	Provincia de La Rioja	Arxentina
6758	Nevado Tres Cruces	Puna de Atacama	Provincia de Catamarca Rexión de Atacama	Arxentina Chile
6739	Volcán Llullaillaco	Puna de Atacama	Provincia de Salta Rexión de Antofagasta	Arxentina Chile
6658	Volcán Walther Penck	Puna de Atacama	Provincia de Catamarca	Arxentina
6638	Volcán Incahuasi	Puna de Atacama	Provincia de Catamarca Rexión de Atacama	Arxentina Chile

**Os cumes máis altos da cordilleira dos Andes por país**
Altitude	Nome	Cordilleira	Situación	País
6960,8^[2]	Cerro Aconcagua	Cordilleira Frontal	Provincia de Mendoza	Arxentina
6891,3^[3]	Nevado Ojos del Salado^[7]	Puna de Atacama	Provincia de Catamarca Rexión de Atacama	Arxentina Chile
6768	Nevado Huascarán	Cordilleira Branca	Departamento de Ancash	Perú
6542	Nevado Sajama	Cordilleira Occidental	Departamento de Oruro	Bolivia
6310	Volcán Chimborazo	Cordilleira Occidental	Provincia de Chimborazo	Ecuador
5750	Nevado del Huila^[8]	Cordilleira Central	Huila Tolima Cauca	Colombia
4978	Pico Bolívar	Cordilleira de Mérida	Estado Mérida	Venezuela

O Aconcagua, na Arxentina, é con 6960,8 msnm o punto máis alto do mundo fóra do sistema dos Himalaias en Asia, ademais de ser o cume de maior altitude dos hemisferios meridional e occidental

O Nevado Ojos del Salado, entre a Arxentina e Chile, é o volcán máis alto do mundo e o segundo cume máis alto do continente con 6891,3 msnm.

O Nevado Huascarán, no Perú, é o cume máis alto da zona intertropical con 6768 msnm.

O Nevado Sajama, en Bolivia, con 6542 msnm.

O Volcán Chimborazo de 6310 msnm en Ecuador, é o punto terrestre máis próximo o Sol.

O Nevado del Huila, en Colombia, con 5750 msnm.

O Pico Bolívar, en Venezuela, con 4978 msnm.

Notas

↑ "Andes Mountains" (en inglés). www.blueplanetbiomes.org. 2002. Arquivado dende o orixinal (HTM) o 29 de abril de 2017. Consultado o 11 de marzo do 2017.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Instituto Geográfico Nacional (Arxentina) (s/f). www.ign.gob.ar, ed. "Se dio a conocer la nueva altura oficial del Cerro Aconcagua: 6.960,8 metros" (en castelán). Consultado o 25/05/2013.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Turrel, Marc, y Jorge Velasco (18 de maio de 2007). "Ojos del Salado, el volcán más alto del mundo". Desnivel.com. Arquivado dende o orixinal o 15 de outubro de 2007. Consultado o 20 de xullo de 2008. El volcán Ojos del Salado [...] obtuvo una altura elipsoidal de 6.934,115 metros y una altitud sobre el nivel medio del mar de 6.891,31
↑ www.los6000dechile.cl, ed. (s/f). "Nevado Ojos del Salado-Cara Norte/North Face" (PDF) (en castelán e inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 22 de xullo de 2011. Consultado o 9 de marzo de 2011.
↑ Morales Arnao, César (2004). Consejo Editorial USMP, ed. Las cordilleras del Perú (en castelán) (1.ª ed.). Lima. p. 201.
↑ Hardy, Doug (1 de agosto de 2011). www.geo.umass.edu, ed. "Glacier Bird of the Andes: Diuca speculifera" (HTML) (en inglés). Consultado o 2 de novembro de 2012.
↑ A montaña máis alta integramente situada dentro de territorio chileno é o volcán Pular de 6233 msnm, na Rexión de Antofagasta.
↑ A montaña máis alta de Colombia é o Pico Simón Bolívar de 5775 msnm, localizado na Serra Nevada de Santa Marta, un sistema montañoso independente da cordilleira dos Andes.

Véxase tamén

Outros artigos

Lingua chipaia

[1] "Andes Mountains" (en inglés). www.blueplanetbiomes.org. 2002. Arquivado dende o orixinal (HTM) o 29 de abril de 2017. Consultado o 11 de marzo do 2017.

[IGN-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Instituto Geográfico Nacional (Arxentina) (s/f). www.ign.gob.ar, ed. "Se dio a conocer la nueva altura oficial del Cerro Aconcagua: 6.960,8 metros" (en castelán). Consultado o 25/05/2013.

[mtjv-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Turrel, Marc, y Jorge Velasco (18 de maio de 2007). "Ojos del Salado, el volcán más alto del mundo". Desnivel.com. Arquivado dende o orixinal o 15 de outubro de 2007. Consultado o 20 de xullo de 2008. El volcán Ojos del Salado [...] obtuvo una altura elipsoidal de 6.934,115 metros y una altitud sobre el nivel medio del mar de 6.891,31

[4] www.los6000dechile.cl, ed. (s/f). "Nevado Ojos del Salado-Cara Norte/North Face" (PDF) (en castelán e inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 22 de xullo de 2011. Consultado o 9 de marzo de 2011.

[morales-5] Morales Arnao, César (2004). Consejo Editorial USMP, ed. Las cordilleras del Perú (en castelán) (1.ª ed.). Lima. p. 201.

[6] Hardy, Doug (1 de agosto de 2011). www.geo.umass.edu, ed. "Glacier Bird of the Andes: Diuca speculifera" (HTML) (en inglés). Consultado o 2 de novembro de 2012.

[7] A montaña máis alta integramente situada dentro de territorio chileno é o volcán Pular de 6233 msnm, na Rexión de Antofagasta.

[8] A montaña máis alta de Colombia é o Pico Simón Bolívar de 5775 msnm, localizado na Serra Nevada de Santa Marta, un sistema montañoso independente da cordilleira dos Andes.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]