Orlando Furioso

Orlando Furioso é unha epopea de cabalaría escrito por Ludovico Ariosto en oitavas (estrofa de oito liñas decasílabas utilizada por primeira vez por Boccaccio, en Teseida, 1340).

Orlando Furioso
Autor/a	Ludovico Ariosto
Orixe	Italia
Lingua	lingua italiana
Xénero(s)	libro cabaleiresco
Data de pub.	1516 e 1532
[ editar datos en Wikidata ]

A primeira edición da obra con 40 cantos é de 1516, mentres que a segunda e terceira edicións publicáronse respectivamente en 1521 e 1536, sendo a última edición 46 cantos. O poema está dedicado ao cardeal Ippolito d'Este (1479–1520) e ten un carácter encomiástico.

Título

Portada de Orlando Furioso, edición Valgrisi, 1558

O poema de Ariosto naceu como continuación do poema Orlando apaixonado, de Matteo Maria Boiardo. Nas oitavas V a IX da obra, o poeta revela brevemente que os antecedentes xa foran narrados por Boiardo.

De feito, é posible considerar a historia como unha historia até o infinito, xa que a conclusión de Furioso non pon fin aos acontecementos narrados.

Malia ser unha secuela de Orlando Enamorado, Orlando Furioso presenta importantes cambios no carácter do personaxe. O poema de Boiardo contiña algo novo, en relación con toda a tradición literaria precedente, na medida en que mostraba como apaixonado ao paladín, fervoroso defensor da fe católica. En Ariosto, o amante convértese nun tolo, vencido pola rabia.

Ademais do renacemento do poema anterior, é probábel que o título sexa tamén unha reminiscencia da traxedia latina Hercules furens, do filósofo estoico Séneca.

Oralidade e escritura

Páxinas da edición de 1565 do Orlando Furioso de Francesco Franceschi.

Pódese dicir que Orlando Furioso é a última grande obra da literatura occidental na que a relación directa entre o oínte é constitutiva na construción da narración. Esta estreita relación testemuña os diálogos recorrentes, sobre todo cando o poeta se dirixe ao cardeal Ippolito d'Este a quen está dedicada a obra.

Na construción do poema, o paso dunha historia a outra está explicitamente ligado polo desexo de non cansar e aburrir ao lector coa mesma xustificación. Neste sentido, destaca a asociación que Ariosto establece entre a súa obra poética e a dun músico, que alterna sons agudos e graves, ademais de cambiar continuamente de ritmo.

Con relación á coloquialidade, outra característica é a atribución de nomes a personaxes menores. Estes personaxes entran en escena, porén o seu nome só se di cando a acción xa foi completada. Esta técnica é semellante á experiencia común no discurso amable e informal no que se realiza a descrición do feito antes de nomear os suxeitos.

Canto I

Nas catro primeiras oitavas do poema, Ariosto define a materia ou tema sobre o que cantará “Damas e paladís, armas e amores / As cortesías e fazañas eu canto”, ademais de establecer un esquema xeográfico e presentar os acontecementos anteriores nuns poucos versos. Dise: “o tempo en que o mar mouro vingador/ pasou, para que Francia acosase tanto” e tamén: “rei de África, Agramante, por tanto / ousou vingar a morte de Troiano / en rei Carlos, emperador romano”. Na segunda estrofa, afirma que falará de cousas nunca ditas en prosa ou rima sobre Orlando “por amor ficou furioso e demente / tendo, antes de ser sensato, grande sona”.

Lese:

1 Le donne, i cavallier, l’arme, gli amori, le cortesie, l’audaci imprese io canto, che furo al tempo che passaro i Mori d’Africa il mare, e in Francia nocquer tanto, seguendo l’ire e i giovenil furori d’Agramante lor re, che si diè vanto di vendicar la morte di Troiano sopra re Carlo imperator romano.	1 Damas e cabaleiros, armas e amores, as cortesías e audaces empresas eu canto, que foi na época na que os Mouros viñeron do mar de África, e tanto mal fixeron na Francia, seguindo as iras e os furores xuvenís de Agramante, o seu rei, disposto a tanto de vingar a morte de Troiano sobre o rei Carlos, emperador romano
2 Dirò d’Orlando in un medesmo tratto cosa non detta in prosa mai né in rima: che per amor venne in furore e matto, d’uom che sí saggio era stimato prima; se da colei che tal quasi m’ha fatto, che ’l poco ingegno ad or ad or mi lima, me ne sará però tanto concesso, che mi basti a finir quanto ho promesso.	2 De Orlando, dun só trazo, falarei cousa nunca dita en prosa nin en rima: que por amor veu en furia e loucura, dese home que tan sabio era estimado antes; Se dela que case me fixo tal, Que o pouco enxeño de cando en vez me lima, me será, con todo, tanto concedido, que me baste para rematar o prometido.

Textos

• Orixinal en italiano
• Tradución portuguesa

Personaxes principais

Cristiáns

• Carlomagno: Emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico e lidera aos francos na guerra contra os sarracenos. Tamén é tío de Orlando.
• Orlando: Conde de Brava e sobriño de Carlomagno. A característica emblemática que posúe é o cartel de Almonte, formado por cuartos brancos e vermellos. É recoñecido como un dos paladíns máis fortes do exército cristián. Vólvese tolo despois de ver a Anxélica (da que está namorado) de Medoro.
• Rinaldo: irmán de Bradamante e curmán de Orlando. Intrépido guerreiro do exército cristián. Está namorado de Anxélica.
• Astolfo: é o amigo máis valioso de Orlando, un valente cabaleiro e fillo de Carlos de Inglaterra. Ao comezo do poema, o mago Alcina transfórmao nun mirto. El é o responsábel de devolver a Orlando á súa razón na Lúa.
• Bradamante: importante guerreiro do exército cristián. A irmá de Rinaldo e a curmá de Orlando. Está namorada de Ruggiero, que forma parte do exército inimigo. Bradamante casa con Ruggiero e os dous convértense nos precursores da familia Este.
• Zerbino: É fillo do rei de Escocia, duque de Ross, e irmán de Xenevra. Participa nunha xusta en Galiza, onde Isabella, filla do rei de Galiza, se namora del.

Sarracenos

• Agramante: rei de África. Busca vingarse de Carlomagno, responsable da morte do rei troiano. Dirixe o exército sarraceno no bloqueo a París.
• Ruggiero: é o precursor da familia Este xunto con Bradamante. É un guerreiro leal e virtuoso, calidades que se destacan no poema. Ruggiero está namorado de Bradamante, un guerreiro cristián, e por iso se converte ao cristianismo.
• Medoro: mozo do exército sarraceno. Está namorado de Anxélica.
• Anxélica: princesa de Qatar. Moitos personaxes da historia namóranse dela, incluíndo Orlando e Rinaldo. Ao final do poema, casa con Medoro. É experta en herbas e maxia.
• Marfisa: guerreira valente do exército sarraceno. Inimiga de Bradamante. É irmá xemelga de Ruggiero.

Trama e estrutura

Ruggiero resgatando a Anxélica de Jean Auguste Dominique Ingres.

A obra consta de 46 cantigas en oitavas establecidas en obras cabaleirescas. En total son 4822 oitavas e 38.576 versos. As cancións teñen estruturas diferentes e poden ter máis ou menos versos. Porén, recorre o preámbulo ao comezo de cada unha das cancións, xeralmente de carácter moral, e Ariosto raramente conclúe a narración dun acontecemento dentro da mesma canción. O poeta interrompe e volve a outros acontecementos, prometendo que seguirá a narración máis adiante. Esta técnica narrativa segmentada permite ao escritor seguir e entrelazar con facilidade as distintas tramas e fíos narrativos.

En canto aos fíos narrativos e tramas presentes en Orlando Furioso, pódese dicir que a trama é complicada e non se describe facilmente. O argumento do poema ten como pano de fondo as guerras entre Carlomagno e os mouros (musulmáns) que invadiron Francia dirixidos por Agramante. Outro fío narrativo presente é o amor, non só de Orlando, senón doutros moitos cabaleiros (cristiáns e musulmáns) conquistados pola beleza de Anxélica (princesa de Qatar). O intento de Anxélica de escapar dos seus pretendientes é o motivo que a leva a fuxir constantemente ata caer en brazos de Medoro, feito que causa tanta desesperación e dor a Orlando que o fai volver tolo.

O terceiro fío condutor narrativo é o amor entre Ruggiero, un cabaleiro pagán ao comezo da historia, e Bradamante, irmá do paladín Rinaldo, unha fermosa e valente guerreira. Da unión entre Ruggiero e Bradamante, que son descendentes de Astyanax, xorde a estirpe da familia Este. É importante lembrar que a obra foi dedicada ao cardeal Ippolito d'Este e ten un motivo encomiástico.

O cuarto fío condutor narrativo son as aventuras de Astolfo, un cabaleiro inglés, que foi transformado en árbore polo mago Alcina. Despois da súa liberación, montado nun cabalo alado, o hipogrifo, vai ao inferno e sobe á Lúa para buscar o xuízo perdido de Orlando. Por último, outro fío condutor narrativo é a historia de Reinaldo, que se basea no clixé do “cabaleiro andante” na tradición cabaleiresca. Reinaldo está dividido entre o seu amor por Anxélica e a súa lealdade ao Emperador e á relixión católica.

A figura da guerreira xa estaba presente na anterior tradición cabaleiresca italiana (como Clorinda na Xerusalén Liberada de Torquato Tasso) e tamén na tradición clásica, en figuras como Pentesilea (raíña das Amazonas) e Camilla (no Eneida).

En Orlando Furioso, hai dúas guerreiras: Bradamante e Marfisa. A primeira aparece no cantare (tipoloxía de poemas compostos na Península Itálica entre os séculos XIV e XV) Historia di Bradamionte sorella di Rinaldo di Monte Albano e é retomada por Boiardo en Orlando apaixonado. Na literatura contemporánea, Bradamante é tamén un personaxe do libro O cabaleiro inexistente de Italo Calvino. E Marfisa, unha guerreira sarracena, aparece por primeira vez no poema de Boiardo.

Hai varias conexións entre as dúas guerreiras: Marfisa descobre que é a irmá xemelga de Ruggiero, á que segue na conversión ao cristianismo; e Ruggiero namórase de Bradamante, que é a irmá do paladín Rinaldo. Ademais, a figura destas mulleres non está exenta de ambigüidade. No campo das armas, non temen o enfrontamento con cabaleiros homes, pero ao mesmo tempo manteñen ideas como a beleza e a feminidade.

Moralidade e grandes temas

Debido a que o seu obxectivo é o divertimento, o poema adoita ser acusado de presunta inutilidade; porén, as aventuras que se presentan están baseadas nunha sólida trama moral que emerxe principalmente nos preámbulos.

Os preámbulos comentan o acontecido nos capítulos anteriores ou anticipan o que está a piques de acontecer na canción que introducen. Ademais, algúns son explicitamente encomiásticos e expresan pedras angulares dunha vida civil e moralmente orientada. En xeral, Ariosto expón 3 aspectos principais da súa cosmovisión: a falacia e a inestabilidade do xuízo humano, a importancia do Amor e a Fortuna (entendidos como destino, forza que move os acontecementos).

O autor volve sobre o tema do Amor e o conflito, xa presente na cultura antiga, entre o desexo e a razón. Ariosto destaca como o Amor é unha forza que arranca a lóxica do comportamento dos individuos. En canto ao terceiro aspecto, destácase como a vida e o destino dos homes dependen da Fortuna.

A tolemia de Orlando

Se o Amor é o motor da máquina universal e se o Amor tamén é unha loucura, pódese deducir que unha forza desequilibrada controla o mundo e a historia de Orlando é exemplar.

A reflexión sobre a irracionalidade suscitada por Ariosto culmina na viaxe de Astolfo, cabalgando no hipogrifo, até a Lúa para recuperar o xuízo perdido de Orlando. Astolfo é un personaxe singular que ao comezo do poema (canto VI) queda innegablemente fascinado pola maga Alcina e é transformado por ela nun mirto. Non por casualidade se lle encomenda a tarefa de ir á Lúa e buscar o xuízo doutro paladín igualmente perdido no amor.

Ao chegar á Lúa coa axuda dun santo, Xoán Evanxelista, Astolfo atopa o xuízo de Orlando nun frasco lunar. A Lúa preséntase como un espello terrestre: todo o que acontece na Terra tamén pasa na Lúa (só a loucura continúa na Terra).

Entre as causas da loucura, Ariosto enumera: o amor, a honra, a procura de riquezas no exterior, as esperanzas postas nos mestres, as obras dos pintores; de feito, o xuízo de moitos atópase na Lúa. Para non deixar dúbidas sobre o fenómeno, o poeta afirma que todos os que queiran algo na Terra deben renunciar a unha pequena parte do seu xuízo que será selado nun frasco lunar.

Obras inspiradas en Orlando Furioso

• No Barroco, o poema foi a base de moitas óperas, entre as que destacan Orlando Furioso de Antonio Vivaldi e Alcina, Ariodante e Orlando de Händel.

• Tamén se refiren á épica as obras de John Milton e Cervantes.

Véxase tamén

Bibliografía

• Ariosto, Ludovico (2002). Orlando Furioso: Cantos e episódios (en portugués). (Tradutor: Pedro Garcez Ghirardi). São Paulo: Ateliê Editorial. ISBN 8574800759. 
• Asor Rosa, Alberto (2009). Storia europea della letteratura italiana (en italiano). Turín: Einaudi. ISBN 9788806167202. OL 44928962M. 

Outros artigos

• Epopea
• O cantar de Roland
• Literatura do Renacemento
• Ludovico Ariosto
• Poeta de guerra
• Materia de Francia
• Renacemento
• Ricardo Corazón de León

Ligazóns externas

• Orlando Furioso no Projeto Gutenberg (en inglés)
• Orlando Furioso no Projeto Gutenberg (en italiano)
• Obras de arte inspiradas na obra Orlando Furioso^{[Ligazón morta]}
• Orlando Furioso, audiolibro (en italiano)

---

Este artigo sobre literatura é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.  Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.

---