Lesma

Especies diferentes de lesmas

Reino:	Animalia
Filo:	Mollusca
Clase:	Gastropoda

A lesma, lamagacha, limacha ou limaco é un molusco gasterópodo pulmonado, sen cuncha aparente. En realidade, as lesmas posúen un resto de cuncha, interno, formado por unha fina lámina calcárea baixo o escudo ou manto.

A súa aparencia é pegañenta e viscosa. As lesmas teñen hábitos semellantes aos dos caracois, aínda que se atopan sempre en lugares húmidos. Ao careceren de cuncha externa son máis vulnerábeis ó desecamento. Son moi comúns en bosques, campos e xardíns.

Alimentación

A alimentación das lesmas é variada. Prefiren as follas e outros tecidos vexetais, pero tamén poden alimentarse de restos animais. Aliméntanse de noite e poden tomar ao día unha cantidade de alimento equivalente á metade do seu peso.

Reprodución

Lesma adulta rubindo por un terreo areoso en Bares.

As lesmas son seres hermafroditas (un mesmo individuo presenta órganos sexuais femininos e masculinos) e caracterízanse polo feito de que, durante o seu desenvolvemento, a masa visceral sofre unha torsión, enrolándose sobre si mesma. Así, adoptan a forma espiral tan característica da cuncha dos caracois. Pon os ovos entre uns días e unhas semanas despois do acoplamento. Depositan unha cantidade comprendida entre 100 e 500 ovos nun burato.

A incubación ten unha duración variable, que depende das condicións climáticas, especialmente a temperatura. A 5 graos a incubación pode durar tres meses, mentres que a 20 graos dura tres semanas. Ao saír dos ovos apenas miden uns milímetros e o seu corpo é transparente. O período de vida depende das zonas e varía entre os 9 e os 18 meses.

Sinonimia

Sendo lesma a forma máis estendida^[1] e estandarizada nos dicionarios de referencia, coñécese tamén baixo numerosas denominacións locais e variantes.

aligacha^[2] alimacha^[3]^[4]^[5]^[6] cornacha^[7] corta^[8] lagáchema^[9] lagharta^[10] lamacha^[11] lamáchega^[12] lamagacha^[13] lamigocha^[14]	lemáchega^[15] lemegacha^[16] lerma^[17] lerme^[18] lermia^[19] lerne^[20] lesme^[21] lesmes^[22] lesmia^[23] lezma^[24]	lezme^[25] lezna^[26] lezne^[26] lierme^[27] ligacha^[26] lima^[28] limacha^[29] limáchega^[30] limaco^[31] limiago^[32]	limigocha^[33] lizmacha^[34] llimaco^[35] lumacha^[36] lumigacha^[37]. lurmigacha^[38] meligoxo^[39] miligacha^[40] miligocha^[41]\|

Ademais, Martín Sarmiento recolleu "lesmea" e "lexma" dentro dunha lista de Nombres de sabandijas e insectos (en Catálogo de Voces y Frases de la Lengua Gallega, 1745), que non sabemos se se refiren a este mesmo animal. Tamén se recolle a forma castelá babosa^[42].

A lesma na cultura popular galega

Os campesiños consideran as lesmas prexudiciais para o campo, e mátannas botándolles sal. Crese que, cando alguén se acerca a unha lesma, caga por ela^[43].

Un tratamento contra as espullas consiste en unta-las mans coa baba dunha lesma viva branca, nunca negra. Despois, crávase un paíño na lesma e espétase no chan. Cando seca o animal, curan as espullas^[44]. Tamén se usan para cura-los furunchos da xente e contra o erizo dos bois^[45]^[46].

Adiviñas

Unha cousa cousiña,/ non ten óso nin osiña/ e pace coma unha marraquiña^[47].
Unha señora/ vestida de negro,/ tórnalle os cochos,/ que ós cans non ten medo.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de gasterópodos de Galicia.

Pequena lesma en folla de leituga, Boiro
Santiago de Compostela
Santiago de Compostela
Vilarromarís, Oroso

Notas

↑ Constantino García localízaa en Curtis, Toba Santa Comba, Compostela, Melide, Sober, O Grove e Verín.
↑ ERG: Rúa de Petín.
↑ CGG: Guntín, Pedrafita, O Incio.
↑ AO2: Córneas.
↑ ERG: Láncara.
↑ ERQ: no Bierzo occidental, Páramo de Neira e arredores de Lugo.
↑ CGG: Pantón.
↑ ERG s. v. lesmia: Llámase también CORTA, porque por donde pasa deja la hierba y las hojas como segadas o cortadas.
↑ CGG: Feás, Razo, Laxe.
↑ ERQ:Marín.
↑ AO2.
↑ CGG: Curtis; ERG; MVN, LCA.
↑ CGG: Laxe, Santaia, Compostela.
↑ ERG, MVN. Valladares engade que lamigocha de concha designa o caracol.
↑ ERG, LCA.
↑ CGG: Sober.
↑ CGG: Novefontes, Sober, O Grove.
↑ CGG: Ramirás, Xunqueira de Ambía, Montederramo, Verín; AO2: Viñoás.
↑ CGG: Codeseda.
↑ CGG: Porto (Zamora).
↑ CGG: A Gudiña, Vilardevós.
↑ CGG: Castrocaldelas.
↑ CGG: Compostela, A Gudiña; ERG, GAL, VLQ, JCP, XLF.
↑ CGG: Dumbría, Monterroso.
↑ CGG: Pantón, A Gudiña, A Mezquita.
↑ ^26,0 ^26,1 ^26,2 VR.
↑ CGG: Goián.
↑ JPC.
↑ VCN, XER, GAL, ERG, AO2, MLP, VR.
↑ ERG, GAL, XER.
↑ CGG: Cedofeita; VCN, XER.
↑ ERG: Seoane.
↑ CGG: Novefontes; TdM:453; VR.
↑ CGG: Guntín; ERGa: Lemos.
↑ AF: de Navia a Tapia (Asturias).
↑ CGG: Ferreira do Valadouro; AO2: Guerdiz.
↑ CGG: Guitiriz, Friol.
↑ CGG: Guntín.
↑ CGG: Oirós.
↑ CGG: Caaveiro, Cabalar, Guitiriz; GAL; ERG:Parrochas.
↑ CGG: Melide; TdM:453; VR.
↑ CGG: Pantón, A Gudiña.
↑ LEIRO LOIS, Adela (dir.): Cambados: a tradición oral. Colexio Público Castrelo, Cambados 1986, 66.
↑ Lis Quibén 1980, p. 294.
↑ Risco 1947, p. 381.
↑ Risco non dá máis información que permita identificar a enfermidade dos bois pero co nome de "mal do orizo" desígnanse as chagas que se forman entre os pezuños por necrobacilose ou por cousa do gripo.
↑ GÁRFER, J.L. e FERNÁNDEZ, C.: Adivinancero popular gallego. Taurus Ediciones. Madrid 1984.

Véxase tamén

Bibliografía

(AF) Acevedo Huelves, Bernardo; Fernández Fernández, Marcelino (1932). Vocabulario del Bable en Occidente. Madrid: Centro de Estudios Históricos.
(LCA) Carré Alvarellos, Leandro (1928-1931). Diccionario galego-castelán. A Coruña.
(JPC) Cuveiro Piñol, J. (1876). Diccionario gallego. Barcelona: Establecimiento tipográfico de N. Ramírez y Cª.
(CGG) García González, Constantino (1985). Glosario de voces galegas de hoxe. Verba, anexo 27. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
(MLP) Leiras Pulpeiro, M. (1970). Obra completa. Vigo: Galaxia.
(VLQ) Lis Quibén, Víctor (1980 [1949]). La medicina popular en Galicia. Madrid: Akal.
(XLF) Lorenzo Fernández, Joaquín (1948). "Notas lingüísticas gallegas". Revista de Dialectología y Tradiciones Populares IV: 79–93.
(GAL) Monteagudo Romero, H.; García Cancela, X. (1992). Diccionario galego castelán. Vigo: Galaxia.
(AO2) Otero Álvarez, Aníbal (1949-1976). "Hipótesis etimológicas referentes al gallego-portugués". Cuadernos de Estudios Gallegos. I-XXX.
(VR) Risco, Vicente (1947). "Creencias gallegas: Tradiciones referentes a algunos animales". Revista de Dialectología y Tradiciones Populares III: 163–188, 371–400.
(ERQ) Rivas Quintas, E. (1988). Frampas II. Contribución al Diccionario Gallego. Lugo: Alvarellos.
(ERQ) Frampas III, en SANTAMARINA, A. (coord.): Diccionario de diccionarios, Fundación Pedro Barrié de la Maza, Instituto da Lingua Galega, 2004.
(ERG) Rodríguez González, Eladio (1958-1961). Diccionario enciclopédico gallego-castellano. Vigo: Galaxia.
(MVN) Valladares Núñez, Marcial (1885). Diccionario Gallego-Castellano. Santiago de Compostela: Imprenta del Seminario Conciliar Central.
(TdM) VARIOS (1933). Terra de Melide. Santiago de Compostela: Seminario de Estudos Galegos.
(XER) VARIOS (1986). Diccionario Xerais da lingua. Vigo: Xerais.
(VCN) SANJUÁN LÓPEZ, A. e outros (1991). Vocabulario das Ciencias Naturais. Santiago de Compostela: Consellería de Educación e Ordenación Universitaria.

[1] Constantino García localízaa en Curtis, Toba Santa Comba, Compostela, Melide, Sober, O Grove e Verín.

[2] ERG: Rúa de Petín.

[3] CGG: Guntín, Pedrafita, O Incio.

[4] AO2: Córneas.

[5] ERG: Láncara.

[6] ERQ: no Bierzo occidental, Páramo de Neira e arredores de Lugo.

[7] CGG: Pantón.

[8] ERG s. v. lesmia: Llámase también CORTA, porque por donde pasa deja la hierba y las hojas como segadas o cortadas.

[9] CGG: Feás, Razo, Laxe.

[10] ERQ:Marín.

[11] AO2.

[12] CGG: Curtis; ERG; MVN, LCA.

[13] CGG: Laxe, Santaia, Compostela.

[14] ERG, MVN. Valladares engade que lamigocha de concha designa o caracol.

[15] ERG, LCA.

[16] CGG: Sober.

[17] CGG: Novefontes, Sober, O Grove.

[18] CGG: Ramirás, Xunqueira de Ambía, Montederramo, Verín; AO2: Viñoás.

[19] CGG: Codeseda.

[20] CGG: Porto (Zamora).

[21] CGG: A Gudiña, Vilardevós.

[22] CGG: Castrocaldelas.

[23] CGG: Compostela, A Gudiña; ERG, GAL, VLQ, JCP, XLF.

[24] CGG: Dumbría, Monterroso.

[25] CGG: Pantón, A Gudiña, A Mezquita.

[ReferenceA-26] 26,0 ^26,1 ^26,2 VR.

[27] CGG: Goián.

[28] JPC.

[29] VCN, XER, GAL, ERG, AO2, MLP, VR.

[30] ERG, GAL, XER.

[31] CGG: Cedofeita; VCN, XER.

[32] ERG: Seoane.

[33] CGG: Novefontes; TdM:453; VR.

[34] CGG: Guntín; ERGa: Lemos.

[35] AF: de Navia a Tapia (Asturias).

[36] CGG: Ferreira do Valadouro; AO2: Guerdiz.

[37] CGG: Guitiriz, Friol.

[38] CGG: Guntín.

[39] CGG: Oirós.

[40] CGG: Caaveiro, Cabalar, Guitiriz; GAL; ERG:Parrochas.

[41] CGG: Melide; TdM:453; VR.

[42] CGG: Pantón, A Gudiña.

[43] LEIRO LOIS, Adela (dir.): Cambados: a tradición oral. Colexio Público Castrelo, Cambados 1986, 66.

[FOOTNOTELis_Quibén1980294-44] Lis Quibén 1980, p. 294.

[FOOTNOTERisco1947381-45] Risco 1947, p. 381.

[46] Risco non dá máis información que permita identificar a enfermidade dos bois pero co nome de "mal do orizo" desígnanse as chagas que se forman entre os pezuños por necrobacilose ou por cousa do gripo.

[47] GÁRFER, J.L. e FERNÁNDEZ, C.: Adivinancero popular gallego. Taurus Ediciones. Madrid 1984.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]