Historia da fotografía

A historia da fotografía é a rama da historia que estuda todos os aspectos relacionados coas imaxes fotográficas: procedementos, inventores, fabricantes, autores das fotografías, visión artística e documental, progreso técnico e evolución estética, aplicacións, comercialización e consumo de imaxes fotográficas, difusión noutros medios de comunicación, conservación en museos e coleccións. E a súa análise, clasificación e interpretación.

Daguerrotipo.

Antecedentes

Artigos principais: Daguerrotipo e Cámara escura.

Como antecedentes da fotografía, atópanse a cámara escura e as investigacións sobre o ennegrecemento dos sales de prata, pero, realmente pódese dicir que a Historia da fotografía empeza no ano 1839, coa divulgación mundial do primeiro procedemento fotográfico: o daguerrotipo.

Cronoloxía

Deseño dunha cámara escura do século XVIII.

1521 A primeira publicación sobre a cámara escura é a de Cesar Cesariano, un alumno de Leonardo da Vinci durante o Renacemento. Pola súa banda, o científico Georgius Fabricus experimentaba xa coas sales de prata, notando algunhas das súas propiedades fotosensibles.

1558, Giovanni Battista della Porta, fíxose popular entre os pintores da época, polas súas publicacións sobre o funcionamento da cámara escura. Gerolamo Cardano suxire unha importante mellora: un lente na apertura da cámara.

1600, durante o século XVII, a cámara que ata ese momento era unha habitación como tal transfórmase nun instrumento portátil de madeira. Johann Zahn transformou esa caixa nun aparello parecido ao usado nos principios da fotografía.

Neste século os científicos continuaban experimentando con sales de prata, notando como se escurecían coa acción do aire e do Sol, sen saber que era a luz a que lles facía reaccionar, ata que científicos como o sueco Carl Wilhelm Scheele e o suízo Jean Senebier revelaron que os sales reaccionaban coa acción da luz.

1685, de acordo a tratados publicados por Zahn, a cámara xa estaba lista para a fotografía; pero aínda non se podían fixar as imaxes.

1777, o sueco Carl Wilhelm Scheele publica o seu tratado sobre os sales de prata e a acción da luz, en latín e alemán; en 1780 en inglés, e un ano máis tarde en francés. No estilo das pinturas de artistas exitosos deste século como Canaletto parece evidente o uso desta poderosa ferramenta, a cámara escura. Unha cámara deste tipo que ten gravado o nome de Canaletto, consérvase en Venecia, aínda que non está confirmado que efectivamente pertencese ao artista.

Artistas que comercializaban con éxito retratos, como o de Maximilien de Robespierre, facían uso de todo tipo de instrumentos para lograr traballos case perfectos.

O fisionotrazo para facer perfís, inventado por Gilles Louis Chretien, espertou na burguesía francesa o apetito pola iconografía. Faltaban poucas décadas para a invención da fotografía.

1801, poucos anos antes da súa morte, o inglés Thomas Wedgwood fixo novos descubrimentos para capturar imaxes.

Inicios

Vista dende a ventá en Le Gras. Debido ás 8 horas de exposición, a luz do sol ilumina os edificios de ambos os lados.

A principios do século XIX, no ano 1816, o científico francés Joseph Nicéphore Niépce obtivo unhas primeiras imaxes fotográficas, inéditas, que non puido fixar permanentemente. A fotografía máis antiga que se conserva é unha reprodución da imaxe coñecida como Vista dende a ventá en Le Gras, obtida en 1826 coa utilización dunha cámara escura e un soporte sensibilizado mediante unha emulsión química de sales de prata.

Cando Niepce comezou as súas investigacións necesitaba oito horas de exposición, a plena luz do día, para obter as súas imaxes. En 1839 Louis Daguerre fixo público o seu proceso para a obtención de fotografías sobre unha superficie de prata puída, que denominou daguerrotipo. Resolvía algúns problemas técnicos do procedemento inicial de Niepce e reducía os tempos necesarios de exposición. Case ao mesmo tempo Hércules Florence, Hippolythe Bayard e William Fox Talbot desenvolveron outros métodos diferentes. O creado por Fox Talbot obtiña negativos sobre un soporte de papel, e a partir deses negativos positivaba copias positivas, tamén en papel. O procedemento negativo-positivo de Talbot chamouse calotipo ou talbotipo.

Inicialmente o daguerrotipo era moito máis popular, xa que era moi útil para obter retratos. Estes "retratos ao daguerrotipo" empezaron a divulgarse entre a clase burguesa da Revolución industrial, por ser moito máis baratos que os pintados, o que deu un gran impulso a esta nova técnica.

Innovacións técnicas e científicas

Daguerrotipo experimental de 1837. Bodegón, por Louis Daguerre.

Para captar as imaxes empregouse a cámara escura que experimentou constantes melloras no seu deseño e tamaño, así como nas lentes ópticas ou obxectivos utilizados, debido ás achegas de diferentes investigadores.

Os procedementos fotográficos utilizados durante o século XIX foron moi diversos, empezando polo daguerrotipo, e o calotipo. A partir de 1855 triunfou o sistema dos negativos de colodión húmido, que permitían positivar moitas copias en papel á albumina, con gran nitidez e ampla gama de tons. Estas copias á albumina foron o tipo de papel fotográfico máis empregado na segunda metade do século XIX. Todos estes sistemas eran moi artesanais.

Logo de 1880 puidéronse comprar as novas placas secas ao gelatino-bromuro, que xa non eran artesanais, senón que eran fabricadas por industrias. Os fotógrafos compraban caixas de placas virxes, xa sensibilizadas, listas para cargar en chasis e ser expostas na cámara. Tamén eran placas de vidro; pero pronto empezou a usarse o soporte flexible de película de nitrato.

Tampouco deben esquecerse as seguintes achegas de George Eastman e a casa Kodak, que permiten concluír o camiño cara á instantánea fotográfica. A partir de 1888, Kodak sacou ao mercado unha cámara que utilizaba carretes de película enrollable, en lugar de placas planas.

Primeira fotografía en cor, tomada por James Clerk Maxwell, en 1861, realizando tres fotografías sucesivas con filtros diferentes.

No campo das investigacións científicas efectuadas coa utilización da fotografía poden resaltarse os estudos sobre locomoción humana e animal de Étienne Jules Marey e Edward Muybridge. Así, moi interesante foi poder pescudar a secuencia de movementos das patas dun cabalo ao galope.

A fotografía en cor foi experimentada durante o século XIX, pero non tivo aplicacións comerciais, pola súa dificultade e imperfección. Os experimentos iniciais non foron capaces de conseguir que as cores quedasen fixados na fotografía. Unha primeira fotografía en cor foi obtida polo físico James Clerk Maxwell en 1861, realizando tres fotografías sucesivas, coa lente cun filtro diferente: vermello, verde e azul. Cada unha das tres imaxes proxectábase sobre a mesma pantalla coa luz da cor do filtro que se había empregado para tomala.

Ao longo do século XIX, e principios do XX, algunhas fotografías coloréanse a man, con acuarelas, óleo, anilinas, ou outros pigmentos. Pero este coloreado manual era artístico e non tecnicamente fotográfico. Xa na época do daguerrotipo empezáronse a colorear os retratos, pagando un suplemento. Nalgúns países, como Xapón, coloreábanse moitas copias á albúumina, especialmente nos retratos de tipos populares e nas vistas de paisaxes e cidades.

A verdadeira primeira placa fotográfica en cor -Autochrome Lumière- non chegou aos mercados ata 1907. Esas placas autocromas eran transparencias de vidro. A primeira película fotográfica en cor moderna, KodaChrome, foi utilizada por primeira vez en 1935. As máis modernas, fóra desta, foron baseadas na tecnoloxía desenvolvida por Agfacolor en 1936.

Fotografía no século XX ata a Segunda Guerra Mundial

Fotografía aérea de Colonia, destruída por bombardeos aliados durante a Segunda Guerra Mundial.

A aproximación a este período histórico da fotografía lévanos ineludiblemente á análise do xornalismo fotográfico, a relación das vangardas históricas e a fotografía e a unha exposición dos diferentes realismos fotográficos que se desenvolven nestes anos.

O xornalismo fotográfico é o que nos dá a coñecer por medio dunha foto todo o que pasa nun lugar, estas visualizacións cóntannos moito e por isto xa temos idea visual do que pasa nun lugar.

A posibilidade de imprimir fotografías xunto ao texto en xornais e revistas foi investigada durante o século XIX mediante diferentes posibilidades, como a litografía ou a xilografía. En 1880 inventouse a técnica de impresión en medios tonos, que é a antecesora do actual procedemento de offset e fotocromía. Con todo, o fotoperiodismo tamén se enfrontaba a problemas técnicos na toma fotográfica, xa que as emulsiones aínda tiñan sensibilidades moi baixas, polo que tomar fotos en interiores ou de noite limitábase ao uso insubstituíble do flash (de magnesio, naquel entón). Sumado a esta dificultade, as cámaras de gran formato e a frecuente necesidade de usar trípode facían que os fotoperiodistas estivesen moi limitados nas súas posibilidades de traballar o "discurso fotográfico documental".

O primeiro fotógrafo que logrou superar estas limitacións foi Erich Salomon en Alemaña, a partir de 1925. Salomon créo un estilo fotográfico documental coñecido como foto live ou fotografía cándida. As súas fotos caracterízanse por mostrar aos suxeitos espontaneamente, sen pose nin arranxo, moitas veces sorprendidos polo fotógrafo.

A partir de entón iníciase a época das revistas ilustradas, como a francesa VU, desde 1928, dirixida por Lucien Vogel e a estadounidense Life, a cargo de Henry Loce, desde 1936. Ata os anos 70 serán os soportes principais de publicación para os fotodocumentalistas, e logo irán perdendo protagonismo fronte á televisión.

A fotografía a partir de 1945

Todos os xéneros fotográficos xurdidos en momentos históricos anteriores teñen a súa continuación tras a finalización da Segunda Guerra Mundial. Especial relevancia presenta a evolución nestes anos do xornalismo fotográfico, no ámbito da fotografía documental e os novos diálogos que se establecen entre a fotografía e as artes plásticas, que comezan a fundirse na denominación xenérica de artes visuais.

Asistimos, igualmente á aparición doutros usos da fotografía neste período, así como ao desenvolvemento de novas visións da fotografía de paisaxe e do emprego masivo da fotografía en cor, grazas á obra de William Eggleston.

Nestes anos merecen especial mención as obras de Robert Doisneau e Robert Frank, entre moitos outros.

A fotografía nas artes visuais

A discusión acerca do status artístico das fotografías inaugúrase desde a súa invención. Con todo, durante o século XIX serán só intentos illados os que se animen a desafiar o lugar que a institución artística destinou para a fotografía: o de auxiliar científico á observación da realidade, sen ningunha posibilidade de aspirar á categoría de obra de arte en canto se consideraba que era a máquina a que facía todo o traballo.

Pictorialismo

A primeira iniciativa de fotografía artística xorde en 1890 en Europa. Un grupo de fotógrafos crea técnicas de manipulación na toma e no positivado, e propón que o resultante do seu uso é unha obra de arte fotográfica, en canto requiren de manipulación por parte do autor e xeran obras únicas: dous dos puntos discutidos por parte dos pintores para negar a artisticidad da fotografía. Algúns autores pictorialistas son: Peter Henry Emerson, Robert Demachy, Henry Peach Robinson, Comandante Puyo. Os pictorialistas recoñecen influencias e antecedentes na fotografía academicista de Oscar Gustav Rejlander e na obra de Julia Margaret Cameron, ambas da década do 60 do século XIX. A fotografía pictorialista tamén se coñece como fotografía impresionista pola similitude formal e temática con esta corrente da pintura.

Cronoloxía

1947 Fúndase a Axencia Magnum: unha cooperativa de fotógrafos preocupados pola manipulación da información fotográfica nos medios de prensa.

1950, novos procedementos industriais permiten incrementar enormemente a velocidade e a sensibilidade á luz das películas en cor e en branco e negro. A velocidade destas últimas elevouse desde un máximo de 100 ISO ata outro teórico de 5.000 ISO, mentres que nas de cor multiplicouse por dez.

1960, os primeiros VTR (Vídeo Tape Recorder que en 1951,xa eran capaces de capturar imaxes de televisión, convertelas nun sinal eléctrico e gardalas en soportes magnéticos) son utilizados pola NASA, para captar as primeiras fotografías electrónicas de Marte.

1969, é considerado o inicio da carreira dixital. Willard Boyle e George Smith deseñan a estrutura básica do primeiro CCD (acrónimo de Charge Couple Device ó Dispositivo de Carga Axustada) Este dispositivo CCD exposto como un sistema para o almacenamento de información é utilizado un ano máis tarde, polos laboratorios Bell como sistema para capturar imaxes ao construír a primeira videocámara.

A fotografía no século XXI: dixitalización

Artigo principal: Fotografía dixital.

Cámara dixital.

A principios do século XXI aparece un novo tipo de tecnoloxía nos medios audiovisuais que supón un cambio de rumbo na forma de utilizalos. A aparición da primeira cámara dixital en 1990 constitúe a base da creación inmediata de imaxes. A pesar de que nas súas orixes o prezo destas cámaras era elevado e facíaas inaccesibles para moitos, co tempo non só se abarataron senón que aumentaron a súa calidade técnica. A dixitalización liberou á fotografía do carácter documental da súa natureza xa que a manipulación de imaxes a través da infografía permitiu recuperar o imaxinario pictórico e narrativo que se perdeu da cultura visual como consecuencia da aparición da cámara.

Os fotomontaxes adoitan servir para obter imaxes que non se poderían capturar cunha foto natural.

A fotografía dixital entronca coa ideoloxía do collage entendido como fotomontaxe de vangarda dadaísta ou construtivista, que mostraba o recorte e o carácter fragmentario da súa construción sen pretender enganar a ninguén. No entanto, a fotografía dixital consegue eliminar as marcas do proceso de construción do "collage" e dotar ao fotomontaxe de carácter unitario.

Desde a súa invención, a fotografía tiña total credibilidade como testemuño incuestionable da realidade debido ao funcionamento do dispositivo de captura. Posteriormente, o xeito de rexistrar a realidade considerouse un posicionamento ideolóxico, que nada ten que ver co carácter neutral e obxectivo do seu funcionamento.

As novas tecnoloxías dixitais teñen a capacidade de converter o real e intervir sobre o rexistro da imaxe, ata o punto de manipular e distorsionar as imaxes sen perder o realismo fotográfico co que foron captadas.

A dixitalización desposúe á fotografía do seu carácter obxectivo e rompe a conexión física entre o referente e a impresión fotosensible, é dicir, entre a experiencia perceptiva da realidade por observación directa e a imaxe mediada a través dunha tecnoloxía. Coa perda de obxectividade da imaxe fotográfica, a comezos da década dos noventa, empézase a falar da era post-fotográfica, na que se supera o paradigma fotográfico como modelo de realismo. O real e o virtual mestúranse dando lugar a un novo tipo de imaxe híbrida para definir as novas creacións pseudo-fotográficas. Os programas de manipulación da imaxe son protagonistas nesta etapa, así como o retoque fotográfico, a fusión de imaxes, a infografía ou a xeración de tridimensionalidade, holografía.

Entre as pioneiras no tratamento dixital da imaxe fotográfica está Nancy Burson. Mediante a acumulación de retratos individuais creará novas aparencias de personaxes. Introduce a imaxe de varios personaxes, nun programa que ela mesma deseña, para obter un retrato robot.

Véxase tamén

Bibliografía

• Freund, Giselle. La fotografía como documento social. Ed. Gili.
• Newhall, Beaumont. Historia de la fotografía. Ed. Gili.
• Bauret, Gabriel. De la fotografía. Ed. A Marca
• Amar, Jean. Fotoperiodismo. Ed. A Marca.
• Gómez Illa, José (2005). Nerea S.A, ed. Fotografía de creación. 

Outros artigos

• Historia da arte
• Fotografía
• Daguerrotipo
• Calotipo
• Papel leptográfico
• J. Laurent

Ligazóns externas

• Breve Historia da Fotografía (Artigo en español)
• Historia da fotografía e biografías de fotógrafos (En español)
• Mestres da Fotografía en inglés
• Zone Zero en español. Dirixido por Pedro Meyer (México). Portfolios de Fotografía contemporánea. Abundante material sobre Fotografía dixital.
• FNA en español. Fotografía de Natureza Arxentina.
• Dixitalización da fotografía Arquivado 15 de abril de 2012 en Wayback Machine. (En español)