Escenografía

Escenografía, do grego antigo skenographia (de skēnē construción pequena e graphia debuxo ou deseño) son todos os elementos visuais que conforman unha escenificación, sexan corpóreos (decorado, accesorios), a iluminación ou a caracterización dos personaxes (vestiario, maquillaxe, barbaría); xa sexa a escenificación destinada a representación en vivo (teatro, danza), cinematográfica, audiovisual, expositiva ou destinada a outros acontecementos.

Reprodución da escenografía da ópera os momentos Norma

Historia

Proposta teatral

Escenografía do teatro romano de Atenas

A escenografía ou pintura de escena ten as súas raíces no teatro grego. Os gregos usaron o periacto: artificio especial que empregaban nos seus teatros para cambiar decoracións. Consistía nun aparello prismático de revolución cunha paisaxe diferente pintado en cada unha das súas tres caras. Había un periacto en cada lado do escenario, e ao xirar quedaba cambiada a decoración. Na traxedia grega Edipo rei de Sófocles (430 a.C.), por exemplo, o prisma que se situaba á dereita representaba o distrito da cidade da cal formaba parte o palacio central, e o periacto da esquerda mostraba en perspectiva a campiña ática por onde entraban os personaxes que viñan de Delfos. O periacto é a orixe dos bastidores, usados por primeira vez en 1620, no teatro Farnesio de Parma. O bastidor é unha armazón de listóns sobre o cal aplícase un lenzo ou papel e utilízase pintándoo sobre as dúas caras: cada unha corresponde á paisaxe ou arquitectura que debe representar o escenario; o pano de fondo dá as características principais.

Idade Media

Carreta escenario medieval

Entre as innecesarias variacións da escenografía que han ter influencia na técnica escénica, pode citarse a decoración circular das soadas carretas-escenas do medioevo, sobre a cal presentábanse ante os espectadores os máis pintorescos lugares propios dos diversos episodios dos misterios ou os xogos escénicos da época. Ese particular achado é precursor dos escenarios xiratorios modernos. Outra das características da mesma época era a escena simultánea, onde se sucedían os lugares de acción do espectáculo; dita escena ha ter o seu eco no teatro contemporáneo, como pode verse no decorado de varias habitacións simultáneas, ou nos carros xustapostos que pasan pola boca da escena cambiando os lugares ante os ollos dos espectadores.

En toda a historia da escenografía poderían estudarse casos como estes, os cales considerados desde o punto de vista estético darían lugar a deducións curiosísimas. Unha das innovacións mellor logradas nos escenarios modernos destes últimos 30 anos, consiste nas magníficas suxestións conseguidas con elementos plásticos sintéticos e con simples fondos de cortinas negras ou de cores neutros. Pois ben, se se furga no pasado compróbase a súa orixe en primitivas representacións, particularmente en Inglaterra, nas que un simple cartel indicaba o lugar ou unha voz espertaba a imaxinación dos espectadores explicando as excelencias dun decorado que non existía.

O anterior evidencia que houbo problemas de formas similares en todos os tempos, e conceptos prácticos coincidentes. A escenografía pura como contribución da personalidade do pintor escenógrafo para lograr un todo orgánico no espectáculo e unha atmosfera adecuada á obra, é unha conquista da época moderna.

Idade Moderna

O renacemento dános por primeira vez un teatro (o Olímpico de Vicenza, 1585, obra do arquitecto Andrea Palladio) un escenario de madeira, síntese grandiosa da estética arquitectural da escenografía da época, e que consistía en que a decoración estivese disposta segundo os canons artísticos da perspectiva lineal. Columnas corintias, baixorrelevos, estatuas, e cornisamentos adornan a fachada escénica. No medio ábrese a porta maior, ou porta real, segundo Vitrubio, porque só os actores principais aparecían por ela, a xeito do teatro grego. A través do van vense palacios de relevo aplanado, reducidos en perspectiva, formando unha rúa que parece ser a de Tebas, porque esa foi a cidade na que reinou Edipo, e coa traxedia do mesmo nome inaugurouse o teatro. A ilusión óptica da extensión da rúa é completa. Paulatinamente foi transformándose a decoración fixa en móbil, e a escena tivo unha época maxestosa e brillante tanto en Italia como en Francia. A ópera participou no desenvolvemento, pois era un xénero que reclamaba gran presentación e apoio económico. Pero para que esas novas conquistas cobrasen importancia era necesario que o arquitecto, que era á súa vez construtor e pintor, fose deixando paso aos escenógrafos, é dicir, aos especializados na arte de crear climas escénicos.

Os teatros isabelinos típicos eran edificios de forma circular ou octogonal, abertos no centro, onde unha plataforma central actuaba como escenario. A maioría destes teatros non tiñan teito sobre o área de actuación, o que permitía usar a luz natural. O público podía estar de pé na área aberta fronte ao escenario, coñecida como o "patio", ou sentar nas gradas cubertas que rodeaban o patio. En 1997 abriu unha reconstrución chamada Shakespeare's Globe, con representacións habituais que inclúen escenografías actuais.

Parque nunha escenografía de Galli Bibiena

Os Galli Bibiena (1659-1743) fixeron o achado de conseguir e lanzar a nova perspectiva pictórica, de forma que a arquitectura non só se vise de fronte, senón que nos ofrecese aspectos desde diferentes ángulos. Deste xeito naceu un tipo novo de escenógrafo pintor. A iluminación escénica tamén debía axudar nas conquistas da escenografía.

Francia debía intervir para consolidar as novas conquistas. León Moussinac, experto nesta materia, di respecto diso: O sistema moderno de decorados de tea pintada, é dicir, de decoracións sucesivas na substitución de decorados simultáneos foi creado por Mahelot e Laurent, quen traballaron para Molière. Desta época é Giovanni Niccolo Servandoni, gran escenógrafo que montou os mellores espectáculos de ópera. Foi durante o século XVII cando naceu a decoración teatral propiamente dita, na que puxo entón o artista a súa orixinalidade e acontribución da súa personalidade.

As novas tendencias na escenografía desde o século XIX

Todo contribúe á formación das novas tendencias escenográficas para que os problemas deixen de ser de orde exterior. As habitacións péchanse con paredes e plafóns, porque o naturalismo esixe unha realidade, ambiente que non se consegue con bastidores e telóns de fondo. O gas substitúe a iluminación coa candea e aceite. En 1887, o Teatro Libre de Antoine, en París, buscaba a verdade no decorado facendo aparecer unha fonte da que brotaba auga durante a representación. As estéticas sucédense como as teorías; así vemos como o simbolismo necesita dunha nova fórmula (1890): A decoración debe ser unha pura ficción ornamental que complete a ilusión polas súas analoxías de cor e de liñas co drama. Pintores como Maurice Denis e Odilón Redon adheríronse a este principio e un home de teatro como Lugné-Poé deu o seu talento ás iniciativas do momento no teatro de l’Oeuvre.

Todos os ballets de Diagilev (1909) descobren escenógrafos do talle de Backs, Benois e Roerich. En Alemaña traballábase con entusiasmo baixo as directivas de Max Reinhardt, e de Stanislavski, director do Teatro de Arte de Moscova e unha das figuras da vangarda. En Inglaterra, Gordon Craig, un xenio do teatro, loitaba por dar un estilo ao escenario para que non se confundise coa realidade. Adolfo Appia e George Fuchs proxectaban iniciativas profundas.

Representación vista entre bastidores, na actualidade

Século XXI

No século XXI, a escenografía continuou evolucionando cara a unha integración da tecnoloxía e da interactividade. A introdución da proxección de vídeo e dixital e das tecnoloxías de realidade aumentada permitiu crear escenarios que cambian dinamicamente durante a actuación. O deseño escénico incorporou o uso de software de modelaxe 3D e imaxes xeradas por ordenador permitindo unha exploración ampla e creativa con menos limitacións de custos e recursos físicos tradicionais. A pandemia de COVID-19 impulsou unha rápida adaptación co desenvolvemento de escenarios virtuais para actuacións transmitidas ou gravadas. En producións recentes de Broadway incorporáronse ese tipo de elementos visuais complementando a narrativa en tempo real.

Ademais, a sustentabilidade converteuse nunha consideración clave no deseño escenográfico, sendo os materiais ecolóxicos cada vez máis comúns, co obxectivo de minimizar o impacto ambiental das producións.

A escena inmersiva e participativa gañou popularidade, cunha tendencia cara a experiencias que borran as liñas entre actores e público, fomentando unha interacción directa, onde o público pode moverse libremente polo espazo e interactuar coa configuración ou a través dos smartphones.

A escenografía tamén se desenvolveu amplamente en concertos e espectáculos musicais. Artistas como Es Devlin, coñecida por escenografías variadas para teatro e pasarelas de moda, deseñou tamén espectaculares creacións para concertos de Beyoncé, U2, a Cerimonia de Clausura dos Xogos Olímpicos de 2012 ou o Poem Pavillion para a Expo 2020.

Véxase tamén

Outros artigos

• Anfiteatro
• Arte performativa
• Ballet
• Dirección de arte
• Iluminación
• Festival de teatro
• Festival de Edimburgo
• Ópera
• Performance
• Teatro (arquitectura)
• Teatro de sombras
• Teatro experimental
• Teatro musical

Ligazóns externas

• Descrición do espazo escénico.Arquivado 16 de decembro de 2014 en Wayback Machine. Consultado 17/08/2014 (en castelán)
• Escenografía e danza oriental Consultado 17/08/2014 (en castelán)