Convención das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar

A Convención das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar (CNUDM, Convención sobre o Dereito do Mar ou Convención do Mar, ás veces tamén chamada CONVEMAR) é considerada un dos tratados multilaterais máis importantes da historia, dende a aprobación da Carta das Nacións Unidas, sendo cualificada como a Constitución dos océanos. Define conceptos herdados do dereito internacional costumeiro*, como mar territorial, zona económica exclusiva, plataforma continental e outros, e estabelece os principios xerais da explotación dos recursos naturais do mar, como os recursos vivos, os do solo e os do subsolo. A Convención tamén creou o Tribunal Internacional do Dereito do Mar, competente para xulgar as controversias relativas á interpretación e á aplicación daquel tratado.

Foi aprobada, tras nove anos de traballo, o 30 de abril de 1982 en Nova York (Estados Unidos) e aberta á súa firma por parte dos Estados, o 10 de decembro de 1982, en Montego Bay (Xamaica), na 182º sesión plenaria da III Conferencia das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar. Entrou en vigor o 16 de novembro de 1994, un ano despois da 60ª ratificación (realizada por Güiana). A Convención regula unha gran provincia do dereito internacional, a saber, o dereito do mar, que comprende non só as regras acerca da soberanía do Estado costeiro sobre as augas adxacentes, mais tamén as normas respecto á xestión dos recursos mariños e do control da polución.

Antecedentes

A comezos do século XVII, baseado en principios de dereito romano, Hugo Grocio postulou a "doutrina do mar libre" na súa obra Mare Liberum (Mar Libre), segundo a cal os mares non podía ser suxeitos de apropiación, porque non eran susceptibles de ocupación, como as terras, e por iso debían ser libres para todos ("liberdade dos mares"). Con todo, no século XVIII Cornelius van Bynkershoek logrou sentar o principio segundo o cal o mar adxacente ás costas dun país quedaban baixo o seu soberanía. A extensión desta franxa mariña próxima ao bordo costeiro quedou entregada, en xeral, á capacidade de control que o Estado podía exercer sobre ela. Por iso, o criterio utilizado para fixar a súa anchura foi a posibilidade de control desde a costa, que permitiu o xurdindo da norma do tres millas náuticas, baseada na tese da "bala de canón".

No século XX moitos Estados expresaron a necesidade de estender o mar territorial, co fin de protexer os recursos pesqueiros e mineiros e aplicar medidas de control e fiscalización para evitar contaminación da área. Esta situación foi recoñecida pola Sociedade de Nacións e pola Conferencia da Haia sobre Codificación do Dereito Internacional de 1930. Nesta conferencia non se logrou ningún acordo para establecer a anchura para o mar territorial, aínda que se recoñeceu a existencia dunha zona contigua, dunha extensión máxima de 12 millas náuticas.

O 28 de setembro de 1945, o Presidente Harry Truman declarou que que "o Goberno de Estados Unidos de América considera os recursos naturais do subsolo e do fondo do mar da plataforma continental por baixo da alta mar próxima ás costas de Estados Unidos, como pertencentes a este e sometidos á súa xurisdición e control" e que se reservaba o dereito a establecer "zonas de conservación en certas áreas de alta mar contiguas ás costas de Estados Unidos cando as actividades pesqueiras foron desenvolvidas e mantidas ou poden selo no futuro nunha escala substancial".

Conferencias das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar

I Conferencia

En 1956, as Nacións Unidas convocaron á I Conferencia das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar en Xenebra (Suíza). Dita conferencia concluíu, en 1958, coa elaboración de catro convencións relativas á regulación do mar, a partir de proxectos elaborados pola Comisión de Dereito Internacional da ONU:

• Convención sobre Mar Territorial e Zona Contigua, que entrou en vigor o 10 de setembro de 1964;
• Convención sobre Alta Mar, que entrou en vigor o 30 de setembro de 1962;
• Convención sobre Plataforma Continental, que entrou en vigor o 10 de xuño de 1964, e
• Convención sobre Pesca e Conservación dos Recursos Vivos da Alta Mar, que entrou en vigor o 20 de marzo de 1966.

Aínda que, no seu momento, foron considerados un éxito histórico e lograron entrar en vixencia, a súa aplicación foi bastante reducida, polo limitado número de Estados partes.

II Conferencia

En 1960 convocouse á II Conferencia das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar, que non produciu ningún acordo internacional, pois ningunha das proposicións relativas á anchura do mar territorial alcanzou o quórum necesario de dous terzos. nada mais

III Conferencia

En 1967, a Asemblea Xeral das Nacións Unidas crea o Comité para a Utilización con Fins Pacíficos dos Fondos Mariños e Oceánicos máis aló dos Límites da Xurisdición Nacional (ou Comité de Fondos Mariños), que se transformaría máis tarde no Comité das Nacións Unidas que prepararía a III Conferencia sobre o Dereito do Mar. En decembro de 1970, a Asemblea Xeral das Nacións Unidas convoca á III Conferencia das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar, que se realizaría desde decembro de 1973 até 1982.

A III Conferencia desenvolveuse en 11 períodos de sesións. O primeiro realizouse en Caracas (Venezuela) e o último en Xamaica, no cal se aprobou a Convención das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar por 130 votos a favor, 4 en contra e 17 abstencións, o 30 de abril de 1982.

O 10 de decembro de 1982 establecemos un novo fito na historia do dereito. Por primeira vez nos anais do dereito internacional unha Convención foi asinada por 119 países o mesmo día en que foi aberta á sinatura. Non só o número de signatarios constitúe un feito notable; é igualmente importante que a Convención fose asinada por Estados pertencentes a todas as rexións do mundo, de Norte a Sur e de Leste a Oeste, por Estados ribeiregos, Estados sen litoral e Estados en situación xeográfica "desventaxosa"

Tommy T. B. Koh, Presidente da III Conferencia das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar

Características

A Convención das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar caracterízase por confirmar o dereito internacional do mar vixente, ao incorporar moitos aspectos das Convencións de Xenebra de 1958 e, ademais, por desenvolver progresivamente o dereito internacional do mar, ao establecer novos institutos na materia, como a zona económica exclusiva. Ten aplicación preferente, entre os seus membros, fronte ás Convencións de Xenebra de 1958; no entanto, as Convencións de Xenebra seguen tendo vixencia entre os Estados partes que non adheriron a esta Convención.

Contido

A Convención do Dereito do Mar consta dun Preámbulo, 17 Partes e 9 Anexos. Entre outros, cobre os seguintes temas de dereito do mar: límites das zonas marítimas; zona económica exclusiva; plataforma continental e mar aberto; dereitos de navegación e estreitos para a navegación internacional; estados arquipeláxicos; paz e a seguridade nos océanos e os mares; conservación e xestión dos recursos mariños vivos; protección e preservación do medio mariño; investigación científica mariña; e procedementos para a solución de controversias.

Mar territorial

A Convención establece que todo Estado ten dereito a establecer a anchura do seu mar territorial até un límite que non exceda de 12 millas naúticas, medidas a partir de liñas de base determinadas de conformidade coa mesma Convención. Cando as costas de dous Estados son adxacentes ou se achen situadas fronte a fronte, ningún dos devanditos Estados ten dereito, salvo acordo en contrario, a estender o seu mar territorial máis aló dunha liña media cuxos puntos sexan equidistantes dos puntos máis próximos das liñas de base a partir das cales se mida a anchura do mar territorial de cada un dos devanditos Estados. Salvo que pola existencia de dereitos históricos ou por outras circunstancias especiais, sexa necesario delimitar o mar territorial de ambos os Estados noutra forma.

Zona contigua

Establece unha zona adxacente ao mar territorial, designada co nome de zona contigua, co obxecto que o Estado ribeirego poida tomar as medidas de fiscalización necesarias para:

• Previr as infraccións das súas leis e regulamentos aduaneiros, fiscais, de inmigración ou sanitarios que se cometan no seu territorio ou no seu mar territorial;
• Sancionar as infraccións desas leis e regulamentos cometidas no seu territorio ou no seu mar territorial.

A zona contigua non pode estenderse máis aló de 24 millas náuticas contadas desde as liñas de base a partir das cales se mide a anchura do mar territorial.

Zona económica exclusiva

Artigo principal: Zona económica exclusiva.

Recoñece unha zona económica exclusiva, como unha área situada máis aló do mar territorial adxacente a este, suxeita ao réxime xurídico específico establecido na Convención. Na zona económica exclusiva, o Estado ribeirego ten:

• Dereitos de soberanía para os fins de exploración e explotación, conservación e administración dos recursos naturais, tanto vivos como non vivos das augas suprayacentes* ao leito e do leito e o subsolo do mar, e con respecto a outras actividades con miras á exploración e explotación económica da zona, tal como a produción de enerxía derivada da auga das correntes e dos ventos;
• Xurisdición, con arranxo ás disposicións pertinentes da Convención, con respecto a:
  • O establecemento e a utilización de illas artificiais, instalacións e estruturas:
  • A investigación científica mariña;
  • A protección e preservación do medio mariño;
• Outros dereitos e deberes previstos na mesma Convención.

A zona económica exclusiva non pode estenderse máis aló de 200 millas náuticas contadas desde as liñas de base a partir das cales se mide a anchura do mar territorial.

Plataforma continental

Artigo principal: Plataforma continental.

A plataforma continental é a prolongación natural dun continente, que queda cuberto durante os períodos interglaciares como a época actual por maré relativamente pouco profundos e golfos. A plataforma nace, entón, na costa, e adoita terminar nun punto da comarca pendente crecente (chamado barreira continental). O fondo mariño tras esta barreira é o noiro continental. Tras o noiro está a elevación continental, que termina por unirse co fondo mariño profundo, a chaira abisal.

De acordo á Convención, a plataforma continental dun Estado ribeirego comprende o leito e o subsolo das áreas submarinas que se estenden máis aló do seu mar territorial e a todo o longo da prolongación natural do seu territorio até o bordo exterior da marxe continental, ou ben até unha distancia de 200 millas náuticas contadas desde as liñas de base a partir das cales se mide a anchura do mar territorial, nos casos en que o bordo exterior da marxe continental non chegue a esa distancia. Á súa vez, a marxe continental comprende a prolongación mergullada da masa continental do Estado ribeirego e está constituído polo leito e o subsolo da plataforma, o noiro e a emersión continental. Non comprende o fondo oceánico profundo coas súas cristas oceánicas nin o seu subsolo.

Os puntos fixos que constitúen a liña do límite exterior da plataforma continental no leito do mar, deben estar situados a unha distancia que non exceda de 350 millas náuticas contadas desde as liñas de base a partir das cales se mide a anchura do mar territorial ou de 100 millas náuticas contadas desde a isóbata de 2.500 metros, que é unha liña que une profundidades de 2.500 metros.

Outras materias

A Convención, entre outras materias, establece unha definición de estado arquipeláxico e a forma como estes pode determinar os seus límites. Establece obrigacións xerais para protexer o medio ambiente mariño e a liberdade de investigación científica na mar aberto. Tamén crea un innovador réxime xurídico para a organización e control das actividades nos fondos mariños e oceánicos e o seu subsolo fóra dos límites da xurisdición nacional (sector denominado a Zona), declarados patrimonio común da humanidade (a Zona e os seus recursos), e que está a cargo da Autoridade Internacional dos Fondos Mariños, particularmente con miras á administración dos seus recursos.

Recoñece aos estados sen litoral, é dicir, que non teñen costa marítima, o dereito de acceso ao mar e desde o mar, sen estar suxeito a dereitos de aduana, impostos ou outros gravames por parte dos Estados de tránsito, con excepción das taxas impostas por servizos específicos prestados en relación co devandito tráfico.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Texto da Convención das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar
• Lista cronolóxica dos Estados que ratificaron a Convención (en inglés)
• División das Nacións Unidas para os asuntos do Océano e o Dereito do Mar (en inglés)