Wikipedia

Carcinóxeno

Un carcinóxeno é calquera substancia, radioisótopo, ou radiación que funciona como un axente que está directamente implicado en causar un cancro. Isto pode deberse á súa capacidade de danar o xenoma ou de afectar a procesos metabólicos celulares. Varias substancias radioactivas considéranse carcinóxenos, pero a súa actividade carcinoxénica é directamente atribuída á radiación, como raios gamma e partículas alfa que emiten. Outros carcinóxenos non son radioactivos, como por exemplo o asbesto inhalado, certas dioxinas, e o fume do tabaco. Aínda que en xeral moita xente asocia a carcinoxenicidade cos compostos químicos sintéticos, é igual de probable que a produzan tanto as substancias naturais coma as sintéticas.[1] Os carcinóxenos non son necesariamente tóxicos de forma inmediata, polo que os seus efectos poden ser insidiosos.

Pictograma GHS para os compostos químicos que son sensibilizantes, mutaxénicos, carcinóxenos ou tóxicos para a reprodución.

O cancro é unha doenza na que as células normais están danadas, divídense moi rapidamente por mitose e non sofren unha morte celular programada. Os carcinóxenos poden incrementar o risco de cancro ao alterar o metabolismo celular ou danar o ADN directmente nas células, o cal interfire con procesos biolóxicos, e induce a división maligna incontrolada, que finalmente dá orixe a un tumor. Xeralmente, os danos no ADN graves levan á apoptose, pero se a vía da morte celular programada está danada, entón a célula non pode impedir converterse nunha célula cancerosa.

Hai moitos carcinóxenos naturais. A aflatoxina B1, que produce o fungo Aspergillus flavus cando crece en cereais almacenado, noces e manteiga de cacahuete, é un exemplo de potente carcinóxeno natural de orixe microbiana. Certos virus como o da hepatite B e o virus do papiloma humano causan cancro en humanos. O primeiro virus que se viu causaba cancros en animais foi o virus do sarcoma de Rous, descuberto en 1910 por Peyton Rous. Outros organismos infecciosos que causan cancro en humanos son algunhas bacterias (por exemplo, Helicobacter pylori [2][3]) e vermes (como Opisthorchis viverrini [4] e Clonorchis sinensis).[5]

As dioxinas e compostos similares á dioxina, o benceno, o clordecona, o EDB, e o asbesto foron clasificados como carcinóxenos.[6] Xa na década de 1930, o fume industrial e o do tabaco foron identificados como fontes de ducias de carcinóxenos, como o benzo[a]pireno, as nitrosaminas específicas do tabaco como a nitrosonornicotina, e aldehidos reactivos como o formaldehido, que é tamén perigoso nos embalsamamentos e na fabricación de plásticos. O cloruro de vinilo, a partir do cal se fabrica o PVC, é un carcinóxeno e perigoso durante a produción de PVC.

Os cocarcinóxenos son compostos químicos que non necesariamente causan cancros por si mesmos, pero promoven a actividade doutros carcinóxenos para causaren cancro.

Unha vez que un carcinóxeno entra no corpo, o corpo fai un intento de eliminalo por medio dun procedo chamado biotransformación. O propósito destas reaccións é facer ao carcinóxeno máis hidrosoluble para que poida ser eliminado máis facilmente do corpo. Porén, nalgúns casos, estas reaccións poden tamén converter un carcinóxeno menos tóxico nun carcinóxeno máis tóxico.

O ADN é nucleofílico, e, por tanto, os electrófilos de carbono solubles son carcinóxenos, porque o ADN os ataca. Por exemplo, algúns alquenos son convertidos en máis tóxicos (toxicación) por encimas humanos para producir un epóxido electrofílico. O ADN ataca o epóxido, e está permanentemente unido a el. Este é o mecanismo que está detrás da carcinoxenicidade do benzo[a]pireno do fume do tabaco, doutros compostos aromáticos, da aflatoxina e do gas mostaza.

Definición da IUPAC: Carcinoxenicidade: Capacidade ou tendencia de producir cancro. Nota: En xeral, os polímeros non son carcinóxenos ou mutáxenos, porén, os monómeros residuais ou aditivos poden causar mutacións xenéticas.[7]

Radiacións editar

Considérase que todos os radioisótopos (ou radionúclidos) son potencialmente carcinóxenos, aínda que o perigo potencial está determinado pola natureza da radiación emitida (partícula alfa, beta, gamma, ou neutrón) e a forza radioactiva, a súa consecuente capacidade de causar ionización en tecidos, e a magnitude da exposición á radiación. A carcinoxenicidade da radiación depende do tipo de radiación, tipo de exposición, e penetración. Por exemplo, a radiación alfa ten unha baixa penetración e non é perigosa fóra do corpo, pero os emisores destas partículas son carcinóxenos cando son inhalados ou inxeridos.

Por exemplo, Thorotrast, unha suspensión (incidentalmente radioactiva) utilizada previamente como medio de contraste en diagnósticos por raios X, é un potente carcinóxeno en humanos debido á súa retención en varios órganos do corpo e a súa persistente amisión de partículas.

Non todos os tipos de radiación electromagnética son carcinóxenos. As ondas de baixa enerxía do espectro electromagnético como as ondas de radio, microondas, radiación infravermella e luz visible considérase que non o son, porque teñen insuficiente enerxía para poder romper enlaces químicos. As probas dos efectos carcinóxenos da radiación non ionizante non son xeralmente concluíntes, aínda que hai certos casos documentados de técnicos de radar que tiveron unha exposición alta e prolongada que experimentaron unha incidencia de cancros significativamente maior do normal.[8] A radiación de alta enerxía, como a radiación ultravioleta (presente na luz solar), raios X, e a radiación gamma, xeralmente é carcinóxena, se se reciben doses suficientemente grandes.

A radiación ionizante de baixo nivel pode inducir danos no ADN irreparables (que orixinen erros na replicación e transcrición necesarios para que se desencadee unha neoplasia ou pode orixinar interaccións virais) o que pode dar lugar a un envellecemento prematuro ou cancro.[9][10][11]

Os alimentos irradiados con electróns ou radiacións electromagnéticas (como microondas, raios X ou gamma) non son carcinóxenos. Pero, ao contrario, a radiación de neutróns non electromagnética producida dentro de reactores nucleares pode producir unha radiación secundaria por medio de transmutación nuclear.

En comida cociñada editar

Cociñar a comida a altas temperaturas, por exemplo carnes á grella ou en churrascada, pode levar á formación de pequenas cantidades de carcinóxenos moi potentes, que son comparables ás que se atopan no fume dos cigarros (por exemplo, benzo[a]pireno).[12] O proceso no que se produce carne queimada lembra a pirólise do tabaco e do cociñado, e produce carcinóxenos similares. Hai varios produtos de pirólise carcinóxenos, como os hidrocarburos aromáticos policíclicos, que son convertidos por encimas humanos en epóxidos, que se unen permanentemente ao ADN. As carnes precociñadas nun forno de microondas durante de 2 a 3 minutos antes de poñelos á grella acortan o tempo que teñen que pasar na pota quente, e eliminan as aminas heterocíclicas precursoras, o que pode axudar a minimizar a formación destes carcinóxenos.[13]

O coñecido carcinóxeno acrilamida pode xerarse en comidas con carbohidratos sobrequentados ou fritidos (como as patacas fritidas).[14] Hai estudos en marcha para avaliar o seu risco potencial para os humanos realizados polas axencias regulatorias europeas e norteamericanas (FDA).

En cigarros editar

Artigo principal: Toxicoloxía do tabaco.

No fume dos cigarros están presentes polo menos 19 carcinóxenos.[15] Os seguintes son algúns dos carcinóxenos máis potentes:

  • Os hidrocarburos aromáticos policíclicos son compoñentes do alcatrán presente no tabaco producidos por pirólise na materia orgánica en combustión e emitidos no fume. Algúns destes compostos xa son canceríxenos de seu, pero moitos deles poden facerse máis tóxicos no fígado. Son hidrófobos, polo que non se disolven na auga e son difíciles de expulsar do corpo. No fígado, o encima citocromo P450 convérteos en epóxidos mutaxénicos, que son máis solubles pero tamén máis reactivos.[16] O primeiro destes compostos identificado como carcinóxeno foi o benzopireno, que se transforma en produtos que se unen ao ADN. Se as mutacións producidas inhiben a morte celular programada, a célula sobrevive e convértese en cancerosa.
  • A acroleína é outro produto pirolítico abundante no fume dos cigarros, de cheiro acre, irritante e carcinóxeno. Os seus metabolitos son axentes alquilantes electrofílicos e únense permanentemente á guanina do ADN. O aduto acroleína-guanina induce mutacións durante a replicación do ADN. A acroleína é 1000 veces máis abundante que os hidrocarburos aromáticos policíclcos no fume dos cigarros, e pode reaccionar de seu sen necesidade de activación metabólica.[17] O crotonaldehido ten unha actuación similar á da acroleína e tamén se atopa no fume do tabaco.[18][19]
  • As nitrosaminas son un grupo de compostos carcinóxenos que se encontran no fume do tabaco pero non en follas de tabaco non curadas. Fórmanse durante o proceso de curado por medio dunha reacción química entre a nicotina e outros compostos da folla e varios óxidos de nitróxeno presentes en gases de combustión.[20][21]
  • Carcinóxenos radioactivos. Ademais dos carcinóxenos químicos, o tabaco e o fume do tabaco conteñen pequenas cantidades de radioisótopos como o chumbo-210 (210Pb) e polonio-210 (210Po), que se consideran perigosos carcinóxenos[22][23][24][25] Non obstante, discútese se o nivel de polonio-210 é suficiente como para ter un impacto significativo na produción de cancros.[26][27]

Mecanismos de carcinoxenicidade editar

Os carcinóxenos poden clasificarse como xenotóxicos ou non xenotóxicos. As xenotoxinas causan danos xenéticos irreversibles ou mutacións ao unirse ao ADN. Entre as xenotoxinas están axentes químicos como N-nitroso-N-metilurea (NMU) ou axentes non químicos como a luz ultravioleta e a radiación ionizante. Certos virus poden tamén actuar como carcinóxenos ao interaccionaren co ADN.

Os que non son xenotoxinas non afectan directamente ao ADN pero actúan doutros modos promovendo o crecemento. Entre estes hai hormonas e algúns compostos orgánicos.[28]

Clasificación editar

Equivalencias aproximadas
entre esquemas de clasificación
IARC GHS NTP[29] ACGIH[30] UE
Grupo 1 Cat. 1A Coñecido A1 Cat. 1
Grupo 2A Cat. 1B Razoablemente
sospeitoso 		A2 Cat. 2
Grupo 2B
Cat. 2   A3 Cat. 3
Grupo 3
  A4  
Grupo 4 A5

Axencia Internacional para a Investigación do Cancro (IARC) editar

A Axencia Internacional para a Investigación do Cancro (IARC, International Agency for Research on Cancer) é unha axencia intergubernamental creada en 1965, que forma parte da Organización Mundial da Saúde das Nacións Unidas con sede en Lión, Francia. Desde 1971 vén publicando unha serie de Monografías sobre a Avaliación dos Riscos Carcinoxénicos para os Humanos[31] que exerceron grande influencia na clasificación de posibles carcinóxenos.

  • Grupo 1: o axente (mestura) é claramente carcinóxeno para os humanos. A circunstancia de exposición implica exposicións que son carcinóxenas para os humanos.
  • Grupo 2A: o axente (mestura) é probablemente carcinóxeno para os humanos. A circunstancia de exposición implica exposicións que son probablemente carcinóxenas para os humanos.
  • Grupo 2B: o axente (mestura) é posiblemente carcinóxeno para os humanos. A circunstancia de exposición implica exposicións que son posiblemente carcinóxenas para os humanos.
  • Grupo 3: o axente (mestura ou circunstancia de exposición) non é clasificable en canto á súa carcinoxenicidade para os humanos.
  • Grupo 4: o axente (mestura) probablemente non é carcinóxeno para os humanos.

Sistema Harmonizado Globalmente (GHS) editar

O Sistema Harmonizado Globalmente de Clasificación e Etiquetado de Compostos Químicos (GHS, Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals) é unha iniciativa das Nacións Unidas para intentar harmonizar os diversos sistemas de avaliación do risco químico que existen actualmente (en 2009) en todo o mundo. Clasifica os carcinóxenos en dúas categorías, das cales a primeira pode subdividirse en subcategorías se así o desexa a autoridade reguladora competente:

  • Categoría 1: sábese ou crese que ten un potencial carcinoxénico para os humanos.
    • Categoría 1A: a avaliación está baseada principalmente en evidencias en humanos.
    • Categoría 1B: a avaliación está baseada principalmente en evidencias en animais.
  • Categoría 2: sospéitase que é un carcinóxeno para os humanos.

Unión Europea (UE) editar

A clasificación da Unión Europea dos carcinóxenos aparece na Directiva de Substancias Perigosas (67/548/EEC) e na Directiva de Preparacións Perigosas. Comprende tres categorías:

  • Categoría 1: Substancias que se sabe que son carcinóxenas para os humanos.
  • Categoría 2: Substancias que deberían regularse como se fosen carcinóxenas para os humanos.
  • Categoría 3: Substancias que causan preocupación para os humanos debido aos seus posibles efectos carcinóxenos, pero sobre as que a información dispoñible non é adecuada para facer unha avaliación satisfactoria.

Este esquema de avaliación está a ser substituído gradualmente polo esquema GHS mencionado antes, ao cal é moi parecido en canto ás definicións das categorías.

Procarcinóxeno editar

Un procarcinóxeno é un precursor dun carcinóxeno. Un exemplo son os nitritos que se toman na dieta. Non son carcinóxenos de seu, pero convértense en nitrosaminas dentro do corpo, que son carcinóxenas.[32]

Carcinóxenos comúns editar

Carcinóxenos laborais editar

Os carcinóxenos laborais son axentes que presentan un risco de producir cancros que están presentes en varios tipos de traballo específicos. Son os da táboa:

Carcinóxeno Sitios ou tipos de cancro asociados Usos laborais ou fontes
Arsénico e os seus compostos
Asbesto

Non ten un uso moi estendido pero atópase en:

  • Construcións
    • Papeis de revestimento para tellados
    • Baldosas para o chan
  • Téxtiles resistentes ao lume
  • Forros de fricción para compoñentes de automóbiles (só fóra de Europa)
    • Os substitutos destes forros de fricción aínda poden conter asbesto
Benceno
Berilio e os seus compostos
  • Pulmóns
  • Combustible de mísiles
  • Aliaxes de peso lixeiro
    • Aplicacións aeroespaciais
    • Reactores nucleares
Cadmio e os seus compostos[33]
Compostos hexavalentes de cromo(VI)
  • Pulmóns
Gases de escape de motores de combustión interna (diésel)
Óxido de etileno
  • Leucemia
Níquel
  • Nariz
  • Pulmóns
  • Niquelados
  • Aliaxes de ferro
  • Cerámicas
  • Baterías
  • Subprodutos da soldadura de aceiro inoxidable
Radon e os seus produtos de desintegración
  • Pulmóns
  • Desintegración do uranio
    • Canteiras e minas
    • Sotos e sitios mal ventilados
Cloruro de vinilo
Traballo por quendas que implica

alteración circadiana[35]

Exposición pasiva ao fume do tabaco (fumadores pasivos)[36]
  • Pulmóns
Radio-226, radio-224,
plutonio-238, plutonio-239[37]
e outros emisores de partículas alfa
de elevado peso atómico
  • Procesamento de combustible nuclear
  • Fabricación de cadros de instrumentos pintados con radio (luminiscentes)
A non ser que se especifique outra cousa, a referencia é:[38]

Outros editar

Principais carcinóxenos implicados nos catro tipos de cancros máis comúns no mundo editar

Neste capítulo describiranse brevemente os principais axentes causantes implicados nos catro tipos de cancro máis comúns en todo o mundo. estes catro cancros son o de pulmón, mama, colon, e estómago. En conxunto, estes catro cancros supoñen un 41% da incidencia de cancro en todo o mundo e un 42% das mortes por cancro (para máis detalles sobre estes carcinóxenos poden verse as seguintes referencias[39][40]).

Cancro de pulmón editar

O cancro de pulmón é o cancro máis común no mundo, tanto en canto ao número de casos (1,6 millóns de casos; 12,7% do total de casos de cancro) coma de mortes (1,4 millóns de mortes; 18,2% das mortes totais por cancro).[41] O cancro de pulmón é producido en gran medida polo fume do tabaco; nalgúns países, como EUA, esta causa considérase responsable do 90% dos cancros de pulmón. Outros factores que están implicados poden interaccionar de forma sinérxica co hábito de fumar, polo que o risco atribuíble total chegaría ao 100%. Entre estes factores están a exposición laboral a carcinóxenos (un 9-15%), ao radon (10%) e a polución ao aire libre (1-2%).[42] O fume do tabaco é unha mestura complexa de máis de 5.300 compostos químicos identificados. A maioría dos carcinóxenos do fume de tabaco foron determinados por medio dun enfoque centrado na “Marxe de Exposición”.[43] Usando este enfoque, os compostos tumorixénicos importantes do fume do tabaco son, en orde de importancia, a acroleína, formaldehido, acrilonitrilo, 1,3-butadieno, cadmio, acetaldehido, óxido de etileno e isopreno. A maioría deses compostos causan danos no ADN ao formar adutos do ADN ou inducen outras alteracións no ADN.[40] Os danos no ADN están suxeitos a reparacións do ADN propensas a erros ou poden causar erros de replicación. Ditos erros na reparación ou replicación poden orixinar mutacións en xenes supresores de tumores e oncoxenes que causan cancro.

Cancro de mama editar

O cancro de mama é o segundo cancro máis común [(1,4 millóns de casos, 10,9%), pero está no 5º posto como causa de morte (458.000, 6,1%)].[41] O incremento do risco de cancro de mama está asociado con niveis persistentemente elevados en sangue de estróxenos.[44] Os estróxenos parecen contribuír á carcinoxénese na mama por medio de tres procesos: (1) o metabolismo dos estróxenos no que se forman carcinóxenos mutaxénicos e xenotóxicos, (2) a estimulación do crecemento dos tecidos, e (3) a represión de encimas de detoxificación de fase II que metabolizan especies reactivas do oxíxeno que orixinan un incremento de danos oxidativos no ADN.[45][46][47] O principal estróxeno en humanos é o estradiol, que pode metabolizarse dando derivados de quinonas que forman adutos co ADN.[48] Estes derivados poden causar despurinación, a eliminación de bases da cadea de enlaces fosfodiéster do ADN, seguida de reparacións inexactas ou a replicación do sitio apurínico que orixina mutacións e finalmente cancro. Este mecanismo xenotóxico pode interaccionar sinerxicamente coa proliferación celular persistente mediada polo receptor de estróxenos para finalmente causar cancro de mama.[48] O fondo xenético, as prácticas dietéticas e factores ambientais probablemente contribúen tamén á incidencia dos danos no ADN e ao risco de aparición do cancro de mama.

Cancro de colon editar

O cancro colorrectal é o terceiro cancro máis común [1,2 millóns de casos (9,4%), 608.000 mortes (8,0%)].[41] Nalgúns países, como EUA, estímase que o fume do tabaco pode ser responsable de ata o 20% dos cancros colorrectais.[49] Ademais, hai probas substanciais que implican aos ácidos biliares como factores importantes no cancro de colon. Doce estudos (resumidos por Bernstein et al.[50]) indican que os ácidos biliares ácido desoxicólico e o ácido litocólico inducen a produción de especies reactivas do oxíxeno que danan o ADN e especies reactivas do nitróxeno en células do colon humanas e animais. Ademais, 14 estudos mostraron que os ácidos desoxicólico e litocólico inducen danos no ADN en células de colon. Ademais, outros 27 estudos informaron que os ácidos biliares causan unha morte celular programada (apoptose). Un incremento da apoptose pode ter como resultado a supervivencia selectiva das células que son resistentes á indución da apoptose.[50] As células do colon con capacidade reducida de sufrir apoptose en resposta aos danos no ADN tenderían a acumular mutacións, e ditas células poden orixinar un cancro de colon.[50] Varios estudos epidemiolóxicos atoparon que as concentracións de ácido biliar nas feces increméntanse en poboacións cunha alta incidencia de cancro de colon. Os incrementos dietarios en graxas totais ou graxas saturadas dan lugar a unha elevación dos niveis de ácidos desoxicólico e litocólico nas feces e unha exposición maior do epitelio do colon a eses ácidos biliares. Cando o ácido desoxicólico se engadiu a unha dieta estándar de ratos de tipo silvestre induciuse un cancro de colon invasivo no 56% dos animais pasados de 8 a 10 meses.[51] En conxunto, as probas dispoñibles indican que os ácidos desoxicólico e litocólico teñen unha importancia central como carcinóxenos que danan o ADN no cancro de colon.

Cancro de estómago editar

O cancro de estómago é o cuarto cancro máis común [990.000 casos (7,8%), 738.000 mortes (9,7%)].[41] A infección pola bacteria Helicobacter pylori é o principal factor causante do cancro de estómago. A gastrite crónica (inflamación) causada por H. pylori é de longa duración se non se trata. A infección de células epiteliais gástricas por H. pylori incrementa a produción de especies reactivas do oxíxeno.[52][53] Ditos compostos causan danos oxidativos no ADN entre os que están a alteración de bases na que se forma 8-hidroxidesoxiguanosina (8-OHdG). A 8-OHdG resultante da acción das especies reactivas do oxíxeno increméntase na gastrite crónica. Estas bases do ADN alteradas poden causar erros durante a replicación do ADN que teñen potencial carcinoxénico e mutaxénico. Deste modo, as especies reactivas do oxíxeno inducidas por H. pylori parecen ser os maiores carcinóxenos no cancro de estómago polos mencionados danos oxidativos que causan ao ADN que dan lugar a mutacións carcinoxénicas.

Notas editar

  1. ↑ Ames, Bruce N; Gold, Lois Swirsky (2000). "Paracelsus to parascience: The environmental cancer distraction". Mutation Research/Fundamental and Molecular Mechanisms of Mutagenesis 447: 3. doi:10.1016/S0027-5107(99)00194-3. 
  2. ↑ Hatakeyama M, Higashi H (2005). "Helicobacter pylori CagA: a new paradigm for bacterial carcinogenesis". Cancer Science 96 (12): 835–843. PMID 16367902. doi:10.1111/j.1349-7006.2005.00130.x. 
  3. ↑ González CA, Sala N, Rokkas T (2013). "Gastric cancer: epidemiologic aspects". Helicobacter 18 (Supplement 1): 34–38. PMID 24011243. doi:10.1111/hel.12082. 
  4. ↑ Sripa B, Kaewkes S, Sithithaworn P, Mairiang E, Laha T, Smout M, Pairojkul C, Bhudhisawasdi V, Tesana S, Thinkamrop B, Bethony JM, Loukas A, Brindley PJ (2007). "Liver fluke induces cholangiocarcinoma". PLoS Medicine 4 (7): 1148–1155. PMC 1913093. PMID 17622191. doi:10.1371/journal.pmed.0040201. 
  5. ↑ Rustagi, Tarun; Dasanu, Constantin A. (2012-06). "Risk Factors for Gallbladder Cancer and Cholangiocarcinoma: Similarities, Differences and Updates". Journal of Gastrointestinal Cancer (en inglés) 43 (2): 137–147. ISSN 1941-6628. doi:10.1007/s12029-011-9284-y. Consultado o 10 de xuño de 2022. 
  6. ↑ Report on Carcinogens, Eleventh Edition; U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, National Toxicology Program (2011). [1][Ligazón morta]
  7. ↑ "Terminology for biorelated polymers and applications (IUPAC Recommendations 2012)" (PDF). Pure and Applied Chemistry 84 (2): 377–410. 2012. doi:10.1351/PAC-REC-10-12-04. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 19 de marzo de 2015. Consultado o 09 de xuño de 2015. 
  8. ↑ Richter E, Berman T, Ben-Michael E, Laster R, Westin JB (2000). "Cancer in radar technicians exposed to radiofrequency/microwave radiation: Sentinel episodes". International journal of occupational and environmental health 6 (3): 187–193. PMID 10926722. doi:10.1179/oeh.2000.6.3.187. 
  9. ↑ Acharya, PVN; The Effect of Ionizing Radiation on the Formation of Age-Correlated Oligo Deoxyribo Nucleo Phospheryl Peptides in Mammalian Cells; 10th International Congress of Gerontology, Jerusalem. Abstract No. 1; January 1975. Work done while employed by Dept. of Pathology, University of Wisconsin, Madison.
  10. ↑ Acharya, PVN; Implicatons of The Action of Low Level Ionizing Radiation on the Inducement of Irreparable DNA Damage Leading to Mammalian Aging and Chemical Carcinogenesis.; 10th International Congress of Biochemistry, Hamburg, Germany. Abstract No. 01-1-079; July 1976. Work done while employed by Dept. of Pathology, University of Wisconsin, Madison.
  11. ↑ Acharya, PV Narasimh; Irreparable DNA-Damage by Industrial Pollutants in Pre-mature Aging, Chemical Carcinogenesis and Cardiac Hypertrophy: Experiments and Theory; 1st International Meeting of Heads of Clinical Biochemistry Laboratories, Jerusalem, Israel. April 1977. Work conducted at Industrial Safety Institute and Behavioral Cybernetics Laboratory, University of Wisconsin, Madison.
  12. ↑ Wei Zheng, Deborah R Gustafson, Rashmi Sinha, James R Cerhan, et al. "Well-done meat intake and the risk of breast cancer." Journal of the National Cancer Institute. Oxford: Nov 18, 1998.Vol. 90, Iss. 22; pg. 1724, 6 pgs.
  13. ↑ "National Cancer Institute, 2004 analysis and recommendations". Cancer.gov. 2004-09-15. Consultado o 2010-09-22. 
  14. ↑ "Acrylamide". Arquivado dende o orixinal o 05 de marzo de 2012. Consultado o 09 de xuño de 2015. 
  15. ↑ Dr. C. Everett Koop. "Smoking and smokeless tobacco". Arquivado dende o orixinal o 23 de xullo de 2006. Consultado o July 15, 2006. 
  16. ↑ "Tobacco Smoke Carcinogens and Lung Cancer". Consultado o 8 September 2014. 
  17. ↑ Feng Z, Hu W, Hu Y, Tang MS (Oct 2006). "Acrolein is a major cigarette-related lung cancer agent: Preferential binding at p53 mutational hotspots and inhibition of DNA repair". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 103 (42): 15404–15409. Bibcode:2006PNAS..10315404F. doi:10.1073/pnas.0607031103. PMC 1592536. PMID 17030796.
  18. ↑ Kataoka H, Sumida A, Makita M (1997). "Determination of aliphatic and aromatic aldehydes in cigarette smoke by gas chromatography with flame photometric detection". Chromatographia 44 (9–10): 491–6. doi:10.1007/BF02466742. 
  19. ↑ Facchinetti F, Amadei F, Geppetti P, Tarantini F, Di Serio C, Dragotto A, Gigli PM, Catinella S, Civelli M, Patacchini R (Nov 2007). "Alpha,beta-unsaturated aldehydes in cigarette smoke release inflammatory mediators from human macrophages". American Journal of Respiratory Cell and Molecular Biology 37 (5): 617–623. doi:10.1165/rcmb.2007-0130OC. PMID 17600310.
  20. ↑ Sumner PE, Moore JM, Boyette MD. "Retrofitting Tobacco Curing Barns" (PDF). Extension Engineering Publications. The University of Georgia College of Agricultural and Environmental Sciences. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 24 de maio de 2013. Consultado o 2012-05-06. 
  21. ↑ NOVA. "Search for a Safer Cigarette". 
  22. ↑ "Smoking, Health And Personality". REBEK. May 13, 2015. Arquivado dende o orixinal o 18 de maio de 2015. Consultado o 17 de xuño de 2015. 
  23. ↑ Martell EA (Mar 1983). "alpha-Radiation dose at bronchial bifurcations of smokers from indoor exposure to radon progeny". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 80 (5): 1285–9. Bibcode:1983PNAS...80.1285M. PMC 393580. PMID 6572389. doi:10.1073/pnas.80.5.1285. 
  24. ↑ Muggli ME, Ebbert JO, Robertson C, Hurt RD (Sep 2008). "Waking a sleeping giant: the tobacco industry's response to the polonium-210 issue". American Journal of Public Health 98 (9): 1643–50. PMC 2509609. PMID 18633078. doi:10.2105/AJPH.2007.130963. 
  25. ↑ Rego B (Sep 2009). "The Polonium brief: a hidden history of cancer, radiation, and the tobacco industry" (PDF). Isis; An International Review Devoted to the History of Science and Its Cultural Influences 100 (3): 453–484. PMID 19960838. doi:10.1086/644613. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de marzo de 2016. Consultado o 17 de xuño de 2015. 
  26. ↑ Hecht SS (Jul 1999). "Tobacco smoke carcinogens and lung cancer". Journal of the National Cancer Institute 91 (14): 1194–1210. PMID 10413421. doi:10.1093/jnci/91.14.1194. 
  27. ↑ Hecht, S. S. (2011). "Tobacco smoke carcinogens and lung cancer". En Penning, T. M. Chemical Carcinogenesis. Totowa, NJ: Springer. p. 67. ISBN 9781617379949. 
  28. ↑ "The Gale Encyclopedia of Cancer: A guide to Cancer and its Treatments, Second Edition. Page no. 137". 
  29. ↑ U.S. National Toxicology Program
  30. ↑ American Conference of Governmental Industrial Hygienists
  31. ↑ "IARC Monographs". Monographs.iarc.fr. Consultado o 2010-09-22. 
  32. ↑ "Web definitions for Procarcinogen". Lactospore.com. Arquivado dende o orixinal o 27 de setembro de 2010. Consultado o 2010-09-22. 
  33. ↑ Hartwig, Andrea (2013). "Chapter 15. Cadmium and cancer". En Astrid Sigel, Helmut Sigel and Roland K. O. Sigel. Cadmium: From Toxicology to Essentiality. Metal Ions in Life Sciences 11. Springer. pp. 491–507. doi:10.1007/978-94-007-5179-8_15. 
  34. ↑ 34,0 34,1 "IARC: DIESEL ENGINE EXHAUST CARCINOGENIC" (PDF). International Agency for Research on Cancer (IARC). Arquivado dende o orixinal (Press release) o 13 de setembro de 2012. Consultado o June 12, 2012. June 12, 2012 ‐‐ After a week-long meeting of international experts, the International Agency for Research on Cancer (IARC), which is part of the World Health Organization (WHO), today classified diesel engine exhaust as carcinogenic to humans (Group 1), based on sufficient evidence that exposure is associated with an increased risk for lung cancer 
  35. ↑ "IARC Monographs Programme finds cancer hazards associated with shiftwork, painting and firefighting, International Agency for Research on Cancer". Arquivado dende o orixinal o 21 de xullo de 2011. Consultado o 2011-07-01. 
  36. ↑ Tobacco Smoke and Involuntary Smoking Arquivado 15 de marzo de 2015 en Wayback Machine., IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, Volume 83 (2004).
  37. ↑ Survival, causes of death, and estimated tissue doses in a group of human beings injected with plutonium, 751053, R. E. Rowland and Patricia W. Durbin, 1975.
  38. ↑ Table 6-2 in: Mitchell, Richard Sheppard; Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Fausto, Nelson (2007). Robbins Basic Pathology. Philadelphia: Saunders. ISBN 1-4160-2973-7.  8th edition.
  39. ↑ Bernstein H, Payne CM, Bernstein C, Garewal H, Dvorak K (2008). Cancer and aging as consequences of un-repaired DNA damage. In: New Research on DNA Damages (Editors: Honoka Kimura and Aoi Suzuki) Nova Science Publishers, Inc., New York, Chapter 1, pp. 1-47. open access, but read only https://www.novapublishers.com/catalog/product_info.php?products_id=43247 Arquivado 25 de outubro de 2014 en Wayback Machine. ISBN 978-1-60456-581-2
  40. ↑ 40,0 40,1 Bernstein C, Prasad AR, Nfonsam V, Bernstein H. (2013). DNA Damage, DNA Repair and Cancer, New Research Directions in DNA Repair, Prof. Clark Chen (Ed.), ISBN 978-953-511-114-6, InTech, http://www.intechopen.com/books/new-research-directions-in-dna-repair/dna-damage-dna-repair-and-cancer
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C, Parkin DM (2010). "Estimates of worldwide burden of cancer in 2008: GLOBOCAN 2008". Int J Cancer 127 (12): 2893–917. PMID 21351269. doi:10.1002/ijc.25516. 
  42. ↑ Alberg AJ, Ford JG, Samet JM (2007). Epidemiology of lung cancer: ACCP evidence-based clinical practice guidelines (2nd edition). American College of Chest Physicians. Chest 132(3 Suppl):29S-55S. doi 10.1378/chest.07-1347 PMID 17873159
  43. ↑ Cunningham FH, Fiebelkorn S, Johnson M, Meredith C (2011). "A novel application of the Margin of Exposure approach: segregation of tobacco smoke toxicants". Food Chem Toxicol 49 (11): 2921–33. PMID 21802474. doi:10.1016/j.fct.2011.07.019. 
  44. ↑ Yager JD, Davidson NE (2006). "Estrogen carcinogenesis in breast cancer". N Engl J Med 354 (3): 270–82. PMID 16421368. doi:10.1056/NEJMra050776. 
  45. ↑ Ansell PJ, Espinosa-Nicholas C, Curran EM, Judy BM, Philips BJ, Hannink M, Lubahn DB (2004). "In vitro and in vivo regulation of antioxidant response element-dependent gene expression by estrogens". Endocrinology 145 (1): 311–317. PMID 14551226. doi:10.1210/en.2003-0817. 
  46. ↑ Belous AR, Hachey DL, Dawling S, Roodi N, Parl FF (2007). "Cytochrome P450 1B1-mediated estrogen metabolism results in estrogen-deoxyribonucleoside adduct formation". Cancer Res 67 (2): 812–817. PMID 17234793. doi:10.1158/0008-5472.CAN-06-2133. 
  47. ↑ Bolton JL, Thatcher GR. (2008). Potential mechanisms of estrogen quinone carcinogenesis. Chem Res Toxicol 21(1):93-101. Review. doi 10.1021/tx700191p PMID 18052105
  48. ↑ 48,0 48,1 Yue W, Santen RJ, Wang JP, Li Y, Verderame MF, Bocchinfuso WP, Korach KS, Devanesan P, Todorovic R, Rogan EG, Cavalieri EL (2003). "Genotoxic metabolites of estradiol in breast: potential mechanism of estradiol induced carcinogenesis". J Steroid Biochem Mol Biol 86 (3-5): 477–486. PMID 14623547. doi:10.1016/s0960-0760(03)00377-7. 
  49. ↑ Giovannucci E, Martínez ME (1996). "Tobacco, colorectal cancer, and adenomas: A review of the evidence". Journal of the National Cancer Institute 88 (23): 1717–1730. PMID 8944002. doi:10.1093/jnci/88.23.1717. 
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 Bernstein H, Bernstein C, Payne CM, Dvorak K. (2009). Bile acids as endogenous etiologic agents in gastrointestinal cancer. World J Gastroenterol 15(27):3329-3340. doi 10.3748/wjg.15.3329 PMID 19610133
  51. ↑ Bernstein C, Holubec H, Bhattacharyya AK, Nguyen H, Payne CM, Zaitlin B, Bernstein H (2011). "Carcinogenicity of deoxycholate, a secondary bile acid". Archives of Toxicology 85 (8): 863–871. PMC 3149672. PMID 21267546. doi:10.1007/s00204-011-0648-7. 
  52. ↑ Ding SZ, Minohara Y, Fan XJ, Wang J, Reyes VE, Patel J, Dirden-Kramer B, Boldogh I, Ernst PB, Crowe SE (2007). "Helicobacter pylori infection induces oxidative stress and programmed cell death in human gastric epithelial cells". Infect Immun 75 (8): 4030–4039. PMID 17562777. doi:10.1128/IAI.00172-07. 
  53. ↑ Handa O, Naito Y, Yoshikawa T. (2011). Redox biology and gastric carcinogenesis: the role of Helicobacter pylori. Redox Rep 16(1):1-7. doi:10.1179/174329211X12968219310756. Review. PMID 21605492

Véxase tamén editar

Outros artigos editar

Ligazóns externas editar

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Carcinóxeno&oldid=6704045»