Educación

desenvolvemento intencional da aprendizaxe
(Redirección desde «Sistema educativo»)

Educación (do latín educare, "guiar", e educere, "extraer") pode definirse como:[1]

  • Proceso bidireccional polo que se transmiten coñecementos, valores, xeitos e formas de actuar. Prodúcese a través da palabra, a imaxe etc., estando presente en todas as accións, sentimentos e actitudes humanas, e sendo a imitación moitas veces un fenomenal instrumento educativo.
  • Proceso de inculcación e asimilación cultural, moral e de conduta. Así, a través da educación, as novas xeracións asimilan e aprenden os coñecementos, normas de conduta, xeitos de ser e formas de ver o mundo de xeracións anteriores, creando ademais outros novos.
  • Proceso de socialización dos individuos dunha sociedade.
Educación
Escola. Facultade.
voluntariaos Xornal
A educación é un fenómeno amplo que se aplica a todos os grupos de idade e abarca tanto a educación formal (fila superior) como a non formal e informal (fila inferior).
Nenos nun parvulario de Afganistán.
Índice de educación

Tamén se chama educación ó resultado deste proceso, que se materializa na serie de habilidades, coñecementos, actitudes e valores adquiridos.

A educación é a transmisión de coñecementos, habilidades e trazos de carácter. A súa definición exacta é controvertida e existen desacordos sobre cales son os obxectivos da educación e ata que punto a educación diferénciase do adoutrinamento por fomentar o pensamento crítico. Estes desacordos afectan á forma de identificar, medir e mellorar as formas de educación. O termo "educación" tamén pode referirse aos estados mentais e calidades das persoas educadas e ao ámbito académico que estuda os fenómenos educativos.

A educación pode ter lugar en contextos formais ou informais. A educación formal ten lugar nun marco institucional complexo, como as escolas públicas. A educación non formal tamén está estruturada, pero ten lugar fora do sistema escolar formal. A educación informal é a aprendizaxe non estruturada a través de experiencias cotiás. A educación formal e a non formal divídense en niveis. Inclúen educación infantil, educación primaria, educación secundaria e logo a universidade ou instituto. Outras clasificacións céntranse no método de ensino, como a aprendizaxe centrada no profesor e a aprendizaxe centrada no alumno. As formas de educación tamén poden distinguirse por materias, como educación científica, educación lingüística e educación física.

A educación socializa aos nenos na sociedade mediante o ensino de valores culturais e normas. Dótaos das habilidades necesarias para converterse en membros produtivos da sociedade. Deste xeito, estimula o crecemento económico e aumenta a concienciación sobre problemas globais. As institucións organizadas inflúen en moitos aspectos da educación. Por exemplo, os gobernos establecen políticas educativas para determinar cando se imparten as clases, que se ensina e quen pode ou debe asistir. As organizacións internacionais, como a UNESCO, influíron na promoción da educación primaria para todos os nenos.

Son moitos os factores que inflúen no éxito da educación. Os factores psicolóxicos inclúen a motivación, a intelixencia e a personalidade. Os factores sociais, como o status socioeconómico, a etnia e o xénero, adoitan estar relacionados coa discriminación. Outros factores son o acceso á tecnoloxía educativa, a calidade do profesorado e a participación dos pais.

O principal campo que investiga a educación denomínase ciencias da educación. Examina que é a educación, que obxectivos e efectos ten e como mellorala. Os estudos educativos teñen moitos subcampos, como a filosofía da educación, a psicoloxía da educación, a socioloxía da educación, a economía da educación e a educación comparada. Tamén a trata a historia da educación. Na prehistoria, a educación dábase de maneira informal a través da comunicación oral e a imitación. Co auxe das civilizacións antigas, inventouse a escritura, e a cantidade de coñecementos creceu. Isto provocou un cambio da educación informal á formal. Ao principio, a educación formal estaba ao alcance principalmente das elites e dos grupos relixiosos. A invención da imprenta no século XV fixo que os libros estivesen máis ao alcance de todos. Isto aumentou a alfabetización xeral. A partir dos séculos XVIII e XIX, a educación pública adquiriu maior importancia. Isto levou ao proceso mundial de poñer a educación primaria ao dispor de todos, gratis, e obrigatoria ata certa idade.

O proceso educativo pódese dar a través da investigación, o debate, a narración de contos, a discusión, o ensino, o exemplo e a formación en xeral. A educación non só se produce a través da palabra; pode estar presente en toda experiencia. Xeralmente, a educación levase a cabo baixo a dirección das figuras de autoridade: os pais, os educadores (profesores ou mestres),[2][3] pero os estudantes tamén poden educarse a si mesmos nun proceso chamado aprendizaxe autodidacta.[4] O conxunto de persoas que teñen un protagonismo activo na educación reciben o nome de Comunidade Educativa. Calquera experiencia que teña un efecto formativo na forma en que un pensa, sente ou actúa pode considerarse educativa.

Ao concluír a formación expídese un comprobante ou certificado de estudos, que permite acceder a un nivel máis avanzado. Existe unha educación coñecida como non formal (non escolarizada) pola que, a diferenza da formal, non se recibe un certificado que permita acceder a un novo nivel educativo ao terminar a formación; normalmente, os lugares que ofrecen a educación non formal, son os centros comunitarios, institucións privadas ou organizacións civís, pero principalmente adóitase dar na familia ou contornas non institucionalizadas, como mesmo pode ser Internet.

O dereito á educación foi recoñecido por moitos gobernos. A nivel global, o artigo 13 do Pacto Internacional de Dereitos Económicos, Sociais e Culturais de 1966 das Nacións Unidas recoñece o dereito de toda persoa á educación.[5] Aínda que na maioría dos lugares ata unha certa idade a educación sexa obrigatoria, ás veces a asistencia á escola non o é, e unha minoría dos pais elixen a escolarización en casa, ás veces, coa axuda da educación en liña.


Etimoloxía

editar

Etimoloxicamente, a palabra «educación» procede do latín ēducātiō de ēdūcō ("educo, adestro") que está relacionado con homónimo ēdūcō ("Levo adiante, saco") de ē- ("de, fóra de") e dūcō ("conduzo, guío").[6]

Así mesmo, o vocábulo educación, ten polo menos dous étimos latinos: ēdūcere e ēdūcāre, sendo o segundo derivado do primeiro; o importante é que ēdūcere etimoloxicamente significa promover o desenvolvemento (intelectual e cultural) do educando, é dicir desenvolver as potencialidades psíquicas e cognitivas propias do educando dende o seu intelecto e o seu coñecemento facendo activo o educando neste proceso.

Definicións

editar

O termo "educación" deriva das palabras latinas educare, que significa "educar, criar, formar" en relación coa mente, e educere, que significa "sacar, levar adiante" en referencia ao nivel corporal.[7][8] A definición de educación foi explorada por teóricos de diversos campos.[9] Moitos coinciden en que a educación é unha actividade orientada á consecución de obxectivos como a transmisión de coñecementos, habilidades e trazos de carácter.[10] Con todo, existe un amplo debate sobre a súa natureza exacta máis aló destas características xerais. Un dos enfoques consiste en considerar a educación como un proceso que ten lugar durante acontecementos educativos como a escolarización, o ensino e a aprendizaxe.[11] Outra perspectiva entende a educación non como un proceso, senón como o produto resultante deste proceso. Fai fincapé nos estados mentais e as disposicións das persoas educadas.[12] Ademais, o termo tamén pode referirse ao campo académico que estuda os métodos, procesos e institucións sociais implicados no ensino e a aprendizaxe.[13] Ter unha idea clara do que significa o termo é importante para identificar correctamente os fenómenos educativos. Tamén importa á hora de tentar medilos ou melloralos.[14]

Algúns teóricos proporcionan definicións precisas identificando as características específicas que son exclusivas de todas as formas de educación. O teórico da educación R. S. Peters, por exemplo, esboza tres características esenciais da educación:[15]

  • Ocúpase da transmisión do coñecemento e a comprensión.
  • Esta transmisión merece a pena.
  • Realízase dunha maneira moralmente adecuada e en sintonía cos intereses do alumno.[16]

Estas definicións tan precisas a miúdo conseguen caracterizar as formas máis típicas de educación. Pero son criticadas porque existen contraexemplos.[17] Este problema pode evitarse ofrecendo definicións menos precisas baseadas no parecido familiar. Isto significa que todas as formas de educación son similares entre si. Pero non teñen por que compartir unha conxunto de trazos esenciais que todas elas teñan en común.[18] Segundo unha opinión, o termo "educación" depende do contexto. Isto significa que o seu significado varía en función da situación na que se utilice..[19]

Existe desacordo na literatura académica sobre se a educación é un concepto evaluativo. As Definicións grosas de educación así o afirman. Afirman que forma parte da natureza da educación que esta sexa beneficiosa para o estudante ou que conduza a algún tipo de mellora. As distintas definicións grosas discrepan en canto ao tipo de mellora. Contrastan coas definicións finas, que ofrecen unha explicación neutral da educación desde o punto de vista dos valores.[20] Unha distinción estreitamente relacionada é a que existe entre as concepcións "descritivas" e "prescritivas" da educación. As concepcións descritivas refírense ao uso real do termo por parte dos falantes habituais. As concepcións prescritivas expresan que é unha boa educación ou como debe practicarse.[21] Unha distinción estreitamente relacionada é a que existe entre as concepcións "descritivas" e "prescritivas" da educación. As concepcións descritivas refírense ao uso real do termo por parte dos falantes habituais. As concepcións prescritivas expresan que é unha boa educación ou como debe practicarse.[22] Algúns se centran en obxectivos epistémicos, como o coñecemento e a comprensión. Outros fan máis fincapé no desenvolvemento de habilidades, como a racionalidade e o pensamento crítico, e de trazos de carácter, como a amabilidade e a honradez.[23]

Un enfoque consiste en centrarse nun único obxectivo global da educación e considerar os obxectivos máis específicos como medios para alcanzalo.[24] Segundo unha suxestión, a socialización é o obxectivo da educación. Realízase transmitindo o coñecemento acumulado dunha xeración á seguinte. Este proceso axuda ao alumno para desenvolverse na sociedade como un cidadán normal.[25] En cambio, as definicións máis centradas na persoa céntranse no benestar do alumno. Para eles, a educación é un proceso que lles axuda a levar unha boa vida ou a vida que desexan levar.[26] Varios estudosos subliñan o papel do pensamento crítico para distinguir a educación do adoutrinamento.[27] Afirman que o mero adoutrinamento só está interesado en inculcar crenzas ao alumno, independentemente de que sexan racionais.[28] A educación, pola contra, tamén fomenta a capacidade racional de reflexionar críticamente sobre esas crenzas e cuestionalas, segundo esta postura.[29] Con todo, non está universalmente aceptado que estes dous fenómenos poidan distinguirse claramente. Unha das razóns desta opinión é que algunhas formas de adoctrinamiento poden ser necesarias nas primeiras etapas da educación cando a mente do neno aínda non está suficientemente desenvolvida.[30]

A educación pode caracterizarse desde a perspectiva do profesor ou do alumno. As definicións centradas no profesor céntranse na perspectiva e o papel do profesor. Tenden a ver a educación como a transmisión de coñecementos e habilidades dunha maneira moralmente apropiada.[31] As definicións centradas no alumno analizan a educación desde a implicación do alumno no proceso de aprendizaxe. Poden definila como un proceso que transforma e enriquece a súa experiencia posterior.[32] Tamén son posibles definicións que teñan en conta ambas as perspectivas. Isto pode adoptar a forma de describir o proceso como a experiencia compartida dun mundo común. Na experiencia compartida descóbrense diferentes aspectos do mundo e expóñense e resolvense problemas.[33]

Existen varias clasificacións da educación. Unha delas depende do marco institucional e distingue entre educación formal, non formal e informal. Outra clasificación implica diferentes niveis de educación baseados en factores como a idade do estudante e a complexidade do contido. Outras categorías céntranse no tema, o método de ensino, o medio utilizado e o financiamento.[34]

Historia

editar

A educación comezou na era prehistórica, na que os adultos adestraban os mozos nos coñecementos e habilidades consideradas necesarias na súa sociedade. Nas sociedades prealfabéticas isto logrouse tradicionalmente por vía oral, e por medio da imitación, tal como suxiren os estudos antropolóxicos. A través da narración de historias pasáronse coñecementos, valores e habilidades dunha xeración á seguinte. A medida que as culturas comezaron a estender o seu coñecemento alén das habilidades que se podían aprender facilmente a través da imitación, foise desenvolvendo a educación formal.

Antigüidade

editar
 
Nalanda, antigo centro de ensino superior
 
Academia de Platón, mosaico de Pompeii
 
Matteo Ricci (esquerda) e Xu Guangqi (dereita) na edición chinesa dos Elementos de Euclides, publicada en 1607

Sábese que en Exipto, na época do Imperio Medio, existían escolas.[35]

Platón fundou a Academia de Atenas, a primeira institución de educación superior en Europa. A cidade de Alexandría, en Exipto, fundada en 330 a. C., converteuse na sucesora de Atenas como centro intelectual da antiga Grecia. Alí, o matemático Euclides e o anatomista Herophilos construíu a gran Biblioteca de Alexandría e traduciu a Biblia hebrea ao grego.

Na China, Confucio (551-479 a. C.), do estado de Lu, foi o filósofo máis influente do país, e a súa perspectiva educativa continúa a influíar nas sociedades da China e de veciños como Corea, Xapón e Vietnam.

Idade Media

editar

As civilizacións europeas sufriron un colapso de alfabetización e da organización despois da caída de Roma no ano 476.[36] A partir dese momento, a Igrexa católica converteuse na única conservadora da erudición alfabetizada en Europa Occidental. A igrexa estableceu escolas catedralicias na Alta Idade Media como centros de educación superior. Algúns destes establecementos evolucionaron nas universidades. Durante a Alta Idade Media na catedral de Chartres realizou as súas operacións a influente Escola Catedral de Chartres.

As universidades medievais do mundo occidental animaron á liberdade de investigación e produciron unha gran variedade de eruditos e filósofos naturais, como Tomé de Aquino, da universidade de Nápoles, Robert Grosseteste da universidade de Oxford, primeiro expositor dun método sistemático de experimentación científica,[37] e Alberte Magno, pioneiro da investigación de campo biolóxico. A universidade de Boloña está considerada a universidade máis antiga continuamente en funcionamento.

Idade moderna e contemporánea

editar

A partir da recuperación do saber de Grecia e Roma que se produciu durante o Renacemento naceu o novo concepto educativo do humanismo ao longo do século XVI; o humanismo foi continuado durante o Barroco co disciplinarismo pedagóxico e tivo o seu colofón ilustrado no século XVIII.

Nos séculos XIX-XXI naceron os sistemas educativos actuais, inspirados no labor en Prusia de Juan Amos Comenius (a chamada educación prusiana), a maioría deles organizados e controlados polo Estado. A finais do século XX comezouse a estudar outro sistema educativo, a educación holística.[38]

O estudo da Educación dende diferentes perspectivas

editar

A educación é unha realidade complexa e multidimensional, que pode ser estudada dende perspectivas moi diferentes, cada unha das cales dá lugar a unha ciencia da educación:

  • Filosofía da educación: é unha rama da filosofía que ten como obxecto de estudo a natureza do ser humano como suxeito de educación, así como das finalidades e obxectivos que orientan o proceso educativo. Ademais, tamén se fai cargo doutros contidos como as posibilidades e os límites da educación, a necesidade da educación, a interacción persoal entre docente e educando...
  • Historia da educación: estuda o pensamento pedagóxico e a práctica educativa, e como ambas evolucionaron ao longo do tempo.
  • Socioloxía da educación: estuda e analiza o contexto socio-cultural no que ten lugar o proceso educativo. Ocúpase das necesidades e das demandas que a sociedade presenta á escola en cada momento histórico. Estuda a escola como institución social e o tipo de relacións que se establecen entre a escola e a sociedade.
  • Psicoloxía educativa: estuda os procesos de desenvolvemento e aprendizaxe dos individuos. En relación cos primeiros, analiza as características que definen cada un dos estadios polos que pasa o ser humano ao longo do seu desenvolvemento evolutivo. En relación cos procesos de aprendizaxe, estuda a natureza, condicións e teoría que regulan o proceso de aprendizaxe e se fai cargo do estudo das diferenzas individuais entre os individuos debidas á idade, o sexo, a personalidade etc.
  • Teoría xeral da educación: esta é unha disciplina de carácter explicativo e normativo, que aspira a dar unha visión comprensiva e global do fenómeno, do proceso e da realidade educativa. Constrúese a partir das achegas parciais que lle proporcionan o restos das ciencias da educación, e a súa finalidade é evitar a excesiva fragmentación na que se pode caer ao estudar a realidade educativa.
  • Organización escolar: aspira a elaborar unha teoría sobre a institución escolar, que é o seu obxecto de estudo. Analiza como deben disporse os elementos que forman a escola (recursos persoais, ambientais, materiais, organizativos, lexislativos), para que a educación dos alumnos discorra de forma axeitada.
  • Orientación educativa: o seu obxecto de estudo son todos aqueles procesos de axuda que se poden proporcionar ao alumnado tanto a nivel persoal, académico ou profesional.
  • Didáctica xeral: é unha ciencia da educación con carácter teórico-práctico que ten como obxecto de estudo o proceso de ensino-aprendizaxe como medio de instrución, formación e educación. De forma sintética, defínese como a ciencia que se dedica a estudar a teoría e a práctica do ensino.
  1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para educación.
  2. Paola Dogliotti. "Figuras de autoridad y enseñanza". 
  3. Leidy Viviana Muñoz Hurtado. "Las construcciones de autoridad en el aula y su interrelación con los procesos de enseñanza" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 5 de febreiro de 2018. Consultado o 10 de novembro do 2023. 
  4. Dewey, John (1944) [1916]. Democracy and Education (en inglés). The Free Press. pp. 1-4. ISBN 0-684-83631-9. 
  5. ICESCR, Artículo 13.1.
  6. «educate» Etymonline.com. Consultado o 21 de outubro de 2011. (en inglés)
  7. Hoad 1993, p. 142.
  8. Vico 1999, p. 327.
  9. HarperCollins staff 2023.
  10. Sewell & Newman 2013, pp. 6–7, 1. What is education?.
  11. Watson 2016, pp. 152–155.
  12. Davies & Barnett 2015, pp. 1–2, Introduction.
  13. Siegel, Phillips & Callan 2018, 2. Analytic Philosophy of Education and Its Influence.
  14. Assmann, Jan (2002). The Mind of Egypt: History and Meaning in the Time of the Pharaohs (en castelán). pp. 127. 
  15. Geoffrey Blainey; A Very Short History of the World; Penguin Books, 2004
  16. "Robert Grosseteste". Catholic Encyclopedia. Newadvent.org. 1 de xuño de 1910. Consultado o 16 de xullo de 2011. 
  17. Gil, Héctor (2013). "Educación holística: una educación para los nuevos tiempos". revistaesfinge.com (en castelán). Consultado o 18 de maio de 2016. 

Véxase tamén

editar

Bibliografía

editar

Outros artigos

editar

Ligazóns externas

editar