Khmer vermellos

Khmer vermellos (en francés Khmers Rouges, en camboxano ខ្មែរក្រហម, Khmae Krɑ-hɑɑm) é o nome co que foi coñecida a organización guerrilleira camboxana que, tras a Guerra de Vietnam, a saída dos Estados Unidos e o derrocamento do xeneral Lon Nol (que rexía unha ditadura militar desde 1970), tomaron o poder o 17 de abril de 1975 (a «Caída de Phnom Penh»).

Khmer vermellos
Dirixentes e organización
Líder	Pol Pot
Historia
Fundación	23 de febreiro de 1968
Disolución	6 de marzo de 1999
Posicións políticas
Ideoloxía	Autarquía Nacionalismo Comunismo (ata 1981)
Posición política	Extrema esquerda
Outros datos
Sede	Phnom Penh, Camboxa

Os Khmer vermellos fundaron Kampuchea Democrática, un sistema de goberno de características autoritarias que, baixo a aparencia formal dunha república popular de inspiración maoísta, consolidou na práctica un sistema de economía radicalmente agraria, baixo a consigna da evacuación das cidades e destrución da civilización urbana e a súa cultura, consideradas burguesas, a reconstrución social desde as orixes da civilización e a recuperación da cultura khmer ancestral baixo a dirección de Pol Pot, o seu principal líder. Ademais dun férreo control militar sobre a poboación civil, sometida en boa parte a un réxime de traballos forzados, desenvolveron extensos métodos de detención, tortura e asasinatos selectivos en masa, baixo a consigna da chamada «procura do inimigo interno».

Durante os catro anos que durou o seu réxime, desde abril de 1975 a xaneiro de 1979, as súas accións e maneiras de impor a súa política conduciron ao que se coñece como o «xenocidio camboxano», actos que foron xulgados por un tribunal internacional en Phnom Penh por crimes contra a humanidade.

O fin do réxime dos Khmer vermellos chegou en 1979 debido a unha intervención militar de Vietnam no país. A partir dese momento, os Khmer vermellos convertéronse nunha guerrilla aliada dos Estados Unidos e a República Popular da China (debido a que se enfrontaban á nova República Popular de Kampuchea, aliñada con Vietnam e a Unión Soviética) e, unha vez que estes lles retiraron o seu apoio en 1989, adaptáronse e convertéronse nunha guerrilla das que adoitan relacionarse coas economías de guerra.

Orixe do nome

Restos de vítimas dos khmer vermellos en Rung Tik (a Cova da auga) ou Rung Khmao (a Cova da Morte) das montañas rochosas de Kampong Trach, na provincia de Kompot. Aínda que o Goberno recolleu a maioría dos restos da rexión de Kampong Trach, aínda poden ser atopados algúns destes. A cova, que ten correntes de auga subterránea, era utilizada como fosa colectiva das persoas asasinadas durante o réxime.

O nome "Khmer vermellos" foi a maneira con que os o rei Norodom Sihanuk denominou os membros do Partido Comunista de Camboxa nos anos cincuenta, e así se popularizou a través do francés. Con todo, os membros da organización non o usaban, entre outras cousas porque preferían o xentilicio «kampucheano» a «khmer».

Historia

Cara ao poder

O Partido Comunista de Camboxa conformouse en 1951, aínda que nos seus primeiros anos foi parte dependente do Partido Comunista de Vietnam. Nos anos setenta cambiou o nome por Partido Democrático de Kampuchea.

A ideoloxía dos Khmer vermellos mesturaba unha interpretación subxectiva e de extrema esquerda do maoísmo, centrándose na súa exaltación do campesiñado, coas ideas anticolonialistas propias das guerras de liberación nacional. A isto engadiuse o rancor cara á subordinación dos comunistas camboxanos aos vietnamitas. O resultado final foi unha combinación de maoísmo de palabra cun nacionalismo extremo na práctica, chegando a posturas racistas.

Os Khmer vermellos no poder

Cos Khmer vermellos levouse a cabo un xenocidio onde morreu unha cuarta parte dos habitantes de Camboxa, cifra non inferior aos dous millóns de persoas, máis as secuelas que iso significou para o país en xeral. As súas matanzas non se limitaron ao chan camboxano xa que en territorio vietnamita levaron a cabo varias, como o famoso masacre de Ba Chúc (1978).

Pervivencia dos Khmer vermellos (1979-1989)

Memorial aos nenos mortos durante o réxime dos Khmer vermellos.

O réxime dos Khmer vermellos terminou coa captura de Phnom Penh o 7 de xaneiro de 1979 por parte do exército vietnamita, pondo fin ao réxime de Pol Pot. Así, tras unha rápida campaña iniciada en decembro de 1978 motivada por escaramuzas fronteirizas, o país quedou unha vez máis baixo control estranxeiro, neste caso na órbita vietnamita, na que xa permanecera con anterioridade á colonización francesa.

A pesar do tradicional receo camboxano contra os seus veciños vietnamitas, a insostenibilidade do réxime dos Khmer vermellos facilitou en parte a aceptación do novo ocupante, como mostrou o gran número de desercións de antigos membros do réxime de Pol Pot, que entón constituían a base de poder da apresuradamente proclamada República Popular de Kampuchea.

Neste momento, a facción aínda leal a Pol Pot, que mantiña as siglas da Kampuchea Democrática e exacerbaba o seu discurso nacionalista, retirouse ao oeste do país, nas zonas fronteirizas con Laos e Tailandia, desde onde levou a cabo unha guerra de guerrillas contra o novo réxime.

Durante o axitado primeiro ano do novo Goberno, o temor á potencia ocupante, unida a unha mala colleita de arroz provocada por unha seca, levaron a decenas de miles de camboxanos a fuxir do país e establecerse en campamentos de refuxiados en Tailandia. Devanditos campos estaban dirixidos por algunha das tres faccións opositoras ao novo réxime: os Khmer vermellos, as forzas monárquicas e as forzas republicanas anticomunistas, funcionaban como base de retagarda e recrutamento para as operacións das milicias destas tres faccións no interior de Camboxa.

Cranios de vítimas do réxime conservados no principal lugar das fosas comúns.

Con todo, a facción que máis apoios internacionais espertou foi a dos Khmer vermellos. Así, a chegada a chan tailandés de varios miles de guerrilleiros khmer, seguidos das súas familias, foi ben acollida polo goberno, que alimentou, forneceu e asentou varios miles de combatentes que pronto empezaron a recibir tamén armamento chinés a través do citado país. Tal e como sinalou o Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Refuxiados, nos campamentos controlados polos Khmer vermellos o control sobre a poboación refuxiada era moito maior que nos campamentos dirixidos polas demais faccións. Os civís de devanditos campamentos tiñan o status de refuxiados políticos, sendo mantidos así (á parte dun mínimo comercio e actividades económicas co exterior) polas axencias da ONU, co que se deixaban as mans libres á milicia dos Khmer vermellos para reorganizarse e reconstituírse nunha forza de combate efectiva cara a 1982.

No plano internacional, a crecente dependencia de Vietnam e da República Popular de Kampuchea con respecto á Unión Soviética tiveron como efecto a inmediata hostilidade da República Popular da China e dos seus aliados antisoviéticos como Tailandia, Singapur e os Estados Unidos. A hostilidade destes poderes ao Goberno de Phnom Penh levou ao mantemento do asento na Asemblea Xeral da ONU por parte da desaparecida Kampuchea Democrática. En canto ao apoio militar, aínda que ditas potencias mantivesen certo apoio a monárquicos e republicanos, eran os Khmer vermellos quen eran percibidos como a facción opositora máis efectiva no campo militar, e a que por tanto recibiría maior cantidade de material.

Para facer máis presentable a súa imaxe ante a comunidade internacional da que agora dependían, en setembro de 1981 os dirixentes da Kampuchea Democrática disolveron formalmente o Partido Comunista de Kampuchea e renegaron do comunismo para declarar o seu apoio á economía de mercado e o respecto á tradición relixiosa, sen por iso reestruturar o seu liderado, é dicir mantendo a Pol Pot, Ieng Sary e Khieu Samphan no poder. Devandito lavado de imaxe permitiu, con todo, un achegamento ás outras faccións antivietnamitas e anticomunistas dos rebeldes, até unificarse en 1982 no chamado Goberno de Coalición da Kampuchea Democrática. Devandito Goberno estaba de facto en mans dos Khmer vermellos, pois mantiveron a carteira de Exteriores, o asento na ONU e o control de máis da metade dos 40 000 milicianos da coalición.

Para chamar a atención internacional, a coalición levou a cabo en 1982 unha ofensiva sobre o oeste de Camboxa, tomando unha serie de posicións das que foron expulsados polo Exército camboxano nunha serie de contraofensivas lanzadas entre 1983 e 1985, tras o cal a fronteira foi fortemente minada.

Ao longo do resto da década de 1980, a situación quedou enquistada nunha forma de conflito de baixa intensidade característico doutros escenarios da Guerra fría. O mantemento de devandito conflito foi minando os recursos e lexitimidade tanto da República Popular de Kampuchea como dos seus aliados vietnamitas, no que algúns autores chamaron "o Vietnam de Vietnam".

A saída do conflito empezou a perfilarse tras a caída do Muro de Berlín en 1989 e a chegada ao poder de Bill Clinton nos Estados Unidos de América. Este cambio de contexto levou a un relaxamento nas relacións entre os actores internacionais. A Unión Soviética, en pleno proceso de desmembramento, perdera capacidade de intervención. Hun Sen asumiu o cargo de primeiro ministro de Camboxa en 1985, pero a pesar disto a comunidade internacional seguiu recoñecendo como Goberno lexítimo do país os Khmer vermellos até 1991. En setembro de 1989 as tropas vietnamitas abandonaron Camboxa. Ao ano seguinte os Estados Unidos deixaron de recoñecer a lexitimidade da coalición opositora e a República Popular da China diminuíu de forma parecida o seu apoio.

En 1991, os Acordos de París levaron a un consello de coalición entre as catro faccións (as tres opositoras e o rebautizado Estado de Camboxa presidido polo príncipe Norodom Sihanouk) e estableceuse unha presenza da ONU (a UNTAC, un Goberno de transición) até a celebración de eleccións en 1993. Con este proceso púñase fin ao conflito camboxano na súa fase de conflito de baixa intensidade.

Pervivencia dos Khmer vermellos (1989-1999)

O fin da guerra fría e o proceso de paz en curso deixou os Khmer vermellos sen as fontes de apoio externo das que viñan dependendo desde o seu derrocamento do poder en 1979. Enquistada na violencia, dita facción evolucionou de forma parecida a outros grupos insurxentes dos anos 1990, desde unha típica guerrilla da guerra fría, que recibía o seu financiamento dun poder externo, a unha guerrilla depredadora, obrigada a subsistir dos recursos facilmente explotables e comercializables. Neste caso, estes recursos eran a madeira e, en menor medida, as pedras preciosas. Segundo fontes militares tailandesas, os Khmer vermellos obtiñan deste comercio ao redor dun millón de dólares mensuais, aínda que segundo Michael Renner e outros autores a cifra oscilaría entre 10 e 20 millóns mensuais. A explotación da madeira era levada a cabo por parte de empresas tailandesas vinculadas a altos mandos do Exército tailandés (que decretara unha moratoria na talla no seu territorio, debido á deforestación que tamén arrasaba Camboxa), que compraban aos Khmer vermellos licenzas de explotación.

O evidente risco que este comercio entrañaba para a pacificación da zona levou á ONU a decretar en setembro de 1992 unha prohibición das importacións de madeira camboxana. Tailandia resistiuse a cumprir dita prohibición ata que a ONU a ameazou cun embargo petrolífero. A partir de 1994, unha vez que expirou a prohibición internacional, o novo goberno camboxano aplicou un embargo nacional sobre a exportación de madeira. A partir de entón, o tráfico de madeira ilegal continuou, aínda que por canles máis difíciles. Neste caso, as conexións entre altos mandos dos exércitos camboxano e tailandés permitiron a continuación deste tráfico para o seu beneficio persoal, pero a fonte de financiamento da guerrilla khmer foise restrinxindo progresivamente.

No plano político, a pesar de unírense aos Acordos de París, os Khmer vermellos, argumentando que Vietnam mantiña secretamente o control do país, asasinaron máis dun centenar de civís durante o mandato da UNTAC. Mentres, o país converteuse nunha monarquía constitucional baixo o mandato de Hun Sen e o príncipe Norodom Ranariddh; os Khmer vermellos boicoteaban as eleccións e, tras o fracaso dos intentos por integralo no xogo político, o movemento foi ilegalizado en 1994.

A ilegalización produciu unha onda de desercións e os Khmer vermellos víronse reducidos a un núcleo duro de dirixentes ao mando duns 5000 combatentes que controlaban ao redor dunha quinta parte do territorio de Camboxa. A espiral de represión, violencia e desercións alcanzou un punto culminante en 1996, cando Ieng Sary, man dereita de Pol Pot, se entregou ao goberno camboxano xunto a miles de seguidores. A partir deste momento, os Khmer vermellos desintegráronse en loitas internas e Pol Pot foi desprazado por Ta Mok. Posteriormente, tras un intento de retomar o control, no que asasinou outro dirixente e a súa familia, Pol Pot terminou condenado a un arresto domiciliario definitivo até a súa morte en 1997. Este feito marcou o fin dos Khmer vermellos. Sen apoio exterior desde había anos, coas fontes de financiamento cada vez máis restrinxidas e coa desaparición do seu líder histórico (un proceso paralelo ao da UNITA en Angola tras a morte de Jonas Savimbi) a guerrilla desapareceu. En 1998, os combatentes residuais desmobilizáronse e os campamentos de refuxiados que controlaban foron desmantelados, coa repatriación de 46 000 refuxiados na operación Repat 2 de ACNUR.

O proceso contra os Khmer vermellos

A posibilidade de levar a xuízo aos responsables do xenocidio camboxano viuse obstaculizada por varios factores:

1. A pervivencia dunha ou outra forma dos Khmer vermellos até 1998.
2. A morte natural do seu principal e histórico dirixente, Pol Pot, en 1998, sen ser levado xamais ante un tribunal lexítimo. Mesmo despois de aberto o proceso, en 2006 morreu Ta Mok, o sucesor de Pol Pot.
3. A dificultade de levar a cabo un xuízo imparcial contra os líderes da Kampuchea Democrática, dada a progresiva absorción dos seus efectivos dentro das estruturas do Estado e a rendición pactada dos seus líderes.

Dos cadros dos Khmer vermellos, unicamente dous foron detidos:

• Duch (Khaing Khek Iev): considerado responsable do centro de tortura de Tuol Sleng, por onde pasaron 20 000 vítimas do xenocidio.
• Chhit Choeun: coñecido como Ta Mok e último comandante dos Khmer vermellos. Considerado responsable directo do masacre de 30 000 persoas en Angkor Chey, levou a cabo lucrativas relacións con homes de negocios tailandeses até o seu arresto en 1999. Morreu en xullo de 2006, ás mesmas portas da constitución do Tribunal Internacional para o Xuízo aos Khmer vermellos.

Dos cadros sobreviventes que negociaron a súa rendición, tanto a ONU como os organismos de Dereitos humanos sinalan como máximos responsables a:

• Ieng Sary: ministro de relacións exteriores entre 1976 e 1978 e posteriormente comandante responsable dunha rexión rica en madeira e xemas. Amnistiado polo rei Norodom Sihanouk.
• Nuon Chea: coñecido como Camarada nº 2, considerado lugartenente de Pol Pot.
• Khieu Samphan: Xefe de Estado entre 1976 e 1979 e posteriormente xefe do Goberno rebelde, que en 1985 sucedeu ao seu cuñado Pol Pot á fronte do Khmer Vermello.

Tanto Hun Sen como o príncipe Ranaridh fixeron presión para que o tribunal fose camboxano (aínda que admitían a asistencia internacional) e censuraron publicamente o opositor Sam Rainsy por apoiar as teses da ONU dun tribunal internacional. A sospeita da ONU e dos organismos de dereitos humanos radicaba en que a absorción por parte do sistema dos antigos membros dos Khmer vermellos, aínda que facilitase a paz, imposibilitaba un xuízo imparcial dos acusados de xenocidio, no caso de que o tribunal tivese un carácter nacional. Dita sospeita baseábase en que non só a maioría dos membros do Goberno cooperara cos Khmer vermellos ou formara parte destes entre 1975 e 1979 (incluíndo a Hun Sen ou o propio rei Sihanouk) senón que en setembro de 1999, antigos efectivos da guerrilla xa desmobilizados ameazaban cunha nova guerra civil no caso de que se enxuizase os seus líderes. Pola súa banda, o avogado de Ta Mok ameazaba coa apertura de casos paralelos contra tres expresidentes estadounidenses polo apoio prestado aos Khmer vermellos.

O bloqueo da situación fíxose patente en febreiro de 2002, cando a ONU anunciou a súa retirada das negociacións argumentando que non confiaba na neutralidade, obxectividade e independencia dun tribunal camboxano. O tribunal, que foi finalmente designado o 4 de maio de 2006, e que empezou a operar a principios de 2007, tiña unha composición mixta de membros tanto camboxanos como estranxeiros.

Finalmente, o 17 de febreiro de 2009 comezaron os xuízos. O primeiro en enfrontar os cargos de xenocidio foi Kaing Guek Eav, tamén coñecido como "Duch", quen admitiu en agosto do mesmo ano ante o tribunal ter torturado prisioneiros coas súas propias mans.

Véxase tamén

Bibliografía

• Kiernan, Ben (2004). How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism, and Communism in Cambodia, 1930–1975. Yale University Press. ISBN 978-0300102628. 

Outros artigos

• Camboxa
• Colonialismo
• Guerra fría
• Xenocidio camboxano
• Xuízo aos Khmer vermellos

Ligazóns externas

• «Pol Pot: O imperio da morte», artigo publicado na páxina web Monografías.com
• Aznarez, Juan Jesús (2007): «La confesión del carcelero Hin Huy», artigo do 10 de novembro de 2007 no diario El País (Madrid)
• «Qué salió mal en el régimen de Pol Pot», artigo en español na páxina web AWTW