Carlos de Viana

Carlos de Trastámara e Évreux, nado en Peñafiel (Castela) o 29 de maio de 1421 e finado en Barcelona o 23 de setembro de 1461, foi infante de Aragón e de Navarra, príncipe de Viana e de Xirona (1458–1461), duque de Gandía (1439–1461) e de Montblanc (1458–1461)

Carlos de Viana
Príncipe de Viana e de Xirona
Nacemento	29 de maio de 1421 Peñafiel
Falecemento	23 de setembro de 1461 Barcelona
Consorte	Inés de Cléveris (m. 1439 - viud. 1448)
Casa real	Casa de Trastámara
Proxenitores	Xoán II Branca I
Utrimque roditur
Na rede

Carlos de Viana foi fillo do infante Xoán de Aragón, irmán máis novo de Afonso V, e a partir de 1458, coroado rei de Aragón, co nome de Xoán II, e da raíña Branca I de Navarra (m. en 1441), filla e herdeira de Carlos III o Nobre (m. en 1425). O príncipe de Viana é coñecido polos seus enfrontamentos dinásticos co seu pai e por ser mecenas da cultura e as artes.

Traxectoria

Primeiros anos

No castelo de Olite educouse o príncipe Carlos de Viana.

Despois do seu nacemento nas terras castelás, na fortaleza da Vila de Peñafiel, Carlos foi educado no Palacio Real de Olite, recibindo as máximas atencións do seu avó Carlos III. En 1423, en vida do seu avó, convértese en herdeiro recoñecido da Coroa Navarra e recibe o título de Príncipe de Viana. A súa educación foi moi esmerada, alternando os exercicios físicos (remo, caza, monta) cos estudos literarios e a sabia administración dos asuntos do reino, que fixeron del un mozo tranquilo e amante da paz.

Á morte da súa nai en 1441, Carlos de Viana é xa un adulto de 21 anos. Convértese en herdeiro universal dos Estados de Navarra e de Nemours, pero no testamento da raíña Branca, esta pedía ao seu fillo que non tomase o título real sen a bendición e o consentimento do seu pai, polo que Carlos asumiu a lugartenencia do reino.

Branca I pensaba que con esta cláusula aseguraría a paz entre o fillo e o pai, pero ao cabo só conduciu a un odio irreconciliable, xa que ningún dos dous quixo renunciar aos que consideraban os seus dereitos á Coroa de Navarra.

O infante castelán-aragonés Xoán de Aragón, fillo do rei Fernando I de Aragón, e neto de Xoán I de Castela, empregara case todo o tempo do seu matrimonio en guerras internas dentro de Castela, onde tiña cuantiosos predios e en cuxa Corte quería influír. Ao principio puido conseguilo, pero despois de que se alzou coa privanza e o poder Álvaro de Luna, o rei consorte de Navarra non logrou coas súas sediciosos esforzos outra cousa que facerse aborrecible en todas partes: en Castela, polas súas inxerencias, en Aragón por ter desatendidos os seus Estados e en Navarra por ter que financiar as súas ambicións.

Xoán II de Aragón mantivo toda a súa vida pretensións contra o seu fillo de reter a coroa navarra.

Querelas dinásticas

O rancor entre pai e fillo aumentou cando en 1447 Xoán tomou como segunda esposa a Xoana Enríquez, unha nobre castelá (dunha rama menor bastarda dos reis de Castela), que pronto lle dá un fillo que se convertería en Fernando «o Católico», e que considerou ao seu fillastro como un entremetido. A madrastra Xoana Enríquez, intrigante e soberbia, lanzou ao seu marido contra Carlos, estimulando as discordias e manifestando as súas preferencias polo seu propio fillo Fernando, futuro Fernando II de Aragón, a quen quería que cedese todos os privilexios.

O príncipe de Viana optou por someterse ao seu pai, pero a intervención nos asuntos internos de Navarra chegou a tales extremos que os propios casteláns ofrecéronlle expulsar de Navarra a Xoán de Aragón e o Tratado de Puente la Reina (8 de setembro de 1451) determina a ruptura definitiva entre pai e fillo. Os beaumonteses tomaron partido polo príncipe de Viana e os agramonteses tomaron partido polo rei Xoán e estalou a guerra civil.

En 1452 Carlos, aínda que axudado por Xoán II de Castela, foi derrotado e tomado preso. Coa Concordia de Valladolid foi liberado tras prometer non tomar título rexio até a morte do seu pai, o príncipe, e fracasou outra vez tras volver tentar tomar as armas contra o seu pai, refuxiouse en Nápoles co seu tío carnal por vía paterna Afonso V de Aragón. En 1458 Afonso morre e Xoán é coroado como rei de Aragón, mentres a Carlos ofrécenselle as coroas de Nápoles e Sicilia.

El rexeita estas propostas e tras reconciliarse co seu pai volve a Navarra en 1459, con 38 anos de idade e comezan as conversacións para casar coa media irmá de Henrique IV de Castela, (Isabel a Católica), entón de tan só 9 anos de idade. Con todo, a oposición de Xoán II, que pensaba no medio irmán de Carlos, Fernando, entón de 7 anos de idade, foi tan violenta que ordenou desarmar e prender ao seu fillo Carlos en Lleida o 2 de decembro de 1460. Foi levado despois a Aitona e máis tarde á prisión de Morella. Esta imprudente medida alborotou a todo o reino e cataláns e navarros alzáronse no seu favor. Esta insurrección pronto chegou a ser xeral e Xoán II tivo que ceder e pór en liberdade ao príncipe o 25 de febreiro de 1461.

Ao chegar Carlos a Barcelona fíxoselle un recibimento apoteótico (12 de marzo de 1461) converténdose nun símbolo para os cataláns, alzados contra Xoán II ao que deixaron de aceptar como rei ao empeñar este monetariamente a Lois XI de Francia o Rosellón e a Cerdaña, como o era para a gran maioría dos soliviantados nobres navarros beaumonteses.

Pola capitulación de Vilafranca del Penedès (21 de xuño de 1461), Carlos de Viana foi recoñecido polos catalano-aragoneses alzados e como fillo primoxénito de Xoán II, como herdeiro dos Estados da coroa aragonesa, xurando o seu cargo como Lugartenente perpetuo de Cataluña.

Pero pouco despois disto, o 23 de setembro de 1461, o príncipe morre aos 40 anos, 3 meses e 26 días de idade no Palacio Real da cidade de Barcelona, non sen a sospeita de ser envelenado polo seu madrastra Xoana Enríquez, nai do segundoxénito Fernando. Esta foi a escusa para iniciar a contenda civil en Cataluña. A causa real da súa morte foi a tuberculose que padecía desde había anos. A saúde do príncipe de Viana sufriu unha severa deterioración durante o seu cativerio, que foi moi duro posto que o seu pai negoulle calquera tipo de trato de favor debido ao seu rango principesco. Carlos de Viana estivo recluído nunha cela húmida, escura, mal ventilada, sen roupa de abrigo, en deficientes condicións hixiénicas e mal alimentado. Estas circunstancias agravaron a súa tuberculose e para cando foi liberado e chegou a Barcelona xa se atopaba en estado terminal.

Descrición

O príncipe don Carlos de Viana, por José Moreno Carboeiro (1881), Museo do Prado.

Fisicamente, Carlos de Viana, tiña o pelo cor castaña clara, os ollos grises, o nariz longo e recto, a cara pálida e delgada, estatura levemente superior á media, mirada grave, un aire modesto e sereno e algo de melancolía na expresión xeral da súa fisionomía. Lucio Marineo Sículo di del que non lle faltaba nada para ser un Príncipe perfecto».

Efectivamente, Carlos era un home culto e amable, afeccionado á música e a literatura. Traduciu a Ética de Aristóteles ao castelán, publicada por primeira vez en Zaragoza en 1509 e escribiu unha Crónica de los reyes de Navarra, el Tratado de los milagros del famoso Santuario de San Miguel de Excelsis, una Epístola literaria, entre outras.

O seu escudo de armas persoal representaba a dous sabuesos ou lebreiros que rifaban entre si por un óso, unha alusión á disputa que os reis de Francia e Castela mantiñan polo control do reino de Navarra, xunto á irónico lema «Utrimque roditur», «Por todas partes me roen».

Familia e fillos

Contraeu matrimonio no castelo de Olite con Inés de Clèves o 30 de setembro de 1439. Inés era filla do duque Adolfo I de Clèves e sobriña de Filipe III o Bo, duque de Borgoña. Morreu ao nove anos de casados (6 de abril de 1448) sen haberlle dado un herdeiro a Carlos.

O príncipe de Viana non volveu casar aínda que houbo varios proxectos frustrados de alianzas matrimoniais, entre elas con Isabel, a irmá de Henrique IV de Castela, a futura Raíña Católica. Pero Xoán II non viu con bos ollos aquel matrimonio que daría unha gran forza ao seu fillo e procurou por todos os medios desfacer o compromiso, tratando de casarlle con Catarina de Portugal, filla do rei Eduardo I de Portugal, alianza que non era en cambio do agrado de Henrique IV, casado coa irmá desta, Xoana. Anos máis tarde Isabel casaría cun príncipe un ano máis novo que ela, Fernando, o medio irmán de Carlos.

O príncipe de Viana tivo varias amantes. Aos 30 anos namorouse de María de Armendáriz, doncela da súa irmá Leonor coa que prometeu casar si dáballe un fillo home. Pero deulle unha filla:

• Ana (1451–1477), que casaría con Luis de la Cerda y de la Vega, V Conde e I Duque de Medinaceli.

Durante a súa estancia en Nápoles namorouse de Brianda de Veiga (coñecida como «de Vaca», até agora), unha fermosa muller que lle acompañaría até a súa morte. Tivo con ela un fillo:

• Filipe (1456–1488), conde de Beaufort e arcebispo de Palermo, cargo que non ocuparía a cambio do Maestrazgo de Montesa que lle ofreceu o seu tío Fernando, co que participou en campaña contra Granada, onde atopou a morte.

Xoán Afonso de Navarra, fillo ilexítimo de Carlos de Viana, foi abade do mosteiro de San Juan de la Peña.

Estivo a piques de casar con Brianda e antes da súa morte os seus amigos instáronlle a que o fixese in articulo mortis, para deixar a Filipe como herdeiro. Con todo, Carlos comprendeu que a herdanza que lle ía a deixar sería moi pesada para aquel neno e só serviría para continuar as loitas fratricidas. Por iso preferiu deixar á súa irmá Branca, ex-esposa con matrimonio anulado eclesiasticamente de Henrique IV de Castela, como a súa lexítima sucesora.

En Sicilia namorouse dunha doncela de baixa extracción a quen se coñece co nome de Cappa, coa que tivo outro fillo:

• Xoán Afonso (1459–1529), que logo foi abade de San Juan de la Peña e bispo de Huesca.

Outro dos amores do príncipe de Viana foi Guiomar de Sayas, xentil damisela que estivo ao seu servizo.

Tamén cando estivo en Mallorca, tivo amores con Margarita Colom, filla de Juan Colom, quen estivera ao servizo de Renato de Anjou e residía no municipio de Felanitx nunha leira chamada Alquería Vermella, actualmente San Ramonet. Margarida tería presuntamente un fillo que puido nacer na primavera de 1460, e que segundo o historiador mallorquino Gabriel Verd Martorell, sería nada menos que Cristovo Colón, o descubridor de América. Porén, e dado que o Príncipe non se preocupaba por manter en segredo a identidade das súas outros bastardos, non parece moi lóxico que o fixese neste caso, como sostén o historiador mallorquino. O máis probable, é que Margarida tivese un aborto natural, ou que o neno falecese ao pouco de nacer.

Véxase tamén

Bibliografía

• DESDEVISES DU DEZERT, Georges; Don Carlos de Aragón, Príncipe de Viana, estudio sobre la España del norte en el siglo XV; Pamplona: Goberno de Navarra, 2000; ISBN 84-235-1954-6.
• IBARS, Mariona; El príncipe de Viana; Barcelona; Ediciones del Bronce, 1998; ISBN 84-89854-35-1
• IRIBARREN, Manuel; El príncipe de Viana; Pozuelo de Alarcón; Espasa-Calpe, 1983; ISBN 84-239-1027-X
• LABEAGA MENDIOLA, Juan Cruz; El Príncipe en Viana: publicación conmemorativa de la visita a Viana del Príncipe Don Felipe; Pamplona: Goberno de Navarra, 1998; ISBN 84-235-1759-4
• PASCAL ROS, Alfonso; Las razones del príncipe: una biografía de Carlos de Viana; Arteta; Fundación Mariscal Don Pedro de Navarra, 1998; ISBN 84-605-8301-5
• RAMÍREZ VAQUERO, Eloísa; El príncipe de Viana; Pamplona: Goberno de Navarra, 2001; ISBN 84-235-2141-9

Outros artigos

• Reino de Navarra
• Táboa cronolóxica de reinos de España

Ligazóns externas

• Biografía Arquivado 06 de setembro de 2016 en Wayback Machine. na Enciclopedia Aragonesa Online
• Teoría do magnicidio de Carlos de Viana
• Facsímile de miniatura do príncipe de 1430 e artigo Biblioteca e retrato de Don Carlos, príncipe de Viana
• Artigo Relación histórica do Serenísimo Señor Príncipe, Don Carlos de Viana por José Queralt
• Artigo «A morte do Príncipe de Viana»
• Cadro de José Moreno Carbonero, no Museo do Prado.