Santiso de Abres

Santiso de Abres
Localización
	43°24′12″N 7°07′56″O / 43.4033, -7.1323Coordenadas: 43°24′12″N 7°07′56″O / 43.4033, -7.1323
Estado	España
Comunidade autónoma	Asturias
Provincia	provincia de Asturias
Capital	O Chao
Poboación
Poboación	412 (2023) (13,12 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Q5991228 ; Mancomunidade Occidental
Superficie	31,41 km²
Comparte fronteira con	A Veiga ; A Pontenova ; Taramundi ; Trabada
Organización política
• Mayor of San Tiso d'Abres (en)	María Goretti Quintana Rey
Identificador descritivo
Código postal	33774
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	33063

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Santiso (homónimos).

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Abres.

Santiso de Abres^[1] (oficialmente San Tiso d'Abres) é un concello da Comunidade autónoma do Principado de Asturias. O xentilicio é «santiseiro».^[2]^[3]

O municipio limita polo norte, o sur e polo oeste coa provincia de Lugo (concellos de Trabada na zona norte e da Pontenova na zona sur) e polo leste con Taramundi e A Veiga, ambos do Principado. É o concello máis occidental do Principado.

Ten unha extensión de 31,51 km² e 590 habitantes (2006), densidade 18,72 hab./km². Atravésao de oeste a leste o río Eo. A súa maior altitude é o Pico Xunqueira de 664 metros.

Demografía editar

Variación demográfica do concello entre 1991 e 2020
2020	2006	2004	2001	1996	1991
421	590	612	624	675	746

Parroquia editar

A única parroquia de Santiso de Abres é San Salvador, que conta cos seguintes nomes:

En ortografía da RAG, proponse Santiso de Abres (San Salvador).^[1]
En ortografía da ALLA, considérase a forma San Tiso, que é a oficial.^[4]
O nome castelanizado é San Tirso de Abres (San Salvador).^[4]

Lugares editar

A parroquia de Santiso de Abres está composta polos seguintes lugares:


Entidade de poboación	Lugar	Nome proposto en ortografía RAG^[1]^[5]	Nome en galego asturiano (ALLA) (oficial)^[4]	Nome en castelán^[4]
A Antigua		A Antigua	A Antigua	La Antigua
		Cabo da Aldea	O Cabo da Aldea
		O Campo	O Campo
	Carracido	Carracido	Carracido
	Carracido		Lugar de Baixo
			A Casa Lousada
			A Casa da Toucida
	O Coto	O Coto	O Coto
			O Coto de Baixo
			O Coto de Riba
		Porta de Ares	A Porta d'Ares
			A Ribeira
		Río Trabada	O Riotrabada
			O San Miguel
A Carretera		A Carretera	A Carretera	La Carretera
			A Casa Marqués
			O Empalme
			O Randeo
			O San Sidro (da Carretera)
O Castro		O Castro	O Castro	Los Castros
			O Castro de Baixo
			O Castro de Riba
Eilale		Eilale	Eilale	Eilale
Eilale			Eilale de Riba
Espasande			Espasande	Espasande
			A Aldea de Baixo (d'Espasande)
			A Aldea de Riba (d'Espasande)
			A Casa de Sidro
			A Casa do Cabo
			O Ceán
Foxas		Foxas/ As Foxas	Foxas	Fojas
Foxas			A Pena da Cabra
Goxe		Goxe	Goxe	Goje
			A Aldea de Baixo (de Goxe)
			A Aldea de Riba (de Goxe)
			A Casa do Barrodelo
A Grandela		A Grandela	A Grandela	Grandela
O Chao		O Chao	O Chao	El Llano
			Amaído
			O Barreiro
		A Brea	A Brea
			As Conchadas
		A Granda	A Granda
			As Menciñas
			A Nogueira
			O Pacio
			O Paxarelo
			O Piñeiro
			Regada
			A Riademuiños
		Robaín	Robaín
			San Bras
			O San Juan
			A Tapia
		A Torre	A Torre
Lombal		Lombal/ O Lombal	Lombal	Lombal
Lombal			O Bustelo
O Louredal		Louredal/ O Louredal	O Louredal	Louredal
O Louredal			O Voudinso
Lourido		Lourido	Lourido	Lourido
	O Barrio de Riba		O Barrio de Riba
	O Barrio de Riba		A Casa de Corveiras
			O Chantadoiro
			A Rúa
Matela		Matela/ A Matela	Matela	Matela
A Mourela		Mourela/ A Mourela	A Mourela	Mourela
Naraío		Naraío	Naraído	Naraido
			A Casa do Rego
			As Casas de Baixo
			A Porqueira
Prado		Prado/ O Prado	Prado	Prado
	Prado de Baixo		Prado de Baixo
	Prado de Baixo	A Sela	A Sela
		Prado de Riba	Prado de Riba
		Prado do Medio	Prado do Medio
Salcido		Salcido	Salcido	Salcido
	A Bustarga		As Cabeceiras
	A Bustarga		A Bustarga
			O Boutarón
			A Casanova
			O Castro
			O Chao da Señora
			A Ermida (de Salcido)
			A Fonte da Moura
			A Fonte Seca
			A Lameira
			A Louseira
			A Mariña (de Salcido)
			A Pumarega
			O Regatelo
			A Rúa
			O San Silvestre
		Sueiro	Sueiro
			O Tarangoz
			O Torgaedo
			A Vitouriña
San Andrés		San Andrés	San Andrés	San Andrés
			A Airavella
			A Aldea
	A Capilla		A Capilla
	A Capilla		O Loureiro
		Candaedo	Candaído
			A Ermida (de San Andrés)
			A Fontegrande
			A Mariña (de San Andrés)
			A Negra
			A Pallaza
Sobre da Veiga		Sobre da Veiga	Sobredaveiga	Sobrelavega
Solmaior		Solmaior	Solmayor	Solmayor
			A Aldea de Baixo (de Solmayor)
			O Curullo
			O Pedrón
Tras da Corda		Tras da Corda	Trasdacorda	Trasdacorda
		Casavella	A Casa Vella
		Tras da Corda de Abaixo	Trasdacorda de Baixo
		Tras da Corda de Riba	Trasdacorda de Riba
			Trasdacorda do Medio
Valiñaseca		Valiñaseca/ A Valiñaseca	Valiñaseca	Valiñaseca
			A Casa de Baldomero
			A Casa do Cayoco
As Veigas		As Veigas	As Veigas	Vegas
		As Veigas de Baixo	As Veigas de Baixo
	As Veigas de Riba	As Veigas de Riba	As Veigas de Riba
		Anguieiro	Anguieiro
			O Cabo
			Cas Tiófilo
			Cas Valledares
			O Lugar
			Os Muíños
			O Salgueiro
			O Túnel
			A Vía
Vilar		Vilar/ O Vilar	Vilar	Vilar
Vilelas		Vilelas	Vilelas	Vilelas
			O San Sidro (de Vilelas)
		Vilela de Baixo	Vilela de Baixo
		Vilela de Riba	Vilela de Riba

Historia editar

Os primeiros vestixios históricos atopados no concello, pertencen ó paleolítico, corresponden a necrópole tumularia do Couzogordo e na Xunqueira no linde co veciño concello de Taramundi. É a única zona de toda a comarca onde se atopáronse restos tan antigos.

A presenza romana na zona deixase sentir por mediación das explotacións mineiras de ferro e as auríferas. Así e todo o achado máis importante da época romana é a presenza de tres asentamentos da cultura castrexa no concello: Croas de Castro, orientado a labores agrícolas. Croas de Eilale, relacionado coas explotacións mineiras de Salgueiro, e o Castro de Salcido, dedicado a labores extractivas e de transformación, que conta cunha pequena escada de lousa que da acceso a unha acrópole e un recinto amurallado de máis de tres metros de grosor.

Santiso forma parte da doazón efectuada por Afonso VII á igrexa de Oviedo, pero en 1172 o mosteiro de Meira, situado en Galicia, consegue a metade do territorio para deixalo en mans de 50 repoboadores ó fundar Goxe e Naraído en 1232. Aproveitando as boas condicións das veigas do concello, o mosteiro instalou tres granxas no Chao, A Pumarega e A Brea. En 1537 o conde de Altamira, Don Lope Moscoso, comprou o coto por 672.000 marabedís, aínda que non se incluíu a parte do mosteiro de Meira.

En 1579 Filipe II necesitado de ingresos para paliar os gastos ocasionados polas guerras, obtén, coa bendición do Papa Bieito, o privilexio de vender ou incorporar a coroa os señoríos eclesiásticos, e entre eles este territorio, o que aproveitarían os veciños de Santiso de Abres para adquirilo, expedíndose título de vila e cédula de xurisdición. En Santiso os veciños exerceron a súa xurisdición nomeando xuíces e rexedores, porén, a xurisdición quedou compartida co mosteiro de Meira e co conde de Altamira, algo que apreciábase nas percepcións do décimo. Santiso obtén representación na Xunta Xeral do Principado a través do partido da bispalía, cedendo todo o protagonismo a Castropol, que exercía de cabeza do mesmo.

Escultura en lembranza do tren mineiro, con motivo do centenario do seu funcionamento (1903-2003)

No século XIX, ve como se implanta a industria no concello coa posta en marcha dun tear que dá traballo a varios vendedores ambulantes. Nos tramos finais do século a emigración a ultramar pon en perigo a estrutura demográfica no territorio, sendo a construción do ferrocarril mineiro a comezo do século XX^[6] (posta en marcha, 1903, para uso de pasaxeiros, 1905) o efecto amortecedor da mesma.

A principios do século XX proxéctase na capital a instalación dunha industria óptica, finalmente rexeitada por culpa da guerra civil española. Durante os últimos tempos novamente comezan a aparecer movementos migratorios, aínda que esta vez cara ao centro da rexión e Europa, que fan descender perigosamente a poboación, modificando a estrutura social do concello.

Lingua editar

En Santiso de Abres do mesmo xeito que no resto de Asturias, a única lingua oficial é o español ou castelán^[7]. Con todo, a lingua tradicional de Santiso de Abres é o galego central^[8] , que é o mesmo tipo de galego que se fala nos concellos veciños da Pontenova e toda a zona de Meira. O galego falado neste concello non é da variedade eonaviega como na maioría dos concellos das terras de Eo-Navia^[9].

Patrimonio editar

Imaxe da 'Pena do Encanto'.

A Pena do Encanto é un salto de auga situado no concello, preto do núcleo de poboación de Salcido. A partir de alí hai unha ruta a pé sinalizada (que se desdobra para poder ir a Trabada) e que, en pouco máis de 1 km leva ó salto de auga, a través de camiños sen gran dificultade.

Notas editar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Repertorio toponímico e xentilícico da Terra Eo-Navia Arquivado 20 de agosto de 2021 en Wayback Machine. de Carlos Aenlle
↑ Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Vigo: Universidade de Vigo. p. 34. ISBN 978-84-8158-706-7.
↑ Carlos Xesús Varela Aenlle (2021): Dicionario do Galego de Asturias. Universidade de Vigo. ISBN 978-84-8158-897-2
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 "Decreto 2/2018, do 10 de xaneiro, polo que se determinan os topónimos oficiais do concello de Santiso de Abres." (PDF). Boletín Oficial do Principado de Asturias (en castelán). Consultado o 1 de maio de 2021.
↑ http://www.ciberirmandade.org/abertal/component/option,com_docman/task,doc_view/gid,16/Itemid,41/ ^{[Ligazón morta]}
↑ Gómez Martínez, J. A.: La Sociedad Minera de Villaodriz y el Ferrocarril de Puente Nuevo a Ribadeo
↑ Muñiz, R. (26 de decembro de 2012). "Fomento rechaza la toponimia asturiana porque «el castellano es el único idioma oficial»". el comercio.es (en castelán). Consultado o 4 de setembro de 2018.
↑ F.Fernandez Rei, Dialectoloxía da lingua galega, Galaxia, 2003
↑ "Copia arquivada" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 20 de xuño de 2013. Consultado o 16 de xullo de 2013.

Véxase tamén editar

Web do Concello

Outros artigos editar

Xeografía de Asturias

Ligazóns externas editar

Federación Asturiana de Concejos Arquivado 08 de setembro de 2005 en Wayback Machine.
Vivirasturias
Guía del Occidente. San Tirso de Abres

Lugares da parroquia de Santiso de Abres no concello de Santiso de Abres (Asturias)
A Antigua \| A Carretera \| O Castro \| O Chao \| Eilale \| Espasande \| Foxas \| Goxe \| A Grandela \| Lombal \| O Louredal \| Lourido \| Matela \| A Mourela \| Naraío \| Prado \| Salcido \| San Andrés \| Sobre da Veiga \| Solmaior \| Tras da Corda \| Valiñaseca \| As Veigas \| Vilar \| Vilelas

Asturias \| Parroquias de Santiso de Abres
Santiso de Abres (San Salvador)

[ref-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Repertorio toponímico e xentilícico da Terra Eo-Navia Arquivado 20 de agosto de 2021 en Wayback Machine. de Carlos Aenlle

[2] Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega (PDF). Vigo: Universidade de Vigo. p. 34. ISBN 978-84-8158-706-7.

[3] Carlos Xesús Varela Aenlle (2021): Dicionario do Galego de Asturias. Universidade de Vigo. ISBN 978-84-8158-897-2

[:0-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 "Decreto 2/2018, do 10 de xaneiro, polo que se determinan os topónimos oficiais do concello de Santiso de Abres." (PDF). Boletín Oficial do Principado de Asturias (en castelán). Consultado o 1 de maio de 2021.

[5] ttp://www.ciberirmandade.org/abertal/component/option,com_docman/task,doc_view/gid,16/Itemid,41/ ^{[Ligazón morta]}

[GomezMartinez-6] Gómez Martínez, J. A.: La Sociedad Minera de Villaodriz y el Ferrocarril de Puente Nuevo a Ribadeo

[7] Muñiz, R. (26 de decembro de 2012). "Fomento rechaza la toponimia asturiana porque «el castellano es el único idioma oficial»". el comercio.es (en castelán). Consultado o 4 de setembro de 2018.

[8] F.Fernandez Rei, Dialectoloxía da lingua galega, Galaxia, 2003

[9] "Copia arquivada" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 20 de xuño de 2013. Consultado o 16 de xullo de 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]