Mosteiro de San Lourenzo de Carboeiro
O mosteiro de San Lourenzo de Carboeiro é unha das obras arquitectónicas do románico serodio, de transición ao gótico, máis destacables de Galicia. Trátase dun mosteiro beneditino fundado no século X e que viviu os seus momentos de maior esplendor entre os séculos XI e XIII do que se conserva en moi bo estado a súa igrexa e algúns dos departamentos monacais, grazas aos traballos de restauración e recuperación realizados a partir da segunda metade do século XX.
| Mosteiro de San Lourenzo de Carboeiro | |
|---|---|
 Vista xeral do mosteiro. | |
| País | España |
| Localización | Carboeiro (Silleda) |
| Coordenadas | 42°45′18″N 8°14′48″O / 42.755025, -8.246761Coordenadas: 42°45′18″N 8°14′48″O / 42.755025, -8.246761 |
| Diocese | Arquidiocese de Santiago de Compostela |
| Estilo | Arte románica |
| Páxina web | http://www.mosteirodecarboeiro.com/ |
| [ editar datos en Wikidata ] | |
Situación editar
Localízase na parroquia de Santa María de Carboeiro pertencente ao concello de Silleda, na comarca de Deza, no seu límite norte co concello de Vila de Cruces. Sitúase á beira do río Deza preto da súa desembocadura no caudaloso Ulla (que fai de fronteira natural da comarca coa Terra de Santiago), aproveitando un meandro do propio río e ao abrigo do Couto Costoia, nunha paraxe dunha natureza abrupta, no territorio que se deu en chamar Trasdeza (máis alá do do Deza, segundo os cartógrafos da diocese de Lugo), e preto de onde recibe as augas do seu afluente o río Toxa que se une abruptamente salvando un considerable desnivel formando a fervenza do Toxa, unha das máis afamadas de Galicia.
Historia editar
O nome do mosteiro débese a actividade carboeira procedente do aproveitamento da densa vexetación forestal da zona para a fabricación de carbón vexetal. Deste xeito nos textos máis primitivos aparece mencionado como Carbonario (1131) e en textos máis modernos como Karuonario (958), Carbonero (1311), Carbonieyra (1320), Carguero (Padre Yepes), Garguero, Cargueiro ou Gargueiro. Unha denominación curiosa é a que se fai do lugar como Algalí no diploma de restauración da abadía feita no ano 999 polo rei Vermudo II.
Noutros dous documentos, un do ano 1095 e o outro do século XII, menciónase o lugar como Retorta. Por último en numerosos documentos fálase do lugar ao abrigo do Monte Custodia, o actual Couto Costoia, do que posiblemente proviñera a pedra utilizada para a súa construción. O coñecido como Camiño dos carboeiros partía do mosteiro cara ao mosteiro de Aciveiro e a Terra de Montes. O que semella fóra de toda dúbida é que por Carbonario eran coñecidas estas fragas de densa vexetación pegadas ao Deza.
Fontes editar
Os datos que se coñecen sobre o mosteiro débense fundamentalmente a tres fontes:
- A obra do Pai Antonio de Yepes (1554 - 1618), cronista da orde beneditina e que visitou Carboeiro no ano 1600.
- A obra do cóengo Antonio López Ferreiro, que na súa obra O niño das pombas (1905) puxo como escenario o mosteiro.
- A obra do catedrático Manuel Lucas Álvarez, que publicou máis de 300 documentos da colección diplomática da comunidade.
Fundación e período de esplendor editar
Grazas ao Padre Yepes, que a finais do século XVI viu o documento fundacional do mosteiro no arquivo do mosteiro de San Martiño Pinario, disponse na actualidade dos datos sobre a fundación. Non existe acordo entre os historiadores na data de nacemento da abadía. A súa xestación comezaría nos primeiros vinte anos do século X, e posiblemente cara ao ano 936, data do documento fundacional que marcaría a data oficial da fundación, xa existía unha pequena comunidade que sería a mesma que se encargaría da construción do edificio, no mesmo lugar onde se erguía unha antiga ermida dedicada a San Lourenzo, propiedade dunha tal Egica a que lle mercaron os fundadores do mosteiro, os condes Gonzalo e Tareixa, segundo fai constar a escritura de fundación do mosteiro, nas verbas do Padre Yepes. Gonzalo Betote, fillo de Afonso Betote, Conde de Deza, e a súa dona Tareixa Eiriz, filla dos condes de Lugo, sobriña do bispo da diocese, Ero, e tía do bispo Rosendo de Celanova, pertencentes a unha das liñaxes máis poderosas deses tempos. Pouco tempo antes os condes fundaron o mosteiro de San Salvador de Camanzo na outra beira do Deza.
Pese a que ben cedo comezaría a recibir doazóns e mercar terras as escrituras de fundación datan do ano 926 e xa se levaba traballado na fundación. A morte do conde Gonzalo debeu contribuír a que se demorasen as obras. O conde morreu cara ao ano 927 e foi soterrado no Mosteiro de Camanzo.
Finalizada a obra elixiuse ao abade Félix e consagrouse o templo coa presenza do bispo Hero de Lugo e de Rosendo de Celanova, parente da condesa. A mesma condesa dirixiuse logo a corte de León, para pedirlle a Ramiro I que tomase baixo a súa protección o mosteiro, o cal aceptou quedando desde entón baixo xurisdición real.
Desde finais da década de 960 ata o ano 999 non se teñen noticias do mosteiro. Nese ano o rei Vermudo II asinou un documento ordenando a restauración do mosteiro, xa que segundo o propio texto caera nas mans de dous monxes enfrontados, descendentes dos fundadores: Afonso Bermúdez e Arias Pelágiz, futuro bispo de Mondoñedo. Á destrución da casa tamén poderían ter axudado a invasión normanda de Gunderedo no ano 968 e a incursión de Almanzor[1].
O abade Trasuario[2] foi o encargado de levar a cabo a orde real de reconstruír o cenobio. A este abade seguíronlle Tanitus, do que hai noticias no ano 1062 e o abade Munio co que daría comezo a etapa de maior esplendor da comunidade.
Viviu esta etapa de maior esplendor entre os séculos XI a XIII, pasando os dous séculos seguintes a ser obxecto da cobiza das casas nobiliarias galegas, o que se traduciu nun progresivo recorte da súa autonomía. Durante eses anos aumentou considerablemente o seu patrimonio económico, destacando a posesión de extensas plantacións no Ribeiro.
No ano 1075 dirixiu á comunidade o abade Ranemiro ao que lle seguiu o abade Afonso (1084 - 1115) que adquire o veciño Couto de Pastoriza[3] a través de permuta co conde Raimundo de Borgoña e a súa esposa Dona Urraca, en documento subscrito no ano 1096. A deste abade séguenlle os abades Xoán e Martín.
Cara ao ano 1131 faise cargo da comunidade o abade Froila. Durante o seu mandato a comunidade non para de incrementar o seu patrimonio, como a compra do Couto de Merza a Afonso VII no ano 1144. Tamén ordenou realizar obras de ampliación e mellora da residencia monacal. Descoñécese a data de inicio das obras pero sábese que xa concluíran no verán de 1148[4].
Cando morreu Froila quedaba por ampliar a vella igrexa monacal, e foi isto o que se propuxo o seu sucesor o singular abade Fernando, quizais procedente das terras do mosteiro no Avia e que apareceu no cargo no 1162 e o ocupou ata o ano 1192. Probablemente nesas datas a comunidade xa estaba incorporada á reforma de Cluny. Nese último terzo de século estábanse a construír a un tempo case medio centenar de igrexas na comarca, o que fixo que chegase ata os nosos días un bo conxunto de arquitectura románica do último terzo do século XII.
O abade Pedro Froilaz sucedeu a Fernando e continuou os traballos de remate da obra. Durante o seu mandato pode que se executaran as pinturas murais do teito e paredes da capela á esquerda do altar maior, aínda perceptibles na actualidade e das que Antonio López Ferreiro, que as chegou a ver, dixo delas:
polas que merecía esta eirexa que todol-os galegos a mirasen como a miniña dos seus ollos.
Á cabeza da comunidade sucedéronse os abades Osorio, Xoán e Xoán de Deus baixo cuxos mandatos a abadía seguiu a incrementar a súa facenda, e este mesmo aumento do seu patrimonio foi o que levou á comunidade a comezar a arrendar as súas posesións a diversas persoas.
A finais do século XIII comezan a escasear as noticias de interese sobre o mosteiro. Co cambio de século a importancia e atracción que estaba a adquirir o veciño mosteiro de Aciveiro minguou de xeito considerable a tradicional influencia de Carboeiro na comarca.
Durante o século XIV o cenobio seguiu a incrementar o seu patrimonio. Ao mesmo tempo incrementouse tamén os preitos cos servos que incumprían o pactado nos arrendamentos e a presión dos cabaleiros e a emerxente nobreza galega aumenta de tal xeito que esta comunidade, como moitas outras de Galicia neses tempos, acode continuamente na procura do amparo real fronte os abusos dos que eran obxecto. Pero a autoridade real foise afastando cada vez máis de Galicia e o seu poder coercitivo debilitouse producíndose un continuo aumento dos abusos impunes, chegándose a unha situación de total asunción da autoridade por parte dos por algúns autores chamados "Condes Tolos" do século XV.
Doazóns editar
Coa protección real e condal a comunidade gozou de gran prosperidade durante a primeira metade do século, e a protección condal proseguiu cos descendentes dos fundadores, de xeito que a filla dos condes Aragonta, segunda esposa do rei Ordoño II logrou a devolución de terras do Salnés que lle foran arrebatadas ao mosteiro por parte dos habitantes locais e nas que estableceron salinas.
Pouco tempo despois, baixo o reinado de Vermudo II o mosteiro estivo a piques de desaparecer sendo determinante o apoio externo que recibiu o mosteiro para a súa subsistencia. Desde ese intre e durante varios séculos o mosteiro ostentou gran poder económico e sucedéronse as doazóns reais e de particulares ao seu favor; os reis Afonso VII, no ano 1144, Fernando II, no 1159, Afonso IX e Fernando III o Santo deixaron documentos dos privilexios outorgados a esta comunidade.
Conversión en priorado editar
Coas reformas das ordes relixiosas promovidas polos Reis Católicos xunto ao papa Inocencio VIII Carboeiro pasou, no ano 1500, a se converter nun priorado (anexo) dependente do Mosteiro de San Martiño Pinario e logo nunha simple granxa con dous monxes residentes e a fins do século XVIII serviu como cárcere de freires. Deste xeito tódolos seus bens pasaron ao patrimonio do mosteiro compostelán, amais de perder o título de abadía.
A lei de desamortización de Mendizábal supuxo o abandono no ano 1836 das instalacións e o comezo da súa ruína. Na segunda metade do século XX comezaron as obras da súa restauración e recuperación, obras que aínda continúan hoxe en día (2009).
Descrición editar
Igrexa editar
De estilo románico, a súa construción data do século XII. A súa é de cruz latina con tres naves e cruceiro, e a nave central é o dobre das laterais. Na fachada principal, nas arquivoltas, desenvólvese o tema dos vinte e catro anciáns da Apocalipse.
No templo consérvanse tres inscricións:
- Unha sinxela no exterior: ERA MCCVIIII.
- Unha segunda no interior: E ICC VIIII HIIS HOC TEMPLVM FVNDAVIT ABB FERNANDUS CVM SVORVM CATERVA MONACORVUM (en 1209 a 1º de xullo. Este templo fundouno o abade Fernando cos seus monxes).
- Outra que di: ABBAS FERNANDVS JACET HOC TUMULO VENERANDVS MORIBVS ORNATVM FIRMITVNT DICUNTQVE BEATVM REGES MAGNATES PROCERES REGNIQVE POTENTES CLARVS MAGNIFICVS PROVITATIS SEMPER AMICVS GAVDEAT IN PAGE CELI FERNANDVS INARCE ERA MCCXXX. (Neste túmulo xace o venerado abade Fernando. Os reis, os magnates, os próceres e poderosos do reino son testemuñas da pureza dos seus costumes e o aclaman benaventurado. goce en paz Fernando na morada. ano 1192).
Na cultura popular editar
En 1965 filmouse unha película titulada Cotolay, o carboeiro compostelán da tradición que a comezos do século XIII axudou a San Francisco de Asís a fundar en Santiago de Compostela o seu primeiro convento en Galicia. A película dirixida por Nieves Conde, e na que actuaron como extras moitos veciños do contorno, serve de testemuña do estado de abandono no que se atopaba o mosteiro naqueles anos.
O primeiro domingo de xuño, desde o ano 2000, celébranse no mosteiro os Encontros de Música Tradicional de Carboeiro, no que é tradicional a procesión a Santa Ferreña patroa da celebración.[5]
En 2015 o cantante Enrique Iglesias rodou no mosteiro parte do videoclip da canción "Noche y día"[6]
Galería de imaxes editar
- Artigo principal: Galería de imaxes do mosteiro de San Lourenzo de Carboeiro.
Notas editar
- ↑ O Canónigo arquiveiro e medievalista Antonio García Conde escribiu na súa obra Episcopologio Lucense sobre a restauración ordeada por Vermudo II: "El monasterio debió ser destruido en alguna guerra de entón, no en la invasión normanda, pues no me parece probable que estuviese desde el 969 al 999 sin restaurar, sino en la terrible algarada de Almanzor que asoló las cercanías de Santiago y llegarían sus chusmas hasta Carboeiro, arrasándolo y llevándose cautivos a todos o a la mayor parte de sus monjes. Lo innegable es que estaba destruido".
- ↑ Segundo a documentación, estivo á fronte da comunidade desde o ano 1000 ata polo menos 1019.
- ↑ Na parroquia de Carbia do veciño concello de Vila de Cruces
- ↑ Segundo o testemuñaba unha inscrición nun lintel en ángulo dunha porta interior que daba ao claustro do mosteiro, e na que seguindo a Antonio López Ferreiro líase: "En el nombre de Nuestro Señor Jesucristo, en la era de MCLXXXVI, el día 1 de agosto, hizo esta casa el abad Froila junto con la comunidade de sus frailes"
- ↑ "Encontros de Música Tradicional de Carboeiro". Consultado o 2021-06-04.
- ↑ "A Xunta entrega máis de 300.000 euros polo vídeo de Enrique Iglesias", artigo en Praza Pública, 4 de febreiro de 2015.
Véxase tamén editar
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Mosteiro de San Lourenzo de Carboeiro  |
Bibliografía editar
- Vázquez, Armando (2001). Carboeiro. El Arte que Renace de sus Cenizas. Concello de Silleda. Móstoles, Madrid. ISBN 84-606-3101-X.
- Villa-amil y Castro, José (facsímile: 2005) 1904. Imprenta de San Francisco de Sales (facsímile: Ed. Órbigo, A Coruña), ed. Iglesias gallegas de la Edad Media, colección de artículos publicados por (en castelán). Madrid. p. 410. ISBN 84-934081-5-8.