Pedro de Mendoza

Pedro de Mendoza ou ben Pedro de Mendoza y Luján (Guadix, Granada, ca. 1499 – océano Atlántico preto das illas Canarias, 23 de xuño de 1537) foi un militar de familia nobre, cabaleiro da Orde de Alcántara, desde 1524, almirante e conquistador español, nomeado polo emperador Carlos V como o primeiro adiantado do Río da Prata e como Gobernador de Nova Andalucía, cuxo territorio comprendía desde o paralelo 25° 31' 26" S –límite sur da Gobernación de Nova Toledo que foi concedida a Diego de Almagro– ao norte, ata o paralelo 35º S –límite norte da gobernación de Nova León que foi concedida a Simón de Alcazaba y Sotomayor– ao sur.
Unha vez en América do Sur alcanzou a marxe occidental do río Solís, da Prata ou Paraná, sen cumprir os trámites que implican a "fundación" dunha cidade, estableceu un forte considerado a primixenia urbe riopratense-paraguaia, aínda que Caboto fixera o mesmo augas arriba case dez anos antes en Sancti Spíritus, outro asentamento que tivo unha curta vida, aproximadamente no mesmo lugar onde máis tarde Juan de Garay, en 1580, fundaría a "Cidade da Trindade", razón pola cal foi tradicionalmente coñecida como a cidade de Bos Aires. Este poboado orixinal establecido o 3 de febreiro de 1536 atoparía inconvenientes vitais desde o principio e remataría de extinguirse en cinco anos.

Pedro de Mendoza

Monumento a Pedro de Mendoza en Bos Aires, Arxentina
Nome orixinal	Pedro de Mendoza y Luján
Biografía
Nacemento	ca. 1499 Guadix, Granada
Morte	23 de xuño de 1537 océano Atlántico preto das illas Canarias
Causa da morte	Sífilis
Lugar de sepultura	No mar
País de nacionalidade	España
Relixión	Católica
Actividade
Ocupación	Conquistador, descubridor

Biografía ata o saqueo de Roma

Orixe da familia e primeiros anos

Pedro de Mendoza naceu ao redor de 1499 na cidade de Guadix, do Reino de Granada, un dos catro de Andalucía que á súa vez formaban parte da entón Coroa de Castela, no seo da poderosa Casa de Mendoza, fillo de Fernando de Mendoza Luna e Sandoval de la Vega (f. novembro de 1533), pertencente á aristocracia castela dedicada ao comercio, e á súa muller Constanza de Luján (Madrid, ca. 1479 - f. ca. 1533), cuxos pais foron Diego Luján de Villanuño (f. 1484), comendador da Orde de Santiago e rexedor de Madrid, e a súa cónxuxe Catalina de Lodeña y Solís (f. 2 de xuño de 1490).

O seu avó paterno era Pedro de Mendoza y Luna, que era o terceiro fillo do primeiro duque do infantado, aínda que algúns autores afirman que o seu avó era Juan Hurtado de Mendoza. Segundo esta última teoría, Pedro de Mendoza sería o bisneto do famoso Íñigo López de Mendoza, marqués de Santillana e señor de Fresno de Torote. Juan Hurtado casou con Elvira del Castillo e tiveron un fillo, Fernando ou Hernando de Mendoza, que se estableceu en Guadix logo da reconquista polos cristiáns en 1489.

Ao servizo da corte real

Pedro de Mendoza entrou de moi novo ao servizo real na corte do rei Carlos I de España. Como paxe, acompañou ao soberano na súa viaxe a Inglaterra en 1522. Despois loitou na guerra italiana contra os franceses, no que participou no Saqueo de Roma (1527).

En 1524 recibiu o título de cabaleiro da Orde de Alcántara e máis tarde cambiouse á Orde de Santiago.

En 1527 participou na guerra entre as tropas do rei Carlos de España e emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico, contra os Estados Pontificios comandados polo Papa Clemente VII. A guerra incluíu o saqueo de Roma do que beneficiouse persoalmente.

En 1533, grazas aos bos oficios da súa parente María de Mendoza, muller do influyente Francisco de los Cobos y Molina, comezou as xestións que máis tarde o converterían no conquistador da Prata.

Adiantado do Río da Prata

Capitulación de Toledo

A aseguramento e conquista de Paraguai e as áreas circundantes do Río da Prata eran de enorme importancia comercial e estratéxica, aínda estaban aína por concluír, e o monarca Carlos I non podía atopar financiamento ou homes dispostos a afrontar a perigosa e incerta empresa.

O principal motivo para enviar tropas a esa parte de América do Sur era protexer as reclamacións da coroa española contra os avances portugueses. Tamén naquel tempo funcionaba unha lenda promovida polos conquistadores máis inxenuos e ambiciosos, que mencionaban fabulosas riquezas na zona, o que reforzaba o espírito aventurero dalgúns europeos.

A coroa española non podía perder tempo, porque desde a chegada ao Brasil en 1500 de Pedro Álvares Cabral, Portugal ameazaba expandirse cara ao sur ata o Río da Prata e máis alo, competindo cos españois por estes valiosos territorios.

Foi nestas circunstancias que Mendoza propuxo ao rei Carlos I, en 1534, encargase co seu propio patrimonio do deseño e condución dunha expedición ao Atlántico Sur que afirmara a soberanía de España sobre esas rexións. O 21 de maio de 1534, a través da Capitulación de Toledo, o rei Carlos nomeou a Mendoza adiantado ou comandante militar da zona a conquistar, co poder de fundar fortalezas e cidades. O cargo tiña múltiples atractivos, era hereditario, combinaba as funcións de gobernador, xefe militar e maxistrado, ofrecía grandes posibilidades económicas (polo que os adiantados, que pagaban as súas propias expedicións, o utilizaban para tratar de recuperar o capital investido.), motivados polas referencias dos indios americanos, de que no interior do continente atopábanse grandes riquezas en ouro, prata e pedras preciosas, a saber, o Potosí e outras zonas das abas andinas. O que os aventureiros non sabían é que as áreas obxecto de desexo xa estaban baixo a mira doutros aventureiros que avanzaban desde o Perú. O acordo non tiña límites territoriais. En efecto, canto maior fora a zona conquistada, maior sería o territorio no que gobernaría o adiantado en cuestión, o que incentivaba o avance xeográfico español fronte ás ambicións portuguesas nalgunhas áreas en competencia.

por quanto vos don pedro de mendoça mi criado y gentil hombre de mi casa me hizistes Relación que por la mucha voluntad que tenéis de nos seruir y del acrescentamiento de nuestra corona Real de castilla os ofreceys de yr a conquistar y poblar las tierras y prouincias que hay en el Río de Solis que llaman de la plata donde estuvo Seuastian caboto y por allí calar y pasar la tierra hasta llegar a la Mar del Sur y de lleuar de estos nuestros reynos a vuestra costa y mission mil hombres los quinientos en el primer viaje en que vos haueis de yr con el mantenimiento necesario para vn año y cient cavallos y yeguas y dentro de dos años siguientes los otros quinientos hombres con el mismo vestimento y con las armas y artillería necesaria assi mismo trauajareis de descubrir todas las yslas que estuvieren en paraje de dicho Rio de vuestra gouernacion en la dicha Mar del Sur en lo que fuere dentro de los límites de nuestra demarcación todo a vuestra costa y mission sin que en ningún tiempo seamos obligados a vos pagar ni satisffacer los gastos que en ello hizieredes más de lo que en esta capitulación vos sera otorgado y me suplicasteis y pedisteis por merced vos hiziese merced de la conquista de las dichas tierras y prouincias del dicho Rio y de las que estuviessen en su paraje y vos hiziese y otorgasse las mercedes y con las condiciones que de suyo serán contenidas sobre lo qual yo mande tomar con vos el asiento y capitulación (...) Primeramente os doi licencia y facultad para que por nos, i en nuestro nombre i de la corona real de Castilla, podais entrar en el dicho rio de Solis, que llaman de la Plata, hasta la mar del Sur, donde tengais doscientas leguas de luengo de costa de gobernacion, que comience desde donde se acaba la gobernacion que tenemos encomendada al mariscal don Diego de Almagro hacia el estrecho de Magallánes, i conquistar i poblar las tierras i provincias que hobiese en las dichas tierras. (...)

Mendoza faise ao mar

As Capitulacións de Toledo concederon a Don Pedro de Mendoza o título de adiantado, gobernador e capitán xeneral dos territorios a conquistar entre os 25º e 36º de latitude sur en América do Sur.

O 24 de agosto de 1535 Mendoza zarpou desde o porto de Sanlúcar de Barrameda comandando a súa expedición, composta de 11 a 14 buques (segundo varias fontes) e aproximadamente 3000 homes. O emperador entregou a Mendoza, ademais, 3000 ducados e outro importante adianto en metálico que o conquistador debía trasladar ao Río da Prata.

Pero a tarefa que se esixía a cambio non era fácil, transportar a destino, no espazo de dous anos, un millar de colonos, cen cabalos, fundar tres fortes e construír un camiño realdesde o Río da Prata ata o océano Pacífico. Obviamente, a corte española ignoraba o tamaño do terreo a conquistar e as inmensas dificultades que representa a Cordilleira dos Andes, que se atopaba na ruta proposta. A realización desta última tarefa só se logrou no século XX.

Mendoza formou a súa expedición dun xeito racional e coidadoso, levou consigo oito sacerdotes, un médico e un cirurxián. Non obstante, non levou ningún avogado. O nomeamento domo adiantado permitíalle quedar coa metade dos tesouros que roubasen aos aborixes e o 90% dos rescates dos prisioneiros, o que, sumado ao seu poder como xuíz e tribunal de apelacións, deulle un poder case discrecional. Estivo acompañado polo seu irmán Diego de Mendoza, os seus parentes Gonzalo de Mendoza, Francisco de Mendoza, Jorge de Mendoza, quen, segundo Schmidl, quedou nas Illas Canarias por problemas de amor, e o irmán de Tareixa de Ávila, Rodrigo de Cepeda y Ahumada.

A tormenta

A frota de Pedro de Mendoza foi dispersada por unha terrible tempestade fronte ás costas do Brasil. Despois da mesma, o comandante conseguiu reunir os seus barcos e desembarcar na costa brasileira, onde caeu gravemente enfermo. Tivo que entrgar o mando ao seu tenente Juan Osorio, que pronto mostrou signos de ser responsable de traizón e malversación. Mendoza fíxoo executar e, algo recuperado da súa enfermidade, decidiu embarcarse de novo e continuar cara ao sur.

Outras versións din que unha das razóns da empresa de Mendoza en América era que o seu delicado estado de saúde puidese mellorar alí, xa que as súas dolencias debíanse á que contraera a sífilis, e que podería atopar a súa cura. De feito, o adiantado permaneceu case toda a viaxe na súa litera.

No Río da Prata

A expedición de Pedro de Mendoza entrou no Río da Prata a mediados de xaneiro de 1536 e desembarcou na illa de San Gabriel, fronte á actual cidade de Colonia del Sacramento. O 22 dese mesmo mes, os soldados e membros da expedición xuraron lealdade e obediencia ao líder, que comezou a exercer o seu cargo de gobernador desde ese día.

Despois de recoñecer as dúas costas do esteiro Riopratense, Mendoza decidiu establecerse na marxe dereita, nun lugar onde atopou auga potable e unha costa relativamente protexida.

Primeiro fundador da cidade de Bos Aires e morte

Bos Aires pouco despois da súa fundación por Pedro de Mendoza (debuxo do libro de Ulrico Schmidl, membro da expedición, 1536).

Fundación da cidade e relación cos aborixes

O 2 ou 3 de febreiro de 1536 (na Arxentina esta última data tómase oficialmente como verdadeira), Pedro de Mendoza estableceuse na marxe sur do Río da Prata, un porto defendido por dous primitivos fortes, que chamou Santa María del Buen Ayre, denominación da Virxe dos marineros da illa de Sardeña. Neste sitio estableceuse xunto cos membros da súa expedición.

Apenas instalados, os españois descubriron un gran número de indios pampas querandís, polo menos 3000 homes, con quen intercambiaron agasallos e comida.

Pero pouco despois de chegar, comezaron os graves problemas. O abuso do "tratamento" en si e o mal trato dalgúns españois aos indios motivounos a deixar de alimentar o campamento. "Estes querandís traían a noso real e compartían con nós as súas miserias de peixe e carne durante 14 días sen faltar máis que un no que non viñeron", tras o cal Pedro de Mendoza enviou mensaxeiros que se extralimitaron segundo Ulrico Schmidl e foron maltratados polos Querandís.

A falta de comida forzou ao adiantado a enviar guarnicións en todas as direccións para atopar comida para aliviar a fame, pero neste momento foron ignorados ou acosados ​​polas diferentes nacións indíxenas. Ansioso por acabar co problema, Don Pedro enviou unha forza centrada no corpo de 300 lansquenettes alemáns, comandados polo seu irmán Diego de Mendoza para atacar os pampas. Ambos bandos enfrontáronse no chamado "Combate de Corpus Christi", quizais o 15 de xuño de 1536, preto da laguna de Rocha e da localización do actual partido de Esteban Echeverría da provincia de Buenos Aires. No enfrontamento, os indios mataron a trinta e cinco europeos, mentres que, segundo Ullrico Schmidl, exterminaron "como mil" guerreiros, unha cifra que se considera dubidosa, entre outras cousas porque non tomaron prisioneiros. Temporalmente os españois intentaron operar as redes e as pesqueiras dos americanos.

Pero pouco despois desta agresión, os Querandis agrupáronse con outras catro nacións, os chaná-timbú, os guaranís e os charrúas, e comezaron a fustrigar á cidade atacándoa por terra. Á enfermidade e a violencia superounas a fame como causa de morte entre os conquistadores. A finais de xuño, os indios reuniron un grande exército de 23.000 mil lanzas segundo o biógrafo da expedición Ulrico Schmidl, entre querandís, barenis ou guaranís, zechuruas ou charrúas e zechanáis ou chanás-diembús o timbús. Despois de queimar as embarcacións máis pequenas e queimar os teitos dalgunhas casas, retrocederon ante o fogo das naves artilladas e conformáronse con asediar a praza.

Ataque indíxena, fuxida a Buena Esperanza e repoboación

Destrución da primeira Buenos Aires polos aborixes (obra de finais de 1598).

Finalmente, en decembro de 1536, os Querandís conseguiron asaltar definitivamente as defensas da cidade, penetrala e incendiala, provocando a súa destrución total.

Pedro de Mendoza e algúns españois lograron escapar do masacre que seguiu e tiveron que dirixirse cara ao norte para refuxiarse nunha zona da actual provincia de Santa Fe, en terra dos timbús, posiblemente a poucas leguas ao sur de onde fundara un forte uns anos atrás Sebastián Gaboto chamado Sancti Spiritus e refundado por Juan de Ayolas como Corpus Christi, na confluencia co río Carcarañá, talvez no pobo e forte de Buena Esperanza: o expedicionario Ulrico Schmidl fala de 84 leguas de navegación (ou uns 468 quilómetros, o que nos poñería máis ao norte, na zona da actual cidade de Santa Fe).

Desde aí, Mendoza enviou unha pequena partida ao mando do seu tenente Juan de Ayolas ao norte, recoñecendo as marxes do río. Ayolas, acosado por pragas, fame e os continuos ataques dos indios, non puido facer moito coa tarefa encomendada e a duras penas regresou ao poboado timbú.

Mendoza, desanimado polas malas noticias do seu home de confianza, e sentíndose doente e desanimado, delegou o mando do forte a Francisco Ruiz Galán ata que Ayolas regresou e decidiu embarcarse rumbo a España o 22 de abril de 1537.

Morte no mar

Xa moi doente (posiblemente de sífilis)], o adiantado Pedro de Mendoza morreu en mar aberto durante a súa viaxe de regreso a España, no océano Atlántico preto das Illas Canarias, o 23 de xuño de 1537. O seu corpo foi lanzado ao mar.

Abandono e incendio da primeira cidade de Bos Aires

Buenos Aires tratou de reconstruirse despois, logo de levantar áncora Mendoza cara a España, pero finalmente foi despoboada e incendiada polos seus 350 habitantes a finais de xuño de 1541, decidindo irse ao norte á cidade de Asunción, fundada polo capitán Juan de Salazar o día da Asunción da Virxe no lugar de Lambaré, localidade dos chamados 'Carios (ou ben guaranís).

Véxase tamén

• Buenos Aires
• Domingo Martínez de Irala
• Provincia de Buenos Aires
• Vicerreinado do Río da Prata
• Asunción

Ligazóns externas

• Verdades y mentiras sobre la Primera Fundación Notable artigo do historiador Martín Cagliani
• Pedro de Mendoza Breve biografía