A lingua chipewyan (tamén nomeada Dënë Sųłinë́ Yatıé), é o idioma falado polo pobo chipewyan, tribo da parte central do Canadá. Forma parte da familia atapascana e está relacionada con linguas como o navaho. O chipewyan ten uns 12.000 parlantes canadenses, maioritariamente en Saskatchewan, Alberta e Territorios do Noroeste,[1] mais só ten a condición de oficialidade nos Territorios do Noroeste, canda outras oito linguas indíxenas de América: cree, dogrib, gwich'in, inuktitut, inuinnaqtun, inuvialuktun, slave norte e slave sur.[4]

Chipewyan
ᑌᓀ ᓱᒼᕄᓀ ᔭᕠᐁ
Dënë Sųłinë́ Yatıé
Falado en: Canadá
Rexións: Norte de Alberta, Saskatchewan, Manitoba; sur de Territorios do Noroeste e Nunavut
Total de falantes: 11.895[1]
Familia: Linguas atapascanas
Status oficial
Lingua oficial de: Territorios do Noroeste[2]
Códigos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: chp
ISO 639-3: chp
SIL: CPW
Mapa
Status

O chipewyan está clasificado como "vulnerable" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO[3]

Consoantes

editar

O chipewyan posúe 39 consoantes:

  Bilabial Interdental Dental Postalveolar Velar/Uvular Glotal
central lateral xorda labial
Nasal m   n          
Oclusiva xorda p   t     k  
aspirada         kʷʰ  
exectiva         kʼʷ ʔ
Africada xorda   ts      
aspirada   tθʰ tsʰ tɬʰ tʃʰ      
exectiva   tθʼ tsʼ tɬʼ tʃʼ      
Fricativa xorda   θ s ɬ ʃ χ χʷ h
sonora   ð z ɮ ʒ ʁ ʁʷ  
Vibrante     r          

A velar fricativa é actualmente uvular.

Vogais

editar

O chipewyan ten 6 vogais distintas:

  Anterior Central Posterior
Fechada i   u
Semifechada e   o
Semiaberta ɛ    
Aberta   a  

A maior parte das vogais poden dividirse en:

  • oral ou nasal
  • curta ou longa

Como consecuencia, o chipewyan emprega 18 fonemas vocálicos:

  Anterior Central Posterior
curta longo curta longa curta longa
Fechada oral i     u
nasal ĩ ĩː     ũ ũː
Semifechada e       o  
Semiaberta oral ɛ ɛː        
nasal ɛ̃ ɛ̃ː        
Aberta oral     a    
nasal     ã ãː    

O chipewyan tamén ten 9 ditongos orais e nasais da forma vogal + /j/.

  Anterior Central Posterior
oral nasal oral nasal oral nasal
Fechada         uj ũj
Media ej ẽj əj   oj õj
Aberta     aj ãj    
  1. 1,0 1,1 "Statistics Canada: 2006 Censo". Arquivado dende o orixinal o 16 de outubro de 2013. Consultado o 14 de xullo de 2008. 
  2. "Official Languages of the Northwest Territories" (PDF) (en inglés). Northwest Territories – Education, Culture and Employment. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2013-12-06. Consultado o 2015-10-18.  (map)
  3. Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022. 
  4. Lei de Idiomas Oficiais dos Territorios do Noroeste de 1988 (con emendas en 1988, 1991-1992, 2003)

Véxase tamén

editar

Ligazóns externas

editar

Bibliografía

editar
  • Cook, Eung-Do. (2004). A grammar of Dëne Sųłiné (Chipewyan). Algonquian and Iroquoian Linguistics - Special Athabaskan Number, Memoir 17. Winnipeg: Algonquian and Iroquoian Linguistics. ISBN 0-921064-17-9.
  • Cook, Eung-Do. 2006. "The Patterns of Consonantal Acquisition and Change in Chipewyan (Dene Suline)". International Journal of American Linguistics. 72, no. 2: 236.
  • De Reuse, Willem. 2006. "A Grammar of Dene Suline (Chipewyan) (Cook)". International Journal of American Linguistics. 72, no. 4: 535.
  • Elford, Leon W. Dene sųłiné yati ditł'ísé = Dene sųłiné reader. Prince Albert, SK: Northern Canada Mission Distributors, 2001. ISBN 1-896968-28-7
  • Gessner, S. 2005. "Properties of Tone in Dene Suline". Amsterdam Studies in the Theory and History of Linguistic Science. Series IV, Current Issues in Linguistic Theory. 269: 229-248.
  • Gordon, Raymond G., Jr. (Ed.). (2005). Ethnologue: Languages of the world (15th ed.). Dallas, TX: SIL International. ISBN 1-55671-159-X. (Versión online: http://www.ethnologue.com).
  • Li, Fang-Kuei. (1946). Chipewyan. In C. Osgood & H. Hoijer (Eds.), Linguistic structures of native America (pp. 398–423). Nova York: The Viking Fund.
  • Osgood, Cornelius; & Hoijer, Harry (Eds.). (1946). Linguistic structures of native America. Viking fund publications in anthropology (No. 6). Nova York: The Viking Fund. (Reprinted 1963, 1965, 1967, & 1971, Nova York: Johnson Reprint Corp.).